1. 343 HIC decem Legis praecepta, cum brevi eorum explicatione, inserere non alienum fore arbitror: quia et inde melius patebit quod attigi², quem semel Deus praescripsit cultum adhuc vigere: deinde accedet secundi capitis confirmatio, non solum didicisse ex ea Iudaeos quaenam esset vera pietatis ratio, sed horrore iudicii, quum se observationi viderent impares, fuisse subactos ut vel inviti ad Mediatorem traherentur. Porro || inter explicandam eorum summam quae in vera Dei notitia requiruntur, docuimus non posse ipsum^g pro sua magnitudine a nobis concipi quin statim occurrat || eius maiestas quae nos ad eius cultum adstringat^{h 3}. || In cognitione nostri hoc praecipuum posuimus, 344 ut propriae virtutis opinione vacui, et^a propriae iustitiae fiducia exuti: contra, egestatis conscientia fracti et contusi, solidam humilitatem discamus, ac nostri deiectionem¹. Utrunque in Lege sua Dominus exequitur, ubi primum vindicata sibi legitima imperandi potestate, ad numinis sui reverentiam nos vocat, atque in quo sita ea sit et constituta praescribit: deinde, promulgata iustitiae suae regula (cuius rectitudini ingenium nostrum, ut pravum est et contortum, perpetuo adversatur: et^b infra cuius perfectionem facultas nostra, ut imbecilla est et ad bonum enervata, procul iacet) tum impotentiae nos, tum iniustititae arguit.^c || Porro haec ipsa quae ex duabus tabulis^d discenda sunt, quodammodo nobis dictat lex illa interior, quam omnium cordibus inscriptam et quasi impressam superius dictum est². Non enim sinit nos perpetuum somnum sine sensu dormire nostra conscientia, quin intus testis sit ac monitrix eorum quae Deo debemus, quin boni et mali discrimen nobis obiiciat, atque ita nos accuset dum ab officio discedimus. Verum, qua errorum caligine obvolutus est homo, per legem illam naturalem vix tenuiter degustat quis Deo acceptus sit cultus: certe a recta eius ratione longissimo intervallo distat. Ad hoc arrogantia et ambitione sic turgidus, suique amore excaecatus est, ut se prospicere nondum queat, et velut in se descendere, quo submittere se ac deiicere discat, suamque miseriam fateri. Proinde (quod tum hebetudini tum contumaciae nostrae necessarium erat) Dominus Legem scriptam nobis posuit: quae et certius testificaretur quod in lege naturali nimis obscurum erat, et mentem memoriamque nostram, excusso torpore, vividius feriret.

1. Je pense qu’il ne viendra point mal à propos d’entrelasser ici les dix commandemens de la Loy, avec une brieve exposition d’iceux, dont ce que j’ay touché sera mieux liquidé: assavoir que le service que Dieu a une fois estably, demeure tousjours en sa vigueur. Et puis le second article, dont il a esté aussi fait mention, sera conformé: assavoir que les Juifs n’ont pas esté seulement enseignez quelle estoit la vraye façon de servir à Dieu: mais aussi en se voyant defaillir en l’observation de ce qui leur estoit commandé, ont esté abattus de frayeur, pensans à quel Juge ils avoient affaire: et ainsi ont esté comme trainez par force au Mediateur. Or cy dessus en exposant la somme de ce qui est requis pour vrayement cognoistre Dieu, nous avons monstré que nous ne le pouvons concevoir en sa grandeur, que sa majesté ne nous saisisse pour nous rendre obligez à le servir. En la cognoissance de nous-mesmes, nous avons dit que le principal poinct estoit, qu’estans vuides de toute fantasie de nostre propre vertu, estans despouillez de toute fiance de nostre justice: au contraire abbatus de la consideration de nostre povreté, nous apprenions parfaite humilité, pour nous abaisser et demettre de toute gloire. L’un et l’autre nous est monstré en la Loy de Dieu: où le Seigneur s’estant attribué premierement la puissance de commander, nous enseigne de porter reverence à sa divinité, demonstrant en quoy gist et est située icelle reverence. Puis apres, ayant ordonné la reigle de justice, nous redargue tant de nostre foiblesse comme d’injustice: d’autant qu’à la reigle d’icelle nostre nature, selon qu’elle est corrompue et perverse, est entierement contraire et repugnante: et qu’à la perfection d’icelle nostre faculté, selon qu’elle est debile et inutile à bien faire, ne peut respondre. Or tout ce qu’il nous faut apprendre des deux tables, nous est aucunement enseigné par la loy interieure, laquelle nous avons cy dessus dit estre escrite et quasi imprimée au cœur d’un chacun. Car nostre conscience ne nous laisse point dormir un somme perpetuel sans aucun sentiment, qu’elle ne nous rende tesmoignage au dedans, et admoneste de ce que nous devons à Dieu: qu’elle ne nous monstre la difference du bien et du mal: ainsi, qu’elle ne nous accuse quand nous ne faisons nostre devoir. Toutesfois l’homme est tellement embrouillé en obscureté d’ignorance, qu’à grand’peine peut-il par ceste loy naturelle un bien petit gouster quel service est plaisant à Dieu: pour le moins il est bien loin de la droite cognoissance d’iceluy. Davantage, il est tant enflé de fierté et ambition, tant aveuglé de l’amour de soymesme, qu’il ne peut encore se regarder, el quasi descendre en soy, pour apprendre de s’abaisser et confesser sa misere. Pourtant selon qu’il estoit necessaire à la grosseur de nostre esprit et à nostre arrogance, le Seigneur nous a baillé sa Loy escrite, pour nous rendre plus certain tesmoignage de de ce qui estoit trop obscur en la loy naturelle: et en chassant la nonchalance, toucher plus vivement nostre esprit et memoire.

1. 329 Here I think it will not be foreign to our subject to introduce the ten precepts of the law, with a brief exposition of them. For this will more clearly evince what I have suggested, that the service which God has once prescribed always remains in full force; and will also furnish us with a confirmation of the second remark, that the Jews not only learned from it the nature of true piety, but when they saw their inability to observe it, were led by the fear of its sentence, though not without reluctance, to the Mediator. Now, in giving a summary of those things which are requisite to the true knowledge of God, we have shown that we can form no conceptions of his greatness, but his majesty immediately discovers itself to us, to constrain us to worship him. In the knowledge of ourselves, we have laid down this as a principal article, that being divested of all opinion of our own strength, and confidence in our own righteousness, and, on the other hand, discouraged and depressed by a consciousness of our poverty, we should learn true humility and self-dejection. The Lord accomplishes both these things in his law, where, in the first place, claiming to himself the legitimate authority to command, he calls us to revere his Divinity, and prescribes the parts of which this reverence consists; and in the next place, promulgating the rule of his righteousness, (the rectitude of which, our nature, being depraved and perverted, perpetually opposes; and from the perfection of which, our ability, through its indolence and imbecility towards that which is good, is at a great distance,) he convicts us both of impotence and of unrighteousness. Moreover, the internal law, which has before been said to be inscribed and as it were engraven on the hearts of all men, suggests to us in some measure the same things which are to be learned from the two tables. For our conscience does not permit us to sleep in perpetual insensibility, but is an internal witness and monitor of the duties we owe to God, shows us the difference between good and evil, and so accuses us when we deviate from our duty. But man, involved as he is in a cloud of errors, scarcely obtains from this law of nature the smallest idea of what worship is accepted by God; but is certainly at an immense distance from a right understanding of it. Besides, he is so elated with arrogance and ambition, and so blinded with self-love, that he cannot yet take a view of himself, 330 and as it were retire within, that he may learn to submit and humble himself, and to confess his misery. Since it was necessary, therefore, both for our dulness and obstinacy, the Lord gave us a written law; to declare with greater certainty what in the law of nature was too obscure, and by arousing our indolence, to make a deeper impression on our understanding and memory.

1. The Law was committed to writing, in order that it might teach more fully and perfectly that knowledge, both of God and of ourselves, which the law of nature teaches meagrely and obscurely. Proof of this, from an enumeration of the principal parts of the Moral Law; and also from the dictate of natural law, written on the hearts of all, and, in a manner, effaced by sin.

316 I believe it will not be out of place here to introduce the Ten 317Commandments of the Law, and give a brief exposition of them. In this way it will be made more clear, that the worship which God originally prescribed is still in force (a point to which I have already adverted); and then a second point will be confirmed—viz. that the Jews not only learned from the law wherein true piety consisted, but from feeling their inability to observe it were overawed by the fear of judgments and so drawn, even against their will, towards the Mediator. In giving a summary of what constitutes the true knowledge of God,¹ we showed that we cannot form any just conception of the character of God, without feeling overawed by his majesty, and bound to do him service. In regard to the knowledge of ourselves, we showed that it principally consists in renouncing all idea of our own strength, and divesting ourselves of all confidence in our own righteousness, while, on the other hand, under a full consciousness of our wants, we learn true humility and self-abasement. Both of these the Lord accomplishes by his Law, first, when, in assertion of the right which he has to our obedience, he calls us to reverence his majesty, and prescribes the conduct by which this reverence is manifested; and, secondly, when, by promulgating the rule of his justice (a rule, to the rectitude of which our nature, from being depraved and perverted, is continually opposed, and to the perfection of which our ability, from its infirmity and nervelessness for good, is far from being able to attain), he charges us both with impotence and unrighteousness. Moreover, the very things contained in the two tables are, in a manner, dictated to us by that internal law, which, as has been already said, is in a manner written and stamped on every heart. For conscience, instead of allowing us to stifle our perceptions, and sleep on without interruption, acts as an inward witness and monitor, reminds us of what we owe to God, points out the distinction between good and evil, and thereby convicts us of departure from duty. But man, being immured in the darkness of error, is scarcely able, by means of that natural law, to form any tolerable idea of the worship which is acceptable to God. At all events, he is very far from forming any correct knowledge of it. In addition to this, he is so swollen with arrogance and ambition, and so blinded with self-love, that he is unable to survey, and, as it were, descend into himself, that he may so learn to humble and abase himself, and confess his misery. Therefore, as a necessary remedy, both for our dullness and our contumacy, the Lord has given us his written Law, which, by its sure attestations, removes the obscurity of the law of nature, and also, by shaking off our lethargy, makes a more lively and permanent impression on our minds.

1. Ik meen, dat het niet ongepast zal zijn, hier de tien geboden der wet, met een korte uitlegging daarvan, in te voegen, omdat daaruit beter zal blijken, wat ik aangeroerd heb, namelijk dat de dienst, die God eenmaal heeft voorgeschreven, nog van kracht is; vervolgens zal daarbij komen een bevestiging van het tweede stuk, namelijk dit, dat de Joden uit haar niet alleen geleerd hebben, wat de ware vroomheid was, maar ook dat ze door de vrees voor het oordeel, daar ze zagen, dat zij tot de onderhouding niet in staat waren onderworpen zijn, zodat ze zelfs tegen hun wil tot de Middelaar getrokken werden. Verder hebben wij bij de uitlegging van de hoofdzaak van die dingen, die tot de ware kennis Gods vereist zijn, geleerd, dat Hij in zijn grootheid door ons niet begrepen kan worden, of terstond komt ons zijn majesteit tegen, die ons tot zijn dienst verbindt. In de kennis van onszelf hebben wij dit als het voornaamste gesteld, dat wij ontbloot van de gedachte van eigen kracht en ontdaan van het vertrouwen op eigen gerechtigheid, daarentegen gebroken en verslagen door het bewustzijn van armoede, de ware nederigheid en zelfverwerping leren. Beide bewerkstelligt de Here in zijn wet, wanneer Hij, na eerst voor zich aanspraak te hebben gemaakt op de wettelijke macht om te bevelen, ons roept tot eerbied jegens zijn Goddelijke wil en voorschrijft, waarin die gelegen en vastgesteld is; vervolgens, wanneer Hij de regel zijner rechtvaardigheid heeft afgekondigd (tegen welks rechtheid onze aard, aangezien hij verdorven en verdraaid is, zich voortdurend verzet, en welks volmaaktheid ons vermogen, daar het zwak is en geen kracht heeft tot het goede ver achter zich laat), beschuldigt Hij ons van onmacht zowel als van ongerechtigheid. Verder, juist deze dingen, die we uit de twee tafelen moeten leren, worden ons aangewezen door die inwendige wet, die, naar we boven zeiden in aller harten ingeschreven en als het ware ingedrukt is. Want ons geweten laat ons niet een voortdurende slaap zonder besef slapen, maar het getuigt inwendig en herinnert ons aan datgene, wat we Gode schuldig zijn, het werpt ons het onderscheid tussen goed en kwaad voor, en klaagt ons zo aan, wanneer we van onze plicht afwijken. Maar, daar de mens door zulk een duisternis van dwalingen omhuld is, proeft hij door die natuurlijke wet ternauwernood een weinig, welke dienst Gode behagelijk is; althans hij is van de juiste wijze van dienen zeer ver verwijderd. Daarenboven is hij van aanmatiging en eerzucht zo gezwollen en door zelfliefde zo verblind, dat hij zichzelf nog niet kan waarnemen en als het ware in zich zelf afdalen, om zich te leren verootmoedigen en vernederen en zijn ellende te leren bekennen. Daarom heeft de Here (wat nodig was voor onze stompzinnigheid en wederspannigheid) ons de wet geschreven gegeven: opdat ze vaster zou getuigen, wat in de natuurlijke wet te duister was, en ons verstand en geheugen, onze slapheid verjagend, des te levendiger zou treffen.

1. 218Die Bedeutung der Zehn Gebote Was sollen uns die Zehn Gebote?

Hier, meine ich nun, wird es am Platze sein, die Zehn Gebote mit einer kurzen Auslegung einzufügen. Daraus wird nämlich erstens deutlicher werden, daß — wie ich schon andeutete — die Verehrung Gottes, die er selbst einst vorgeschrieben hat, noch heute in Geltung ist. Zweitens wird sich daraus auch eine Bestätigung des weiteren Hauptpunktes ergeben, wonach die Juden aus dem Gesetz nicht bloß gelernt haben, wie die rechte Frömmigkeit beschaffen sei, sondern auch, da sie sich zur Erfüllung ungeeignet fanden, durch den Schrecken vor dem Gericht Gottes dazu genötigt wurden, sich gegen ihren Willen zum Mittler hinziehen zu lassen. Weiter: als ich auseinandersetzte, was alles zur wahren Erkenntnis Gottes gehört, da lehrte ich auch, daß Gott in seiner Größe von uns gar nicht erfaßt werden kann, ohne daß uns seine Majestät sogleich entgegentritt und in seinen Dienst zwingt. Und bei unserer Selbst-Erkenntnis ist es nach meiner Überzeugung das Wichtigste, daß wir ohne alles Vertrauen auf eigene Kraft, frei von aller Zuversicht auf eigene Gerechtigkeit, dagegen zerbrochen, zermalmt von dem Bewußtsein unserer Armut, die rechte Demut lernen und jene rechte Selbst-Erniedrigung. Dies beides will der Herr mit seinem Gesetz schaffen. Denn da eignet er sich erstens selbst alle ihm ja auch zustehende Befehlsgewalt zu und fordert uns zur Ehrerbietung gegen seine göttliche Majestät auf, gebietet uns auch, wie sich diese Ehrerbietung zu erweisen habe. Und zweitens verkündet er die Regel seiner Gerechtigkeit, deren gerechter Forderung wir nach unserer Art, die ja böse und verkehrt ist, immerzu widerstreben und deren Vollkommenheit unser Vermögen, das ja schwach ist und zum Guten gänzlich untüchtig, nicht von ferne erreicht; so überführt er uns unserer Ohnmacht und Ungerechtigkeit.

Eben das, was wir aus den beiden Tafeln des Gesetzes lernen sollen, sagt uns gewissermaßen jenes innere Gesetz, das nach unserer obigen Darstellung allen Menschen ins Herz geschrieben und sozusagen eingeprägt ist. Denn unser Gewissen läßt uns nicht immerzu ohne Empfinden schlafen, sondern es ist in unserem Innern ein Zeuge und Mahner an das, was wir Gott schuldig sind, es hält uns den Unterschied zwischen Gut und Böse vor und klagt uns an, wenn wir vom Wege abweichen. Der Mensch ist indessen von einer solchen Finsternis des Irrtums umhüllt, daß er vermöge dieses natürlichen Gesetzes kaum eine geringe Ahnung von der Verehrung bekommt, die Gott wohlgefällig ist, jedenfalls aber weit von deren wirklichem Sinne entfernt bleibt. Dabei ist der Mensch aber von seiner Anmaßung und Hoffart dermaßen aufgeblasen, in seiner Selbstliebe derart verblendet, daß er sich gar nicht ohne weiteres recht anschauen oder in sich gehen kann, um Gehorsam und Selbstverleugnung zu lernen und sein Elend offen zu gestehen. Deshalb hat also der Herr — und das war angesichts unserer Schwachsichtigkeit wie auch unserer Halsstarrigkeit nötig! — uns sein geschriebenes Gesetz gegeben: dies bezeugt uns genauer, was im natürlichen Gesetz zu dunkel blieb, und es vertreibt uns auch die Faulheit und erfüllt Herz und Gemüt mit frischerer Bewegung!

1. ’n Inleiding tot die bespreking van die wet en ’n bepaling van die plek wat dit inneem om God en onsself te ken

499 Na my mening sal dit nie onvanpas wees om hier die tien gebooie van die wet met ’n kort verklaring daarvan in te voeg nie. Daaruit sal immers duideliker blyk wat ek reeds aangeroer het,² naamlik dat die diens van God wat Hy eenmaal voorgeskryf het, nou nog geld. Voorts sal daarby ook ’n bevestiging van die tweede onderafdeling kom, naamlik dat die Jode nie alleen daaruit geleer het wat die basis van ware godsvrug is nie, maar aangesien hulle bemerk het dat hulle nie opgewasse is om dit te onderhou nie, deur die vrees vir sy oordeel onderwerp is om teen wil en dank na die Middelaar getrek te word. Voorts het ons in die verklaring van ’n samevatting van die dinge wat vereis word om God waarlik te ken, geleer dat Hy nie deur ons na sy grootheid begryp kan word sonder dat sy majesteit, wat ons dwing om Hom te dien, ons dadelik teëkom nie.³ Sover dit die kennis van onsself aangaan, het ons as die belangrikste punt gestel dat ons van die indruk van eie krag beroof en van die vertroue op ons eie geregtigheid ontbloot moet word. Daarenteen moet ons deur die besef van ons eie behoeftigheid verbreek en verbrysel word en ware ootmoed en selfverloëning leer.⁴

Die Here voer albei hiervan in sy wet uit wanneer Hy ten eerste vir Homself die regmatige bevoegdheid opgeëis het om ons te gebied, ons roep om sy Goddelike mag te eerbiedig en aan ons voorskryf waarin dit geleë en gesetel is. Daarin kondig Hy ten tweede die reël van sy geregtigheid af. Nogtans weerstrewe ons verstand wat boos en verwronge is, die opregtheid daarvan gedurig, en ons vermoë om die volmaaktheid daarvan te bereik is ver buite ons mag, omdat ons vermoë swak en kragteloos is om die goeie te doen. Daarom kla die reël ons aan van magteloosheid en ongeregtigheid.

500 Verder sê die inwendige wet,⁵ waarvan ons tevore gesê het⁶ dat dit op die harte van alle mense ingegraveer en afgedruk is, juis die dinge wat ons uit die twee tafels van die wet moet leer, op die een of ander wyse aan ons voor. Want ons gewete laat ons nie toe om ’n ewige slaap sonder gevoel te slaap sonder dat dit vir ons ’n getuie en vermaner is van die dinge wat ons aan God verskuldig is, en die onderskeid tussen goed en kwaad aan ons voorhou en ons sodoende aankla wanneer ons van ons plig afwyk nie. Omdat die mens deur ’n wolk van dwalinge omhul is, proe hy deur die natuurwet skaars effens aan die diens wat God behaag.

Hy is trouens ver weg van die ware wyse waarop hy God moet dien. Bowendien is hy as gevolg van sy verwaandheid en hoogmoed so opgeswel en deur sy liefde vir homself so verblind dat hy homself nog nie kan ondersoek of in homself kan neerdaal om te leer dat hy hom moet onderwerp en verneder en sy eie ellende moet erken nie. Daarom het die Here ’n geskrewe wet aan ons voorgelê, omdat dit vir ons  stompsinnigheid en weerspannigheid noodsaaklik was om met groter sekerheid te getuig oor dit wat in die natuurwet effens vaag was, en om ons verstand en geheue lewendiger te tref wanneer dit ons ongevoeligheid van ons afgeskud het.

1. Полагаю, здесь будет уместно дать краткое толкование Десяти заповедей Закона. Благодаря этому станут яснее те предметы, о которых я только что говорил, в частности то, что служение, однажды предписанное Богом, остаётся обязательным до сих пор. Далее будет наглядно показано (об этом я тоже упоминал), что евреи не только были наставлены относительно форм истинного служения Богу, но, обнаружив свою неспособность соблюдать заповеданное им, были охвачены ужасом при мысли о Судье, перед которым они должны предстать. Поэтому они словно насильно были влекомы к Посреднику.

Выше, излагая в общих чертах предпосылки истинного богопознания, мы показали, что люди не могут воспринимать величие Бога, не проникаясь сознанием долга служить Ему. Относительно познания самих себя мы сказали, что главное заключается в том, чтобы, освободившись от всяческих фантазий насчёт собственной добродетели, отказавшись от всякого доверия к собственной праведности, но, наоборот, до конца осознав свою нищету, мы научились совершенному смирению и тем самым целиком отбросили самопревозношение. То и другое указано нам в Божьем Законе, где Господь, во-первых, обладая властью повелевать, учит нас чтить его Божественность и указывает, в чём именно состоит почитание. Во-вторых, дав нам мерило праведности, Он обличает нас в слабости и несправедливости. Ибо наша испорченная и развращённая природа абсолютно не соответствует этому мерилу, а наших способностей, слабых и не годных на доброе дело, отнюдь не достаточно для её улучшения.

В то же время всему, что нам следует знать из обеих скрижалей, учит нас внутренний закон, который, как сказано выше, записан, почти что запечатлён в сердце каждого человека. Ибо наша совесть не позволяет нам всё время пребывать во сне, не испытывая никаких волнений, она служит свидетельством внутри нас, напоминая о нашем долге перед Богом, показывая различие между добром и злом и обвиняя, когда мы не выполняем своих обязанностей. Человек, однако, так глубоко погрузился во мрак невежества, что едва ли способен посредством естественного закона угадать, какого рода служение угодно Богу. Во всяком случае он весьма далёк от правильного понимания этого. Кроме того, он настолько переполнен гордостью и тщеславием, настолько ослеплён любовью к себе, что не в состоянии заглянуть внутрь своей души, чтобы увидеть и признать своё жалкое состояние. Поэтому в качестве лекарства от болезней нашего духа, от нашего высокомерия Господь дал нам писаный Закон - более чёткое выражение слишком неопределённых велений естественного закона, чтобы, вынудив нас покончить с небрежением, непосредственно воздействовать на наш дух и нашу память.

2. Nunc promptum est intelligere quid ex Lege discendum sit, nempe Deum, sicut Creator est noster, ita iure locum patris et domini erga nos obtinere: hac ratione gloriam, reverentiam, amorem, timorem illi a nobis deberi. || Quinetiam nos non esse nostri iuris, ut quocunque animi libido incitarit, sequamur, sed ab eius nutu suspensos, in eo. solo debere consistere, quod ei placuerit. Deinde iustitiam ac rectitudinem illi cordi esse, iniquitatem vero abominationi: ideoque, nisi velimus impia ingratitudine a conditore nostro deficere, iustitiam tota vita nobis esse necessario^e colendam. Nam si tum illi demum exhibemus 345 quam decet reverentiam dum voluntatem eius nostrae praeferimus: sequitur non alium esse legitimum eius cultum, quam iustitiae, sanctitatis, puritatis observationem. || Nec praetendere excusationem licet, quod facultas desit, et, velut exhausti debitores, solvendo non simus. || ^aNon enim convenit ut Dei gloriam metiamur ex nostra facultate; qualescunque enim simus, manet ille sui similis semper, amicus iustitiae, iniquitati infensus. Quicquid a nobis exigat, (quia non potest nisi rectum exigere) ex naturae obligatione obsequendi necessitas nos manet: quod autem non possumus, id vitii nostri est. A propria enim cupiditate, in qua peccatum regnat, si vincti tenemur, ne soluti simus in nostri Patris obsequium, non est cur necessitatem pro defensione causemur, cuius malum et intra nos est et nobis imputandum.

2. Maintenant il est aisé d’entendre que c’est qu’il faut apprendre de la Loy: c’est assavoir que Dieu, comme il est nostre createur ainsi à bon droit tient envers nous le lieu de Seigneur et Pere: et qu’à ceste cause nous luy devons rendre gloire, reverence, amour et crainte. Par ainsi, que nous ne sommes pas libres pour suyvre la cupidité de nostre esprit, par tout où elle nous incitera: mais que du tout dependons de nostre Dieu, et devons nous arrester seulement en cela qu’il luy plaira. Davantage, que justice et droiture luy sont plaisantes: au contraire, iniquité abominable. Parquoy si nous ne voulons d’une perverse ingratitude nous destourner de nostre Createur, il nous faut toute nostre vie aimer justice, et appliquer nostre estude à icelle. Car si lors tant seulement nous luy rendons la reverence qu’il faut, quand nous preferons sa volonté à la nostre: il s’ensuit qu’on ne luy peut porter autre honneur legitime, qu’en observant justice, saincteté et pureté. Et n’est loisible à l’homme de s’excuser, entant qu’il n’a point la puissance, et comme un povre detteur, n’est pas suffisant de payer. Car il n’est pas convenable de mesurer la gloire de Dieu selon nostre faculté, veu que quels que nous soyons, il est tousjours semblable à soymesme: amy de justice, ennemy d’iniquité: et quelque chose qu’il nous demande, veu qu’il ne peut rien demander que justement, nous sommes par naturelle obligation tenuz d’obeir. Ce que nous ne le pouvons faire, c’est de nostre vice. Car si nous sommes detenus comme liez de nostre cupidité, en laquelle regne peché, pour n’estre libres à obeir à nostre Pere, il ne nous faut pour nostre defense alleguer ceste necessité, de laquelle le mal est au dedans de nous, et nous est à imputer.

2. Now, it is easy to perceive, what we are to learn from the law; namely, that God, as he is our Creator, justly sustains towards us the character of a Father and of a Lord; and that on this account we owe to him glory and reverence, love and fear. Moreover, that we are not at liberty to follow every thing to which the violence of our passions may incite us; but that we ought to be attentive to his will, and to practise nothing but what is pleasing to him. In the next place, that righteousness and rectitude are a delight, but iniquity an abomination to him; and that, therefore, unless we will with impious ingratitude rebel against our Maker, we must necessarily spend our whole lives in the practice of righteousness. For if we manifest a becoming reverence for him, only when we prefer his will to our own, it follows that there is no other legitimate worship of him, but the observance of righteousness, sanctity, and purity. Nor can we pretend to excuse ourselves by a want of ability, like insolvent debtors. For it is improper for us to measure the glory of God by our ability; for whatever may be our characters, he ever remains like himself, the friend of righteousness, the enemy of iniquity. Whatever he requires of us, since he can require nothing but what is right, we are under a natural obligation to obey; but our inability is our own fault. For if we are bound by our own passions, which are under the government of sin, so that we are not at liberty to obey our Father, there is no reason why we should plead this necessity in our defence, the criminality of which is within ourselves, and must be imputed to us.

2. Certain general maxims. 1. From the knowledge of God, furnished by the Law, we learn that God is our Father and Ruler. Righteousness is pleasing, iniquity is an abomination in his sight. Hence, how weak soever we may be, our duty is to cultivate the one, and shun the other.

It is now easy to understand the doctrine of the law—viz. that God, as our Creator, is entitled to be regarded by us as a Father and Master, and should, accordingly, receive from us fear, love, reverence, 318and glory; nay, that we are not our own, to follow whatever course passion dictates, but are bound to obey him implicitly, and to acquiesce entirely in his good pleasure. Again, the Law teaches, that justice and rectitude are a delight, injustice an abomination to him, and, therefore, as we would not with impious ingratitude revolt from our Maker, our whole life must be spent in the cultivation of righteousness. For if we manifest becoming reverence only when we prefer his will to our own, it follows, that the only legitimate service to him is the practice of justice, purity, and holiness. Nor can we plead as an excuse, that we want the power, and, like debtors, whose means are exhausted, are unable to pay. We cannot be permitted to measure the glory of God by our ability; whatever we may be, he ever remains like himself, the friend of righteousness, the enemy of unrighteousness, and whatever his demands from us may be, as he can only require what is right, we are necessarily under a natural obligation to obey. Our inability to do so is our own fault. If lust, in which sin has its dominion, so enthrals us, that we are not free to obey our Father, there is no ground for pleading necessity as a defence, since this evil necessity is within, and must be imputed to ourselves.

2. Nu is het gemakkelijk te begrijpen, wat we uit de wet moeten leren, namelijk dat God, gelijk Hij onze Schepper is, zo ook met recht de plaats van Vader en Heer tegenover ons inneemt, en dat wij Hem daarom eer, eerbied, liefde en vrees verschuldigd zijn. Ja dat wij ook niet onze eigen meester zijn, zodat we mogen gaan waarheen de lust van ons hart ons drijft; maar dat wij, voortdurend lettend op zijn wenk, alleen daarin moeten blijven, wat Hem behaagt. Vervolgens dat rechtvaarheid en oprechtheid Hem ter harte gaan, maar dat ongerechtigheid Hem verfoeilijk is, en dat wij dus, als wij niet in goddeloze ondankbaarheid van onze Schepper willen afwijken, ons gehele leven door noodzakelijk de gerechtigheid moeten beoefenen. Want daar we Hem dan eerst de passende eerbied betonen, wanneer we zijn wil boven de onze stellen, volgt daaruit, dat er geen ander wettelijk dienen van Hem is, dan hetwelk bestaat in het onderhouden der rechtvaardigheid, heiligheid en reinheid. En we mogen niet als verontschuldiging aanvoeren, dat het vermogen ontbreekt, en wij, evenals berooide schuldenaars, niet in staat zijn te betalen. Want het past niet, dat wij Gods eer afmeten naar ons vermogen; want hoedanigen wij ook zijn: Hij blijft steeds zichzelf gelijk, een vriend van gerechtigheid en een vijand van ongerechtigheid. Wat Hij ook van ons eist (want Hij kan slechts eisen wat goed is) door de verbintenis der natuur blijft voor ons de noodzakelijkheid bestaan om te gehoorzamen; en dat wij dat niet kunnen, daarvan ligt de schuld bij ons. Want wanneer wij door onze eigen begeerte, waarin de zonde heerschappij voert, gekluisterd gehouden worden, zodat we niet vrij zijn om onze Vader te gehoorzamen, dan is er geen reden om de noodzakelijkheid als verdediging aan te voeren, waarvan het kwaad in ons ligt en aan ons moet worden toegerekend.

2. Die Unerbittliehkeit des Gesetzes

Nun können wir auch gleich sehen, was wir aus dem Gesetz lernen sollen. Eben dies: Gott ist unser Schöpfer und deshalb hat er auch Vater- und Herrenrecht an uns. Darum gebührt ihm von uns aus Ruhm, Ehrfurcht, Liebe und Furcht. Wir sind also nicht unsere eigenen Herren, sollen nicht der Lust folgen, wohin sie uns treibt, sondern allein von seinem Winke abhängen und in dem bleiben, was ihm wohlgefällt. Er liebt ja Gerechtigkeit und Heiligkeit von Herzen und haßt die Ungerechtigkeit; so sollen wir denn, wollen wir nicht in frevlerischer Undankbarkeit von unserem Schöpfer abfallen, unser Leben lang auf die Gerechtigkeit unser Sinnen 219 und Trachten richten. Denn wir beweisen ihm ja dadurch erst die gebührende Ehrfurcht, daß wir seinen Willen über den unseren stellen, und deshalb gibt es nur eine rechte Gottesverehrung, nämlich das Trachten nach Gerechtigkeit, Heiligkeit und Reinheit. Da darf auch nicht die Entschuldigung vorgebracht werden, dazu fehle uns die Fähigkeit und wir wären ja gleich zahlungsunfähigen Schuldnern nicht in der Lage, das zu leisten. Denn Gottes Ehre läßt sich nicht nach unserem Vermögen bemessen — wir mögen sein, wer wir wollen, so bleibt er doch sich selber gleich: ein Freund der Gerechtigkeit und ein Feind der Ungerechtigkeit! Was er auch von uns fordert — denn er kann nur das Rechte fordern! —: auf uns liegt kraft natürlicher Gebundenheit die Pflicht zum Gehorchen; vermögen wir etwas nicht, so ist das unser eigener Mangel. Werden wir von der eigenen Begehrlichkeit, in der die Sünde die Herrschaft führt, in Fesseln gehalten, so daß wir unserem Vater nicht den freien Gehorsam leisten können, so können wir uns nicht mit der auf uns lastenden Notwendigkeit entschuldigen — denn das Übel liegt in uns und ist uns zuzurechnen.

2. Die wet leer ons wat die ware diens van God behels: om Hom in liefde, eerbied en vrees te gehoorsaam.

Nou is dit maklik om te begryp wat ons uit die wet moet leer, naamlik dat God, soos Hy ons Skepper is, so ook met reg die plek van ’n vader en eienaar teenoor ons beklee en dat heerlikheid, eerbied, liefde en vrees daarom deur ons aan Hom verskuldig is. Ja, dat ons nie die reg het om alles waartoe die begeerte van ons gemoed ons aanpor, te doen nie, maar dat ons van sy wil afhanklik is en slegs moet bly in dit wat Hom behaag; en verder dat Hy geregtigheid en reg ter harte neem maar ongeregtigheid verafsku. As ons dus nie uit goddelose ondankbaarheid van ons Skepper afvallig wil word nie, moet ons ons hele lewe lank noodwendig geregtigheid beoefen. Want as ons eers dan aan Hom die eerbied betoon wat ons betaam, wanneer ons sy wil bo ons eie stel, dan volg daaruit dat die diens wat Hom toekom, net daarin bestaan om geregtigheid, heiligheid en reinheid te beoefen. Ons mag ook nie die 501  verskoning voorhou dat ons nie die vermoë daarvoor het nie en dat ons soos uitgemergelde skuldenaars nie kan betaal nie. Want dit betaam ons nie om die heerlikheid van God aan ons eie vermoë te meet nie. Want hoedanig ons ook al mag wees, Hy bly altyd dieselfde - ’n vriend van geregtigheid en ’n vyand van ongeregtigheid. As gevolg van die verpligting van ons natuur bly dit noodsaaklik dat ons Hom in alles wat Hy van ons eis, moet gehoorsaam, omdat Hy niks anders as dit wat reg is, van ons kan eis nie. Dit is ons eie gebrek dat ons dit nie kan doen nie. Want as ons deur ons eie begeerte, waarin die sonde heers,⁷ gevange gehou word sodat ons nie vry is om ons Vader te gehoorsaam nie, is daar geen rede waarom ons noodsaaklikheid, as verdediging vir ons sondes waarvan die kwaad binne-in ons is en aan ons toegeskryf moet word, sou aanvoer nie.

2. Теперь будет нетрудно понять, что нам следует усвоить из Закона, а именно: Бог, наш Создатель, с полным правом является для нас Господом и Отцом, и поэтому мы обязаны прославлять, чтить, любить и бояться Его. Мы не вольны, повинуясь желаниям нашего ума, идти туда, куда он нас влечёт, но во всём зависим от нашего Бога и должны держаться только того, что угодно Ему. Закон также учит, что Ему угодны справедливость и праведность, а нечестие отвратительно. Поэтому, если мы не хотим по причине нечестивой неблагодарности отвернуться от нашего Создателя, нам на протяжении всей жизни следует любить справедливость и усердствовать в её осуществлении. Ибо только тогда мы должным образом почтим Бога, когда его волю предпочтём нашей. Следовательно, оказать Ему подобающую честь можно, лишь блюдя справедливость, святость и чистоту.

Человеку не позволено оправдываться тем, что у него нет сил и он, подобно бедному должнику, не в состоянии уплатить долг. Божью славу не подобает измерять нашими способностями, ибо мы можем быть какими угодно, а Он всегда подобен самому Себе: друг праведных, враг нечестивых. И чего бы Он ни требовал. Он требует справедливо, а на нас лежит обязанность повиноваться. То, что мы на это неспособны, - наш собственный порок. Если мы связаны путами алчности, над которой царит грех, и потому не вольны повиноваться нашему Отцу, то не следует ссылаться в свою защиту на это необходимое обстоятельство: всё причиняемое этой необходимостью зло - внутри и нам же вменяется в вину.

3. Ubi hucusque per Legis doctrinam profecerimus, tum ad nos, eadem docente, descendere oportet, unde tandem duo referamus: || Primum, iustitiam Legis cum vita nostra comparando, longe abesse quin Dei voluntati respondeamus: || ideoque indignos esse qui locum nostrum retineamus inter eius creaturas, nedum inter filios censeamur. Deinde vires nostras reputando, adimplendae Legi non impares modo eas esse, sed prorsus nullas. Hinc necessario sequitur tum propriae virtutis diffidentia, tum animi anxietas et trepidatio. Neque enim iniquitatis pondus sustinere potest conscientia, quin mox Dei iudicium obversetur. Sentiri vero Dei iudicium non potest quin mortis horrorem incutiat. Similiter impotentiae documentis coacta, facere nequit quin protinus in virium suarum desperationem concidat. Utraque affectio humilitatem ac deiectionem generat; || ita fit demum ut homo aeternae mortis (quam iniustitiae suae merito sibi imminere videt^b) sensu perterrefactus, ad unam Dei misericordiam, tanquam ad unicum salutis portum, sese convertat: ut suae non esse facultatis sentiens exolvere quod Legi debet, in seipso desperabundus, ad opem aliunde poscendam et expectandam respiret.

3. Quand nous aurons profité par la doctrine de la Loy jusques là, alors icelle mesme nous conduisant il faut descendre en nous: dont nous rapporterons deux choses. Premierement, en comparageant la justice de la Loy avec nostre vie, qu’il y a beaucoup à dire que ne satisfacions à la volonté de Dieu: et pourtant que nous sommes indignes de retenir nostre lieu et ordre entre ses creatures, tant s’en faut que meritions d’estre repetez ses enfans. Puis en considerant noz forces, que non seulement ne les reputions suffisantes à l’accomplissement de la Loy, mais du tout nulles. De là necessairement s’ensuit une deffiance de nostre propre vertu: puis une angoisse et tremblement d’esprit. Car la conscience ne peut soustenir le faix de peché, qu’incontinent le jugement de Dieu ne vienne en avant: et le jugement de Dieu ne se peut sentir, qu’il n’apporte une horreur de mort. Semblablement, la conscience estant conveincue par experience de sa foiblesse ne peut qu’elle ne tombe en desespoir de ses forces. L’une et l’autre affection engendre dejection et humilité. Ainsi advient en la fin, que l’homme estonné du sentiment de la mort eternelle, laquelle il se voit prochaine pour les merites de son injustice, se convertit à la seule misericorde de Dieu, comme à un port unique de salut: et que sentant qu’il n’est pas en sa puissance de payer ce qu’il doit à la Loy, desesperant de soy, il respire pour attendre et demander aide ailleurs.

3. When we have made such a proficiency as this by means of the instruction of the law, we ought, under the same teacher, to retire within ourselves; from which we may learn two things: First, by comparing our life with the righteousness of the law, we shall find, that we are very far from acting agreeably to the will of God, and are therefore unworthy to retain a place among his creatures, much less to be numbered among his children. Secondly, by examining our strength, we shall see, that it is not only unequal to the observance of the law, but a mere nullity. The necessary consequence of this will be a diffidence in our own strength, and an anxiety and trepidation of mind. For the conscience cannot sustain the load of iniquity, without an immediate discovery of the 331 Divine judgment. And the Divine judgment cannot be perceived, without inspiring a dread of death. Compelled also by proofs of its impotence, it cannot avoid falling into an absolute despair of its own strength. Both these dispositions produce humility and dejection. The result of all this is, that the man terrified with the apprehension of eternal death, which he sees justly impending over him for his unrighteousness, betakes himself entirely to the Divine mercy, as to the only port of salvation; and perceiving his inability to fulfil the commands of the law, and feeling nothing but despair in himself, he implores and expects assistance from another quarter.

3. From the knowledge of ourselves, furnished by the Law, we learn to discern our own utter powerlessness, we are ashamed; and seeing it is in vain to seek for righteousness in ourselves, are induced to seek it elsewhere.

When, under the guidance of the Law, we have advanced thus far, we must, under the same guidance, proceed to descend into ourselves. In this way, we at length arrive at two results: First, contrasting our conduct with the righteousness of the Law, we see how very far it is from being in accordance with the will of God, and, therefore, how unworthy we are of holding our place among his creatures, far less of being accounted his sons; and, secondly, taking a survey of our powers, we see that they are not only unequal to fulfil the Law, but are altogether null. The necessary consequence must be, to produce distrust of our own ability, and also anxiety and trepidation of mind. Conscience cannot feel the burden of its guilt, without forthwith turning to the judgment of God, while the view of this judgment cannot fail to excite a dread of death. In like manner, the proofs of our utter powerlessness must instantly beget despair of our own strength. Both feelings are productive of humility and abasement, and hence the sinner, terrified at the prospect of eternal death (which he sees justly impending over him for his iniquities), turns to the mercy of God as the only haven of safety. Feeling his utter inability to pay what he owes to the Law, and thus despairing of himself, he rethinks him of applying and looking to some other quarter for help.

3. Wanneer wij door de leer der wet tot zover gevorderd zijn, dan moeten wij door haar onderwijzing tot onszelf afdalen en daardoor eindelijk tot twee gevolgtrekkingen komen: ten eerste, wanneer we de gerechtigheid der wet met ons leven vergelijken, dat wij er ver van af zijn te beantwoorden aan Gods wil, en daarom onwaardig zijn om onze plaats te behouden te midden van zijn schepselen, laat staan tot zijn kinderen gerekend te worden; vervolgens, wanneer we onze krachten nagaan, dat die niet alleen niet in staat zijn de wet te vervullen, maar dat ze in 't geheel niets betekenen. Daaruit volgt noodzakelijkerwijs zowel een wantrouwen van eigen kracht als ook een angst en vrees van het gemoed. Immers het geweten kan de last der ongerechtigheid niet gevoelen, of terstond staat het oordeel Gods voor ogen. En Gods oordeel kan niet waargenomen worden, of het boezemt de schrik des doods in. Evenzo kan het geweten, gedwongen door de bewijzen zijner onmacht, niet anders dan terstond vervallen tot een wanhopen aan zijn eigen krachten. Beide aandoeningen brengen ootmoed en nederigheid voort. Zo gebeurt het ten slotte, dat de mens, verschrikt door het besef van de eeuwige dood (die hij ziet, dat hem terecht vanwege zijn ongerechtigheid boven het hoofd hangt) zich wendt alleen tot Gods barmhartigheid, als tot de enige haven der zaligheid; opdat hij, gevoelend, dat het niet in zijn vermogen is te betalen, wat hij der wet schuldig is, wanhopend aan zichzelf, weer adem moge scheppen door van elders hulp te vragen en te verwachten.

3. Die Strenge des Gesetzes hat ein positives Ziel

Sind wir nun durch das Gesetz bis zu dieser Erkenntnis vorgedrungen, so müssen wir nun auch wiederum unter seiner Leitung zu uns selber kommen; und daraus folgt für uns zweierlei. Erstens gewahren wir, wenn wir die Gerechtigkeit, die das Gesetz fordert, mit unserem Leben vergleichen, daß wir bei weitem nicht dem Willen Gottes entsprechen, ja daß wir deshalb unwürdig sind, noch zu seinen Geschöpfen zu zählen, geschweige denn zu seinen Kindern. Und wenn wir dann zweitens unsere Kräfte betrachten, so finden wir, daß diese nicht etwa zu schwach, sondern gänzlich untüchtig sind, das Gesetz zu erfüllen. Aus solcher Einsicht folgt notwendig das Mißtrauen gegenüber der eigenen Kraft, zugleich auch innere Angst und Bangigkeit. Denn das Gewissen kann die Last der Ungerechtigkeit nicht ertragen, ohne sich alsbald vor Gottes Gericht gestellt zu sehen. Dies aber ist nicht möglich, ohne daß die Todesangst über uns kommt. In gleicher Weise aber wird das Gewissen durch die Beweise unserer Ohnmacht überführt und gerät so notwendig in die völlige Verzweiflung an den eigenen Kräften. Jede von diesen beiden Widerfahrnissen (Todesangst und Verzweiflung an der eigenen Kraft) bringt uns nun zu Demut und Selbstverwerfung, — und so kommt der Mensch endlich unter dem Empfinden des ewigen Todes, dem er um seiner Ungerechtigkeit willen mit Recht entgegensieht, doch dazu, zu der Barmherzigkeit Gottes als dem einzigen Hafen des Heils seine Zuflucht zu nehmen, zu fühlen, daß es nicht in seiner Macht steht, der Forderung des Gesetzes Genüge zu tun, an sich selbst zu verzweifeln und dann nach einer Hilfe zu verlangen, die er von anderswoher erflehen und erwarten muß!

3. Die wet leer ons om onsself te ken as onregverdige en kragtelose sondaars wat hulle hulp alleen in God se barmhartigheid moet soek.

Wanneer ons deur die onderwysing van die wet so ver gevorder het, moet ons met dieselfde wet as leermeester na onsself keer. Daaruit moet ons twee aspekte onder die aandag bring: Ten eerste, wanneer ons die geregtigheid van die wet met ons lewe vergelyk, is dit ver daarvan dat ons aan die wil van God beantwoord. Daarom is ons nie waardig om ons plek onder sy skepsels te behou nie - nog minder om as sy kinders gereken te word. Wanneer ons in die tweede plek ons kragte bereken, vind ons dat dit nie alleen onopgewasse is om die wet te volbring nie maar dat ons hoegenaamd geen kragte daarvoor het nie. Hieruit volg  noodwendig wantroue in ons eie krag sowel as angs en vrees in ons gemoed. Want ons gewete is nie in staat om die las van ons ongeregtigheid te dra sonder dat die oordeel van God weldra voor ons opdoem nie.

Ons gewete kan die oordeel van God trouens nie aanvoel sonder dat dit die skrik vir die dood by ons inboesem nie. Wanneer ons gewete net so deur die bewyse van eie magteloosheid gedwing word, kan dit nie anders as om dadelik aan eie kragte te wanhoop nie. Albei die geestesgesteldhede skep ootmoed en verslaenheid. Die gevolg daarvan is uiteindelik dat die mens deur die gevoel van die ewige dood, wat, soos hy sien, vanweë die verdienste van sy ongeregtigheid dreigend oor hom hang, skrikbevange word en hom tot die barmhartigheid van God alleen wend soos na die enigste hawe van sy saligheid, sodat wanneer hy verder voel dat hy nie die vermoë het om te vereffen wat hy aan die wet verskuldig is nie, en hy alle hoop in homself laat vaar, hy weer asem skep om hulp van elders te vra en af te wag.

3. Когда, ведомые учением Закона, мы с пользой усвоим это, нам необходимо обратиться к себе. И тогда мы придём к двум выводам. Во-первых, сопоставляя праведность Закона со всей жизнью, мы увидим, насколько далеки мы от исполнения воли Бога и поэтому недостойны своего положения среди его созданий и не заслуживаем звания его детей. Затем, оценивая свои силы, мы поймём, что они не только не достаточны для исполнения Закона, но и вообще ничтожны. Отсюда неизбежно следует разочарование в своих достоинствах, а затем приходит страх и трепет духа. Ибо наша совесть не может вынести тяжести греха и, вспоминая о Божьем суде, чувствует, что он несёт с собою ужас смерти. На опыте ощутив свою слабость, наша совесть не может не разочароваться в своих силах. Оба эти ощущения приводят к самоуничижению и смирению. В конце концов человек, охваченный страшным  предчувствием  вечной смерти, которая  кажется ему  близкой по причине его неправедности, обращается к милосердию Бога как к единственной спасительной гавани. Чувствуя, что он не в состоянии оплатить свой долг Закону, разочаровавшись в себе, человек замирает в ожидании и мольбе о помощи извне.

4. | ^cSedenim non contentus Dominus iustitiae suae reverentiam conciliasse: quo etiam eius amore, simul et iniquitatis odio, corda nostra imbueret, promissiones ac minas subiunxit. Quia enim magis caligat mentis nostrae oculus quam ut sola boni pulchritudine afficiatur, clementissimus Pater^d pro sua indulgentia nos ad ipsum amandum et expetendum illectare praemiorum 346 dulcedine voluit. Denuntiat ergo, reposita virtutibus apud se praemia: nec operam frustra sumpturum qui praeceptis suis fuerit obsequutus. Edicit ex adverso, non tantum esse execrabilem sibi iniustitiam, sed nec impune evasuram: quod ipse contemptae suae maiestatis ultor sit futurus. Ac quo modis omnibus cohortetur, tam vitae praesentis benedictiones, quam aeternam beatitudinem pollicetur eorum obedientiae qui mandata sua servaverint: transgressoribus non minus praesentes calamitates, quam aeternae mortis supplicium minatur. Illa enim promissio, Qui fecerit haec, vivet in illis [Levit. 18. a. 5]: item comminatio illi respondens, Anima quae peccaverit, ipsa morietur [Ezech. 18. a. 4 et e. 20]: ad futuram proculdubio et nunquam finiendam vel immortalitatem vel mortem spectant. Quanquam ubicunque commemoratur benevolentia aut ira Dei^a, sub illa aeternitas vitae, sub hac aeternum exitium continetur. Praesentium autem benedictionum ac maledictionum longus in Lege catalogus recensetur [Levit. 26. a. 4¹; Deut. 28. a. 1²]. Atque in sanctionibus quidem summa Dei puritas, quae iniquitatem ferre non potest: in promissionibus vero, praeter summum erga iustitiam amorem (quem praemio fraudare non sustinet) mira quoque eius benignitas approbatur. Nam quum eius maiestati cum nostris omnibus simus obaerati, iure optimo quicquid requirit a nobis, tanquam debitum reposcit; debiti autem solutio remuneratione digna non est. Iure igitur suo decedit quum praemium proponit nostris obsequiis, quae non ultro ceu indebita exhibentur. Quid autem ipsae nobis per se afferant partim dictum est³, partim clarius iterum suo loco^{b 4} apparebit; satis in praesentia est si tenemus ac reputamus esse in Legis promissionibus non vulgarem iustitiae commendationem: quo certius constet, quantopere Deo^c placeat eius observatio: sanctiones in maiorem iniustitiae execrationem esse positas, ne vitiorum blanditiis delibutus peccator, iudicium Legislatoris^d sibi paratum obliviscatur.

4. Mais le Seigneur non content d’avoir monstré en quelle reverence nous devons avoir sa justice, afin aussi d’adonner noz cœurs à l’amour d’icelle, et à une haine d’iniquité, il adjoint des promesses et menaces. Car pource que l’œil de nostre entendement voit si trouble, qu’il ne se peut esmouvoir de la seule beauté et honnesteté de vertu, ce pere plein de clemence, selon sa benignité, nous a voulu attirer à l’aimer et desirer par la douceur du loyer qu’il nous propose. Il nous denonce donc qu’il veut remunerer la vertu, et que celuy qui obeira à ses commandemens, ne travaillera en vain. Au contraire, il fait assavoir qu’injustice non seulement luy est execrable, mais aussi qu’elle ne pourra eschapper qu’elle ne soit punie, pource qu’il a determiné de venger le contemnement de sa majesté. Et pour en toutes sortes nous inciter, il promet tant les benedictions de la vie presente, que l’eternelle beatitude à ceux qui garderont ses commandemens: et d’autre costé ne menace pas moins les transgresseurs de caiamitez corporelles, que du tourment de la mort eternelle. Car ceste promesse, assavoir, Qui fera ces choses, vivra en icelles: et aussi la menace correspondante: L’ame qui aura peché mourra de mort (Levit. 18:5; Ezech. 18:4, 20): sans aucune doute appartient à la mort ou immortalité future, qui jamais ne finira. Combien que par tout où il est fait mention de la benevolence ou ire du Seigneur: sous la premiere est contenue eternité de vie: sous la seconde, perdition eternelle. Or en la Loy est recité un grand rolle de benedictions el maledictions presentes (Lev. 26:4; Deut. 28:1). Es peines qu’il denonce, il apparoit combien il est d’une grande pureté, veu qu’il ne peut souffrir iniquité. D’autrepart, aux promesses il est demonstré combien il aime justice, veu qu’il ne la veut point laisser sans remuneration. Pareillement y est demonstré une merveilleuse benignité. Car veu que nous et tout ce qui est nostre sommes obligez à sa majesté, à bon droit tout ce qu’il requiert de nous, il le demande comme ce qui luy est deu. Or le payement d’une telle dette n’est pas digne de remuneration aucune. Parquoy il quitte de son droit, quand il nous propose quelque loyer pour nostre obeissance, laquelle nous ne luy rendons pas de nostre bon gré, comme une chose qui ne luy seroit point deue. Or que c’est que nous peuvent profiter les promesses d’elles-mesmes il a esté desja dit en partie et en partie il apparoistra encore mieux en son lieu. Il suffit pour le present que nous entendions et reputions, qu’aux promesses de la Loy il y a une singuliere recommandation de justice: afin qu’on voye plus certainement combien l’observation d’icelle plaist à Dieu. D’autrepart, que les peines sont mises en plus grande execration d’injustice: afin que le pecheur ne s’enyvre en la douceur de son peché, jusqu’ à oublier que le jugement du legislateur luy est appareillé.

4. But not contented with having conciliated a reverence for his righteousness, the Lord has also subjoined promises and threatenings, in order that our hearts might imbibe a love for him, and at the same time a hatred to iniquity. For since the eyes of our mind are too dim to be attracted with the mere beauty of virtue, our most merciful Father has been graciously pleased to allure us to the love and worship of himself by the sweetness of his rewards. He announces, therefore, that he has reserved rewards for virtue, and that the person who obeys his commandments shall not labour in vain. He proclaims, on the contrary, not only that unrighteousness is execrable in his sight, but also that it shall not escape with impunity; but that he will avenge himself on all the despisers of his majesty. And to urge us by all possible motives, he promises also the blessings of the present life, as well as eternal felicity, to the obedience of those who keep his commandments, the transgressors of which he threatens not only with present calamities, but with the torments of eternal death. For that promise, “these if a man do, he shall live in them,”⁸¹⁸ and this correspondent threatening, “the soul that sinneth, it shall die,”⁸¹⁹ undoubtedly relate to a future and endless immortality or death. Wherever we read of the Divine benevolence or wrath, the former comprehends eternal life, the latter eternal destruction. Now, of present blessings and curses, the law contains a long catalogue. The penal sanctions display the consummate purity of God, which cannot tolerate iniquity; while the promises not only manifest his perfect love of righteousness, which he cannot defraud of its reward, but likewise illustrate his wonderful goodness. For since we, with all that belongs to us, are indebted to his majesty, whatever he requires of us, he most justly demands as the payment of a debt; but the payment of a debt is not entitled to remuneration. Therefore he recedes from the strictness of his claims, when he proposes a reward to our obedience, which is not performed spontaneously, 332 as if it were not a duty. But the effect of those promises on us has partly been mentioned already, and will hereafter more clearly appear in its proper place. Suffice it at present, if we remember and consider that the promises of the law contain no mean recommendation of righteousness, to make it more evident how much God is pleased with the observance of it; and that the penal sanctions are annexed, to render unrighteousness more execrable, lest the sinner, amidst the fascinations of sin, should forget that the judgment of the Legislator awaits him.

4. Hence, God has annexed promises and threatening to his promises. These not limited to the present life, but embrace things heavenly and eternal. They, moreover, attest the spotless purity of God, his love of righteousness, and also his kindness towards us.

But the Lord does not count it enough to inspire a reverence for his justice. To imbue our hearts with love to himself, and, at the same time, with hatred to iniquity, he has added promises and threatening. The eye of our mind being too dim to be attracted by the mere beauty of goodness, our most merciful Father has been pleased, in his great indulgence, to allure us to love and long after it by the hope of 319reward. He accordingly declares that rewards for virtue are treasured up with him, that none who yield obedience to his commands will labour in vain. On the other hand, he proclaims not only that iniquity is hateful in his sight, but that it will not escape with impunity, because he will be the avenger of his insulted majesty. That he may encourage us in every way, he promises present blessings, as well as eternal felicity, to the obedience of those who shall have kept his commands, while he threatens transgressors with present suffering, as well as the punishment of eternal death. The promise, “Ye shall therefore keep my statutes, and my judgments; which if a man do, he shall live in them,” (Lev. 18:5), and corresponding to this the threatening, “The souls that sinneth, it shall die,” (Ezek. 18:4, 20); doubtless point to a future life and death, both without end. But though in every passage where the favour or anger of God is mentioned, the former comprehends eternity of life and the latter eternal destruction, the Law, at the same time,enumerates a long catalogue of present blessings and curses (Lev. 26:4; Deut. 28:1). The threatening attest the spotless purity of God, which cannot bear iniquity, while the promises attest at once his infinite love of righteousness (which he cannot leave unrewarded), and his wondrous kindness. Being bound to do him homage with all that we have, he is perfectly entitled to demand everything which he requires of us as a debt; and as a debt, the payment is unworthy of reward. He therefore foregoes his right, when he holds forth reward for services which are not offered spontaneously, as if they were not due. The amount of these services, in themselves, has been partly described and will appear more clearly in its own place. For the present, it is enough to remember that the promises of the Law are no mean commendation of righteousness as they show how much God is pleased with the observance of them, while the threatening denounced are intended to produce a greater abhorrence of unrighteousness, lest the sinner should indulge in the blandishments of vice, and forget the judgment which the divine Lawgiver has prepared for him.

4. Evenwel heeft de Here, niet tevreden daarmede, dat Hij voor zijn rechtvaardigheid eerbied heeft verwekt, om onze harten te vervullen met liefde tot Hem en tevens met haat jegens de ongerechtigheid, beloften en bedreigingen toegevoegd. Want omdat het oog van ons verstand te duister is dan dat het alleen door de schoonheid van het goede zou worden getroffen, heeft de allergenadigste Vader in zijn goedertierenheid ons door de liefelijkheid der beloningen er toe willen lokken om Hem te beminnen en Hem te zoeken. Hij kondigt dus aan, dat bij Hem beloningen zijn weggelegd voor de deugden en dat hij niet te vergeefs moeite zal doen, die zijn geboden zal gehoorzaamd hebben. Daarentegen verkondigt Hij, dat de ongerechtigheid Hem niet slechts verfoeilijk is, maar dat zij ook niet ongestraft zal blijven; omdat Hij zelf de wreker zal zijn van het verachten zijner majesteit. En om ons op alle manieren aan te sporen, belooft Hij als beloning voor de gehoorzaamheid van hen, die zijn geboden zullen houden, zowel zegeningen van het tegenwoordige leven alsook de eeuwige gelukzaligheid; de overtreders echter dreigt Hij evenzeer met tegenwoordige rampen als met de straf van de eeuwige dood. Want die belofte (Lev. 18:5) "Wie dit zal doen, zal er door leven" en evenzo de daaraan beantwoordende dreiging (Eze. 18:20) "De ziel, die zondigt, die zal sterven" hebben zonder twijfel betrekking òf op de onsterfelijkheid, òf op de dood, die komen zullen en nimmer zullen eindigen. Trouwens overal waar van de goedertierenheid of de toorn Gods gesproken wordt, wordt onder de eerste de eeuwigheid des levens, onder de laatste het eeuwige verderf saamgevat. Van de zegeningen en vervloekingen van het tegenwoordige leven wordt in de wet een lange opsomming gegeven (Lev. 26:4 e.v.; Deut.28:1 e.v.). En in de strafbepalingen worden wij gewezen op de volmaakte reinheid Gods, die geen ongerechtigheid kan verdragen, in de beloften echter behalve op zijn volmaakte liefde tot de gerechtigheid (van welke Hij niet duldt, dat ze onbeloond blijft) ook op zijn wonderbare goedertierenheid. Want daar wij met al het onze tegenover zijn majesteit staan als schuldenaars, eist Hij met het volste recht al wat Hij vraagt als schuld op; de betaling van schuld is echter geen beloning waardig. Dus doet Hij van zijn recht afstand, wanneer Hij een beloning toezegt voor onze gehoorzaamheid, die niet uit eigen beweging als niet verschuldigd betoond wordt. Wat nu die beloften op zichzelf ons aanbrengen, is deels reeds gezegd, en zal deels opnieuw te zijner plaatse blijken. Voor het ogenblik is het voldoende, wanneer wij weten en bedenken, dat in de belofte der wet niet de gewone aanbeveling der gerechtigheid gelegen is, opdat des te zekerder vast sta, hoezeer Gode haar onderhouding behaagt; en dat de strafbepalingen gegeven zijn tot een grotere verfoeiing der ongerechtigheid, opdat de zondaar niet, dronken van de bekoorlijkheden der zonden, het oordeel van de Wetgever, dat hem bereid is, vergete.

4. Verheißungen und Drohungen

Aber der Herr gibt sich nicht damit zufrieden, seiner Gerechtigkeit die gebührende Ehrfurcht zu verschaffen; er will uns auch die Liebe zur Gerechtigkeit und zugleich den Haß gegen die Ungerechtigkeit ins Herz senken und hat dazu die Verheißungen und Drohungen dem Gesetz beigegeben. Unser inneres Auge ist ja so verfinstert, daß es von der Schönheit des Guten nicht mehr berührt wird; und darum hat der Vater in seiner großen Güte und Barmherzigkeit uns durch die Süßigkeit der Belohnungen dazu reizen wollen, ihn zu lieben und nach ihm zu verlangen. Er verkündet also, daß das rechte Tun bei ihm Belohnungen zu erwarten habe und daß keiner, der seinen Geboten folgt, sich umsonst gemüht haben soll. Er läßt aber anderseits auch wissen, daß die Ungerechtigkeit ihm abscheulich ist und auch nicht ungestraft davonkommen soll, ja, daß er selber für die Verachtung seiner Majestät als strenger Vergelter auftreten wird. Und um keine Ermunterung zu unterlassen, verspricht er denen, die seine Gebote halten, Segnungen im zeitlichen Leben wie auch die ewige Seligkeit, den Übertretern aber droht er ebenso gegenwärtige Not und auch die Strafe des ewigen Todes. Die Verheißung: „Wer das tut, der wird dadurch leben“ (Lev. 18,5) entspricht der Drohung: „Welche Seele sündiget, die soll sterben“ 220 (Ez. 18,4.20), und diese beiden Sprüche beziehen sich zweifellos auf die zukünftige und immerwährende Unsterblichkeit, bzw. auf den künftigen und nicht endenden Tod! Freilich wird überall, wo Gottes Wohlwollen oder Gottes Zorn erwähnt wird, zugleich damit auch das ewige Leben oder der ewige Tod umfaßt. Was aber die gegenwärtigen, zeitlichen Segnungen und Strafen betrifft, so gibt uns das Gesetz eine lange Aufzählung (Lev. 26,3-39; Deut. 28,1-68). So bewährt sich in den Strafen Gottes unendliche Heiligkeit, welche die Ungerechtigkeit nicht zu ertragen vermag, in den Verheißungen aber seine höchste Gerechtigkeitsliebe, die es nicht an Belohnung fehlen läßt, und erst recht seine wundersame Güte. Denn wir sind doch seiner Majestät mit allem, was wir haben, verpfändet, und er hat volles Recht, alles, was er von uns fordert, als Schuld zurückzufordern — die Rückerstattung einer Schuld aber ist keiner Belohnung wert! Er läßt also sein eigenes Recht fahren, wenn er unserem Gehorsam Lohn darreicht, obwohl dieser doch gar nicht freiwillig geschieht — als ob wir nicht ohnehin dazu verpflichtet wären! Was uns aber die Verheißungen und Drohungen selbst nützen, das wurde zum Teil bereits gesagt, zum Teil wird es an seiner Stelle noch klarer werden. Vorerst ist es genug, wenn wir festhalten und bedenken, daß in den Verheißungen des Gesetzes die Gerechtigkeit ganz besonders gerühmt wird, damit wir desto besser erkennen, wie sehr Gott der Gehorsam gefällt. Ferner wollen wir nicht vergessen, daß die Strafen dazu dienen sollen, daß die Ungerechtigkeit desto fluchwürdiger erscheine, damit der Sünder sich von der Schmeichelei des Lasters nicht betören lasse, das ihm bereitete Gericht des Gesetzgebers zu vergessen!

4. 502 Die wet het beloftes sowel as dreigemente.

Maar die Here is nie daarmee tevrede om net eerbied vir sy geregtigheid te wen nie. Om ons harte met liefde vir Hom en tegelyk met haat teenoor die ongeregtigheid te deurdrenk, het Hy ook beloftes en dreigemente bygevoeg. Omdat ons begripsvermoë te kortsigtig is om deur die aantreklikheid van die goeie beînvloed te word, was dit die genadige Vader se wil om ons na sy sagmoedigheid met die aanloklikheid van belonings te lok om Hom lief te hê en Hom te soek. Hy verklaar daarom dat daar belonings vir deug by Hom weggebêre is en dat die moeite van die mens wat sy gebooie gehoorsaam, nie tevergeefs sal wees nie. Aan die ander kant verorden Hy dat ongeregtigheid nie alleen vir Hom vervloek is nie maar dat dit niç ongestraf sal bly nie, omdat Hy self die minagting van sy majesteit sal wreek. Om ons met allerlei middele daartoe aan te spoor belowe Hy seëninge vir die huidige lewe sowel as die ewige geluksaligheid aan die mense wat sy gebooie gehoorsaam het. Maar nie minder nie dreig Hy oortreders daarvan met teenspoed in hulle lewens en met die straf van die ewige dood. Want die belofte: “Hy wat hierdie insettinge doen, sal daardeur lewe,”⁸ en die dreigement wat daarmee ooreenstem: “Die siel wat sondig, sal sterf’,⁹ is ongetwyfeld gerig òf op die toekomstige onsterflikheid òf op die dood wat nooit tot ’n einde sal kom nie. Oral waar die goedgunstigheid of die toorn van God vermeld word, word die ewige lewe trouens onder eersgenoemde en die ewige verderf onder laasgenoemde ingesluit. In die wet word immers ’n lang lys seëninge en vervloekinge in die huidige lewe opgenoem.¹⁰

In die strafbepalings van die wet kom die hoogste reinheid van God, wat geen ongeregtigheid kan verdra nie, na vore; in sy beloftes weer word sy wonderlike goedheid benewens sy uiterste liefde vir geregtigheid, wat Hy nie onbeloon laat nie, bewys. Aangesien ons met alles wat ons het, diep skuldig is teenoor sy majesteit, eis Hy met die hoogste reg daartoe alles wat Hy van ons verlang, net asof Hy dit wat aan Hom verskuldig is, opeis. Die betaling van ons skuld verdien egter geen beloning nie. Hy doen dus afstand van sy reg wanneer Hy ’n beloning voorhou vir ons gehoorsaamheid wat ons nie vanself as iets wat ons nie verskuldig is nie, aan Hom betoon. Ons het alreeds ten dele gesê watter voordele sy beloftes op sigself vir ons inhou,¹¹ en dit sal gedeeltelik nog duideliker word op die regte plek daarvoor.¹² Vir die huidige is dit genoeg as ons 503 onthou en daaroor nadink dat daar in die beloftes van die wet nie maar ’n alledaagse aanprysing van geregtigheid is nie. Die doel daarvan is dat dit duideliker kan word hoeveel behae God in die onderhouding daarvan het. Ons moet verder in gedagte hou dat die strafbepalings van die wet tot ’n groter vervloeking van ongeregtigheid ingestel is, sodat ’n sondaar nie deur die aantreklikheid van sy ondeugde beskonke word en die oordeel van die Wetgewer wat op hom wag, vergeet nie.

4. Однако Господь не довольствуется тем, что показывает нам, какое почтение должны мы испытывать к его справедливости. Он стремится наполнить наши сердца любовью к ней и ненавистью к нечестию и поэтому прибавляет обетования и угрозы. Око нашего разума слишком замутнено, чтобы увидеть и оценить красоту и достоинство добродетели сами по себе, вследствие чего милосердный Отец по своей благости пожелал вызвать в нас любовь и стремление к ней сладостью обещанной награды. Итак, Он объявляет нам, что вознаградит добродетель и что соблюдающий его заповеди трудится не напрасно. Наоборот, нечестие не только отвратительно Ему, но виновный в нём не избежит наказания, ибо Бог определил отомстить за посягательства на его величие. И чтобы всячески поощрить нас, Он обещает благословения в здешней жизни и вечное блаженство тем, кто блюдёт его заповеди. В то же время преступающим их Он грозит как телесными недугами, так и муками вечной смерти. Обетование «исполняя [законы Мои] человек будет жив» (Лев 18:5) и угроза «душа согрешающая, та умрёт» (Иез. 18:4,20) несомненно относятся к будущей смерти и будущему бессмертию, которые не окончатся никогда. Везде, где речь идёт о благоволении или гневе Господа, под первым подразумевается вечная жизнь, под вторым - вечная погибель.

Большое место в Законе занимают благословения и проклятия, относящиеся к земной жизни (Лев 26:4 сл.; Втор 28:1 сл.). В объявленных Богом карах проявляется его совершенная чистота, так что Он не может переносить нечестия. С другой стороны, из обетований явствует его бесконечная любовь к праведности, которую Он не хочет оставить без награды. В то же время в них ощущается чудесная благость. Поскольку всем, что имеем, и самим своим существованием мы обязаны могуществу Бога, то всё, чего Он требует от нас, Он с полным правом требует как должного. Оплата этого долга не заслуживает никакого вознаграждения. Значит, Бог отказывается от своего права, предлагая нам награду за послушание, которое мы проявляем не по доброй воле, как будто бы ничего Ему не должны. О пользе, которую нам дают обетования сами по себе, частично уже было сказано, а остальное будет сказано в надлежащем месте. Здесь достаточно того, чтобы мы поняли и глубоко осознали, что содержащийся в обетованиях Закона призыв к праведности со всей очевидностью показывает, насколько её соблюдение угодно Богу. С другой стороны, кары должны вызвать такое отвращение к неправедности, чтобы грешник, опьянённый сладостью своего греха, все же не забывал о приготовленном для него приговоре Законодателя.

5. Porro quod Dominus, perfectae iustitiae regulam traditurus^e, omnes eius partes ad voluntatem suam revocavit, in eo indicatur nihil esse illi acceptius obedientia^f. Quod eo diligentius observandum est quo proclivior est humanae mentis 347 lascivia ad varios identidem excogitandos cultus quibus illum demereatur¹. Omnibus enim seculis haec irreligiosa religionis affectatio (quia humano ingenio naturaliter insita est) se prodidit, ac etiamnum prodit: quod homines comparandae iustitiae rationem praeter Dei verbum semper comminisci gestiunt. Unde in bonis quae communiter censentur operibus angustiorem locum tenent Legis praecepta, innumera illa humanorum turba totum fere spatium occupante. At vero quid aliud Moses quam eiusmodi libidinem cohibere studuit, quum post Legis promulgationem sic populum compellaret? Observa et audi omnia quae praecipio tibi, ut bene sit tibi et filiis tuis post te in sempiternum, quum feceris quod bonum est et placitum coram Deo tuo [Deut. 12. d. 28]. Quod praecipio tibi, hoc tantum facito: non addas, nec minuas². Atque antea, quum testatus esset, hanc esse eius sapientiam et intelligentiam coram reliquis nationibus, quod iudicia, iustititias et ceremonias accepisset a Domino, subiecerat, Custodi igitur teipsum et animam tuam sollicite, ne obliviscaris verborum quae viderunt oculi tui, et ne aliquando excidant e corde tuo [Deut. 4. b. 9]. Quia scilicet providebat Deus^a, non quieturos Israelitas quin recepta Lege, novas praeterea iustitias parturirent, nisi severe retinerentur: hic iustitiae perfectionem esse comprehensam pronuntiat: quod validissimum retinaculum esse debebat; nec tamen ab illa tantopere vetita audacia destiterunt. Quid nos? eodem certe dicto constringimur; non enim dubium quin perpetuo valeat illud quo^b absolutam iustitiae doctrinam Legi suae Dominus vendicavit: illa tamen non contenti, bonis operibus aliis super alia confingendis et cudendis prodigiose laboramus. Huic sanando vitio remedium optimum erit si constanter insederit haec cogitatio, Legem nobis esse divinitus^c traditam, quae nos perfectam iustitiam edoceret: illic non aliam iustitiam doceri^d nisi quae ad praescriptum divinae voluntatis exigatur: frustra igitur novas operum formas ad demerendum Deum tentari, cuius legitimus cultus sola constat obedientia. Quin potius quod extra Dei Legem evagetur bonorum operum studium, esse divinae veraeque iustitiae non tolerandam profanationem. || Verissime quoque Augustinus, qui nunc matrem custodemque virtutum omnium, nunc originem appellat, obedientiam quae Deo 348 praestatur [Lib. 4. de ci. Dei cap. 12. de bono coniugali. Contra adversarios Legis et Prophetarum.]¹.

5. Or ce que le Seigneur, voulant donner la reigle de parfaite jus tice, a reduit toutes les parties d’icelle à sa volonté, en cela il est demonstré qu’il n’a rien plus agreable qu’obeissance. Ce qu’il faut d’autant plus diligemment noter, pource que la hardiesse et intemperance de l’entendement humain est trop enclinée à inventer nouveaux honneurs et services pour luy rendre, afin d’acquerir sa grace. Car ceste affectation folle de religion desreiglée, pource qu’elle est naturellement enracinée en nostre esprit, s’est tousjours monstrée, et se monstre encore de present en tout le genre humain: c’est que les hommes appetent tousjours de forger quelque maniere d’acquerir justice sans la parolle de Dieu. Dont il advient qu’entre les bonnes œuvres, que communement on estime, les commandemens de la Loy tiennent le plus bas lieu: cependant une multitude infinie de preceptes humains occupent le premier rang et la plus grande place. Mais qu’est-ce que Moyse a plus voulu refrener que ceste cupidité, quand apres la publication de la Loy il parle ainsi au peuple? Note et escoute ce que je te commande, à ce que tu prosperes toy et tes enfans apres toy, quand tu auras fait ce qui est bon et plaisant devant ton Dieu. Fay seulement ce que je te commande, sans y adjouster ne diminuer (Deut. 12:28). Et auparavant, apres avoir protesté que ceste estoit la sagesse et intelligence du peuple d’Israel, devant toutes les nations de la terre, d’avoir receu du Seigneur les jugemens, justices et ceremonies: il leur dit quant et quant, Garde toy et ton ame songneusement: n’oublie point les parolles que tes yeux ont veu, et que jamais elles ne tombent de ton cœur (Deut. 4:9). Certes pource que Dieu prevoyoit que les Israelites ne se tiendroyent point apres avoir receu la Loy, qu’ils ne desirassent d’inventer nouvelles manieres de le servir, sinon qu’il leur tint la bride roide, il prononce qu’en sa parolle est contenue toute perfection de justice: ce qui les devoit tresbien retenir. Et neantmoins il n’ont point desisté de ceste audace qui leur avoit esté tant defendue. Et nous, quoy? certes nous sommes bridez de ceste mesme parolle. Car il n’y a doute que cela n’ait tousjours lieu, que le Seigneur a voulu attribuer à sa Loy une parfaite doctrine de justice. Et toutesfois non contens d’icelle, nous travaillons à merveilles à controuver et forger des bonnes œuvres les unes sur les autres. Le meilleur qui soit pour corriger ce vice, est d’avoir ceste cogitation plantée en nostre cœur, que la Loy nous a esté baillée du Seigneur, pour nous enseigner parfaite justice: et qu’en icelle n’est point enseignée autre justice, sinon de nous reigler et conformer à la volonté divine: et ainsi que c’est pour neant que nous imaginons nouvelles formes d’œuvres pour acquerir la grace de Dieu, duquel le droit service consiste seulement en obeissance: et que plustost au contraire, l’estude des bonnes œuvres qui sort hors la Loy de Dieu, est une pollution intollerable de la divine et vraye justice. Et sainct Augustin dit bien vray, quand il appelle l’obeissance qn’on rend a Dieu, Mere et gardienne de toutes vertus: quelque fois aussi, La source et racine de tout bien.⁸²

5. Now, since the Lord, when about to deliver a rule of perfect righteousness, referred all the parts of it to his own will, this shows that nothing is more acceptable to him than obedience. This is worthy of the most diligent observation, since the licentiousness of the human mind is so inclined to the frequent invention of various services in order to merit his favour. For this irreligious affectation of religion, which is a principle innate in the human mind, has betrayed itself in all ages, and betrays itself even in the present day; for men always take a pleasure in contriving some way of attaining righteousness, which is not agreeable to the Divine word. Hence, among those which are commonly esteemed good works, the precepts of the law hold a very contracted station, the numberless multitude of human inventions occupying almost the whole space. But what was the design of Moses, unless it was to repress such an unwarrantable license, when, after the promulgation of the law, he addressed the people in the following manner! “Observe and hear all these words which I command thee, that it may go well with thee, and with thy children after thee for ever, when thou doest that which is good and right in the sight of the Lord thy God. What thing soever I command you, observe to do it: thou shalt not add thereto, nor diminish from it.”⁸²⁰ And before, when he had declared that this was their wisdom and their understanding in the sight of other nations, that they had received statutes, and judgments, and ceremonies, from the Lord, he had added, “Take heed to thyself, and keep thy soul diligently, lest thou forget the things which thine eyes have seen, and lest they depart from thy heart all the days of thy life.”⁸²¹ Foreseeing that the Israelites would not rest, but, even after the reception of the law, would labour to produce new species of righteousness, foreign from what the law requires, unless they should be rigorously restrained, God pronounces that his word comprehends the perfection of righteousness; and yet, though this ought most effectually to have prevented them, they were guilty of that very presumption which was so expressly forbidden. But 333 what is this to us? We are certainly bound by the same declaration; for the claims of the Lord on behalf of his law, that it contains the doctrine of perfect righteousness, beyond all doubt remain perpetually the same; yet not contented with it, we are wonderfully laborious in inventing and performing other good works, one after another. The best remedy for this fault will be a constant attention to this reflection; that the law was given to us from heaven to teach us a perfect righteousness; that in it no righteousness is taught, but that which is conformable to the decrees of the Divine will; that it is therefore vain to attempt new species of works in order to merit the favour of God, whose legitimate worship consists solely in obedience, but that any pursuit of good works deviating from the law of God is an intolerable profanation of the Divine and real righteousness. There is much truth also in the observation of Augustine, who calls obedience to God sometimes the parent and guardian, and sometimes the origin of all virtues.

5. The Law shows, moreover, that there is nothing more acceptable to God than obedience. Hence, all superstitious and hypocritical modes of worship are condemned. A remedy against superstitious worship and human presumption.

The Lord, in delivering a perfect rule of righteousness, has reduced it in all its parts to his mere will, and in this way has shown that there is nothing more acceptable to him than obedience. There is the more necessity for attending to this, because the human mind, in its wantonness, is ever and anon inventing different modes of worship as a means of gaining his favour. This irreligious affectation of religion being innate in the human mind, has betrayed itself in every age, and is still doing so, men always longing to devise some method of procuring righteousness without any sanction from the Word of God.¹ Hence in those observances which are generally regarded as good works, the precepts of the Law occupy a narrow space, almost 320the whole being usurped by this endless host of human inventions. But was not this the very license which Moses meant to curb, when, after the promulgation of the Law, he thus addressed the people: “Observe and hear all these words which I command thee, that it may go well with thee, and with thy children after thee for ever, when thou does that which is good and right in the sight of the Lord thy God.” “What thing soever I command you, observe to do it: thou shalt not add thereto, nor diminish from it,” (Deut 12:28–32). Previously, after asking “what nation is there so great, that has statutes and judgments so righteous as all this law, which I set before you this day?” he had added, “Only take heed to thyself, and keep thy soul diligently, lest thou forget the things which thine eyes have seen, and lest they depart from thy heart all the days of thy life,” (Deut. 4:8, 9). God foreseeing that the Israelites would not rest, but after receiving the Law, would, unless sternly prohibited give birth to new kinds of righteousness, declares that the Law comprehended a perfect righteousness. This ought to have been a most powerful restraint, and yet they desisted not from the presumptuous course so strongly prohibited. How do we act? We are certainly under the same obligation as they were; for there cannot be a doubt that the claim of absolute perfection which God made for his Law is perpetually in force. Not contented with it, however, we labour prodigiously in feigning and coining an endless variety of good works, one after another. The best cure for this vice would be a constant and deep-seated conviction that the Law was given from heaven to teach us a perfect righteousness; that the only righteousness so taught is that which the divine will expressly enjoins; and that it is, therefore, vain to attempt, by new forms of worship,to gain the favour of God, whose true worship consists in obedience alone; or rather, that to go a wandering after good works which are not prescribed by the Law of God, is an intolerable violation of true and divine righteousness. Most truly does Augustine say in one place, that the obedience which is rendered to God is the parent and guardian; in another, that it is the source of all the virtues.¹

5. Verder, dat de Here, wanneer Hij op het punt staat de regel der volmaakte rechtvaardigheid te leren, alle delen daarvan van zijn wil doet afhangen, daardoor wordt aangetoond, dat Hem niets welbehagelijker is dan de gehoorzaamheid. En dat moet daarom des te naarstiger opgemerkt worden, omdat de uitgelatenheid van het menselijk verstand al te geneigd is om telkens verschillende vormen van godsdienst uit te denken, om zich daardoor bij Hem verdienstelijk te maken. Want in alle tijde heeft zich deze ongodsdienstige gekunsteldheid van de godsdienst (omdat die van nature de menselijke geest is ingeplant) geopenbaard, en openbaart zich nog steeds, namelijk dat de mensen verlangen een manier te verzinnen om zich de gerechtigheid te verschaffen buiten Gods Woord om. En daarvandaan beslaan de geboden der wet in de werken, die gemeenlijk tot de goede gerekend worden, een vrij geringe plaats, terwijl de ontelbare menigte menselijke geboden bijna de gehele ruimte in beslag nemen. Maar wat heeft Mozes anders bedoeld dan een dergelijke lust te bedwingen, toen hij na de afkondiging, der wet het volk aldus aansprak: "Neem waar en hoor alles, wat ik u gebied, opdat het u, en uw kinderen na u, welga tot in eeuwigheid, als gij zult gedaan hebben wat goed en recht is in de ogen des Heren, uws Gods; wat ik u gebied, doe slechts dat: doe er niet aan toe, en doe er niet van af" (Deut. 12:28) En tevoren, toen hij getuigd had, dat dit de wijsheid en het verstand des volks was voor de ogen der andere volkeren, dat het de oordelen, de rechten en ceremoniën van de Here ontvangen had (Deut. 4:6) had hij daaraan toegevoegd: "Wacht dus uzelf en bewaar uw ziel wel, dat gij niet vergeet de woorden, die uw ogen gezien hebben, en dat zij niet te eniger tijd uit uw hart wijken" (Deut. 4:9) Omdat namelijk God voorzag, dat de Israëlieten niet zouden rusten, of ze zouden, na de wet ontvangen te hebben, daarenboven nieuwe gerechtigheden ter wereld brengen, tenzij ze gestrengelijk weerhouden werden, verkondigt hij, dat hierin de volmaaktheid der gerechtigheid besloten lag: wat hen zeer krachtig had behoren te beteugelen. Maar toch hebben zij zich van die zo streng verboden vermetelheid niet laten afhouden. En wij? Ongetwijfeld worden wij door hetzelfde woord gebonden. Want het is niet aan twijfel onderhevig, dat voor eeuwig geldt dat woord, waardoor de Here voor zijn wet aanspraak gemaakt heeft op de volmaakte leer der gerechtigheid: en toch, met die leer niet tevreden, tobben wij ons op zonderlinge wijze af met het ene goede werk na het andere te verzinnen en te smeden. Om dit euvel te genezen zal dit het beste middel zijn, dat voortdurend deze gedachte in ons zij: dat de wet ons van God gegeven is, om ons de volmaakte gerechtigheid te leren, en dat daarin geen andere gerechtigheid geleerd wordt, dan die naar het voorschrift van Gods wil wordt afgemeten; dat we dus tevergeefs nieuwe vormen van werken proberen om God aan ons te verplichten, wiens wettige dienst bestaat in gehoorzaamheid alleen. Ja veeleer, dat het streven naar goede werken, dat buiten Gods wet ronddoolt, een ondragelijke ontheiliging is van de Goddelijke en ware gerechtigheid. Volkomen naar waarheid spreekt ook Augustinus¹, die de gehoorzaamheid, welke aan God betoond wordt, nu eens de moeder en de behoedster, dan weer de oorsprong van alle deugden noemt.

5. Die Genugsamkeit des Gesetzes

Indem uns der Herr die Regel vollkommener Gerechtigkeit vorlegt, führt er sie in allen Stücken immer wieder auf seinen Willen zurück und bezeugt dadurch, daß ihm nichts wohlgefälliger ist als der Gehorsam. Darauf muß um so genauer geachtet werden, als die Zuchtlosigkeit des Menschengeistes immerzu allerhand Gottesdienst sich erdenkt, um damit vor Gott sich etwas zu verdienen. Zu allen Zeiten hat sich diese unfromme Frömmigkeitsmacherei, die ja dem Menschengeiste von Natur innewohnt, offenbart, und sie tut es noch heute: es zeigt sich nämlich, daß die Menschen immer eine ganz besondere Neigung haben, sich abseits von Gottes Wort eine eigene Art zu erdenken, um gerecht zu werden. Deshalb finden bei den sogenannten „guten Werken“ die Gebote des Gesetzes wenig Raum, weil ja dieser gewaltige Schwarm menschlicher „Gebote“ den ganzen Platz einnimmt! Mose aber wollte gerade diesem Mutwillen wehren; und deshalb redet er nach der Verkündigung des Gesetzes das Volk an: „Sieh zu und höre alle diese Worte, die ich dir gebiete, auf daß dir’s wohlgehe und deinen Kindern nach dir ewiglich, weil du getan hast, was recht und gefällig ist vor dem Herrn, deinem Gott“ (Deut. 12,28). Und: „Alles, was ich euch gebiete, das sollt ihr halten ... Ihr sollt nichts dazutun noch davontun“ (Deut. 13,1). Zuvor hatte er ausgesprochen, das sei des Volkes Weisheit und Verstand vor allen Völkern, daß es von dem Herrn die Urteile, Rechte und Zeremonien empfangen hätte; da fügt er denn gleich zu: „Hüte dich nur und bewahre deine Seele wohl, daß du nicht vergessest der Geschichten, die deine Augen gesehen haben, und daß sie nicht aus deinem Herzen kommen...“ (Deut. 4,9). Gott sah ja voraus, daß die Israeliten sich mit dem Empfang des Gesetzes nicht zufrieden geben, ja daß sie, wenn ihnen nicht gewehrt würde, immer neue, eigene Wege erfinden würden, um Gott zu dienen, und deshalb verkündet er ihnen: Hier ist die vollkommene Gerechtigkeit beschlossen! Das mußte notwendig ein sehr starkes Hemmnis sein — und doch haben sie sich von dieser so streng verbotenen Vermessenheit nicht abbringen lassen! Und wir? Auch für uns ist dieses Wort bindend; denn daß der Herr seinem Gesetz allein das Recht gibt, uns vollkommene Gerechtigkeit zu lehren, das ist doch ewig gültig! Wir indessen sind damit nicht zufrieden und machen uns eine abergläubische Mühe, immer neue gute Werke zu ersinnen und zusammenzuschmieden! 221 Das beste Mittel, um dies Gebrechen zu heilen, wird es sein, wenn wir immer daran denken: Das Gesetz hat uns Gott gegeben, damit es uns die vollkommene Gerechtigkeit lehre, hier wird keine andere Gerechtigkeit von uns verlangt, als daß wir uns nach der Vorschrift des Willens Gottes richten sollen, und deshalb ist es umsonst, neue Arten von Werken zu erdenken, um damit vor Gott ein Verdienst zu erwerben; denn er will nach seinem Recht einzig durch Gehorsam verehrt sein. Ja, ein Eifer nach guten Werken, der über Gottes Gesetz hinausgeht, ist sogar eine unerträgliche Entheiligung der göttlichen, wahren Gerechtigkeit. Es ist sehr recht, wenn Augustin den Gehorsam gegen Gott bald die Mutter und Wächterin aller Tugenden, bald auch deren Wurzel nennt (Vom Gottesstaat, XIV,12 u.a.).

5. God het die wet aan ons gegee om ons volmaakte geregtigheid te leer.

Toe die Here die reël van volmaakte geregtigheid aan ons wou oorlewer, het Hy dit in alle opsigte na sy wil geskik. Daardeur word aangedui dat niks vir Hom behaagliker is as gehoorsaamheid nie. Ons moet dit daarom met groter sorgvuldigheid onderhou, omdat die losbandigheid van die mens se verstand baie geneig is om altyd weer verskillende godsdienste uit te dink om beloning van Hom te verdien.¹³ Want hierdie oneerbiedige gekunsteldheid van godsdiens het homself in alle eeue geopenbaar en openbaar hom selfs nou nog, omdat gekunstelde godsdiens van nature in die mens se verstand gevestig is. Die mens begeer immers nog steeds om ’n metode uit te dink om geregtigheid sonder die Woord van God te verkry. Dit is waarom die voorskrifte van die wet ’n baie beperkte ruimte inneem onder die werke wat algemeen as goeie werke beskou word, terwyl die ontelbare menigte voorskrifte van die mens feitlik die hele gebied beset. Waarvoor het Moses hom trouens beywer anders as om ’n begeerte van hierdie aard aan bande te lê toe hy na die afkondiging van die wet soos volg by die volk aangedring het: “Onderhou en luister na al die dinge wat ek jou beveel, dat dit met jou en jou kinders na jou goed kan gaan tot in ewigheid, as jy doen wat goed en behaaglik is voor jou God. Alles wat ek jou beveel, dit alleen moet jy doen: jy mag daar niks byvoeg en daar niks van weglaat nie”?¹⁴ En nadat hy tevore betuig het dat dit die wysheid en verstand van die volk voor die oë van ander volkere is dat hulle oordele, geregtigheid en seremonies van die Here ontvang het, voeg hy by: “Neem jouself en jou siel dus sorgvuldig in ag dat jy die dinge wat jou oë gesien het, nie vergeet nie en dat hulle uit jou hart nie wyk nie.”¹⁵ Omdat God natuurlik kon voorsien dat die Israeliete nie sou rus sonder om, nadat hulle die wet ontvang het, daarbenewens nuwe geregtighede voort te bring as hulle nie streng 504 beteuel sou word nie, verklaar Hy dat die volmaaktheid van die geregtigheid hierin saamgevat is. Dit moes vir hulle die kragtigste teuel gewees het, en tog het hulle nie afgesien van die vermetelheid wat so streng verbied is nie.

Wat het dit nou met ons te doen? Ons word gewis deur dieselfde woorde gebind, want daar kan geen twyfel daaroor bestaan dat dit vir ewig geld dat die Here vir sy wet die volkome leer van geregtigheid opgeëis het nie. Tog is ons nie daarmee tevrede nie en ons swoeg ewe braaf om die een goeie werk na die ander te versin en te smee. Die beste middel om die gebrek te genees sal wees as hierdie gedagte pal by ons gevestig is dat die wet deur God aan ons gegee is om ons die volmaakte geregtigheid te leer en dat daar in die wet geen ander geregtigheid geleer word nie as die geregtigheid wat na die voorskrif van God se wil geëis word. Ons moet weet dat ons verniet nuwe vorms van werke aanpak om iets by God te verdien, omdat sy regmatige diens slegs in gehoorsaamheid bestaan; ja, dat die ywer vir goeie werke wat buite die wet van God afdwaal, eerder ’n ontheiliging van die Goddelike en ware geregtigheid is, wat nie verdra moet word nie. Baie waar noem Augustinus die gehoorsaamheid wat aan God betoon word, soms die moeder en bewaker van al die deugde en dan weer die oorsprong daarvan.¹⁶

5. В данном Господом Законе совершенной праведности главное - это его воля. Тем самым Он объявил, что нет для Него ничего приятнее послушания. Это необходимо усвоить тем более глубоко, что человеческий ум весьма склонен изобретать новые виды почитания Бога и служения Ему с целью добиться его милости. Вследствие своей укоренённости в нашем сознании это безумное проявление извращённой религиозности всегда было и остаётся характерным для всего человеческого рода. Люди вечно стремятся отыскать способ приобрести праведность вне слова Божьего. В результате среди добрых дел, вызывающих всеобщее уважение, соблюдение заповедей Закона занимает последнее место, а на первый план выдвигается бесконечное множество человеческих установлений.

Разве не подобным устремлениям хотел воспрепятствовать Моисей, когда,  провозгласив  Закон, сказал народу: «Слушай и исполняй все слова сии, которые заповедую тебе, дабы хорошо было тебе и детям твоим после тебя вовек, если будешь делать доброе и угодное пред очами Господа, Бога твоего» (Втор 12:28)? «Делай только то, что я тебе повелеваю; не прибавляй к тому и не убавляй от того» (Втор 12:32). Ещё раньше, объявив, что мудрость и разум народа Израиля перед лицом всех народов земли состоят в том, что он получил от Господа справедливые постановления и законы, Моисей сказал: «Только берегись, и тщательно храни душу твою, чтобы тебе не забыть тех дел, которые видели глаза твои, и чтобы они не выходили из сердца твоего во все дни жизни твоей» (Втор 4:9). Бог предвидел, что израильтяне, приняв Закон, не удержатся от изобретения новых способов служения, если Он не будет держать их в строгой узде. Поэтому Бог объявляет, что в его Законе заключено всё совершенство праведности, и вменяет им в обязанность твёрдо это помнить.

Однако израильтяне не отказались от дерзости, строго им запрещённой. А что же мы? Нас, безусловно, обуздывает то же самое слово. Ибо нет никакого сомнения в том, что Господь навсегда запечатлел в Законе совершенное учение о праведности. И всё-таки не довольствуясь им мы без конца трудимся над изобретением одного за другим каких-то новых «добрых дел». Лучшее лекарство от этого порока - крепко-накрепко запечатлеть в своём сердце, что Закон вручён нам Господом для научения нас совершенной праведности и что эта праведность состоит не в чём ином, как в соответствии и послушании Божьей воле. Поэтому тщетно выдумывать новые способы добиться Божьей милости: истинное служение Богу заключается только в послушании, а усердие в добрых делах, выходящих за пределы Божьего Закона, есть нетерпимое осквернение истинной божественной праведности. Св. Августин очень метко назвал послушание Богу «матерью и стражем всякой добродетели», а также «источником и корнем всех благ» (Августин. О граде Божием, XIV, 12 (MPL, XLI, 420); О добром супружестве, XXIII, 30 (MPL, XL, 393); Возражения относительно противопоставления Закона и Пророков, I, XIV, 19 (MPL, XLII, 613)).

6. | Verum ubi Lex Domini explicata nobis fuerit, tum aptius demum et maiore cum fructu quod^a de ipsius officio usuque ante disserui² confirmabitur^b. Ante vero quam ad excutienda singula capita ingredimur, quae ad universalem eius notitiam faciunt, modo praecipere operaepretium est. Initio constitutum sit,^c non ad externam honestatem modo, sed ad interiorem spiritualemque iustitiam, hominis vitam in Lege informari. Quod quum inficiari nemo queat, paucissimi tamen rite animadvertunt. Id fit quia in Legislatorem non respiciunt: a cuius ingenio natura quoque Legis aestimanda est. Siquis rex edicto scortari, occidere, furari prohibeat: sanctione, fateor, non tenebitur; siquis scortandi, occidendi, furandi cupiditatem animo conceperit tantum, nihil eorum perpetrarit. Nempe, quia mortalis Legislatoris providentia nonnisi ad externam civilitatem protenditur, non violantur eius interdicta nisi patratis flagitiis. Deus autem (cuius oculum nihil fugit, et qui externam speciem non tam moratur quam cordis puritatem) sub scortationis, homicidii, furti interdicto, libidinem, iram, odium, alieni appetentiam, dolum, et quicquid tale est, vetat. Nam quum sit spiritualis Legislator, animae non minus quam corpori loquitur. Homicidium autem animae, ira est ac odium: furtum, mala cupiditas et avaritia: scortatio, libido. Leges etiam humanae (dicet quispiam) consilia et voluntates spectant, non fortuitos eventus³. Fateor: sed quae extra emerserunt. Quo animo unumquodque facinus editum fuerit, expendunt: sed arcanas cogitationes non scrutantur. Proinde illis satisfactum fuerit ubi quis manum duntaxat continuerit a transgressione: contra autem, quia animis nostris lata est Lex caelestis^d, eorum coercitio ad iustam eius observationem in primis necessaria est. || At vulgus hominum, etiam dum Legis contemptum fortiter dissimulat,^e oculos, pedes, manus, et omnes corporis partes in aliquam Legis observationem componit^f: cor ab omni obedientia alienissimum interim retinet^g, ac se defunctum putat^h si 349 probe homines celaverit quod gerit in conspectu Dei^a. Audiunt, non occides, non moechaberis, non furaberis: gladium ad caedem non exerunt: corpora sua meretricibus non commiscent: manus alienis bonis non iniiciunt. Haec omnia bene hactenus: sed caedes totis animis spirant, fervent in libidinem, omnium bona oculis retortis aspiciunt, et cupiditate devorant. Iam vero deest quod praecipuum erat Legis. || Unde quaeso tam crassus stupor, nisi quod omisso Legislatore, iustitiam suo magis ingenio accommodant? || His fortiter reclamat Paulus, affirmans Legem esse spiritualem^b [Rom. 7. c. 14]¹: quo significat, non modo animae, mentis, voluntatis obsequium exigere^c, || sed requirere Angelicam puritatem, quae omnibus carnis sordibus abstersa, nihil quam spiritum sapiat.

6. Mais quand la Loy du Seigneur nous aura esté expliquée, alors ce que j’ay cy dessus enseigné de l’office d’icelle, sera confermé. Or avant qu’entrer à traiter particulierement un chacun article, il est bon de premierement cognoistre ce qui appartient à la cognoissance un iverselle d’icelle. Pour le premier, que cela soit arresté, que la vie de l’homme doit estre reiglée par la Loy, non seulement à une honnesteté exterieure, mais aussi à la justice interieure et spirituelle. Laquelle chose combien qu’elle ne se puisse nier, neantmoins est considerée de bien peu. Cela se fait, pource qu’on ne regarde point le Legislateur, de la nature duquel celle de la Loy doit estre estimée. Si quelque Roy defendoit par edict, de paillarder, de meurtrir et de desrober: je confesse que celuy qui auroit seulement conceu en son cœur quelque cupidité de paillarder, ou desrober, ou meurtrir, sans venir jusques à l’œuvre, et sans s’efforcer d’y venir, ne sera point tenu de la peine laquelle sera constituée. Car pource que la providence du legislateur mortel ne s’estend que jusques à l’honnesteté externe, ses ordonnances ne sont point violées, sinon que le mal vienne en effect. Mais Dieu, devant l’œil duquel rien n’est caché, et lequel ne s’arreste point tant à l’apparence exterieure de bien, qu’à la pureté de cœur, en defendant paillardise, homicide et larrecin, defend toute concupiscence charnelle, haine, convoitise du bien d’autruy, tromperie, et tout ce qui est semblable. Car entant qu’il est Legislateur spirituel, il ne parla pas moins à l’ame qu’au corps. Or ire et haine est meurtre, quant à l’ame: convoitise, est larrecin: amour desordonné, est paillardise. Mais quelcun pourra dire qu’aussi bien les loix humaines regardent le conseil et la volonté des hommes, et non pas les evenemens fortuits. Je le confesse. Mais cela s’entend des volontez lesquelles viennent en avant. Car elles considerent à quelle intention une chacune œuvre a esté faite: mais elles ne sondent point les cogitations secretes. Pourtant celuy qui se sera abstenu de transgresser exterieurement, aura satisfait aux loix politiques: au contraire, pource que la Loy de Dieu est donnée noz ames, si nous la voulons bien observer, il faut que noz ames soyent principalement reprimées. Or la pluspart des hommes, mesme quand ils veulentdissimuler d’estre contempteurs d’icelle, conforment aucunement leurs yeux, leurs pieds et leurs mains, et les autres parties de leurs corps, à observer ce qu’elle commande: cependant leur cœur demeure tout aliené de l’obeissance d’icelle. Ainsi, ils se pensent bien acquitter, s’ils ont caché devant les hommes ce qui apparoit devant Dieu. Ils oyent, Tu ne meurtriras point, Tu ne paillarderas point, Tu ne desroberas point. Pourtant ils ne desgainent point leur espée pour meurtrir, ils ne se meslent point avec les paillardes, ils ne jettent point la main sur les biens d’autruy. Tout cela est bon. Mais leur cœur est plein de meurtre, et brusle de concupiscence charnelle: ils ne peuvent regarder le bien de leur prochain que de travers, le devorant par convoitise. En cela ce qui estoit le principal de la Loy leur defaut. Dont vient, je vous prie, une telle stupidité, sinon que laissans derriere le Legislateur, ils plient et conforment la justice à leur entendement? A l’encontre de ceste opinion sainct Paul crie fort et ferme, disant que la Loy est spirituelle (Rom. 7:14). En quoy il signifie que non seulement elle requiert obeissance de l’ame, de l’entendement et volonté, mais une pureté Angelique, laquelle estant purgée de toute macule charnelle, ne sente autre chose qu’esprit.

6. But when we have given an exposition of the Divine law, we shall then more suitably and profitably confirm what has been already advanced concerning its office and use. Before we enter, however, on the discussion of each article separately, it will be useful to premise some things which may contribute to a general knowledge of it. First, let it be understood, that the law inculcates a conformity of life, not only to external probity, but also to internal and spiritual righteousness. Now, though none can deny this, yet very few persons pay proper attention to it. This arises from their not considering the Legislator, by whose nature we ought to estimate also the nature of the law. If a king prohibit, by an edict, adultery, murder, or theft, no man, I confess, will be liable to the penalty of such a law, who has only conceived in his mind a desire to commit adultery, murder, or theft, but has not perpetrated any of them. Because the superintendence of a mortal legislator extends only to the external conduct, and his prohibitions are not violated unless the crimes be actually committed. But God, whose eye nothing escapes, and who esteems not so much the external appearance as the purity of the heart, in the prohibition of adultery, murder, and theft, comprises a prohibition of lust, wrath, hatred, coveting what belongs to another, fraud, and every similar vice. For, being a spiritual Legislator, he addresses himself to the soul as much as to the body. Now, the murder of the soul is wrath and hatred; the theft of the soul is evil concupiscence and avarice; the adultery of the soul is lust. But it will be said, that human laws also relate to designs and intentions, and not to fortuitous events. This I grant; but they relate to such designs and intentions as have been manifested in outward actions. They examine and consider with 334 what intention every act has been performed; but do not scrutinize the secret thoughts. Human laws therefore are satisfied, when a man abstains from external transgression. But, on the contrary, the Divine law being given to our minds, the proper regulation of them is the principal requisite to a righteous observance of it. But men in general, even while they resolutely dissemble their contempt of the law, dispose their eyes, their feet, their hands, and all the parts of their body, to some kind of observance of it, while at the same time their hearts are entirely alienated from all obedience to it, and they suppose that they have discharged their duty, if they have concealed from man what they practise in the sight of God. They hear the commands, Thou shalt not kill, Thou shalt not commit adultery, Thou shalt not steal. They draw not the sword to commit murder; they never associate with harlots; they lay no violent hands on the property of others. All these things thus far are well; but in their whole souls they breathe after murders, they kindle into lust, they look with dishonest eyes on the property of others, and in their cupidity they devour it. Now, then, they are destitute of the principal requisite of the law. Whence arises such gross stupidity, but from discarding the Legislator, and accommodating a righteousness to their own inclination? These persons Paul strongly opposes, when he affirms that “the law is spiritual;”⁸²² signifying that it requires not only the obedience of the soul, the understanding, and the will, but even an angelic purity, which, being cleansed from all the pollution of the flesh, may savour entirely of the Spirit.

6. The second part of the chapter, containing three observations or rules. First rule, Our life must be formed by the Law, not only to external honesty, but to inward and spiritual righteousness. In this respect, the Law of God differs from civil laws, he being a spiritual Lawgiver, man not. This rule of great extent, and not sufficiently attended to.

After we shall have expounded the Divine Law, what has been previously said of its office and use will be understood more easily, and with greater benefit. But before we proceed to the consideration of each separate commandment, it will be proper to take a general survey of the whole. At the outset, it was proved that in the Law human life is instructed not merely in outward decency but in inward spiritual righteousness. Though none can deny this, yet very few duly attend to it, because they do not consider the Lawgiver, by whose character that of the Law must also be determined. Should a king issue an edict prohibiting murder, adultery, and theft, the 321penalty, I admit, will not be incurred by the man who has only felt a longing in his mind after these vices, but has not actually committed them. The reason is, that a human lawgiver does not extend his care beyond outward order, and, therefore, his injunctions are not violated without outward acts. But God, whose eye nothing escapes, and who regards not the outward appearance so much as purity of heart, under the prohibition of murder, adultery, and thefts includes wrath, hatred, lust, covetousness, and all other things of a similar nature. Being a spiritual Lawgiver, he speaks to the soul not less than the body. The murder which the soul commits is wrath and hatred; the theft, covetousness and avarice; and the adultery, lust. It may be alleged that human laws have respect to intentions and wishes, and not fortuitous events. I admit this but then these must manifest themselves externally. They consider the animus with which the act was done, but do not scrutinise the secret thoughts. Accordingly, their demand is satisfied when the hand merely refrains from transgression. On the contrary, the law of heaven being enacted for our minds, the first thing necessary to a due observance of the Law is to put them under restraint. But the generality of men, even while they are most anxious to conceal their disregard of the Law, only frame their hands and feet and other parts of their body to some kind of observance, but in the meanwhile keep the heart utterly estranged from everything like obedience. They think it enough to have carefully concealed from man what they are doing in the sight of God. Hearing the commandments, “Thou shalt not kill,” “Thou shalt not commit adultery,” “Thou shalt not steal,” they do not unsheathe their sword for slaughter, nor defile their bodies with harlots, nor put forth their hands to other men’s goods. So far well; but with their whole soul they breathe out slaughter, boil with lust, cast a greedy eye at their neighbour’s property, and in wish devour it. Here the principal thing which the Law requires is wanting. Whence then, this gross stupidity, but just because they lose sight of the Lawgiver, and form an idea of righteousness in accordance with their own disposition? Against this Paul strenuously protests, when he declares that the “law is spiritual” (Rom. 7:14); intimating that it not only demands the homage of the soul, and mind, and will, but requires an angelic purity, which, purified from all filthiness of the flesh, savours only of the Spirit.

6. Maar, wanneer we de wet des Heren uitgelegd zullen hebben, dan zal beter en met meer vrucht bevestigd worden, wat ik over haar taak en gebruik tevoren uiteengezet heb. Alvorens we echter overgaan tot het behandelen van ieder hoofdstuk afzonderlijk, moeten we eerst wijzen op datgene, dat dienstig is tot de algemene kennis der wet. Terstond al moge vastgesteld zijn, dat 's mensen leven in de wet gevormd wordt niet slechts tot een uiterlijke eerbaarheid, maar ook tot een innerlijke, geestelijke gerechtigheid. En hoewel niemand dat kan loochenen, merken toch slechts zeer weinigen het naar behoren op. Dit komt, omdat ze niet letten op de Wetgever, naar wiens aard ook over het wezen der wet moet geoordeeld worden. Indien een of andere koning door een verordening verbiedt te hoereren, te doden en te stelen, dan zal hij, die slechts de begeerte om te hoereren, te doden of te stelen in zijn binnenste heeft opgevat, maar niets van die dingen uitgevoerd heeft, ik erken het niet schuldig zijn aan overtreding. Immers, omdat de voorzorg van de sterfelijke wetgever zich slechts uitstrekt tot de uiterlijke eerbaarheid, worden zijn verordeningen slechts overtreden door het volvoeren van de misdaden. God echter, voor wiens oog niets verborgen is, en die zich om de uiterlijke schijn niet zozeer bekommert als om de reinheid des harten, verbiedt onder het verbod van hoererij, doodslag en diefstal ook boze lust, toorn, haat, begeerte naar het goed van een ander, bedrog en dergelijke. Want daar Hij een geestelijk wetgever is, spreekt Hij evenzeer tot de ziel als tot het lichaam. De doodslag nu der ziel bestaat uit toorn en haat, de diefstal uit kwade begeerte en hebzucht, de hoererij uit boze lust. Ook de menselijke wetten, zal iemand zeggen, letten op voornemens en op de wil, niet op de toevallige uitslag. Ik erken het, maar dan alleen op die, welke naar buiten gebleken zijn. Zij gaan na, met welke bedoeling iedere misdaad begaan is; maar de verborgen gedachten vorsen ze niet uit. Daarom zal aan hen genoeg gedaan zijn, wanneer men slechts de hand weerhoudt van overtreding; maar omdat daarentegen de hemelse wet voor onze zielen gegeven is, is het voor een juist onderhouden dier wet in de eerste plaats noodzakelijk, dat zij weerhouden worden. Maar de grote massa der mensen doet alsof ze van verachting der wet niet wil horen en schikt ogen, voeten, handen en alle delen des lichaams tot een zekere onderhouding der wet; maar houdt inmiddels het hart geheel vreemd van alle gehoorzaamheid, en meent, dat ze ervan af is, wanneer ze netjes voor de mensen verborgen heeft gehouden datgene, wat ze doet onder het oog Gods. Zij horen: gij zult niet doden, gij zult niet echtbreken, gij zult niet stelen: zij trekken het zwaard niet tot moord, zij hebben geen lichamelijke gemeenschap met hoeren, zij slaan hun handen niet aan de goederen van een ander. Tot hiertoe alles goed en wel: maar met hun ganse hart zijn zij vervuld van moord, branden zij van lust, op de goederen van een ieder werpen zij een scheel oog en zij verslinden ze met hun begeerte. Hun ontbreekt dus juist, wat het voornaamste was der wet. Vanwaar, vraag ik, komt die grove dwaasheid, anders dan daaruit, dat ze, met voorbijzien van de Wetgever, de gerechtigheid meer aanpassen aan hun eigen aard? Tegen hen gaat Paulus krachtig in (Rom. 7:14) verzekerend, dat de wet geestelijk is; waardoor hij te kennen geeft, dat ze niet alleen gehoorzaamheid van ziel, verstand en wil eist, maar zelfs een reinheid vraagt als die der engelen, die, van alle vuil des vleses gereinigd, niets anders smaakt dan geest.

6. Da das Gesetz Gottes Gesetz ist, so beansprucht es uns ganz

Ist uns aber das Gesetz des Herrn erklärt, so wird sich auch recht und mit besserer Wirkung bestätigen, was ich oben von dem Amt und der Anwendung des Gesetzes ausgeführt habe. Bevor wir aber dazu übergehen, das Gesetz in seinen einzelnen Stücken auszulegen, muß zunächst noch einiges gesagt werden, was zu seinem allgemeinen Verständnis erforderlich ist. Da muß zunächst festgestellt werden, daß das Gesetz unser menschliches Leben nicht etwa bloß zu einer äußeren Ehrbarkeit erzieht, sondern zu einer inneren, geistlichen Gerechtigkeit. Das kann zwar niemand abstreiten, aber nur sehr wenige beachten es nach Gebühr. Das geschieht, weil sie ihren Blick nicht auf den Gesetzgeber richten, nach dessen Wesen und Geist auch die Natur des Gesetzes zu beurteilen ist. Wenn ein König Hurerei, Mord oder Diebstahl verbietet und nun jemand bloß in seinem Herzen die Begierde hat, zu huren, zu morden oder zu stehlen, aber nichts von alledem tatsächlich vollführt hat, so wird ihn sicherlich keine Strafe treffen. Denn die Maßnahmen des irdischen Gesetzgebers gehen ja nur auf die Erhaltung der äußeren bürgerlichen Ordnung (civilitas), und deshalb werden seine Verordnungen auch nur durch wirkliche Übeltaten übertreten. Gottes Auge aber entgeht ja nichts, und er bleibt nicht bei äußerem Schein stehen, sondern sieht auf wirkliche Reinheit des Herzens; wenn er also Hurerei, Mord und Diebstahl verbietet, so ist damit zugleich auch die Begierde, der Zorn, der Haß, das Begehren nach fremdem Gut, die böse Absicht und alles dergleichen untersagt! Denn er ist ja ein geistlicher Gesetzgeber, und darum gilt sein Wort der Seele wie dem Leibe. Denn schon Zorn und Haß ist ein Mord der Seele, böses Begehren und Habgier ist bereits Diebstahl, böse Lust bereits Hurerei! Nun wird jemand einwenden: Die menschlichen Gesetze haben doch auch auf Absicht und Willen Bezug und nicht nur auf das zufällige Ergebnis. Das gebe ich zu, aber es gilt doch nur, sofern diese äußerlich sichtbar werden! Sie ziehen in Betracht, in was für einer Absicht diese oder jene Tat geschehen ist, aber sie erforschen doch nicht die geheimsten Gedanken! Deshalb wird ihnen Genüge getan, wenn jemand seine Hand bloß von der Übertretung fernhält. Aber da das himmlische Gesetz unserer Seele gegeben ist, so gehört zu dessen rechter Beobachtung vor allem die innere Zucht. Der gewöhnliche Mensch dagegen, auch wenn er tapfer leugnet, ein Verächter des Gesetzes zu sein, stellt wohl Augen, Füße, Hände und alle Körperteile gewissermaßen in den Dienst der Beobachtung des Gesetzes — nur sein Herz bleibt weit vom Gehorsam entfernt und meint schon genug getan zu haben, wenn es vor den Menschen recht verheimlicht, was es doch vor Gottes Auge tut. Solche Menschen hören: Du sollst nicht töten, Du sollst nicht ehebrechen, Du sollst nicht stehlen — und sie recken auch das Schwert nicht zum Morde, halten ihren Leib rein vom Umgang mit Dirnen, lassen ihre Hand von fremdem Gut. Bis dahin ist also alles recht und gut. Aber in ihrem Herzen sind sie voller Mordgedanken, glühen sie vor Lust, schauen aller Leute Hab und Gut mit schiefen Augen an und verschlingen es vor Begehrlichkeit! 222 Es fehlt ihnen eben an dem, was am Gesetz die Hauptsache ist. Denn woher kann dieser große Unverstand anders kommen als daher, daß sie am Gesetzgeber vorbeigehen und ihre Gerechtigkeit mehr nach ihrem eigenen Wesen einrichten? Diesem Wahn widersteht Paulus und behauptet: „Das Gesetz ist geistlich“ (Röm. 7,14). Das heißt: es fordert nicht nur den Gehorsam der Seele, des Gemüts und des Willens, sondern Engelsreinheit, befreit von allen Befleckungen des Fleisches, die nach nichts trachtet als nach dem, was geistlich ist.

6. Die wet van God is nie net daarop gemik om die uitwendige lewe te reël nie maar lê beslag op die mens se hele lewe.

Wanneer ons die wet van die Here verduidelik het, sal dit wat ek voorheen in verband met die funksie en toepassing daarvan gesê het,¹⁷ eers pasliker en met groter vrug bevestig word. Maar voordat ons begin om elke hoofpunt daarvan afsonderlik te behandel, is dit die moeite werd om vooraf die dinge te begryp wat tot die algemene kennis daarvan bydra. Aanvanklik moet ons vasstel dat die lewe van die mens in die wet gevorm word nie alleen met die oog op uitwendige eerbaarheid nie maar ook met die oog op innerlike en geestelike geregtigheid.¹⁸ Hoewel niemand dit kan ontken nie, is daar egter baie weinig mense wat na behore hierop let. Dit gebeur omdat hulle nie hulle oë op die Wetgewer rig nie. Die aard van die wet moet trouens ook na die natuur van God gewaardeer word. As ’n koning kragtens edik hoerery, moord en diefstal 505  verbied, erken ek wel dat niemand skuldig sal wees as hy slegs begeer om te hoereer, te moor of te steel sonder dat hy een van die oortredings begaan het nie. Omdat ’n sterflike wetgewer se voorsorg niks verder as uitwendige burgerskap strek nie, word sy interdikte nie geskend tensy oortredings daarvan gepleeg word nie.

Niks ontgaan God se oë egter nie, en Hy is nie soseer besorg oor die uiterlike skyn as oor die reinheid van ’n mens se hart nie. Met die verbod op hoerery, moord en diefstal verbied God dus ook sondige luste, toorn, haat, die begeerte na iemand anders se goed, bedrog en dergelike oortredings. Aangesien God egter ’n geestelike Wetgewer is, spreek Hy tot die siel sowel as tot die liggaam. Die moord wat die siel dus pleeg, is toorn en haat, die diefstal wat dit pleeg, is sondige begeerte en gierigheid, die hoerery wat dit begaan, is die sondige luste daarvan. Iemand sal sê dat die wette van die mens ook die bedoeling en wil van ’n oortreder in ag neem en nie alleen op die toevallige resultaat van sy optrede let nie.¹⁹ Dit erken ek wel, maar dit is slegs die bedoeling en wil wat in die daad na vore kom. Hulle oorweeg met watter gesindheid elke oortreding begaan is, maar hulle ondersoek nie die geheime gedagtes van die oortreder nie. Daarom voldoen iemand aan hulle verordeninge wanneer hy hom slegs van die daadwerklike oortreding daarvan weerhou. Omdat die hemelse wet daarenteen aan ons siele gegee is, is dit in besonder nodig om ons siele in bedwang te hou om dit regmatig te eerbiedig. Terwyl die grootste gros mense heldhaftig voorgee dat hulle die wet nie verag nie, skik hulle hulle oë, voete, hande en al hulle ledemate om ’n mate van eerbiediging aan die wet te betoon, maar hulle harte is intussen van alle gehoorsaamheid daaraan vervreemd. Die mens dink dan dat hy sy plig nagekom het as hy vir mense iets deeglik verberg het wat hy voor die aangesig van God bedryf. Hulle hoor: “Jy mag nie doodslaan nie; jy mag nie egbreek nie; jy mag nie Steel nie”. Hulle trek nie hulle swaarde om dood te maak nie; hulle besmet nie hulle liggame met straatvroue nie en hulle slaan hulle hande nie aan die eiendom van iemand anders nie. Alles goed en wel - maar hulle hele gemoed is vol moord; hulle brand van wellus; hulle loer met skelm oë na die goed van almal en verslind dit met hulle begeerte. Hulle het dus steeds ’n gebrek aan die belangrikste eienskap van die wet. Waaruit, vra ek jou, kom so ’n growwe stompsinnigheid anders as uit die feit dat hulle die Wetgewer buite rekening laat en geregtigheid eerder by hulle eie vernuf aanpas? Wanneer Paulus verklaar dat die wet geestelik is, weerlê hy hulle kragtig. Daarmee gee hy te kenne dat die wet nie alleen gehoorsaamheid van siel, verstand en wil vorder nie maar dat dit ook engele se 506 reinheid vereis, wat van al die vuilheid van die vlees gewas is en niks anders as ’n geur van die gees het nie.²⁰

6. Сказанное мною выше о действии Божьего Закона будет усвоено лучше после того, как я дам его изложение. Но прежде чем рассматривать каждое отдельное положение, полезно обозреть Закон в целом. Во-первых, нужно твёрдо усвоить, что Закон должен вести человека не только к внешней добродетели, но и к внутренней, духовной праведности. Этот факт невозможно отрицать, однако часто его не принимают во внимание - прежде всего потому, что мы должным образом не взираем на Законодателя, соответственно природе которого нужно рассматривать и природу Закона.

Если блуд, убийство, воровство запрещены королевскими указами, то тот, кто лишь в сердце своём замыслил прелюбодеяние, кражу или убийство, но не осуществил их и не пытался осуществить, такой человек, я уверен, не подвергнется положенному за них наказанию. Ибо замысел земного законодателя касается лишь внешней порядочности: его установления нарушаются, только когда зло обнаруживает себя. Но Бог, от чьего взора ничто не может укрыться, смотрит на чистоту сердца больше, чем на внешнее проявление добра. Поэтому, запрещая блуд, убийство и воровство, Он запрещает всякую плотскую похоть, желание завладеть чужим имуществом, обман и прочие подобные вещи. Будучи духовным Законодателем, Он обращается к душе не в меньшей степени, чем к телу. С точки зрения души гнев и ненависть суть убийство, зависть и алчность - воровство, а свободная любовь - блуд. Кто-нибудь возразит, что и человеческие законы относятся к намерениям и воле людей, а вовсе не к случайным происшествиям. Согласен. Но в них речь идёт лишь о намерениях, выразившихся в действиях.

Человеческие законы учитывают, с каким намерением произведено действие; они не касаются тайных мыслей. Поэтому тот, кто удержался от совершения преступления, с точки зрения политических законов невиновен. В противоположность этому Божий Закон дан нашим душам, и если мы хотим соблюсти его, то нам следует прежде всего подчинить ему душу. Большинство людей, когда они желают скрыть, что являются преступниками Закона, так или иначе заставляют свои глаза, руки, ноги и другие части тела соблюдать его. Но сердце их далеко от послушания Закону. Они считают себя исполнившими долг, если скрыли от людей то, что видит Бог. Они слышат: «Не убивай. Не прелюбодействуй. Не кради». И не обнажают шпагу, чтобы убить, не общаются с блудницами, не посягают на чужое добро. Всё это хорошо. Однако их душа жаждет убийства и разжигается плотской похотью, они искоса поглядывают на богатство ближнего, пожираемые завистью. Им не хватает главного в Законе. Откуда, скажите мне, такая глупость, если не от того, что подобные люди, забыв о Законодателе, строят своё представление о праведности исходя из собственных соображений? В противоположность этому св. Павел решительно провозглашает, что Закон духовен (Рим 7:14). Это означает, что от души, разума и воли он требует не только послушания, но ангельской чистоты, без малейшего пятнышка плотской скверны, чистоты, которая воспринимает лишь духовное.

7. | Hunc quum esse Legis sensum dicimus, non novam ex nobis interpretationem ingerimus, sed Christum sequimur optimum Legis interpretem^d. Quum enim Pharisaei perversa opinione populum imbuissent, Legem perficere qui externo opere nihil adversus Legem perpetrasset: hunc periculosissimum errorem arguit: et impudicum mulieris aspectum scortationem esse pronuntiat: homicidas testatur^e quicunque fratrem oderint; facit enim reos iudicio, qui vel iram animo conceperint: reos consilio^f, qui murmurando aut fremendo aliquam offensi animi significationem dederint: reos gehennae ignis, qui conviciis et maledicentia^g in apertam iram prosilierint [Matth. 5. c. 21², et d. 24³, et g. 43⁴]. Haec qui non viderunt, finxerunt Christum alterum Mosen, Legis Evangelicae latorem, quae defectum Mosaicae illius suppleverit⁵. || Unde illud vulgatum axioma de perfectione Legis Evangelicae, quae Legem veterem longo intervallo superet⁶; quod multis modis est perniciosissimum. Nam ex ipso Mose, ubi postea praeceptorum summam colligemus, patebit quam indignam contumeliam divinae Legi inurat. Patrum certe sanctimoniam non procul ab hypocrisi abfuisse insinuat, nosque ab una illa et perpetua iustitiae regula^h deducit. || Facillima 350 autem est erroris confutatio: quod putarunt Christum Legi adiicere, ubi suae tantum integritati restituit, || dum^a Pharisaeorum mendaciis obscuratam et fermento inquinatam asserit et repurgat^b.

7. En disant que le sens de la Loy est tel, nous n’apportons point une nouvelle exposition de nous-mesmes: mais nous suyvons Christ, qui en est tresbon expositeur. Car pource que les Pharisiens avoyent semé entre le peuple une opinion perverse, assavoir que celuy qui ne commettroit rien par œuvre externe contre la Loy, estoit bon observateur d’icelle: il redargue cest erreur, assavoir qu’un regard impudique d’une femme, est paillardise: et que tous ceux qui haissent leur frere, sont homicides (Matth. 5:21, 22, 28, 44). Car il fait coulpables de jugement tous ceux qui auront conceu seulement quelque ire en leur cœur: coulpables devant le Consistoire, tous ceux qui en murmurant monstrent quelque offense de courage: et coulpables de gehenne de feu, tous ceux qui par injure auront apertement declairé leur malveillance. Ceux qui n’entendoyent point cela, ont imaginé que Christ estoit un second Moyse, qui avoit apporté la Loy Evangelique, pour suppleer le defaut de la Loy Mosaique. Dont est procedée ceste sentence comme vulgaire, Que la perfection de la Loy Evangelique est beaucoup plus grande qu’elle n’estoit en l’ancienne Loy: qui est un erreur trespervers. Car quand nous reduirons cy apres en somme les preceptes de Moyse, il apparoistra par ses parolles mesmes combien on fait grande injure à la Loy de Dieu, en disant cela. Davantage, de ceste opinion ils s’ensuyvroit que la saincteté des Peres anciens ne differoit gueres d’une hypocrisie. Finalement, ce seroit pour nous destourner de la reigle unique et perpetuelle de justice, que Dieu a lors baillée. Or l’erreur est facile à refuter, pource que telle maniere de gens ont pensé que Christ adjoustast à la Loy, ou tant seulement qu’il la restituoit en son entier, assavoir en la purgeant de mensonges, et du levain des Pharisiens, dont elle avoit esté obscurcie et souillée.

7. When we say that this is the sense of the law, we are not introducing a novel interpretation of our own, but following Christ, who is the best interpreter of it. For the people having imbibed from the Pharisees the corrupt opinion, that he, who has perpetrated no external act of disobedience to the law, is an observer of the law, he confutes this very dangerous error, and pronounces an unchaste look at a woman to be adultery; he declares them to be murderers, who hate a brother; he makes them “in danger of the judgment,” who have only conceived resentment in their hearts; them “in danger of the council,” who in murmuring or quarrelling have discovered any sign of an angry mind; and them “in danger of hell fire,” who with opprobrious and slanderous language have broken forth into open rage.⁸²³ Persons who have not perceived these things, have pretended that Christ was another Moses, the giver of an evangelical law, which supplied the deficiencies of the law of Moses. Whence that common maxim, 335 concerning the perfection of the evangelical law, that it is far superior to the old law—a maxim in many respects very pernicious. For when we introduce a summary of the commandments, it will appear from Moses himself what an indignity this fixes on the Divine law. It certainly insinuates that all the sanctity of the fathers under the Old Testament, was not very remote from hypocrisy, and draws us aside from that one perpetual rule of righteousness. But there is not the least difficulty in the confutation of this error; for they have supposed that Christ made additions to the law, whereas he only restored it to its genuine purity, by clearing it from the obscurities and blemishes which it had contracted from the falsehoods and the leaven of the Pharisees.

7. This first rule confirmed by the authority of Christ, and vindicated from the false dogma of Sophists, who say that Christ is only another Moses.

In saying that this is the meaning of the Law, we are not introducing a new interpretation of our own; we are following Christ, the best interpreter of the Law (Mt. 5:22, 28, 44). The Pharisees having instilled into the people the erroneous idea that the Law was fulfilled by every one who did not in external act do anything against the Law, he pronounces this a most dangerous delusion, and declares that an immodest look is adultery, and that hatred of a brother is murder. “Whosoever is angry with his brother without a cause, shall be in danger of the judgment;” whosoever by 322whispering or murmuring gives indication of being offended, “shall be in danger of the council;” whosoever by reproaches and evil-speaking gives way to open anger, “shall be in danger of hell-fire.” Those who have not perceived this, have pretended that Christ was only a second Moses, the giver of an evangelical, to supply the deficiency of the Mosaic Law. Hence the common axiom as to the perfection of the Evangelical Law, and its great superiority to that of Moses. This idea is in many ways most pernicious. For it will appear from Moses himself, when we come to give a summary of his precepts, that great indignity is thus done to the Divine Law. It certainly insinuates, that the holiness of the fathers under the Law was little else than hypocrisy, and leads us away from that one unvarying rule of righteousness. It is very easy, however, to confute this error, which proceeds on the supposition that Christ added to the Law, whereas he only restored it to its integrity by maintaining and purifying it when obscured by the falsehood, and defiled by the leaven of the Pharisees.

7. Wanneer wij zeggen, dat dit de betekenis der wet is, dan is dat niet een nieuwe uitlegging, die wij van onszelf geven, maar dan volgen we Christus, de beste uitlegger der wet (Matt. 5:21 e.v.). Want daar de Farizeën onder het volk de verkeerde mening hadden doen post vatten, dat hij, die in uiterlijk werk niets tegen de wet bedreven had, de wet vervulde, weerlegt Hij deze uiterst gevaarlijke dwaling en verklaart dat een vrouw onkuis aan te zien hoererij is; Hij betuigt, dat moordenaars zij zijn, die hun broeder haten; want Hij stelt hen strafbaar voor het gericht, die alleen reeds toorn in hun hart hebben opgevat, en voor de raad hen, die door mompelen of morren enig teken hebben gegeven van een vertoornd gemoed, en straffen door het helse vuur hen, die door schelden en kwaadspreken in openlijke toorn zijn uitgebarsten. Zij, die dit niet gezien hebben, hebben het zo voorgesteld, dat Christus een tweede Mozes was, namelijk de wetgever der evangelische wet, welke wat er aan de Mozaïsche wet ontbrak, vervuld heeft. Daaruit is algemeen verbreid de stelling van de volmaaktheid van de wet des evangelies, die de oude wet verre zou overtreffen. En die stelling is in hoge mate verderfelijk. Want uit Mozes zelf zal, wanneer we later de hoofdinhoud der geboden zullen nagaan, blijken, hoezeer ze het brandmerk van onwaardige smaad op de Goddelijke wet drukt. Ongetwijfeld uit zij de bedekte beschuldiging, dat de heiligheid der vaderen niet veel verschild heeft van huichelarij en zij voert ons af van die enige en eeuwige regel der gerechtigheid. Maar de weerlegging der dwaling is zeer gemakkelijk: immers zij meenden, dat Christus iets aan de wet toevoegt, terwijl Hij haar slechts in haar zuivere staat herstelt, doordat Hij haar bevrijdt van de leugens der Farizeën, die haar verduisterden, en zuivert van hun zuurdesem, die haar verontreinigde.

7. Christus selbst hat das rechte Verständnis des Gesetzes wiederhergestellt

Wenn wir dies für die Absicht des Gesetzes erklären, so bringen wir damit nicht von uns aus eine neue Auslegung vor, sondern folgen dem besten Ausleger des Gesetzes: Christus! Die Pharisäer hatten dem Volke die verkehrte Meinung beigebracht, das Gesetz erfülle der, welcher nichts Gesetzwidriges getan hätte. Gegen diesen verderbenbringenden Irrtum ging Christus an und verkündigte: „Wer ein Weib ansiehet, ihrer zu begehren, der hat schon die Ehe mit ihr gebrochen“, bezeugte auch: „Wer seinen Bruder hasset, der ist ein Totschläger.“ Ja, er erklärt den des Gerichts schuldig, der in seinem Herzen dem Zorn Raum gibt, und den des Rates schuldig, der durch Murmeln und Griesgram ein Zeichen gibt, daß er beleidigt sei, und den gar des höllischen Feuers schuldig, der mit Lästerworten und Schelten offen seinen Zorn ausbrechen läßt (Matth. 5,21f.28.43ff.). Leute, die das nicht verstanden haben, haben aus Christus einen zweiten Mose gemacht, der das „Evangelische Gesetz“ gegeben hätte, das den Mangel des mosaischen Gesetzes ausgefüllt hätte. Daher kommt denn auch der bekannte Satz von der Vollkommenheit des „Evangelischen Gesetzes“, das weit über das alte Gesetz emporrage — ein in vieler Beziehung sehr gefährlicher Satz! Denn aus dem Gesetz Moses selber wird sich bei unserer noch folgenden Feststellung seines Hauptinhaltes ergeben, was für eine unwürdige Schmähung jener Satz ihm aufbrennt. Er bringt wenigstens die Heiligkeit der Väter in den Verdacht der Heuchelei und führt uns zugleich von jener einzigen und bleibenden Richtschnur der Gerechtigkeit ab. Indessen ist dieser Irrtum sehr leicht zurückzuweisen: man glaubte nämlich, Christus füge dem Gesetz etwas hinzu, während er es doch tatsächlich nur in seiner ursprünglichen Reinheit wiederherstellte, indem er es von dem Lügenwerk und dem Sauerteig der Pharisäer frei machte und säuberte.

7. Christus het die Fariseërs se verdraaide vertolking van die wet weerlê.

Wanneer ons sê dat dit die betekenis van die wet is, voer ons nie ’n nuwe eie interpretasie in nie, maar ons volg Christus, wat die beste Uitlegger van die wet is. Want toe die Fariseërs die volk se gemoed met die verwronge opvatting deursuur het dat iemand die wet volbring wat met sy uiterlike werk geen oortreding daarteen begaan nie, het Hy dit as ’n hoogs gevaarlike dwaling ontmasker.²¹ Hy verklaar dat dit hoerery is as ’n mens onkuis na ’n vrou kyk; Hy getuig dat elkeen wat sy broer haat, ’n moordenaar is.²² Want Hy vind die mense skuldig voor die gereg wat selfs net toorn bedink. Hy vind hulle skuldig voor die raad as hulle deur te murmureer en te sug slegs die geringste aanduiding van ’n vertoornde gemoed gee. Hy vind hulle die helse vuur skuldig as hulle met skeldwoorde en kwaadwillige gesprekke openlik in toorn uitbars.

Die mense wat hierdie dinge nie kon sien nie, het van Christus ’n tweede Moses gemaak, ’n insteller van die evangeliese wet om die gebrek in die Mosaîese wet aan te vul. Hieruit het die algemene grondstelling in verband met die volmaaktheid van die evangeliese wet ontstaan wat die wet van ouds ver te bowe sou gaan.²³ Dit is om baie redes ’n hoogs verderflike opvatting. Want wanneer ons hierna die gebooie kortliks saamvat, sal dit juis uit Moses se boeke duidelik word hoe ’n onwaardige belastering dit op die wet van God inbrand. Dit gee in elk geval te kenne dat die heiligheid van die vaders aan geveinsdheid gegrens het, en dit lei ons weg van die enige en ewige reël van geregtigheid. Dit is egter baie maklik om die dwaling te weerlê. Hulle meen trouens dat Christus iets by die wet gevoeg het toe Hy slegs die wet in sy ongeskonde toestand herstel het, toe Hy verklaar het dat dit deur die leuens van die Fariseërs verduister en deur hulle suurdeeg besoedel is en Hy dit daarvan gesuiwer het.²⁴

7. Утверждая, что смысл Закона именно таков, мы не даём ему какого-то нового собственного толкования, но следуем Христу, который и есть лучший его Толкователь. Фарисеи распространяли среди народа ложное убеждение, будто тот, кто не допускает внешнего нарушения Закона, тем самым хорошо исполняет его. Христос опровергает это заблуждение и учит, что похотливый взгляд на женщину уже есть блуд  и  что  всякий,  ненавидящий брата своего, - убийца (Мф 5:27 сл.; 21 сл.; 43 сл.). Он объявляет, что все гневающиеся даже в сердце своём подлежат суду, оскорбляющие должны предстать перед синедрионом, проявляющие свою ненависть публично подлежат геенне огненной.

Те, кто этого не понял, вообразили, что Христос - это второй Моисей, который дал Евангельский Закон, чтобы восполнить недостатки Моисеева Закона. Отсюда произошла эта распространённая почти повсеместно сентенция: Евангельский Закон гораздо совершеннее Ветхозаветного. Это опасное заблуждение. Когда ниже мы дадим обзор предписаний Моисея, то из самих слов Закона станет ясно, что, утверждая подобное, мы наносим тяжкое оскорбление Богу. Кроме того, из упомянутого утверждения следует, что святость древних отцов якобы мало отличается от лицемерия. Наконец, это означало бы отказ от единого и вечного мерила праведности, данного нам Богом в древности. Так что указанное заблуждение легко опровергнуть: эти люди думали, что Христос что-то прибавил к Закону или даже целиком заменил его, тогда как на самом деле Он очистил его от лжи закваски фарисейской, которая затемнила и осквернила Закон.

8. | Haec nobis secunda sit observatio, plus inesse semper in praeceptis ac interdictis quam verbis exprimatur; quod tamen sic temperandum est, ne sit nobis instar Lesbiae regulae¹, qua freti, Scripturam licentiose contorquentes, quodlibet e quolibet faciamus. Faciunt enim quidam hac immoderata excurrendi libertate, ut apud alios vilescat Legis authoritas, aliis spes intelligentiae concidat. Igitur si fieri potest, ineunda est via aliqua quae nos ad Dei voluntatem recto ac solido gressu deducat. Quaerendum, inquam, quatenus excedere verborum fines debeat interpretatio: ut appareat, non attextam esse Legi divinae ex humanis glossis appendicem, sed purum germanumque Legislatoris sensum fideliter redditum. Sane adeo in omnibus fere praeceptis manifestae sunt synecdochae^c, ut deridiculo iure sit futurus qui Legis sensum ad verborum angustias restringere velit. Ultra verba itaque progredi sobriam Legis interpretationem palam est: sed quousque, obscurum manet, nisi modus aliquis finiatur. Hunc ergo modum optimum fore censeo, si ad praecepti rationem dirigatur: nempe ut in unoquoque praecepto expendatur cur datum nobis fuerit. Exempli gratia, Omne praeceptum aut imperativum est, aut prohibitorium. Utriusque generis veritas statim occurrit si rationem, ceu finem, intuemur; ut praecepti quinti finis est, honorem esse iis reddendum quibus eum attribuit Deus^d. Haec igitur praecepti summa, rectum esse, Deoque placere^e ut eos honoremus quibus aliquid excellentiae largitus est: contemptum et contumaciam adversus eos, abominationi esse. Primi praecepti ratio est, ut Deus solus colatur^f. Summa igitur praecepti erit, veram pietatem, hoc est numinis^g sui cultum Deo cordi esse: impietatem abominari. Sic in singulis praeceptis inspiciendum qua de re agatur: deinde quaerendus finis, donec reperiamus quid proprie illic testetur sibi placere Legislator^h, vel displicere. Demum ab eo ipso ad contrarium ducenda ratiocinatio, in hunc modum, Si 351 placet hoc Deo^a, contrarium displicet: si hoc displicet, contrarium placet; si hoc praecipit, contrarium vetat: si hoc vetat, contrarium praecipit.

8. Il nous faut secondement observer, que les preceptes de Dieu contiennent quelque chose plus que nous n’y voyons exprimé par parolles. Ce qu’il faut neantmoins tellement moderer, que nous ne leur donnions point tel sens que bon nous semblera, les tournant çà et là à nostre plaisir. Car il y en a d’aucuns, qui par telle licence font que l’authorité de la Loy est vilipendée, comme si elle estoit incertaine, ou bien qu’on desespere d’en avoir saine intelligence. Il faut donc, s’il est possible, trouver quelque voye laquelle nous conduise seurement et sans doute à la volonté de Dieu: c’est à dire, il faut regarder combien l’exposition se doit estendre outre les parolles: tellement qu’il apparoisse que ce ne soit point une addition adjoustée à la Loy de Dieu, des gloses humaines, mais que ce soit le pur sens naturel du Legislateur, fidelement declairé. Certes en tous les preceptes il est si notoire qu’une partie est mise pour le tout, que celuy qui en voudroit restreindre l’intelligence selon les parolles, seroit digne d’estre moqué. Il est donc notoire que l’exposition de la Loy, la plus sobre qu’on la puisse faire, passe outre les parolles, mais il est obscur jusques où, sinon qu’on definisse quelque mesure. Or je pense que ceste-cy sera tresbonne, si on adresse sa pensée à la raison pour laquelle le precepte a esté donné: assavoir qu’en un chacun precepte on considere à quelle fin il nous a esté donné de Dieu. Exemple: Tout precepte est pour commander, ou pour defendre. Nous aurons la vraye intelligence de l’un et de l’autre, en regardant la raison ou la fin où il tend. Comme la fin du cinquieme precepte est, qu’il faut rendre honneur à ceux ausquels Dieu l’a voulu attribuer: ceste sera donc la somme, qu’il plaist à Dieu que nous honnorions ceux ausquels il a donné quelque preeminence: et que contemnement et contumace à l’encontre d’iceux, luy est en abomination. La raison du premier precepte est que Dieu seul soit honnoré: la somme donc sera que la vraye pieté est agreable à Dieu, c’est à dire l’honneur que nous rendons à sa majesté: au contraire, qu’impieté luy est abominable. Ainsi faut-il regarder en tous preceptes de quoy il est traité. Apres, il faut chercher la fin, jusques à ce que nous trouvions que c’est que le Legislateur veut testifier luy estre plaisant ou desplaisant: puis de ce qui est dit au precepte, il nous faut former un argument au contraire, en cesto maniere: Si cela plaist à Dieu, le contraire luy despiaist. Si cela luy desplaist, le contraire luy plaist. S’il commande cela, il defend le contraire. S’il defend cela, il commande le contraire.

8. It must be observed, in the second place, that the commands and prohibitions always imply more than the words express; but this must be so restricted, that we may not make it a Lesbian rule, by the assistance of which the Scripture may be licentiously perverted, and any sense be extorted at pleasure from any passage. For some people, by this immoderate and excursive liberty, cause one person to despise the authority of the law, and another to despair of understanding it. Therefore, if it be possible, we must find some way that may lead us by a straight and steady course to the will of God. We must inquire, I say, how far our interpretation ought to exceed the limits of the expressions; that it may evidently appear, not to be an appendix of human glosses annexed to the Divine law, but a faithful explanation of the pure and genuine sense of the legislator. Indeed, in all the commandments, the figure synecdoche, by which a part is expressed instead of the whole, is so conspicuous, that he may justly be the object of ridicule, who would restrict the sense of the law within the narrow limits of the words. It is plain, then, that a sober exposition of the law goes beyond the words of it; but how far, remains doubtful, unless some rule be laid down. The best rule, then, I conceive will be, that the exposition be directed to the design of the precept; that in regard to every precept it should be considered for what end it was given. For example, every precept is either imperative or prohibitory. The true meaning of both these kinds of precepts will immediately occur to us, if we consider the design or the end of them; as the end of the fifth commandment is, that honour may be given to them to whom God assigns it. The substance of this precept, then, is, that it is right, and pleasing to God, that we should honour those on whom he has conferred any excellence, and that contemptuous and contumacious conduct towards them is an abomination to him. The design of the first commandment is, that God alone may be 336 worshipped. The substance of this precept, then, will be, that true piety, that is, the worship of his majesty, is pleasing to God, and that he abominates impiety. Thus in every commandment we should first examine the subject of it; in the next place we should inquire the end of it, till we discover what the Legislator really declares in it to be either pleasing or displeasing to him. Lastly, we must draw an argument from this commandment to the opposite of it, in this manner:—If this please God, the contrary must displease him; if this displease him, the contrary must please him; if he enjoin this, he forbids the contrary; if he forbid this, he enjoins the contrary.

8. Second observation or rule to be carefully attended to—viz. that the end of the command must be inquired into, until it is ascertained what the Lawgiver approves or disapproves. Example. Where the Law approves, its opposite is condemned, and vice versa.

The next observation we would make is, that there is always more in the requirements and prohibitions of the Law than is expressed in words. This, however, must be understood so as not to convert it into a kind of Lesbian code;¹ and thus, by licentiously wresting the Scriptures, make them assume any meaning that we please. By taking this excessive liberty with Scripture, its authority is lowered with some, and all hope of understanding it abandoned by others. We must, therefore, if possible, discover some path which may conduct us with direct and firm step to the will of God. We must consider, I say, how far interpretation can be permitted to go beyond the literal meaning of the words, still making it apparent that no appending of human glosses is added to the Divine Law, but that the pure and genuine meaning of the Lawgiver is faithfully exhibited. It is true that, in almost all the commandments, there are elliptical expressions, and that, therefore, any man would make himself ridiculous by attempting to restrict the spirit of the Law to the strict letter of the words. It is plain that a sober interpretation of the Law must go beyond these, but how far is doubtful, unless some rule be adopted. The best rule, in my opinion, would be, to be guided by the principle of the commandment—viz. to consider in the case of each what the purpose is for which it was given. For example, every commandment either requires or prohibits; and the nature of each is instantly discerned when we look to the principle of the commandment as its end. Thus, the end of the Fifth Commandment is to render honour to those on whom God bestows it. The sum of the commandment, therefore, is, that it is right in itself, and pleasing to God, to honour those on whom he has conferred some distinction; that to despise and rebel against such persons is offensive to Him. The principle of the First Commandment is, that God only is to be 323worshipped. The sum of the commandment, therefore is that true piety, in other words, the worship of the Deity, is acceptable, and impiety is an abomination, to him. So in each of the commandments we must first look to the matter of which it treats, and then consider its end, until we discover what it properly is that the Lawgiver declares to be pleasing or displeasing to him. Only, we must reason from the precept to its contrary in this way: If this pleases God, its opposite displeases; if that displeases, its opposite pleases: if God commands this, he forbids the opposite; if he forbids that, he commands the opposite.

8. Dit moge onze tweede opmerking zijn, dat in de geboden en verboden steeds meer gelegen is, dan door de woorden wordt uitgedrukt; maar deze omstandigheid moet zo worden beschouwd, dat we haar niet mogen gebruiken als een richtsnoer, waarnaar we ons kunnen richten om de Schrift vrijelijk te verdraaien en overal maar uit te halen, wat wij willen. Want sommigen maken door deze onmatige vrijheid om af te dwalen, dat bij anderen het gezag der wet in minachting komt, en bij weer anderen de hoop op het verkrijgen van inzicht verdwijnt. Daarom moet, als het; mogelijk is, een weg gegaan worden, die ons in rechte en vaste gang tot Gods wil voert. Men moet onderzoeken zeg ik, in hoeverre de uitlegging, buiten de begrenzing der woorden mag gaan; opdat blijke, dat aan de Goddelijke wet niet uit de menselijke uitleggingen een aanhangsel toegevoegd is, maar dat de zuivere en ware bedoeling van de Wetgever getrouwelijk is weergegeven. Voorzeker doen zich in bijna alle geboden aanduidingen voor van het geheel door het deel en wel zozeer, dat hij zich terecht belachelijk zou maken, die de bedoeling der wet zou willen beperken tot de enige betekenis der woorden. Het is dus duidelijk, dat een bezonnen uitlegging der wet de woorden te buiten gaat; maar tot hoever ze dat doet, blijft duister, tenzij er enige maat bepaald wordt. Ik ben dus van oordeel, dat deze maat de beste zal zijn, wanneer ze geregeld wordt naar gelang van het gebod, en wel dat bij ieder gebood overwogen wordt, waarom het ons gegeven is. Bijvoorbeeld: elk gebod is of gebiedend of verbiedend. De waarheid van beide soorten valt terstond op, wanneer we de reden of de bedoeling in het oog vatten; zo is de bedoeling van het vijfde gebod, dat men hun eer moet geven, aan wie God die toekent. Dit is dus de hoofdinhoud van het gebod, dat het recht is en Gode behaagt, dat wij hen eren, aan wie Hij enige hoge plaats geschonken heeft, en dat minachting en wederspannigheid jegens hen Hem verfoeilijk is. De reden van het eerste gebod is, dat God alleen gediend wordt. De hoofdinhoud van het gebod zal dus zijn, dat de ware vroomheid, dat wil zeggen de dienst zijnen majesteit God ter harte gaat, en dat Hij de goddeloosheid verfoeit. Zo moet men bij ieder gebod afzonderlijk nagaan, waarover het gaat, dan moet de bedoeling gezocht worden, totdat wij vinden, wat, naar het eigenlijke getuigenis van de Wetgever, Hem behaagt of mishaagt. En eindelijk moet van daar uit de redenering naar het tegendeel geleid worden, op deze manier: als dit Gode behaagt, mishaagt het tegendeel Hem; als dit Hem mishaagt, behaagt Hem het tegendeel; als hij dit gebiedt, verbiedt Hij het tegendeel; als Hij dit verbiedt, gebiedt Hij het tegendeel.

8. Die Auslegung der Zehn Gebote Wege zur rechten Deutung

Zweitens wollen wir beachten, daß in den Geboten und Verboten stets mehr enthalten ist, als mit Worten ausgedrückt wird; dabei müssen wir jedoch Maß halten und das Gesetz nicht als Lesbische Regel behandeln, auf Grund deren man die Schrift nach seiner Willkür auslegen und aus allem alles machen könnte. Einige Leute gehen in ihrer Anmaßung derart zügellos über den Inhalt hinaus, daß nun das Ansehen des Gesetzes bei manchen ganz verfällt und andere wiederum daran verzweifeln, es je begreifen zu können. Man muß also, soweit wie möglich, auf einen Weg zu kommen suchen, der uns in geradem und festem Gang zur Erkenntnis des Willens Gottes führt. Es muß eben nach meiner Ansicht untersucht werden, inwiefern die Erläuterung über die Worte hinausgehen darf, so daß also offensichtlich nicht etwa das göttliche Gesetz einen Anhang von menschlichen Anmerkungen erhält, sondern der reine und klare Sinn des Gesetzgebers selbst getreu wiedergegeben wird. Gewiß gibt es beinahe in allen Geboten Ausdrücke, die offenbar vieles Weitere mitumfassen (manifestae sunt synekdochae), so daß es also lächerlich wäre, wenn jemand den Sinn des Gesetzes auf den engen Raum der Wörter zusammendrängen wollte.

Daß man also bei einer verständigen Auslegung des Gesetzes über die Wörter hinausgehen darf, liegt auf der Hand; aber wie weit das möglich ist, bleibt dunkel, wenn nicht irgendein Maß und Ziel gesetzt wird. Dazu dient aber nach meiner Ansicht am besten die Überlegung über die Ursache und den Zweck des Gebotes; bei jedem Gebot müssen wir also erwägen, wozu es uns gegeben sei. Als Beispiel: 223 Jedes Gebot ist entweder ein Gebot oder ein Verbot. Der wahre Inhalt zeigt sich nun in jedem Falle sogleich, wenn wir auf die Ursache oder die Absicht unser Augenmerk richten. So ist zum Beispiel die Absicht des fünften Gebots: es soll denen Ehre zuteil werden, denen Gott sie beigelegt hat. Der wesentliche Inhalt (summa) dieses Gebots ist also der: es ist recht und Gott wohlgefällig, daß wir die Menschen ehren, denen er irgendwie eine besondere Würde verliehen hat; bringen wir ihnen Verachtung oder Ungehorsam entgegen, so ist das dem Herrn ein Greuel. Die Absicht des ersten Gebots ist: Gott soll allein geehrt werden. Daher wird der Hauptinhalt dieses Gebots sein: Wahre Frömmigkeit, das heißt Verehrung seiner göttlichen Majestät ist nach Gottes Herzen, Unfrömmigkeit ist ihm ein Greuel. So muß bei jedem Gebot zunächst zugesehen werden, wovon es eigentlich handelt, dann ist die Absicht aufzusuchen — bis wir finden, was denn hier nach des Gesetzgebers Kundmachung ihm gefällt oder mißfällt. Zum Schluß müssen wir dann auf das Gegenteil schließen, etwa so: Wenn dies oder jenes Gott gefällt, so mißfällt ihm das Gegenteil, mißfällt ihm dies oder das, so gefällt ihm das Gegenteil, gebietet er das eine, so verbietet er damit das Entgegengesetzte, verbietet er dies, so verordnet er damit das Gegenteil!

8. 507 Die manier waarop die wet geînterpreteer moet word.

Ten tweede moet ons daarop let dat daar altyd meer is in dit wat die wet gebied en dit wat dit verbied as wat die woorde weergee. Tog moet ons daarmee behoorlik omgaan sodat dit nie vir ons ’n buigsame reël word,²⁵ waarop ons steua om die Skrif na willekeur te verdraai en daarvan te maak wat ons ook al wil nie. Met so ’n onbeheerste vrysinnigheid om die perke te oorskry, veroorsaak sommige mense dat die gesag van die wet by ander mense goedkoop gemaak word,²⁶ en by nog ander dat die hoop om dit enigsins te verstaan in duie stort. As dit enigsins moontlik is, moet ons ’n weg betree wat ons met reguit en ferm treë na die wil van God kan lei. Ek beklemtoon: ons moet vra hoe ver ons vertolking van die wet die perke van die woorde daarvan moet oorskry, sodat dit duidelik kan wees dat geen aanhangsel uit die kommentaar van die mens aan die wet van God toegevoeg is nie maar dat die suiwer en onvervalste bedoeling van die Wetgewer getrou weergegee word. In feitlik al die gebooie is daar in elk geval soveel duidelike sinekdogeë²⁷ dat iemand wat die betekenis van die wet tot die grense van die woorde daarvan sou wil beperk, bespot sou word.

Dit is duidelik dat ’n nugter interpretasie van die wet verder as die blote woorde daarvan gaan, maar presies hoe ver bly duister tensy bepaalde perke gestel word. Na my mening sal dit die beste perk wees as dit op die rede vir die gebod gerig is, naamlik dat ons in elke gebod afsonderlik moet oorweeg waarom dit aan ons gegee is. Byvoprbeeld: Elke gebod is gebiedend of verbiedend. As ons op die rede en doel van elke gebod let, kom die ware sin van elkeen ons teë. Die doel van die vyfde gebod is byvoorbeeld dat ons die mense moet eer aan wie God eer toegeken het. Hierdie samevatting van die gebod is dus dat dit reg is en God behaag dat ons die mense moet eer aan wie Hy die een of ander hoogheid geskenk, het en dat dit vir Hom ’n gruwel is as ons hulle minag of smaad. Die doel van die eerste gebod is dat net God gedien moet word.²⁸ ’n Samevatting van die gebod is dus dat God ’n welgevalle het in ware godsvrug - dit is, in die diens aan sy Goddelike mag - en dat Hy goddeloosheid vervloek. So moet ons in elke gebod afsonderlik ondersoek instel oor die saak waaroor dit handel. Dan moet ons vra na die doel 508  daarvan, totdat ons vind wat dit regtig is waarvan daar getuig word dat dit Hom as Wetgewer behaag of mishaag. Ten laaste moet ons redenasie juis daaruit tot die teendeel lei, soos volg: As dit God behaag, dan mishaag die teendeel Hom. As dit Hom mishaag, dan behaag die teendeel Hom. As Hy dit gebied, dan verbied Hy die teendeel; as Hy dit verbied, gebied Hy die teendeel.

8. Во-вторых, нам следует помнить, что предписания Бога содержат нечто большее, чем то, что выражено словами. Здесь, однако, нужно проявлять  крайнюю  сдержанность,  чтобы  не вкладывать в слова произвольный смысл, не переиначивать их по собственному желанию и усмотрению. Ибо есть люди, которые, исходя из этого соображения, принижают авторитет Св. Писания, как будто бы он не вполне установлен, или же теряют надежду дойти до его правильного понимания. Поэтому необходимо отыскать, насколько возможно, верный путь, который привёл бы нас к надёжному и несомненному знанию воли Бога. Это значит, что во всяком толковании нужно оставаться в определённых границах, дабы оно не содержало человеческих добавлений к Божьему Закону и отражало подлинный и ясно провозглашённый замысел Законодателя.

Безусловно, во всех предписаниях бросается в глаза то, что часть ставится вместо целого и что тот, кто захотел бы ограничить их смысл лишь прямым значением соответствующих слов, был бы попросту смешон. Отсюда со всей очевидностью следует, что даже самое строгое и лапидарное толкование Закона выходит за пределы слов. Но всякое толкование будет сомнительным, если не придерживаться определённых правил.

Я полагаю, что очень полезно постоянно задумываться над тем, по какой причине дано то или иное предписание, то есть в каждом предписании видеть цель, ради которой оно дано нам Богом. Каждое предписание заключает в себе повеление или запрет. Мы правильно поймём то и другое, если увидим их причину и цель. Так, например, цель пятой заповеди состоит в том, чтобы мы почитали тех, кого Бог указал в качестве достойных нашего почитания. Суть её в том, что Богу угодно почитание тех, кому Он дал некоторое преимущество, а пренебрежение к ним Ему отвратительно. Причина первой заповеди ясна: один только Бог достоин поклонения; суть - Богу приятна истинная набожность, то есть честь, воздаваемая нами его величию, нечестие же Ему отвратительно. Под этим углом зрения следует рассматривать все заповеди. Затем нужно искать цель - до тех пор пока мы не обнаружим, что именно Законодатель объявляет угодным Ему, а что неугодным. Далее, исходя из заповеди, нам нужно сформулировать противоположное суждение таким образом: если нечто угодно Богу, то значит противоположное Ему неугодно; если запрещённое Ему неугодно, то значит угодно противоположное. Когда Бог что-то велит, Он запрещает противоположное; когда что-то запрещает, то противоположное предписывает.

9. Quod nunc subobscure attingitur, inter exponenda praecepta clarissimum ipsa exercitatione^b fiet. Quare sufficit attigisse, nisi quod postremum membrum (quod vel alioqui non intelligeretur, vel intellectum, forsan absonum initio videri posset) sua probatione breviter confirmandum erit. Probatione illud non eget, dum bonum iubetur, vetari quod cum eo pugnat malum; nemo est enim qui non concedat. Imperari quoque contraria officia, dum mala vetantur, non aegerrime recipiet^c commune iudicium. Virtutes quidem commendari, dum adversa vitia damnantur, vulgare est. Sed nos plus aliquid postulamus quam vulgo significent istae formulae. Contrariam enim vitio virtutem, fere interpretantur vitii ipsius abstinentiam¹: nos eam ultra procedere dicimus, ad officia scilicet factaque contraria. Itaque in hoc praecepto, Non occides, sensus hominum communis nihil aliud considerabit quam ab omni maleficio ac malefaciendi libidine abstinendum esse. Ego praeterea contineri dico, ut proximi vitam quibus possimus subsidiis adiuvemus. Ac ne sine ratione loquar, ita confirmo, Deus^d vetat iniuria fratrem laedi aut violari, quia vitam eius charam nobis esse vult ac pretiosam: simul ergo postulat quae ad illius conservationem conferri possunt officia charitatis. Atque ita videre est ut semper nobis finis praecepti reseret quicquid illic facere aut iubemur aut vetamur.

9. Ce qui est maintenant obscur en le touchant brievement, sera plus familierement esclaircy par l’experience, quand nous exposerons les preceptes. Pourtant il suffira de l’avoir touché, sinon qu’il nous faut confermer le dernier que nous avons dit, qui autrement ne seroit point entendu, ou sembleroit advis desraisonnable. Ce que nous avons dit, que là où le bien est commandé, le mal qui est contraire est defendu, n’a ja mestier de probation: car il n’y a personne qui ne le concede. Pareillement, le jugement commun recevra volontiers, que quand on defend le mal on commande le bien qui est au contraire. Car c’est une chose vulgaire, que quand on condamne les vices, on recommande les vertuz. Mais nous demandons quelque chose davantage, que les hommes n’entendent communement en confessant cela. Car par la vertu contraire au vice, ils entendent seulement s’abstenir de vice: mais nous passons outre, assavoir en exposant que c’est faire le contraire du mal. Ce qui s’entendra mieux par exemple. Car en ce precepte, Tu ne tueras point: le sens commun des hommes ne consisidere autre chose, sinon qu’il se faut abstenir de tout outrage et de toute cupidité de nuire: mais je dy qu’il y faut entendre plus, assavoir que nous aidions à conserver la vie de nostre prochain, par tous moyens qu’il nous sera possible. Et afin qu’il ne semble que je parle sans raison, je veux approuver mon dire. Le Seigneur nous defend de blesser et outrager nostre prochain, pource qu’il veut que sa vie nous soit chere et precieuse: il requiert donc semblablement les offices de charité, par lesquels elle peut estre conservée. Ainsi, on peut appercevoir comment la fin du precepte nous enseigne ce qui nous y est commandé ou defendu de faire.

9. What we now rather obscurely hint at, will be fully and practically elucidated in our exposition of the commandments. Wherefore it is sufficient to have suggested it; only the last position, which otherwise might not be understood, or, if understood, might seem unreasonable, requires to be briefly established by suitable proof. It needs no proof, that an injunction of any thing good is a prohibition of the opposite evil; for every man will concede it. And common sense will easily admit, that a prohibition of crimes is a command to practise the contrary duties. It is commonly considered as a commendation of virtues, when censure is passed on the opposite vices. But we require somewhat more than is commonly intended by those forms of expression. For men generally understand the virtue which is opposite to any vice to be an abstinence from that vice; but we affirm that it goes further, even to the actual performance of the opposite duty. Therefore, in this precept, “Thou shalt not kill,” the common sense of mankind will perceive nothing more than that we ought to abstain from all acts of injury to others, and from all desire to commit any such acts. I maintain that it also implies, that we should do every thing that we possibly can towards the preservation of the life of our neighbour. And not to speak without reason, I prove it in the following manner: God forbids us to injure the safety of our brother, because he wishes his life to be dear and precious to us: he therefore at the same time requires of us all those offices of love which may contribute to the preservation of it. Thus we perceive, that the end of the precept will always discover to us whatever it enjoins or forbids us to do.

9. Full explanation of this latter point. Example.

What is now touched on somewhat obscurely will become perfectly clear as we proceed and get accustomed to the exposition of the Commandments. It is sufficient thus to have adverted to the subject; but perhaps our concluding statement will require to be briefly confirmed, as it might otherwise not be understood, or, though understood mighty perhaps, at the outset appear unsound. There is no need of proving, that when good is ordered the evil which is opposed to it is forbidden. This every one admits. It will also be admitted, without much difficulty, that when evil is forbidden, its opposite is enjoined. Indeed, it is a common saying, that censure of vice is commendation of virtue. We, however, demand somewhat more than is commonly understood by these expressions. When the particular virtue opposed to a particular vice is spoken of, all that is usually meant is abstinence from that vice. We maintain that it goes farther, and means opposite duties and positive acts. Hence the commandment, “Thou shalt not kill,” the generality of men will merely consider as an injunction to abstain from all injury and all wish to inflict injury. I hold that it moreover means, that we are to aid our neighbour’s life by every means in our power. And not to assert without giving my reasons I prove it thus: God forbids us to injure or hurt a brother, because he would have his life to be dear and precious to us; and, therefore, when he so forbids, he, at the same time, demands all the offices of charity which can contribute to his preservation.

9. Wat nu nog slechts duister aangeroerd wordt, zal bij het uitleggen der geboden door de oefening zelf zeer duidelijk worden. en daarom is het voldoende, dat ik het even aanroerde; alleen het laatste lid, zal, omdat het anders niet zou worden begrepen of omdat het, wanneer men het begrijpt, wellicht in het begin wat vreemd zou kunnen schijnen, in het kort op zich zelf bewezen en bevestigd moeten worden. Het heeft geen bewijs nodig, dat wanneer iets goeds geboden wordt, het kwaad, dat er mee strijdt, verboden wordt; niemand is er; die dat niet toegeeft. Ook dat de tegenovergestelde plichten geboden worden, wanneer de slechte verboden worden, zal het algemeen oordeel zonder bezwaar aanvaarden. Dat de deugden worden aangeprezen, terwijl de tegenovergestelde ondeugden veroordeeld worden, is een algemeen verbreide opvatting. Maar wij eisen iets meer dan die zegswijzen in het algemeen aanduiden. Want onder een deugd, die tegenovergesteld is aan een ondeugd, verstaat men bijna steeds de onthouding van die ondeugd; maar wij zeggen, dat de deugd verder gaat, namelijk tot het doen van de tegenovergestelde plichten. Dus in het gebod: "gij zult niet doden" zal het algemeen gevoelen der mensen niets anders zien, dan dat men zich moet onthouden van elk kwaaddoen en lust tot kwaaddoen. Maar ik zeg, dat er bovendien in opgesloten ligt, dat wij het leven van onze naaste met alle mogelijke middelen zullen helpen. En om niet zonder reden te spreken, bevestig ik het aldus: God verbiedt ons onze broeder door onrecht te kwetsen of geweld aan te doen, omdat Hij wil, dat zijn leven ons lief en kostbaar is; tevens eist Hij dus de plichten der liefde, die kunnen strekken om dat leven te bewaren. En zo kan men zien, hoe de bedoeling van het gebod ons altijd aantoont, wat ons daarin geboden of verboden wordt te doen.

9. Gebot und Verbot

Was jetzt bloß etwas undeutlich berührt ist, das wird bei der Erklärung der Gebote selbst aus der Übung völlig klar werden. Deshalb genügt im allgemeinen die bloße kurze Erwähnung; nur der letzte Satz, der sonst entweder gar nicht begriffen oder aber selbst dann im Anfang vielleicht als recht widersinnig erscheinen könnte, muß doch noch kurz bewiesen und bekräftigt werden. Der Satz: Wenn das Gute geboten wird, so ist damit das Gegenteil, nämlich das Böse, verboten — bedarf keines Beweises; seine Richtigkeit gesteht jedermann zu. Auch daß mit dem Verbot des Bösen das Gegenteil als Pflicht befohlen wird, wird man allgemein ohne Widerspruch annehmen. Daß Tugenden dadurch gepriesen werden, daß ihr Gegenteil als Laster verdammt wird, ist gewöhnliche Meinung. Aber wir verlangen noch etwas mehr, als diese Redensarten gemeinhin bedeuten. Denn unter der Tugend, die dem Laster entgegensteht, begreift man gemeinhin bloß die Enthaltung von dem betreffenden Laster; nach meiner Meinung ist darunter aber mehr zu verstehen: nämlich die tatsächliche Leistung der (dem Laster entgegengesetzten) pflichtmäßigen Aufgabe! So versteht der gewöhnliche Menschenverstand unter der Forderung des Gebotes: „Du sollst nicht töten“ nur dies, daß man sich von jeder Freveltat und auch der Lust dazu zu enthalten habe. Ich meine aber, daß außerdem noch damit gesagt ist: wir sollen unseres Nächsten Leben mit allen uns zu Gebote stehenden Mitteln erhalten. Das soll nicht ohne Begründung ausgesprochen sein. Denn Gott verbietet, den Bruder unbillig zu verletzen oder ihm Gewalt anzutun, weil nach seinem Willen dessen Leben uns teuer und wert sein soll; also fordert er zugleich auch den Dienst der Liebe zur Erhaltung dieses Lebens! Und so werden wir immer aus der Absicht eines Gebotes erkennen können, was wir zu tun oder zu lassen haben!

9. Die doel van ’n gebod toon wat gebied en verbied word.

Dit wat ons nou nog oppervlakkig aanraak, sal by die uiteensetting van die gebooie deur beoefening self baie duidelik word. Daarom is dit genoeg om dit hier oppervlakkig aan te roer, behalwe dat die laaste deel met ’n selfstandige bewys bekragtig moet word, omdat dit andersins nie begryp sou word nie of, as dit dan nog begryp word, miskien eers vreemd sou kon voorkom.

Dit het geen bewys nodig dat, wanneer die goeie gebied word, die kwaad wat daarmee in stryd is, verbied word nie. Almal sou dit immers toegee. Almal sal ook oordeel en aanvaar dat teenoorgestelde pligte gebied word wanneer die slegte verbied word. Dit is ook ’n algemene opvatting dat wanneer deugde aangeprys word, die ondeugde wat daarmee in stryd is, verdoem word. Maar ons eis iets meer as wat sulke formulerings oor die algemeen te kenne gee. Want oor die algemeen interpreteer mense die deug wat met ondeug in stryd is, as ’n weerhouding juis van die ondeug. Ons verklaar dat dit nog verder gaan, naamlik ook tot die teenoorgestelde pligte en dade. Gevolglik sal mense oor die algemeen voel en dink dat daar in die gebod: “Jy mag nie doodslaan nie” niks anders is as net dat hulle hulle van enige wandaad of begeerte om kwaad te doen moet weerhou nie. Sover dit my aangaan, verklaar ek dat daarbenewens ook ingesluit word dat ons die lewe van ons naaste met elke hulpmiddel tot ons beskikking moet ondersteun. En om nie sonder gronde te praat nie bevestig ek my verklaring soos volg: God verbied ons om ons broer skade te berokken of geweld aan te doen, omdat dit sy wil is dat ons broer se lewe vir ons duur en kosbaar moet wees. Hy eis dus terselfdertyd van ons liefdespligte wat tot sy bewaring kan bydra. So kan ons sien hoe die doel van die gebod altyd aan ons voorhou wat ons daar gebied of verbied word om te doen.

9. Пока ещё неясные положения, которых мы касаемся вскользь, станут гораздо яснее, когда мы будем рассматривать каждую заповедь в отдельности. Здесь же необходимо привести доводы в пользу нашего последнего утверждения, которое иначе не будет понято или покажется необоснованным. Утверждение о том, что когда предписывается добро, запрещается зло, не требует доказательств - в этом никто не сомневается. Так же охотно всеми будет принято противоположное утверждение: когда запрещается зло, предписывается добро.

Общеизвестно, что осуждение пороков предполагает защиту добродетелей. Но мы утверждаем нечто большее - чего люди обычно не понимают, хотя согласны с нашей формулировкой. Из противопоставления добродетели и порока они лишь делают вывод о необходимости воздерживаться от порока. Но мы идём дальше и заявляем, что это означает делать нечто противоположное пороку. Это станет понятнее на примере. В заповеди «не убивай» люди обычно видят повеление воздерживаться от нанесения вреда ближнему и от стремления к этому. Я же полагаю, что в ней следует видеть гораздо большее: необходимость способствовать сохранению жизни ближнего всеми доступными нам средствами. И чтобы доказать, что я говорю это не без достаточных оснований, привожу свой довод. Господь запрещает нам унижать ближнего и вредить ему, так как Он желает, чтобы жизнь ближнего была для нас драгоценна. Поэтому Он требует от нас также дел милосердия, благодаря которым эта жизнь может быть сохранена. На этом примере легко видеть, как цель заповеди раскрывает перед нами, что именно в ней предписано и что запрещено.

10. Cur autem Deus^e ita, velut dimidiis praeceptis, per synecdochas significarit magis quid vellet quam expresserit, quum aliae quoque rationes reddi soleant, haec mihi in primis placet; quia peccatorum foeditatem (nisi ubi palpabilis est) diluere, et speciosis praetextibus inducere semper caro molitur, quod erat in unoquoque transgressionis genere deterrimum et scelestissimum, exemplaris loco proposuit, cuius ad auditum, sensus quoque exhorresceret, quo maiorem peccati cuiuslibet detestationem animis nostris imprimeret. Hoc nobis imponit saepius in aestimandis vitiis: quod si tectiora sunt, elevamus. Has praestigias Dominus discutit quum nos assuefacit universam vitiorum multitudinem ad haec capita referre quae optime quantum sit in unoquoque genere abominationis repraesentant. 352 Exempli gratia, Ira et odium non usqueadeo execranda putantur mala quum suis nominibus appellantur: at quum interdicuntur sub homicidii nomine, melius intelligimus quanta sint in abominatione apud Deum^a, cuius voce in tam horrendi flagitii ordinem reiiciuntur: atque ipsi, iudicio eius^b permoti, delictorum, quae prius levia videbantur, gravitatem assuescimus melius reputare.

10. Si on demande la raison pourquoy le Seigneur a voulu seulement à demy signifier son vouloir, plus que l’exprimer clairement, pour response à cela on peut alleguer plusieurs raisons: mais il y en a une qui me contente par dessus toutes: c’est, pource que la chair s’efforce tousjours de colorer, ou de cacher par vaines couvertures la turpitude de son peché, sinon qu’on la puisse toucher au doigt, il a voulu proposer pour exemple ce qui estoit le plus vilain et desordonné en chacun genre de peché: afin que l’ouye mesme en eust horreur, pour nous faire detester le peché de plus grand courage. Cela nous trompe souvent en estimant les vices, que nous les extenuons s’ils sont quelque peu couvers. Le Seigneur donc nous retire de ceste tromperie, nous accoustumant à reduire une chacune faute à un genre, dont nous puissions mieux cognoistre en quelle abomination elle nous doit estre. Exemple: Il ne nous semble point advis que ce soit un mal fort execrable que haine ou ire, quand on les nomme de leurs noms: mais quand le Seigneur les defend sous le nom d’homicide, nous voyons mieux en quelle abomination il les a, veu qu’il leur donne le nom d’un si horrible crime. Par ainsi estans advertis par le jugement de Dieu, nous apprenons de mieux reputer la grandeur des fautes, lesquelles auparavant nous sembloyent legeres.

10. Many reasons are frequently given, why God has, as it were, in incomplete precepts, rather partially intimated his will than positively expressed it; but the reason which affords me more satisfaction than all others is the following. Because the flesh always endeavours to extenuate, and by specious pretexts to conceal the turpitude of sin, unless it be exceedingly 337 palpable, he has proposed, by way of example, in every kind of transgression, that which is most atrocious and detestable, and the mention of which inspires us with horror, in order that our minds might be impressed with the greater detestation of every sin. This often deceives us in forming an opinion of vices; if they be private, we extenuate them. The Lord destroys these subterfuges, when he accustoms us to refer the whole multitude of vices to these general heads, which best represent the abominable nature of every species of transgressions. For example, anger and hatred are not supposed to be such execrable crimes when they are mentioned under their own proper appellations; but when they are forbidden to us under the name of murder, we have a clearer perception how abominable they are in the view of God, by whose word they are classed under such a flagitious and horrible species of crimes; and being influenced by his judgment, we accustom ourselves more seriously to consider the atrociousness of those offences which we previously accounted trivial.

10. The Law states what is most impious in each transgression, in order to show how heinous the transgression is. Example.

But why did God thus deliver his commandments, as it were, by halves, using elliptical expressions with a larger meaning than that actually expressed? Other reasons are given, but the following seems to me the best:—As the flesh is always on the alert to extenuate the heinousness of sin (unless it is made, as it were, perceptible to the touch), and to cover it with specious pretexts, the Lord sets forth, by way of example, whatever is foulest and most iniquitous in each species of transgression, that the delivery of it might produce a shudder in the hearer, and impress his mind with a deeper abhorrence of sin. In forming an estimate of sins, we are often imposed upon by imagining that the more hidden the less heinous they are. This delusion the Lord dispels by accustoming us to refer the whole multitude of sins to particular heads, which admirably show how great a degree of heinousness there is in each. For example, wrath 324and hatred do not seem so very bad when they are designated by their own names; but when they are prohibited under the name of murder, we understand better how abominable they are in the sight of God, who puts them in the same class with that horrid crime. Influenced by his judgment, we accustom ourselves to judge more accurately of the heinousness of offences which previously seemed trivial.

10. Wat nu betreft de vraag, waarom God zo als het ware door halve geboden, door het deel voor het geheel te nemen, meer aangeduid heeft wat Hij wil, dan dat Hij het uitgedrukt heeft: ofschoon men daarvan ook andere redenen pleegt te geven, behaagt mij vooral deze: omdat het vlees altijd zijn best doet de vuilheid der zonden, behalve waar die tastbaar is, te vergoelijken en achter schitterende voorwendsels te verschuilen, heeft Hij wat in iedere soort van overtreding het slechtst en gruwelijkst was, bij wijze van voorbeeld voorgesteld, opdat op het gehoor daarvan ook de zinnen zouden huiveren en Hij zo een grotere afschuw voor iedere zonde in ons hart zou indrukken. Dit bedriegt ons meermalen bij het taxeren der zonden, dat we ze, als ze maar enigszins bedekt zijn, geringer achten. Deze begoocheling verdrijft de Here, wanneer Hij er ons aan gewent de ganse menigte der zonden onder deze hoofdzonden onder te brengen, die uitnemend voor ogen stellen, hoe grote verfoeilijkheid in iedere soort aanwezig is. Bijvoorbeeld toorn en haat worden niet voor zo verfoeilijke zonden gehouden, wanneer ze met hun eigen namen genoemd worden; maar wanneer ze ons verboden worden onder de naam van doodslag, begrijpen wij beter, hoezeer ze verfoeid worden bij God, door wiens woord ze ingedeeld worden bij de soort van een zo vreselijke wandaad, en, door dit zijn oordeel bewogen, worden wij zelf er aan gewend de zwaarte van de misdrijven, die eerst licht schenen, beter te overwegen.

10.

Wie kommt es nun, daß Gott auf solche Weise die Gebote eigentlich bloß zur Hälfte nennt und insofern seinen Willen weniger ausdrücklich kundmacht, als vielmehr unter stillschweigender Hinzunahme weiterer Forderungen (per synecdochas) bloß andeutet? Dafür pflegt man mancherlei Gründe anzuführen; besonders aber gefällt mir einer: Das Fleisch gibt sich ja immer Mühe, die Abscheulichkeit der Sünde, wenn sie nicht mit Händen zu greifen ist, zu verkleinern und mit gewaltig scheinenden Vorwänden zu schmücken; deshalb hat Gott gerade die schrecklichste und frevelhafteste Art der Übertretung des betreffenden Gebots als Beispiel deutlich ausgesprochen; da soll nun unsere Empfindung schon beim Hören erschaudern und unserem Herzen eine um so größere Abscheu gegen die Sünde in jeder Gestalt eingeflößt werden. Wenn wir ein Laster beurteilen, so täuscht uns oft die Neigung, 224 es leichter zu nehmen, wenn es weniger offen sich zeigt. Dergleichen Täuschung verhütet der Herr, indem er uns daran gewöhnt, alle Laster miteinander auf diese Hauptlaster zurückzuführen, die am deutlichsten darstellen, was in der betreffenden Hinsicht Gott zuwider ist. Ein Beispiel: Zorn und Haß gelten nicht als besonders abscheuliche Sünde, wenn sie unter ihrem eigenen Namen auftreten; werden sie aber als Mord untersagt, so sehen wir klarer, wie sehr sie Gott zuwider sind, dessen Wort sie mit einer solchen Untat auf eine Stufe stellt, und wir lassen uns durch dies Urteil Gottes daran gewöhnen, die Schwere dieser vergehen, die wir zuvor geringschätzten, ernster zu nehmen.

10. In sy wet groepeer God verskeie oortredings onder een gebod.

Nou ontstaan die vraag waarom God dan so as ’t ware met halwe gebooie en met sinekdogeë sy wil eerder aandui as om dit uitdruklik te stel. Hoewel ander redes ook gewoonlik hiervoor aangevoer word, geval die 509 volgende my in besonder, naamlik dat die vlees hom altyd inspan om die vuilheid van die sonde te verontskuldig en met indrukwekkende dekmantels te bedek, behalwe waar die vuilheid tasbaar is. Daarom het God dit wat in elke soort oortreding die slegste en skandelikste was, as ’n voorbeeld voorgehou om ons gevoelens by die aanhoor daarvan ook te verskrik om daardeur ’n groter afsku in elke sonde op ons gemoedere af te druk. Dit mislei ons trouens baie dikwels wanneer ons ons ondeugde beoordeel sodat ons dit verklein as dit meer bedek is. Die Here vernietig hierdie drogredenasie wanneer Hy by ons die gewoonte kweek om die hele menigte ondeugde onder hierdie hoofsondes te groepeer wat uitstekend weergee hoeveel afstootlikheid daar in elke soort sonde is. Toorn en haat word byvoorbeeld nie as euwels beskou wat so verfoeilik is wanneer hulle op hulle naam genoem word nie. Maar wanneer dit onder die woord moord vir ons verbied word,²⁹ begryp ons beter hoe ’n groot afsku God daarin het omdat dit volgens sy uitspraak onder so ’n verskriklike oortreding gegroepeer word. Onder invloed van sy oordeel word ons daaraan gewoond om oor die erns van die sondes, wat tevore vir ons maar lig gelyk het, na te dink.

10. В ответ на вопрос, почему Господь пожелал открыть свою волю лишь как бы наполовину вместо того, чтобы объявить её чётко и однозначно, можно привести много доводов, из которых самым убедительным мне представляется следующий. Плоть постоянно, хотя и тщетно, пытается приукрасить себя, спрятать под различными покровами мерзость своих грехов - пока они не настолько явны, что до них можно дотронуться рукой. Поэтому Господь пожелал на примере показать, что есть в каждом виде греха самого гнусного и необузданного, чтобы даже упоминание о нём вызывало омерзение и чтобы мы ненавидели грех со всей решимостью. Мы часто обманываемся, полагая, будто чем более скрыт порок, тем он незначительнее. Господь исцеляет нас от этого самообмана, приучая каждый грех соотносить с определённым родом грехов с тем, чтобы мы лучше поняли, какое омерзение должен он у нас вызывать. Например, нам не очевидно, какое страшное зло представляют собой ненависть и гнев, когда они обозначены своими именами. Но когда Господь запрещает их, называя убийством, мы понимаем, до какой степени они Ему отвратительны, если Он уподобляет их столь страшному преступлению. Благодаря такому суждению Бога мы учимся лучше осознавать тяжесть грехов, которые прежде казались нам незначительными.

11. Tertio loco considerandum quid sibi velit divinae Legis in duas tabulas partitio^c: quarum non abs re nec temere solennem mentionem aliquoties factam esse omnes sani iudicabunt. Et in promptu causa est quae ambiguos nos de hac re manere^d non sinit. In duas enim partes, quibus tota continetur iustitia, Legem suam sic divisit Deus^e, || ut priorem religionis^f officiis, quae peculiariter ad numinis sui cultum pertinent, alteram officiis charitatis quae in homines respiciunt, assignaverit. || Primum sane iustitiae fundamentum, est Dei cultus^g: quo everso, reliqua omnia iustitiae^h membra, velut divulsi collapsique aedificii partes, lacera et dissipata sunt. Qualis enim iustitiae esse dices quod homines non vexas furtis ac rapinis, si per sceleratum sacrilegium interim Dei maiestatem sua gloria spolias? quod fornicatione corpus tuum non conspurcas, si blasphemiis tuis profanas nomen Dei sacrosanctum? quod hominem non trucidas, si memoriam Dei interimere et extinguere contendis? Frustra igitur sine religione venditatur iustitia: ac nihilo maiore specie quam si truncum abscisso capite corpus ad decorem obtendatur. Neque modo est praecipua ipsius pars, sed anima quoque, qua tota ipsa spirat et vegetatur; neque enim citra Dei timorem inter se homines aequitatem ac dilectionem servant. Principium ergo et fundamentum iustitiae vocamus Dei cultum: quod eo sublato, quicquid inter se aequitatis, continentiae, temperantiae homines exercent, inane est ac frivolum coram Deo. Dicimus fontem et spiritum: quia ex eo discunt homines temperanter ac sine maleficio inter se vivere, si Deum venerantur, tanquam recti et iniqui iudicem. Proinde priore tabula ad pietatem et propria religionis officia, quibus maiestas sua colenda est, nos instituit: altera praescribit quomodo propter nominis sui timorem nos in hominum societate gerere debeamus. || Qua ratione Dominus noster (ut Evangelistae referunt) Legem totam summatim in duo capita collegit, ut Deum ex toto corde, ex tota anima, ex totis viribus diligamus: ut 353 proximum amemus sicut nosmetipsos [Matt. 22. d. 37¹; Luc. 9. e. 27]. || Vides ut e duabus partibus quibus totam Legem concludit, alteram in Deum dirigat, alteram hominibus destinet.

11. Tiercement, nous avons à considerer que c’est que veut dire la division de la Loy en deux Tables, desquelles il n’est point fait si souvent mention en l’Escriture sans propos: comme tout homme de bon esprit peut juger. Or la raison est si facile à entendre, qu’il n’est ja mestier d’en faire nulle doute. Car le Seigneur voulant enseigner toute justice en sa Loy, l’a tellement distinguée, qu’il a assigné la premiere aux offices dont nous luy sommes redevables, pour honnorer sa majesté: la seconde, à ce que nous devons à nostre prochain, selon charité. Certes le premier fondement de justice est l’honneur de Dieu: lequel renversé, toutes les autres parties sont dissipées, comme les pieces d’un edifice ruiné. Car quelle justice sera-ce, de ne nuire point à nostre prochain par larrecins et rapines, si cependant par sacrilege nous ravissons à la majesté de Dieu sa gloire? Item, de ne point maculer nostre corps par paillardise, si nous polluons le nom de Dieu par blasphemes? Item, de ne point meurtrir les hommes, si nous taschons d’esteindre la memoire de Dieu? Ce seroit donc en vain que nous pretendrions justice sans religion: tout ainsi comme si quelcun vouloit faire une belle monstre d’un corps sans teste. Combien qu’à dire vray, religion non seulement est le chef de justice et vertu, mais est quasi l’ame, pour luy donner vigueur. Car jamais les hommes ne garderont entre eux equité et dilection, sans la crainte de Dieu. Nous appellons donc le service de Dieu, Principe et fondement de justice: veu que celuy osté, tout ce que peuvent mediter les hommes pour vivre en droiture, continence et temperance, est vain et frivole devant Dieu. Pareillement, nous l’appellons La source et esprit de justice: pource que les hommes en craignant Dieu, comme Juge du bien et du mal, apprennent de cela à vivre purement et droitement. Pourtant le Seigneur en la premiere Table nous instruit à pieté et religion, pour honnorer sa majesté: en la seconde, il ordonne comment à cause de la crainte que nous luy portons, il nous faut gouverner ensemble. Pour laquelle raison nostre Seigneur Jesus, comme recitent les Evangelistes, a reduit toute la Loy sommairement en deux articles: assavoir, que nous aymions Dieu de tout nostre cœur, de toute nostre ame, et de toutes noz forces, que nous aymions nostre prochain comme nous-mesmes (Matth. 22:37; Luc 10:27). Nous voyons comment des deux parties esquelles il comprend toute la Loy, il en adresse l’une à Dieu, et l’autre aux hommes.

11. In the third place, let it be considered, what is intended by the division of the Divine law into two tables; the frequent and solemn mention of which all wise men will judge not to be without some particular design. And we have a reason at hand, which removes all ambiguity on this subject. For God has divided his law into two parts, which comprise the perfection of righteousness, so that he has assigned the first part to the duties of religion, which peculiarly belongs to the worship of his majesty, and the second to those duties of charity, which respect men. The first foundation of righteousness is certainly the worship of God; and if this be destroyed, all the other branches of righteousness, like the parts of a disjointed and falling edifice, are torn asunder and scattered. For what kind of righteousness will you pretend to, because you refrain from harassing men by acts of theft and rapine, if at the same time you atrociously and sacrilegiously defraud the majesty of God of the glory which is due to him?—because you do not pollute your body with fornication, if you blasphemously profane the sacred name of God?—because you murder no man, if you strive to destroy and extinguish all memory of God? It is in vain, therefore, to boast of righteousness without religion; as well might the trunk of a body be exhibited as a beautiful object, after the head has been cut off. Nor is religion only the head of righteousness, but the very soul of it, constituting all its life and vigour; for without the fear of God, men preserve no equity and love among themselves. We therefore call the worship of God the principle and foundation of righteousness, because, if that be wanting, whatever equity, continence, and temperance men may practise among themselves, it is all 338 vain and frivolous in the sight of God. We assert also that it is the source and soul of righteousness; because men are taught by it to live temperately and justly with one another, if they venerate God as the judge of right and wrong. In the first table, therefore, he instructs us in piety and the proper duties of religion, in which his majesty is to be worshipped; in the second he prescribes the duties which the fear of his name should excite us to practise in society. For this reason our Lord, as the evangelists inform us,⁸²⁴ summarily comprised the whole law in two principal points—that we love God with all our heart, with all our soul, and with all our strength; and that we love our neighbour as ourselves. Of the two parts in which he comprehends the whole law, we see how he directs one towards God, and assigns the other to men.

11. Third observation or rule regards the division of the Law into Two Tables: the former comprehending our duty to God; the latter, our duty to our neighbour. The connection between these necessary and inseparable. Their invariable order. Sum of the Law.

It will now be proper to consider what is meant by the division of the divine Law into Two Tables. It will be judged by all men of sense from the formal manner in which these are sometimes mentioned, that it has not been done at random, or without reason. Indeed, the reason is so obvious as not to allow us to remain in doubt with regard to it. God thus divided his Law into two parts, containing a complete rule of righteousness, that he might assign the first place to the duties of religion which relate especially to His worship, and the second to the duties of charity which have respect to man. The first foundation of righteousness undoubtedly is the worship of God. When it is subverted, all the other parts of righteousness, like a building rent asunder, and in ruins, are racked and scattered. What kind of righteousness do you call it, not to commit theft and rapine, if you, in the meantime, with impious sacrilege, rob God of his glory? or not to defile your body with fornication, if you profane his holy name with blasphemy? or not to take away the life of man, if you strive to cut off and destroy the remembrance of God? It is vain, therefore, to talk of righteousness apart from religion. Such righteousness has no more beauty than the trunk of a body deprived of its head.¹ Nor is religion the principal part merely: it is the very soul by which the whole lives and breathes. Without the fear of God, men do not even observe justice and charity among themselves. We say, then, that the worship of God is the beginning and foundation of righteousness; and that wherever it is wanting, any degree of equity, or continence, or temperance, existing among men themselves, is empty and frivolous in the sight of God. We call it the source and soul of righteousness,in as much as men learn to live together temperately, and without injury, when they revere God as the judge of right and wrong. In the First Table, accordingly, he teaches us how to cultivate piety, and the proper duties of religion in which his worship consists; in the second, he shows how, in the fear of his name, we are to conduct ourselves towards our fellow-men. Hence, as related by the Evangelists (Mt. 22:37; Luke 10:27), our Saviour summed up the whole Law in two heads—viz. to love the Lord with all our heart, with all our soul, and with all our strength, and our neighbour as ourselves. You see how, of the two parts under which he comprehends the whole Law, he devotes the one to God, and assigns the other to mankind.

11. In de derde plaats moeten we nagaan, wat de bedoeling is van de verdeling der Goddelijke wet in twee tafelen, waarvan niet zonder reden en zomaar ettelijke malen naar vast gebruik melding gemaakt wordt, zoals alle verstandigen zullen oordelen. En voor de hand ligt een oorzaak, die ons over deze zaak niet in twijfel laat. Want God heeft zijn wet in twee delen verdeeld, waarin de ganse gerechtigheid vervat is zo, dat Hij het eerste deel gewijd heeft aan de godsdienstplichten, die in het bijzonder betrekking hebben op de dienst zijner majesteit, en het tweede deel aan de plichten der liefde, die betrekking hebben op de mensen. Het eerste fundament der gerechtigheid is voorzeker de dienst van God, want wanneer die omver geworpen is, zijn alle overige leden der gerechtigheid, als de delen van een afgebroken en ingestort gebouw, verscheurd en verspreid. Want voor wat voor gerechtigheid zult ge het houden, dat ge de mensen niet kwelt met diefstal en roverij, als ge inmiddels door schandelijke heiligschennis Gods majesteit van haar eer berooft? Dat ge uw lichaam niet bezoedelt met hoererij, als ge met uw lasteringen de heilige naam Gods ontwijdt? Dat ge geen mens vermoordt, als ge uw best doet de herinnering aan God te doden en uit te blussen? Tevergeefs dus wordt de rechtvaardigheid aangeprezen zonder godsdienst en met geen grotere schijn dan wanneer een lichaam, waarvan het hoofd afgehouwen is, te pronk wordt gesteld. En de godsdienst is niet alleen het voornaamste deel der gerechtigheid, maar ook de ziel, waardoor zij zelf geheel ademt en leeft; want zonder de vreze Gods houden de mensen ook onder elkander de gerechtigheid en de liefde niet. Wij noemen dus de dienst van God het beginsel en fundament der gerechtigheid; omdat, wanneer de dienst weggenomen is, al wat de mensen onder elkander oefenen aan rechtvaardigheid, kuisheid en matigheid, ijdel en onbeduidend is voor God. Wij noemen de dienst van God de bronwel en de geest; want daaruit leren de mensen matig en zonder kwaaddoen onder elkander leven, wanneer ze God vrezen als de Rechter van recht en onrecht. Daarom onderwijst Hij ons door de eerste tafel tot de vroomheid en de plichten, die de godsdienst eigen zijn, waardoor zijn majesteit geëerd moet worden; door de andere schrijft Hij voor, hoe wij ons wegens de vrees van zijn naam in de omgang met de mensen moeten gedragen. Daarom heeft onze Here (zoals de evangelisten vermelden (Matt.22:37; Luc.10:27) de gehele wet in 't kort in twee hoofdstukken saamgevat, dat wij God met geheel ons hart, met geheel onze ziel en met alle krachten moeten beminnen; dat wij onze naaste moeten beminnen als ons zelf. Ge ziet, hoe Hij van de twee delen, waarin Hij de gehele wet saamvat het ene op God richt, het andere voor de mensen bestemt.

11. Die Einteilung der Zehn Gebote Die beiden Tafeln

Dann müssen wir drittens bedenken, was die Einteilung des göttlichen Gesetzes in zwei Tafeln bedeutet; diese ist so oft feierlich erwähnt, und jeder vernünftige Mensch sieht doch ein, daß dies nicht ohne Grund oder ins Blaue hinein geschieht. Der Grund ist aber schnell bei der Hand, so daß wir hier nicht länger zu zweifeln brauchen. Denn Gott hat sein Gesetz in der Weise in zwei Teile geteilt — die nun alle Gerechtigkeit umschließen! — daß der erste Teil die (eigentlichen) Pflichten der Gottesverehrung, die also in besonderer Weise die Verehrung seiner göttlichen Majestät betreffen, der zweite dagegen die Pflichten der Liebe umfaßt, die sich also auf die Menschen beziehen.

Die vornehmste Grundlage aller Gerechtigkeit ist gewiß die Verehrung Gottes; ist diese zerstört, so fallen alle anderen Stücke der Gerechtigkeit wie die auseinandergerissenen und zerbrochenen Teile eines Gebäudes zusammen. Denn was soll das für eine Gerechtigkeit sein, wenn einer zwar den Menschen mit Stehlen und Rauben in Ruhe läßt, aber unterdessen Gott in greulichem Frevel seine Majestät, seine Ehre raubt, wenn einer seinen Leib nicht mit Hurerei verunreinigt, aber mit Lästerungen Gottes heiligen Namen entheiligt — oder wenn einer zwar keinen Menschen ums Leben bringt, aber jeden Gedanken an Gott zu ertöten und auszulöschen sucht? Ohne Gottesverehrung ist es umsonst, sich der Gerechtigkeit zu rühmen: es ist genau so unsinnig, wie wenn man einen Rumpf ohne Kopf als Bild der Schönheit darstellen wollte! Denn die Frömmigkeit ist nicht nur das vornehmste Stück der Gerechtigkeit, sondern geradezu ihre Seele, die selbst alles durchweht und belebt; und ohne Gottesfurcht können die Menschen auch unter sich nicht Gerechtigkeit und Liebe bewahren. Wir nennen daher die Verehrung Gottes den Anfang und die Grundlage der Gerechtigkeit; ist sie nämlich nicht mehr da, so ist alles, was die Menschen unter sich an Gerechtigkeit, Enthaltsamkeit, Mäßigkeit noch haben, vor Gott nichtig und unnütz! Wir nennen die Verehrung Gottes die Quelle und den Geist der Gerechtigkeit; denn die Menschen lernen nur dann in Zucht und ohne Übeltat untereinander zu leben, wenn sie Gott als den Richter über Recht und Unrecht verehren. Deshalb hat uns Gott in der ersten Tafel in der Frömmigkeit unterwiesen und in den eigentlichen Pflichten der Religion, mit denen seine göttliche Majestät verehrt werden soll. Die zweite Tafel schreibt uns dann vor, wie wir uns um der Furcht seines Namens willen in der Gemeinschaft der Menschen verhalten sollen. So hat auch unser Herr (Christus) nach dem Bericht der Evangelisten das ganze Gesetz in zwei Hauptstücken zusammengefaßt: „Du sollst Gott lieben von ganzem Herzen, ganzer Seele und von allen deinen Kräften — und deinen Nächsten als dich selbst“ (Matth. 22,37ff.; Luk. 10,27). Da läßt er also das Gesetz in zwei Stücken bestehen und bezieht das erste auf Gott, das zweite auf die Menschen.

11. Die betekenis van die verdeling van die wet in twee tafels

In die derde plek moet ons oorweeg wat die betekenis van die verdeling van die wet van God in twee tafels is.³⁰ Almal wat gesonde verstand het, sal oordeel dat dit nie sonder rede en ondeurdag so dikwels en so plegtig vermeld word nie. Die rede hiervoor is so voor die hand liggend dat dit geen twyfel hieroor by ons toelaat nie. God het sy wet trouens so in twee verdeel. Daarin word die voile geregtigheid ingesluit. Hy het die eerste tafel vir die pligte van eerbiedsbetoon wat in besonder op die diens aan sy Goddelike mag gerig is, bestem en die tweede tafel vir die liefdespligte wat op die medemens gerig is. Diens aan God is trouens die eerste hoeksteen van geregtigheid. As dit vernietig word, word al die ander dele van geregtigheid verskeur en verwoes net soos dele van ’n gebou wat uitmekaar geskeur word en intuimel. Watter soort geregtigheid is dit in elk geval, sou jy sê, as jy jou medemens nie met diefstal en roof kwel nie maar intussen die majesteit van God deur jou goddelose heiligskennis van sy heerlikheid beroof? As jy jou liggaam nie met hoerery besoedel nie maar intussen die heilige Naam van God met jou laster ontheilig? As jy jou medemens nie vermoor nie maar jou intussen inspan om die gedagte aan God dood te maak en uit te blus? Daarom loop mense tevergeefs met ’n geregtigheid te koop wat sonder eerbe- 510 toon aan God is. Dit bevat niks minder skyn as wanneer hulle met ’n liggaam sonder ’n kop loop en pronk nie.

Godsdiens is nie alleen die belangrikste deel van geregtigheid nie maar ook die siel daarvan waardeur dit ten voile asemhaal en lewe. Want sonder die vrees vir God bewaar mense ook onderling nie billikheid en liefde nie. Diens aan God noem ons dus die bron en fondament van geregtigheid. As dit uit die weg geruim word, is alle billikheid, kuisheid en selfbeheersing wat mense onderling beoefen, leeg en niksseggend voor die aangesig van God. Ons sê dat dit die bron en gees van geregtigheid is, omdat die mens daaruit leer om met selfbeheersing en sonder kwaadwilligheid saam te lewe as hulle God as Regter van reg en onreg eerbiedig. Daarom onderrig Hy ons in die eerste tafel tot godsvrug en die pligte wat eie aan eerbiedsbetoon vir Hom is, waardeur sy majesteit gedien moet word.

In die tweede tafel skryf Hy aan ons voor hoe ons ons uit vrese vir sy Naam in die gemeenskap van mense moet gedra. Daarom het ons Here, soos die skrywers van die evangelie ook vertel, die hele wet bondig in twee hoofdele saamgevat, naamlik dat ons God van harte, met ons hele siel en met al ons kragte moet liefhê en dat ons ons naaste moet liefhê soos onsself.³¹ Nou kan ’n mens sien hoe Hy uit die twee dele waarin Hy die hele wet saamvat, die een op God rig en die tweede vir die mens bestem.

11. В-третьих, нам необходимо понять, что означает разделение Закона на две Скрижали. Отнюдь не случайно об этом многократно говорится в Писании, и всякий рассудительный человек это понимает. Причина ясна, и в ней невозможно усомниться. Господь, желая преподать в своём Законе учение о совершенной праведности, разделил его таким образом, что первая Скрижаль посвящена делам, которыми мы должны чтить его величие; вторая Скрижаль посвящена тому, что мы обязаны по долгу милосердия делать для ближних.

Разумеется, первооснова праведности - это поклонение Богу. Если отбросить это, то все прочие части Закона рассыпятся, как камни разрушенного дома. Ибо какая праведность может быть в том, чтобы не вредить ближнему воровством и грабежом, если при этом мы похищаем славу у Бога, совершая кощунство? Или в том, чтобы не осквернять своего тела блудом, если мы оскверняем кощунствами имя Божье? Или не убивать людей, если мы пытаемся забыть Бога? Претендовать на праведность вне религии так же нелепо, как пытаться изобразить прекрасное тело без головы. Верно сказано, что религия не только главная составная часть всякой праведности и добродетели - она их животворящая душа. Без страха Божия в отношениях между людьми никогда не будет ни справедливости, ни милосердия. Поэтому служение Богу мы называем началом и основанием праведности и справедливости, ибо без него все надежды людей на жизнь в справедливости, терпении, воздержании - тщетны и никчемны в очах Бога. Служение Богу мы называем также источником и душой праведности, ибо люди, боящиеся Бога как Судью, оценивающего добро и зло, через это служение учатся чистой и праведной жизни.

В первой Скрижали Господь учит нас набожности и религии, дабы мы чтили его величие. Во второй Скрижали Он указывает, как, пребывая в страхе перед Ним, нам следует обходиться друг с другом. Вот почему Господь наш Иисус свёл, как повествуют евангелисты, весь Закон к двум положениям: мы должны любить Бога всем сердцем, всей душой, всеми силами; мы должны любить ближних, как самих себя (Мф 22:37 сл.; Лк 10:27). Одну из этих двух заповедей, в которых для Иисуса заключён весь Закон, Он относит к Богу, другую - к людям.

12. | Verum, quanquam universa Lex duobus capitibus contenta^a est: Deus^b tamen noster, quo omnem excusationis praetextum tolleret, voluit fusius et explicatius decem praeceptis enarrare tum quaecunque ad honorem, timorem, amorem sui spectant, tum quae ad charitatem pertinent, quam^c propter seipsum^d nobis erga homines^e mandat. || Nec in divisionem praeceptorum noscendam male studium intenditur: modo eius generis rem esse memineris in qua liberum cuique iudicium esse debeat, ob quam non sit contentiose cum dissentiente pugnandum. Nobis quidem hic locus necessario attingendus est, ne quam posituri sumus divisionem, ceu novam et nuper excogi tatam lectores aut rideant aut mirentur^f. Legem esse decem verbis distinctam, quia Dei ipsius^g authoritate saepius comprobatur, extra controversiam est. Quare non de numero, sed secandi ratione ambigitur. || Qui sic partiuntur ut tria praecepta dent primae tabulae, reliqua septem in secundam reiiciant, praeceptum de imaginibus numero expungunt, vel certe sub primo occultant^{h 2}: quum mandati loco haud dubie a Domino distincte positum sit; || decimum vero, de non concupiscendis proximi rebus, inepte in duo concerpunt. || Accedit quod talem partiendi rationem puriore seculoⁱ incognitam fuisse, mox intelligetur. || Alii quatuor capita nobiscum in prima tabula numerant: sed primi vice, promissionem statuunt, sine praecepto³. Ego autem, quia nisi evidenti ratione convincar, decem verba apud Mosen pro decem praeceptis accipio, et totidem pulcherrimo ordine disposita videre mihi videor: permissa illis sua opinione, sequar quod magis mihi probatur, nempe ut quod illi praeceptum primum faciunt, locum praefationis in totam Legem teneat, sequantur deinde praecepta primae quatuor, secundae tabulae 354 sex, eo quo recensebuntur ordine. || Hanc divisionem Origenes sine controversia, perinde atque passim suo seculo receptam, tradidit [Orig. in Exo.]¹. || Suffragatur et Augustinus ad Bonifacium, qui in enumeratione hunc ordinem servat, Ut uni Deo religionis obsequio serviatur, ut idolum non colatur, ut nomen Domini non in vanum accipiatur: quum ante seorsum de umbratili Sabbathi praecepto loquutus foret^a [lib. 3.^b]². || Alibi quidem prima illa divisio illi arridet, sed ob nimium levem causam, quod in numero ternario (si tribus praeceptis conficiatur prima tabula) magis eluceat mysterium Trinitatis. Quanquam nec illic dissimulat in caeteris nostram sibi magis placere [Lib. 2. quaest. Vet. test.]³. Nobiscum praeter illos est author operis imperfecti in Matthaeum^{c 4}. || Iosephus, non dubium quin ex communi aetatis suae consensu, quina praecepta singulis tabulis assignat^{d 5}. Quod cum rationi adversatur in eo quod religionis et charitatis distinctionem confundit: tum refutatur Domini authoritate, qui apud Matthaeum in catalogo secundae tabulae, mandatum de parentibus honorandis reponit [Matt. 19. c. 19]. Nunc Deum ipsum^e audiamus loquentem suis verbis^f.

| PRAECEPTUM PRIMUM.

Ego sum IEHOVAH, Deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti, de domo servitutis: Non habebis deos alienos coram facie mea.

12. Toutesfois combien que la Loy soit entierement contenue en deux poincts, si est-ce que nostré Seigneur, pour oster toute matiere d’excuse, a voulu plus amplement et facilement declairer en dix preceptes, tant ce qui appartient à la crainte, amour et honneur de sa divinité, comme à la charité, laquelle il nous commande d’avoir à nostre prochain pour l’amour de soy. Pourtant, ce n’est pas estude inutile, que de chercher quelle est la division des preceptes, moyennant qu’il nous souvienne que c’est une chose en laquelle chacun peut avoir son jugement libre: et pourtant que nous n’esmouvions point contention contre celuy qui n’accordera point à nostre sentence. Cecy, dis-je, afin que personne ne s’esmerveille de la distinction que je suyvray, comme si elle estoit nouvellement forgée. Quant au nombre des preceptes, il n’y a nulle doute, d’autant que le Seigneur en a osté toute controversie par sa parolle. La dispute est seulement à la maniere de les diviser. Ceux qui les divisent tellement, qu’il y ait en la premiere Table trois preceptes, et sept en la seconde, effacent le precepte des images du nombre des autres, ou bien le mettent sous le premier: comme ainsi soit que le Seigneur l’ait mis comme un commandement special. Davantage, ils divisent inconsiderément en deux parties le dixieme precepte: qui est de ne point convoiter les biens de nostre prochain. Il y a une autre raison pour les refuter: que leur division a esté incognue en l’Eglise primitive, comme nous verrons tantost apres. Les autres mettent bien comme nous, quatre articles en la premiere Table: mais ils pensent que le premier soit une simple promesse sans commandement. Or de ma part, pource que je ne puis prendre les dix parolles dont Moyse fait mention autrement que pour dix preceptes, sinon que je soye conveincu du contraire par raison evidente: davantage, pource qu’il me semble que nous les pouvons distinctement par ordre marquer au doigt, leur laissant la liberté d’en penser comme ils voudront, je suyvray ce qui me semble le plus probable, c’est que la sentence dont ils font le premier precepte, tienne comme un lieu de Proeme sur toute la Loy: puis apres que les dix preceptes s’ensuyvent: quatre en la premiere Table, et six en la seconde, selon l’ordre que nous les coucherons. Ceste division est mise d’Origene sans difficulté, comme receue communement de son temps.⁸³ Sainct Augustin aussi l’approuve escrivant à Boniface. Il est bien vray qu’en un autre lieu la premiere division luy plaist mieux: mais c’est pour une raison trop legere: assavoir, pource que si on mettoit seulement trois preceptes en la premiere Table, cela representeroit la Trinité: combien qu’en ce lieu-là mesme il ne dissimule pas que la nostre luy plaist mieux quant au reste.⁸⁴ Nous avons aussi un autre ancien Pere, qui accorde à nostre opinion, celuy qui a escrit les Commentaires imparfaits sur sainct Matthieu. Josephe attribue à chacune Table cinq preceptes: laquelle distinction estoit commune en son temps, comme on peut conjecturer. Mais outre ce que la raison contredit à cela, veu que la difference entre l’honneur de Dieu et la charité du prochain y est confondue, l’authorité de Jesus Christ bataille au contraire (Matth. 19:19): lequel met le precepte d’honnorer pere et mere, au catalogue de la seconde Table. Maintenant escoutons Dieu mesme parler.

12. But, although the whole law is contained in these two principal points, yet our God, in order to remove every pretext of excuse, has been pleased in the ten commandments more diffusely and explicitly to declare, as well those things which relate to our honour, love, and fear of him, as those which pertain to that charity, which he commands us for his sake to exercise towards men. Nor is it a useless study to examine into the division of the commandments; provided you remember it is a subject of such a nature, that every man ought to be at liberty to judge of it, and that we ought not contentiously to oppose any who may differ from us respecting it. But we are under a necessity of touching on this topic, lest the reader should despise or wonder at the division that we shall adopt, as a novel invention. That the law is divided into ten precepts, is beyond all controversy, being frequently established by the authority of God himself. The question, therefore, is not concerning the number of the precepts, but concerning the manner of dividing them. Those who divide them, so as to assign three precepts to the first table, and leave the remaining seven to the second, expunge from the number the precept concerning images, or at least conceal it under the first; whereas it is undoubtedly delivered by the Lord as a distinct commandment. But the tenth, against coveting the property of our neighbour, they improperly divide into two. We shall see presently that such a method of division was unknown in purer ages. Others reckon with us four articles in the first table; but the first commandment they consider as a simple promise, without a precept. Now, I understand the “ten words” mentioned by Moses to be ten precepts; and I think I see that number disposed in the most beautiful order. And therefore, unless I am convinced by clear argument, leaving 339 them in possession of their opinion, I shall follow what appears to me to be preferable; that is, that what they make the first precept is a preface to the whole law; that it is followed by the precepts, four belonging to the first table and six to the second, in the order in which they will now be recited. Origen has mentioned this division as if it were universally received in his time without any controversy. Augustine also coincides with us; for in enumerating them to Boniface, he observes this order: That God alone be religiously worshipped; that no adoration be paid to an idol; that the name of the Lord be not taken in vain. He had before spoken separately of the shadowy precept of the sabbath. It is true, that in another passage he expresses his approbation of the former division, but for a most trivial reason; namely, that if the first table be digested into three precepts, the trinal number will be a more conspicuous exhibition of the mystery of the Trinity. In the same place, however, he does not conceal that in other respects he prefers our division. Beside these writers, the author of the unfinished treatise on Matthew is of the same opinion with us. Josephus, doubtless according to the common opinion of his time, assigns five precepts to each table. This is repugnant to reason, because it confounds the distinction between religion and charity; and is also refuted by the authority of our Lord, who in Matthew places the precept concerning honour to parents in the second table. Now let us hear God himself speaking in his own words.

12. Division of the Law into Ten Commandments. Various distinctions made with regard to them, but the best distinction that which divides them into Two Tables. Four commandments belong to the First, and six to the Second Table.

But although the whole Law is contained in two heads, yet, in order to remove every pretext for excuse, the Lord has been pleased to deliver more fully and explicitly in Ten Commandments, every thing relating to his own honour, fear, and love, as well as every thing relating to the charity which, for his sake, he enjoins us to have towards our fellowmen. Nor is it an unprofitable study to consider the division of the commandments, provided we remember that it is one of those matters in which every man should have full freedom of judgment, and on account of which, difference of opinion should not lead to contention. We are, indeed, under the necessity of making this observation, lest the division which we are to adopt should excite the surprise or derision of the reader, as novel or of recent invention.

There is no room for controversy as to the fact, that the Law is divided into ten heads since this is repeatedly sanctioned by divine authority. The question, therefore, is not as to the number of the parts, but the method of dividing them. Those who adopt a division which gives three commandments to the First Table, and throws the remaining seven into the Second Table, expunge the commandment concerning images from the list, or at least conceal it under the first,though there cannot be a doubt that it was distinctly set down by the Lord as a separate commandment; whereas the tenth, which prohibits the coveting of what belongs to our neighbour, they absurdly break down into two. Moreover, it will soon appear, that this method of dividing was unknown in a purer age. Others count four commandments in the First Table as we do, but for the first set down the introductory promise, without adding the precept. But because I must hold, unless I am convinced by clear evidence to the contrary, that the “ten words” mentioned by Moses are Ten Commandments and because I see that number arranged in most admirable order, I must, while I leave them to hold their own opinion, follow what appears to me better established—viz. that what they make to be the first commandment is of the nature of a preface to the whole Law, that thereafter follow four commandments in the First Table, and six in the Second, in the order in which they will here be reviewed. This division Origin adopts without discussion, as if it had been every where received in his day.¹ It is also adopted by Augustine, in his book addressed to Boniface, where, in enumerating the commandments, he follows this order, Let one God be religiously obeyed, let no idol be worshipped, let the name of God be not used in vain; while previously he had made separate mention of the typical commandment of the Sabbath. Elsewhere, indeed, he expresses approbation of the first division, but on too slight grounds, because, by the 326number three (making the First Table consist of three commandments), the mystery of the Trinity would be better manifested. Even here, however, he does not disguise his opinion, that in other respects, our division is more to his mind. Besides these, we are supported by the author of an unfinished work on Matthew.¹ Josephus, no doubt with the general consent of his age, assigns five commandments to each table. This, while repugnant to reason, inasmuch as it confounds the distinction between piety and charity, is also refuted by the authority of our Saviour, who in Matthew places the command to honour parents in the list of those belonging to the Second Table (Mt. 19:19). Let us now hear God speaking in his own words.

First Commandment.

I AM THE LORD THY GOD, WHICH BROUGHT THEE OUT OF THE LAND OF EGYPT, OUT OF THE HOUSE OF BONDAGE. THOU SHALT HAVE NO OTHER GODS BEFORE ME.

12. Maar ofschoon de ganse wet in twee hoofdstukken vervat is, heeft toch onze God, om alle voorwendsel van verontschuldiging weg te nemen, uitvoeriger en duidelijker door tien geboden willen beschrijven zowel alles wat betrekking heeft op zijn eer, vrees en liefde, als ook alles wat de liefde betreft, die wij naar zijn bevel, om Zijnentwil jegens de mensen moeten koesteren. Ook spant men zich niet ten onrechte in om de verdeling der geboden te leren kennen; wanneer men er slechts aan denkt, dat dit een zaak is van die aard, dat een ieder daarover een vrij oordeel mag hebben en men niet moet twisten en strijden met iemand, die een ander gevoelen heeft. Wij moeten dit punt noodzakelijk aanroeren, opdat de lezers niet over de verdeling, die wij zullen stellen, als over een nieuwe en pas uitgedachte lachen of zich erover verwonderen. Dat de wet in tien geboden onderscheiden is, is buiten kwestie, omdat het door Gods gezag zelf meermalen verzekerd wordt. Daarom twijfelt men niet over het getal, maar over de wijze van verdeling. Zij, die zo verdelen, dat ze drie geboden toekennen aan de eerste tafel en de overige zeven naar de tweede verwijzen, schrappen het gebod over de beelden uit het getal of verbergen het althans onder het eerste gebod, hoewel het ongetwijfeld door de Here onderscheiden als een gebod gesteld is; het tiende echter over het niet begeren van des naasten goed, knippen zij dwaas in tweeën. Daar komt bij, dat men weldra zal inzien, dat een dergelijke manier van verdelen in zuiverder tijd onbekend geweest is. Anderen tellen met ons vier hoofdstukken op de eerste tafel; maar in plaats van het eerste plaatsen zij de belofte zonder gebod. Daar ik echter, tenzij ik door een duidelijke redenering overtuigd word, de tien woorden bij Mozes aanvaard als tien geboden en het mij voorkomt, dat ik er evenveel in een schone orde geplaatst zie, laat ik hun hun eigen mening en volg wat mij beter toeschijnt, namelijk dat, wat zij tot het eerste gebod maken, de plaats inneemt van een voorrede voor de ganse wet; en dat dan volgen vier geboden op de eerste tafel en zes op de tweede, in de orde waarin ze opgesomd zullen worden. Origenes¹ leert deze verdeling, zonder dat iemand zich er tegen verzette, als de in zijn tijd alom aanvaarde. Dit wordt gesteund door Augustinus, schrijvend aan Bonifacius, waar hij in de opsomming deze orde in acht neemt: dat men de ene God diene in godsdienstige gehoorzaamheid, dat men geen afgod diene, dat men de naam des Heren niet ijdel gebruike; terwijl hij te voren afzonderlijk over het figuurlijke sabbatsgebod gesproken had. Elders² lacht hem wel die eerste verdeling toe, maar om een al te lichte reden, namelijk dat in het getal drie, wanneer de eerste tafel uit drie geboden bestaat, meer de verborgenheid der Drieëenheid zou schitteren. Trouwens ook daar ontveinst hij zich niet, dat overigens onze verdeling hem meer aanstaat. Behalve hen staat ook aan onze zijde de schrijver van het onvoltooide werk op Matthéüs. Josephus kent aan iedere tafel vijf geboden toe, en dat zonder twijfel naar de algemene opvatting van zijn tijd. Dit strijdt niet alleen tegen de rede daarin, dat het de onderscheiding van godsdienst en naastenliefde verwart, maar ook wordt het weerlegd door 's Heren gezag, die bij Matthéüs (Matt. 19:19) het gebod om de ouders te eren stelt onder de opsomming van de tweede tafel. Laat ons nu God zelf horen spreken met zijn eigen woorden.

12. Die Verteilung der Gebote auf die beiden Tafeln

So besteht zwar das ganze Gesetz eigentlich in zwei Stücken; aber unser Gott wollte uns doch jeden Vorwand für eine Selbst-Entschuldigung nehmen und hat deshalb in zehn Geboten näher bezeichnet, wie wir ihn recht ehren, fürchten und lieben und dann auch die Menschen recht lieben sollen, wie er uns das ja um seinetwillen aufträgt. Es ist auch keine falsch angewandte Mühe, über die Einteilung der Gebote 225 nachzudenken; nur müssen wir dabei erwägen, daß in dieser Hinsicht jeder sein freies Urteil haben muß und man mit dem Andersdenkenden nicht gleich feindlich aneinandergeraten soll! Wir müssen auf diese Frage notwendig eingehen, damit der Leser angesichts unserer eigenen Einteilung, die noch folgen muß, nicht etwa verächtlich oder verwundert von einer neuen und eben ausgedachten Sache redet.

Außer allem Streit steht, daß das Gesetz aus zehn „Worten“ besteht; das bestätigt Gott öfters selber. Deshalb geht die Meinungsverschiedenheit nicht um die Zahl, sondern um die Art der Einteilung. Einige teilen so, daß der ersten Tafel drei, der zweiten die übrigen sieben zufallen; wer das tut, der tilgt das Bilderverbot (2. Gebot) aus der Zahl der Gebote aus oder verbirgt es unter dem ersten, obgleich der Herr es doch unzweifelhaft als besonderes Gebot gegeben hat; ferner muß man dann das 10. Gebot, also „Du sollst nicht begehren deines Nächsten Gut ...“, unpassenderweise in zwei Gebote zerreißen. Dazu kommt, wie wir bald sehen werden, daß diese Einteilungsweise der Kirche in ihrer unverdorbenen Zeit unbekannt war. Andere zählen mit uns vier Gebote zur ersten Tafel, nennen aber an Stelle des 1. Gebots allein die (dort gegebene) Zusage, ohne Gebot. Ich verstehe aber, sofern ich nicht durch einleuchtende Gründe vom Gegenteil überzeugt werde, die zehn „Worte“ bei Mose als zehn Gebote, und es scheint mir auch, daß sie in solcher Zahl tadellos abgeteilt sind. Ich lasse also den anderen ihre Überzeugung und folge meinerseits der, die mir die richtigste scheint: Was einige zum ersten Gebot haben machen wollen, scheint mir eine Vorrede zum ganzen Gesetz zu sein; dann folgen zunächst vier Gebote der ersten und dann die sechs der zweiten Tafel, in der Reihenfolge, wie sie nachher aufgezählt werden sollen. Von dieser Einteilung berichtet Origenes, daß sie zu seiner Zeit ohne Streit allgemein angenommen war (Predigten über Exodus, 8). Dazu stimmt auch Augustin; er hält bei der Aufzählung der Gebote folgende Ordnung ein: Wir sollen Gott allein dienen und gehorchen, die Götzen nicht verehren, den Namen Gottes nicht unnütz führen —, wobei er vorher für sich allein von dem alten Sabbatgebot gesprochen hat (An Bonifacius, Buch III). Freilich erklärt er an anderer Stelle auch seinen Gefallen an der erstgenannten Einteilung, aber nur aus dem allzu unerheblichen Grunde, bei der Aufteilung der ersten Tafel in drei Gebote komme in der Dreizahl das Geheimnis der Dreieinigkeit besser zum Ausdruck. Jedoch leugnet er auch an der Stelle nicht, daß ihm von den anderen Einteilungen am meisten die auch von uns vorgebrachte gefalle (Fragen zum Heptateuch). Auch der Verfasser des „unvollendeten Werkes über Matthäus“ ist mit uns einer Meinung. Josephus teilt unzweifelhaft im Anschluß an die allgemeine Ansicht seiner Zeitgenossen jeder der beiden Tafeln fünf Gebote zu. Das widerspricht aber der Vernunft, indem nun die Verehrung Gottes und die Liebe zum Nächsten ungeschieden bleiben. Auch widerspricht ein solches Verfahren der Autorität des Herrn selber, der das Gebot „Du sollst Vater und Mutter ehren ...“ mit zur zweiten Tafel zählt (Matth. 19,19).

Aber jetzt wollen wir Gott selber hören, wie er in seinem Wort zu uns redet:

Erstes Gebot.

Ich bin der Herr, dein Gott, der ich dich aus Ägyptenland, aus dem Diensthause geführt habe; du sollst nicht andere Götter haben neben mir.

12. Die feit dat die tien gebooie in die loop van die geskiedenis verskillend verdeel is, hoef geen geskilpunt te wees nie.

Hoewel die hele wet inderdaad in twee hoofdele saamgevat is, was dit tog ons God se wil om elke dekmantel vir verontskuldiging weg te neem en uitvoeriger en duideliker in tien gebooie alles te verhaal wat tot sy eer, sy vrees en tot sy liefde dien, sowel as alles wat op die liefde betrekking het wat Hy ons beveel om ter wille van Hom aan ons medemens te betoon. In die ondersoek na die verdeling van die gebooie is daar geen bose bedoeling nie, mits ’n mens maar net onthou dat dit een van daardie sake is waarin elkeen se oordeel vry moet wees, sodat ons nie strydlustig met iemand wat anders as ons daaroor voel, daaroor moet baklei nie. Ons moet hierdie onderwerp noodwendig aanroer, sodat lesers die verdeling wat ons gaan stel, nie as iets nuuts of ’n leer wat onlangs uitgedink is, sou bespot of hulle daaroor moet verwonder nie.

511 Daar kan geen geskil wees daaroor dat die wet in tien gebooie verdeel is nie, omdat dit baie dikwels op gesag van God self bewys word. Daarom gaan die geskil nie oor die getal gebooie nie maar wel oor die wyse van verdeling. Die mense wat die wet so verdeel dat hulle drie gebooie aan die eerste tafel toesê en die oorblywende sewe aan die tweede tafel toeken, skrap die gebod in verband met beelde uit die getal van gebooie of hulle verberg dit in elk geval onder die eerste gebod, hoewel dit ongetwyfeld uitdruklik deur die Here as ’n gebod gestel is. Dan verdeel hulle die tiende gebod, in verband met die begeerte na die eiendom van die naaste, onverstandig in twee gebooie. Hierby kom die feit dat so ’n verdelingsmetode in ’n suiwerder tyd nie bekend was nie, soos weldra verstaan sal word.³²

Ander skrywers groepeer wel die eerste vier hoofstukke van die wet soos ons onder die eerste tafel, maar in plaas van die eerste gebod stel hulle ’n belofte sonder ’n gebod.³³ Omdat ek slegs deur klaarblyklike getuienis tot die teendeel oorreed sal word, aanvaar ek die tien woorde van Moses as tien gebooie, en my indruk is dat ek net soveel gebooie daarin sien, wat in die pragtigste orde uiteengesit is. Ek laat hulle dus hulle opvatting toe. Ek sal egter ’n uiteensetting volg wat my meer geval, naamlik om dit wat hulle die eerste gebod maak, as ’n voorwoord tot die hele wet te laat dien, en daarop die vier gebooie van die eerste tafel en die ses gebooie van die tweede tafel te laat volg in die volgorde waarin dit behandel sal word.

Origenes het hierdie verdeling geleer sonder dat iemand dit teengestaan het - asof dit in sy tyd algemeen aanvaar is.³⁴ Hiermee stem Augustinus in sy brief aan Bonifacius ooreen wanneer hy in die weergawe daarvan hierdie volgorde behou, naamlik dat die enige God in gehoorsame eerbiedsbetoon gedien moet word; dat afgode nie aanbid mag word nie; dat die Naam van die Here nie ydellik gebruik mag word nie, aangesien hy vooraf afsonderlik van die gebod in verband met die afskaduwing van die sabbat sou gepraat het.³⁵ Elders staan die eersgenoemde verdeling hom wel aan, maar hy volg dit daar vanweë ’n oppervlakkige rede, naamlik dat in die getal “drie” die geheimenis van die Drie-eenheid duideliker skyn as die eerste tafel van die wet uit drie 512 gebooie saamgestel word.³⁶ Tog verbloem hy daar nie die feit dat ons verdeling hom origens meer geval nie. Behalwe hulle stem die skrywer van die onvoltooide werk oor Mattheüs ook met ons saam.³⁷ Josephus skryf vyf gebooie aan elke tafel van die wet toe. Dit is ongetwyfeld in ooreenstemming met die algemene opvatting van sy tyd.³⁸ Aan die een kant is dit strydig met die rede, omdat hy die onderskeid tussen eerbetoon aan God en liefde teenoor die naaste vermeng, en aan die ander kant word dit weerlê deur die gesag van die Here wanneer Hy volgens Mattheüs die gebod in verband met die eer aan ouers onder die lys van die gebooie in die tweede tafel van die wet stel.³⁹ Maar laat ons nou luister wanneer God in sy eie woorde praat.

Die eerste gebod (Afdeling 13-16)

EK IS DIE HERE JOU GOD, WAT JOU UIT EGIPTELAND, UIT DIE SLAWEHUIS UITGELEI HET; JY MAG GEEN ANDER GODE VOOR MY AANGESIG HÊ NIE.⁴⁰

12. Однако, хотя Закон целиком заключен в этих двух моментах, Господь, дабы лишить нас всякого повода для оправдания, пожелал полнее и подробнее объявить в Десяти заповедях о том, что касается страха, любви и чести по отношению к Нему и любви, которую мы обязаны питать к ближнему ради любви к Богу. В силу этого небесполезно исследовать разделение заповедей. Мы напоминаем, что в этом вопросе каждый может иметь свое собственное мнение и мы не станем спорить с теми, чья точка зрения не совпадает с нашей. Я говорю это для того, чтобы читатель особенно не удивлялся моему делению, как чему-то совершенно новому.

Относительно количества заповедей ни у кого сомнений нет, так как сам Господь устранил их своим словом. Спор идёт лишь о способе деления. Те, кто относит к первой Скрижали три заповеди и семь ко второй, исключают из первых предписание об изображениях или объединяют его с первой заповедью, хотя Господь явным образом дал его как отдельную заповедь. Кроме того, они необоснованно разделяют десятую заповедь, запрещающую желать имущества ближнего. Здесь можно возразить, что такое разделение, как мы увидим ниже, было неизвестно первоначальной Церкви. Иные, как и мы, относят к первой Скрижали четыре заповеди, но считают, что первая из них представляет собой обетование без повеления. Однако поскольку я убежден - пока мне убедительно не докажут обратное, - что под «десятью словами» Моисей подразумевал не что иное, как десять заповедей, и поскольку на каждую заповедь можно по порядку указать пальцем, то я оставляю им право думать как угодно. Я же буду придерживаться того, что мне представляется наиболее достоверным, а именно что слова, которые они считают первой заповедью, являются как бы прологом ко всему Закону. Затем следуют десять заповедей - четыре на первой Скрижали и шесть на второй, в том порядке, в котором мы и будем о них говорить.

Такое разделение как общепринятое в своё время без колебаний проводил Ориген (Ориген. Гомилия на Книгу Исхода, VIII, 3 (MPG, XII, 355 p.)). С ним соглашался св. Августин, о чем писал Бонифацию (Августин. Против двух писем Пелагия (Бонифацию), III, IV, 10 (MPL, XLIV, 594)). Правда, в другом месте он говорит, что ему больше нравится первое деление, но по слишком легковесному соображению: если на первую Скрижаль поместить только три заповеди, то это будет символизировать Троицу; однако и здесь он не скрывает, что деление, принятое нами, устраивает его больше всех прочих. Есть ещё один древний отец Церкви, автор незаконченного комментария к Евангелию от Матфея, который высказывает мнение, совпадающее с нашим (Иоанн Златоуст. Неоконченная гомилия на Евангелие от Матфея, XLIX (MPG, LVI, 910)).

Иосиф [Флавий] (Иосиф Флавий. Иудейские древности, III, V, 8) помещает на каждой Скрижали по пять заповедей, что, как можно предполагать, было в его время общепринято. Однако помимо того, что такое деление противоречит здравому смыслу, ибо тогда смешивается почитание Бога и любовь к ближнему, против него свидетельствует авторитет Иисуса Христа, который относит предписание почитать отца и мать ко второй Скрижали (Мф 19:19). Теперь послушаем самого Бога.

13. | ^g Partemne mandati primi facias priorem sententiam, an separatim legas, mihi in medio est, modo ne vice prooemii 355 cuiusdam esse in totam Legem mihi neges. Primum in legibus ferendis curandum est ne contemptu mox abrogentur. Providet ergo in primis Deus^a ne Legis quam laturus est, maiestas aliquando in contemptum veniat: ad quam sanciendam triplici argumento utitur. || Potestatem ac ius imperii sibi vendicat, quo electum populum^b constringat parendi necessitate. || Promissionem gratiae proponit, cuius suavitate eundem^c alliciat ad sanctitatis studium. ^dBeneficium commemorat, quo Iudaeos^e redarguat ingratitudinis, nisi benignitati suae respondeant^f. Sub nomine Iehovah imperium et legitima dominatio designatur; quod si ab ipso sunt omnia, et in ipso consistunt, aequum est ut in ipsum referantur: quemadmodum ait Paulus [Rom. 11. d. 36]. Abunde itaque hoc solo verbo sub divinae maiestatis iugum redigimur, quia portentosum fuerit ab eius ditione velle nos submovere extra quem esse non possumus.

13. Le Premier Commandement

Je suis l’Eternel ton Dieu, qui t’ay retiré de la terre d’Egypte, de la maison de servitude. Tu n’auras point de dieux estranges devant ma face.

Il ne peut chaloir, si nous prenons la premiere sentence comme partie du premier precepte, ou si nous la mettons separément, moyennant que nous entendions que c’est comme un Proeme sur toute la Loy. Premierement, quand on fait quelques loix il faut donner ordre qu’elles ne s’abolissent par mespris ou contemnement. Pour ceste cause le Seigneur au commencement remedie à ce danger, en pourvoyant que la majesté de sa Loy ne soit contemnée: ce qu’il fait, la fondant sur trois raisons. Car il s’attribue le droit et puissance de commander: en quoy il astreint son peuple esleu à la necessité d’obeir. Puis apres il promet sa grace, pour attirer ses fideles par douceur à suyvre sa volonté. Finalement il reduit en memoire le bien qu’il a fait aux Juifs, pour les redarguer d’ingratitude, s’ils ne respondent à sa liberalité qu’il leur a monstrée. Sous ce nom d’Eternel, est signifié son Empire et Seigneurie legitime qu’il a sur nous. Car si toutes choses viennent de luy, et consistent en luy, c’est raison qu’elles soyent referées à luy, comme dit sainct Paul (Rom. 11:36). Par ce mot donc il nous est monstré qu’il nous faut sumettre au joug du Seigneur: veu que ce seroit un monstre, de nous retirer du gouvernement de celuy hors lequel nous ne pouvons estre.

13. 339 Whether you make the first sentence a part of the first commandment, or read it separately, is a matter of indifference to me, provided you allow it to be a preface to the whole law. The first object of attention in making laws is to guard against their being abrogated by contempt. Therefore God in the first place provides, that the majesty of the law, which he is about to deliver, may never fall into contempt; and to sanction it he uses a threefold argument. He asserts his authority and right of giving commands, and thereby lays his chosen people under a necessity of obeying them. He exhibits a promise of grace, to allure them by its charms to the pursuit of holiness. He reminds the Israelites of his favour, to convict them of ingratitude if they do not conduct themselves in a manner correspondent to his goodness. The 340 name Lord, or Jehovah, designates his authority and legitimate dominion. For if all things be of him, and if in him all things consist, it is reasonable that all things be referred to him, agreeably to the observation of Paul.⁸²⁵ Therefore by this word alone we are brought into complete subjection to the power of the Divine majesty; for it would be monstrous for us to desire to remove ourselves from his jurisdiction, out of whom we cannot exist.

13. The third part of the chapter, containing an exposition of the Decalogue. The preface vindicates the authority of the Law. This it does in three ways. First, by a declaration of its majesty.

Whether you take the former sentence as a part of the commandment, or read it separately is to me a matter of indifference, provided you grant that it is a kind of preface to the whole Law. In enacting laws, the first thing to be guarded against is their being forthwith abrogated by contempt. The Lord, therefore, takes care, in the first place, that this shall not happen to the Law about to be delivered, by introducing it with a triple sanction. He claims to himself power and authority to command, that he may impress the chosen people with the necessity of obedience; he holds forth a promise of favour, as a means of alluring them to the study of holiness; and he reminds them of his kindness, that he may convict them of ingratitude, if they fail to make a suitable return. By the name, Lord, are denoted power and lawful dominion. If all things are from him, and by him consist, they ought in justice to bear reference to him, as Paul says (Rom. 11:36).This name, therefore, is in itself sufficient to bring us under the authority of the divine majesty: for it were monstrous for us to wish to withdraw from the dominion of him, out of whom we cannot even exist.

13. Het eerste gebod.

Ik ben de Here, uw God, die u uit Egypteland, uit het diensthuis uitgeleid heb: gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben.

Of ge de eerste zin houdt voor een deel van het eerste gebod, dan wel hem afzonderlijk leest, is mij om 't even, als ge maar niet ontkent, dat hij als het ware een voorrede is tot de ganse wet. In de eerste plaats moet men bij het maken van wetten er voor zorgen, dat ze niet spoedig door verachting afgeschaft worden. Dus zorgt God voor alles er voor, dat de majesteit der wet, die Hij zal geven, niet te eniger tijd in verachting kome: en om haar te bekrachtigen gebruikt Hij drieërlei middel. Hij maakt voor zich aanspraak op de macht en het recht der heerschappij, om daardoor het uitverkoren volk te binden aan de noodzakelijkheid om te gehoorzamen. Hij stelt de belofte der genade voor, om door de liefelijkheid daarvan het volk te lokken tot het streven naar heiligheid. Hij brengt zijn weldaad in herinnering, om de Joden te beschuldigen van ondankbaarheid, als zij niet beantwoorden aan zijn goedertierenheid. Onder de naam HERE wordt de macht en de wettige heerschappij aangeduid. En indien van Hem alles en in Hem alles bestaat, is het passend, dat alles zich op Hem richt, zoals Paulus zegt (Rom. 11:36) Zo worden wij dus overvloedig door dat éne woord gebracht onder het juk der Goddelijke majesteit, omdat het onnatuurlijk zou zijn, wanneer wij ons wilden onttrekken aan het gezag van Hem, buiten wie wij niet kunnen zijn.

13. Der Vorspruch ("Ich bin der Herr, dein Gott, der ich...")

Ob man den ersten Satz zu einem Teil des ersten Gebotes macht oder ihn für sich allein liest, ist mir gleichgültig; nur soll man mir nicht abstreiten, daß er eine Art Vorrede auf das ganze Gesetz darstellt. Wenn Gesetze gegeben werden, so ist zu allererst darauf zu sehen, daß sie nicht bald in Verachtung geraten und abgetan werden. So sorgt auch Gott zunächst dafür, daß die Würde seines Gesetzes, wie er 226 es gibt, nicht der Geringschätzung anheimfalle; so macht er es mit einer dreifachen Begründung unverletzlich. Er mißt sich erstens die Macht und das Recht bei, zu befehlen, um das erwählte Volk zu unbedingtem Gehorsam zu verpflichten. Dann gibt er zweitens seine Gnadenverheißung, um durch deren Süßigkeit das Volk zum Trachten nach der Heiligkeit zu locken. Und er erinnert drittens an seine bereits geschehene Wohltat, um die Juden ihrer Undankbarkeit zu überführen, wenn sie sich nicht so verhielten, wie es seiner Güte angemessen war. Der Name „Herr“ („Jehova“) bezeichnet sein Herrschaftsrecht und seine Gewalt. Wenn von ihm alle Dinge sind und auch alle Dinge in ihm ihr Dasein haben, so muß auch alles auf ihn bezogen werden, wie Paulus sagt (Röm. 11,36). So werden wir durch dies eine Wort voll und ganz unter das Joch der göttlichen Majestät gebracht; denn es wäre ja ungeheuerlich, wollten wir uns der Gewalt dessen entziehen, außer dem wir gar nicht sein können!

13. Die voorwoord tot die wet

Dit is vir my om ’t ewe of ’n mens die uitspraak wat aan die gebod voorafgaan, deel van die eerste gebod maak en of jy dit afsonderlik daarvan lees - mits jy maar toegee dat dit as ’n voorwoord vir die hele wet dien. By die indiening van ’n wet moet ’n mens in die eerste plek sorg dra dat dit nie weldra uit minagting afgeskaf word nie. God voorsien dus van die begin af dat die majesteit van die wet wat Hy gaan voorlê, nooit geminag word nie. Om dit te bekragtig maak Hy van drie bewyse gebruik. Hy eis vir Homself die bevoegdheid en die reg om te gebied en sy uitverkore volk te dwing om gehoorsaam te wees. Hy stel verder daarin die belofte van sy genade om sy volk met die aangenaamheid daarvan te lok om hulle vir heiligheid te beywer. Hy herinner hulle verder aan sy weldaad om die Jode van hulle ondankbaarheid aan te kla as hulle nie aan sy goedertierenheid sou beantwoord nie.

Met die woord “HERE”⁴¹ word sy gesag en wettige heerskappy aangedui. Maar as alle dinge uit Hom is en in Hom bestaan, is dit ook reg dat 513 alles op Hom toegespits word, soos Paulus sê.⁴² So word ons slegs deur hierdie een woord oorvloedig onder die juk van sy Goddelike majesteit gebring, want dit sou onnatuurlik wees as ons ons sou wou onttrek aan die heerskappy van Hom sonder wie ons nie kan bestaan nie.

13. Первая заповедь:

Я Господь, Бог твой, Который вывел тебя из земли Египетской, из дома рабства. Да не будет у тебя других богов пред лицом Моим [Исх 20:2-3].

Неважно, является ли первая фраза частью первой заповеди или ее следует рассматривать отдельно - как пролог ко всему Закону. При обнародовании законов прежде всего необходимо позаботиться о том, чтобы их не отменяли, не обходили, не относились к ним с пренебрежением. Поэтому Господь с самого начала предупреждает подобную опасность, определяя, что недопустимо посягать на непреложность его Закона. Это определение имеет под собой три основания. Во-первых, Господь возлагает на Себя право и власть повелевать, принуждая избранный народ к повиновению. Во-вторых, дабы его верные поняли, как сладостно следовать его воле, Он обещает им свою милость. Наконец Бог напоминает о добре, которое Он сделал для евреев, чтобы обличить их в неблагодарности, если они не ответят на проявленную Им щедрость. Слово «Предвечный» отражает законность его Царства и власти над нами. Если все вещи произошли от Него и заключены в Нём, то, как утверждает св. Павел (Рим 11:36), они по праву Ему и принадлежат. Тем самым нам указано, что мы обязаны покоряться игу Господа, ибо чудовищно уклоняться от власти Того, вне которого мы не можем существовать.

14. | Postquam^g se eum esse ostendit qui ius habeat praecipiendi, cui obedientia debeatur: || ne sola necessitate videatur trahere, dulcedine quoque illectat, Deum se Ecclesiae^h pronuntiando. Subest enim locutioni relatio mutua, quae in promissione continetur, Ero illis in Deum, ipsi erunt mihi in populum [Iere. 31. f. 33]. Unde Abrahae, Isaac et Iacob immortalitatem ex eo Christus confirmat quod Dominus se eorum Deum testatus sit [Matth. 22. d. 32]. Quare perinde est acsi ita loqueretur, Ego vos mihi delegi in populum, cui non modo in praesenti vita benefacerem, sed vitae quoque futurae beatitudinem largirer. Quorsum autem istud spectet, variis locis in Lege annotatur; nam quum hac misericordia nos dignatur Dominus ut populo suo inⁱ consortio accenseat, eligit nos, inquit Moses, ut simus sibi in populum peculiarem, in populum sanctum^k, ac custodiamus praecepta sua [Deut. 7. a. 6, et 14. a. 2, et 26. d. 18¹]. Unde illa cohortatio^l, Sancti estote, quia sanctus sum [Levit. 19. a. 2]. Porro^m ex his duobus illa quae est apud Prophetam obtestatio ducitur, Filius honorat patrem, et servus dominum. Si ego Dominus, ubi timor? si ego Pater, ubi amor [Malach. 1. b. 6]? 356

14. Apres qu’il a enseigné le droit qu’il a de commander, et que toute obeissance luy est deue, afin qu’il ne semble qu’il vueille contreindre seulement par necessité, il ameine aussi par douceur, se declairant estre le Dieu de son Eglise. Car en ceste locution il y a une correspondance mutuelle, laquelle est exprimée en ceste promesse où il dit, Je seray leur Dieu, et ils me seront pour peuple. De laquelle Jesus Christ prouve qu’Abraham, Isaac et Jacob ont obtenu salut et vie eternelle, pource que Dieu leur avoit promis qu’il seroit leur Dieu (Jer. 31:33; Matth. 22:32). Pourtant ce mot vaut autant comme s’il disoit, Je vous ay eleuz pour mon peuple: non seulement pour vous bien faire en la vie presente, mais pour vous conduire à l’eternelle beatitude de mon Royaume. Or à quelle fin tend ceste grace, il est dit en plusieurs passages. Car quand nostre Seigneur nous appelle en la compagnie de son peuple, il nous elit, ainsi que dit Moyse, pour nous sanctifier à sa gloire, et afin que nous gardions ses commandemens (Deut. 7:6; 14:2; 26:18). Dont vient ceste exhortation que fait le Seigneur à son peuple, Soyez saincts, car je suis sainct. Or de ces deux est deduite la remonstrance que fait Dieu par son Prophete, Le fils honnore le pere, et le serviteur son maistre. Si je suis vostre maistre, où est la crainte (Levit. 19:2; Malach. 1:6)? Si je suis vostre pere, où est l’amour?

14. After having shown that he has a right to command, and that obedience is his just due,—that he may not appear to constrain us by necessity alone, he sweetly allures us by pronouncing himself the God of the Church. For the expression implies the mutual relation which is contained in that promise, “I will be their God, and they shall be my people.”⁸²⁶ Whence Christ proves the immortality of Abraham, Isaac, and Jacob, from the declaration of the Lord, that he is their God.⁸²⁷ Wherefore it is the same as if he had said, I have chosen you as my people, not only to bless you in the present life, but to bestow upon you abundant felicity in the life to come. The design of this favour is remarked in various places in the law; for when the Lord in mercy condescends to number us among the society of his people, “He chooseth us,” says Moses, “to be a peculiar people unto himself, a holy people, to keep his commandments.”⁸²⁸ Hence that exhortation, “Ye shall be holy, for I am holy.”⁸²⁹ Now, from these two considerations is derived the remonstrance of the Lord by the Prophet: “A son honoureth his father, and a servant his master; if then I be a father, where is mine honour? and if I be a master, where is my fear?”⁸³⁰

14. The preface to the Law vindicates its authority. Secondly, by calling to mind God’s paternal kindness.

After showing that he has a right to command, and to be obeyed, he next, in order not to seem to drag men by mere necessity, but to allure them, graciously declares, that he is the God of the Church. For the mode of expression implies, that there is a mutual relation included in the promise, “I will be their God, and they shall be my people,” (Jer. 31:33). Hence Christ infers the immortality 327of Abraham, Isaac, and Jacob, from the fact that God had declared himself to be their God (Mt. 22:32). It is, therefore, the same as if he had said, I have chosen you to myself, as a people to whom I shall not only do good in the present life, but also bestow felicity in the life to come. The end contemplated in this is adverted to in the Law, in various passages. For when the Lord condescends in mercy to honour us so far as to admit us to partnership with his chosen people, he chooses us, as Moses says, “to be a holy people,” “a peculiar people unto himself,” to“keep all his commandments,” (Deut. 7:6; 14:2; 26:18). Hence the exhortation, “Ye shall be holy; for I the Lord your God am holy,” (Lev. 19:2). These two considerations form the ground of the remonstrance, “A son honoureth his father, and a servant his master; if then I be a father, where is mine honour? and if I be a master, where is my fear? saith the Lord of hosts,” (Mal. 1:6).

14. Nadat Hij getoond heeft, dat Hij het is, die het recht heeft om te gebieden en wie men gehoorzaamheid schuldig is, lokt Hij, opdat het niet schijne, dat Hij alleen door noodzaak trekt, ook door liefelijkheid, verklarend, dat Hij de God der kerk is. Want in deze uitdrukking ligt een wederkerige betrekking opgesloten, die vervat is in deze belofte: "Ik zal hun tot een God zijn, en zij zullen Mij tot een volk zijn" (Jer. 31:33) En daaruit bewijst Christus de onsterfelijkheid van Abraham, Izak en Jacob, namelijk daaruit, dat de Here betuigd heeft, dat Hij hun God is (Matt. 22:32) Daarom is het even alsof Hij zo sprak: Ik heb me u tot een volk uitverkoren, om u niet alleen in het tegenwoordige leven wel te doen, maar u ook de gelukzaligheid van het toekomstige leven te schenken. En waarop dit betrekking heeft, wordt op verschillende plaatsen in de wet vermeld. Want wanneer de Here ons deze barmhartigheid waardig keurt, dat Hij ons tot het deelgenootschap met zijn volk aanneemt, dan verkiest Hij ons, zo zegt Mozes (Deut. 7:6; 14:2; 26:18) om voor Hem te zijn tot een eigen volk, een heilig volk en om zijn geboden te bewaren. Vandaar die vermaning (Lev. 19:2) "Weest heilig, want Ik ben heilig." Verder is aan deze twee de betuiging ontleend, die men leest bij de profeet (Mal. 1:6) "Een zoon eert de vader en een knecht zijn heer; ben ik een Here, waar is mijn vrees? Ben ik een Vader, waar is mijn liefde?"

14. "Ich bin der Herr, dein Gott"!

So hat sich der Herr als den erzeigt, der das Recht hat zu gebieten und dem man gehorchen muß. Aber er will nicht, daß wir uns allein gezwungen fühlen sollen, und deshalb lockt er uns freundlich und nennt sich den Gott seiner Kirche. Denn dieser Satz („Ich bin der Herr, dein Gott ...“) bezeichnet eine gegenseitige Beziehung, wie sie in der Verheißung ausgesprochen ist: „Ich will ihr Gott sein, und sie sollen mein Volk sein“ (Jer. 31,33). So erweist ja auch Christus die Unsterblichkeit Abrahams, Isaaks und Jakobs daraus, daß der Herr sich als ihren Gott bezeugt hat (Matth. 22,32). Es ist also, als ob er spräche: Ich habe mir euch als Volk erlesen, dem ich nicht nur in diesem Leben Gutes tun, sondern auch die Seligkeit des ewigen Lebens zuteil werden lassen will. Wohin das führen soll, bemerkt das Gesetz an verschiedenen Stellen. Hat uns der Herr solcher Barmherzigkeit für wert geachtet, zu seinem Volke zu gehören, so gilt auch, was Mose sagt: „Er hat uns erwählt, daß wir ihm sein sollten ein Volk des Eigentums, ein heiliges Volk, und daß wir halten sollen seine Gebote“ (Deut. 7,6; 14,2; 26,18f.; summarisch). Daraus ergibt sich auch die Mahnung: „Ihr sollt heilig sein, denn ich bin heilig“ (Lev. 19,2). Aus diesen zwei Zeugnissen ergibt sich dann auch der Vorwurf bei dem Propheten Maleachi: „Ein Sohn soll seinen Vater ehren und ein Knecht seinen Herrn. Bin ich nun Vater, wo ist meine Ehre? Bin ich Herr, wo fürchtet man mich?“ (Mal. 1,6).

14. Die inleiding “Ek is die HERE, jou God” dui aan dat God die gelowiges as sy volk uitverkies het.

Nadat Hy dus aangetoon het dat dit Hy is wat die reg het om gebooie te gee en aan wie gehoorsaamheid verskuldig is, lok Hy hulle ook met soetheid deur te verklaar dat Hy die God van sy kerk is om te verhoed dat dit sou lyk asof Hy hulle slegs onder dwang meesleur. Want in die verklaring is daar ’n wedersydse verhouding aanwesig wat in die belofte vervat is: “Ek sal vir hulle ’n God wees en hulle sal vir My ’n volk wees”.⁴³ Na aanleiding daarvan bewys Christus Abraham, Isak en Jakob se onsterflikheid omdat die Here getuig het dat Hy hulle God is.⁴⁴ Daarom is dit net asof Hy gesê het: “Ek het julle vir My tot ’n volk uitverkies, om julle nie alleen in die huidige lewe te seën nie maar ook om aan julle die geluksaligheid van die toekomstige lewe te skenk”.⁴⁵ Die doel waarop dit gerig is, word in verskeie plekke in die wet aangetoon. Want wanneer die Here ons hierdie barmhartigheid waardig ag om ons in die gemeenskap van sy volk op te neem, verkies Hy ons, sê Moses, sodat ons tot sy eie volk, ’n heilige volk, vir Hom kan wees en sy gebooie kan bewaar.⁴⁶ Hieruit kom die vermaning: “Wees heilig, want Ek is heilig”.⁴⁷ Die beswering wat in die profeet voorkom, word voorts uit die twee afgelei.

Hy sê: “’n Seun eer sy vader en ’n slaaf sy eienaar. As ek dan ’n eienaar is, waar is die vrees vir My? En as ek ’n Vader is, waar is die liefde vir My?”⁴⁸

14. Дабы люди не думали, что Бог принуждает только силой необходимости, Господь, утвердив своё право повелевать и необходимость повиноваться Ему, объявляет, что Он Бог своей Церкви. В этой фразе предполагается взаимность отношений, которая явно выражена в обетовании: «Буду им Богом, а они будут Моим народом» (Иер 31:33). Отсюда Иисус Христос заключает, что Авраам, Исаак и Иаков получили спасение и вечную жизнь, так как Бог обещал им, что будет их Богом (Мф 22:32). Этими словами Господь как бы говорит: Я избрал вас моим народом не только для того, чтобы делать вам добро в этой жизни, но и чтобы привести вас к вечному блаженству в моём Царстве. Об этой конечной цели Божьей милости сказано во многих местах Писания. Когда наш Господь зовёт нас в сообщество его народа, он нас избирает, дабы, как написал Моисей, освятить своей славой и дабы мы хранили его заповеди (Втор 7:6; 14:2; 26:18). Отсюда призыв Господа к его народу: «Святы будьте, ибо свят Я Господь» (Лев 19:2). Из обетований и призыва вытекает и упрёк, высказанный Богом через его пророка: «Сын чтит отца и раб - господина своего; если Я - Отец, то где почтение ко Мне? и если Я Господь, то где благоговение предо Мною?» (Мал 1:6).

15. ^aSequitur commemoratio beneficii, quae eo validior esse debet ad nos commovendos, quo magis detestabile, etiam inter homines^b, ingratitudinis flagitium. Recentis quidem beneficii tum Israelem admonebat, sed quod ob mirificam magnitudinem in aeternum memorabile, ad posteritatem quoque valeret. Ad haec convenientissimum est praesenti causae; innuit enim Dominus, eos e misera servitute^c ideo liberatos ut se libertatis authorem obedientia et obsequendi promptitudine colant. || Solet etiam (quo nos in vero sui unius cultu retineat) certis epithetis sese insignire, quibus sacrum suum numen ab omnibus idolis ac diis commentitiis discernit. Nam (ut antea dixi) quae nostra est ad vanitatem propensio cum temeritate coniuncta, simulac nominatur Deus, mens nostra sibi cavere nequit quin ad inane aliquod commentum delabatur¹. Huic igitur malo remedium dum afferre vult Deus^d, ipse suam divinitatem certis titulis ornat, atque ita nos quibusdam veluti cancellis circunscribit, ne huc aut illuc evagemur, et temere nobis fingamus novum aliquem Deum, si derelicto Deo vivo, idolum erigamus. Hac ratione Prophetae, quoties eum proprie designare volunt, illum vestiunt et quasi includunt iis notis sub quibus se populo Israelitico manifestaverat. Neque enim, quum Deus Abrahae, vel Deus Israelis vocatur [Exod. 3. b. 6], quum in templo Hierosolymitano collocatur inter Cherubim [Amos 1. a. 2; Habac. 2. d. 20^e; Psal. 80. a. 2, et 99. a. 1; Iesa. 37. c. 16], istae et similes loquendi formulae ipsum uni loco alligant, aut populo: sed in hoc duntaxat sunt positae ut cogitationes piorum in illo Deo sistant, qui suo foedere, quod cum Israele pepigit, sese ita repraesentavit ut ab eiusmodi idea deflectere nullo modo liceat. || Fixum tamen illud maneat, redemptionis fieri mentionem, quo alacrius Iudaei se Deo addicant qui sibi iure eos vendicat. || Nos autem (ne ad nos pertinere nihil id putemus) reputare convenit, Aegyptiacam Israelis servitutem typum esse spiritualis captivitatis in qua omnes vincti detinemur, donec brachii sui virtute liberatos in regnum libertatis nos caelestis vindex^f traducit. Quemadmodum ergo^g, quum dissipatos olim Israelitas ad cultum nominis sui recolligere vellet^h, eos ab intolerabili, qua premebantur, Pharaonis dominatione eripuit: ita quibus 357 hodie se in Deum esse profitetur, eos omnes iam ab exitiali Diaboli potestate asserit^a, quae illa corporali adumbrata fuit. || Quamobrem nemo est cuius animus inflammari non debeat ad auscultandam Legem, quam a summo Rege^b profectam audit: a quo ut suam originem ducunt omnia, ita aequum est ut finem suum vicissim in ipsum^c destinent ac dirigant. Nemo, inquam, est qui non rapi debeat ad amplexandum Legislatorem, ad cuius observanda mandata peculiariter se delectum esse docetur: a cuius benignitate, cum bonorum omnium affluentiam, tum immortalis vitae gloriam expectat: cuius mirabili virtute ac misericordia e faucibus mortis se liberatum novit^d.

15. Consequemment il recite le bien qu’il a fait à ses serviteurs: ce qui les doit d’autant plus esmouvoir, qu’ingratitude est un crime plus detestable que tous autres. Or il remonstroit lors au peuple d’Israel le benefice qu’il leur avoit fait, lequel estoit si grand et admirable, que c’estoit bien raison qu’il fust en eternelle memoire. Davantage, la mention en estoit convenable, du temps que la Loy devoit estre publiée. Car le Seigneur signifie que pour ceste cause il les a delivrez, afin qu’ils le recognoissent autheur de leur liberté, luy rendans honneur et obeissance. Semblablement quand il nous veut entretenir en son service, il a accoustumé de s’orner de certains tiltres, par lesquels il se discerne d’avec les idoles des Payens. Car comme j’ay dit au paravant, nous sommes si enclins à vanité, et avec cela si audacieux, qu’incontinent qu’on nous parle de Dieu, nostre entendement ne se peut tenir qu’il ne decline à quelque folle fantasie. Le Seigneur donc pour remedier à ce mal, orne sa divinité de certains tiltres, et par ce moyen nous enclost comme dedans des bornes: afin que nous n’extravaguions ne çà ne là, et que nous ne forgions temerairement quelque dieu nouveau en le delaissant, luy qui est le Dieu vivant. Pourtant les Prophetes, en le voulant proprement descrire et demonstrer, mettent tousjours en avant les marques et enseignes, par lesquels il s’estoit manifesté au peuple d’Israel. Car quand il est nommé le Dieu d’Abraham, ou d’Israel: et quand il est assis en son temple de Jerusalem au milieu des Cherubins (Exode 3:6; Amos 1:2; Hab. 2:20; Ps. 80:2; 99:1; Is. 37:16): telles formes de parler ne sont pas mises pour l’attacher à un lieu, ou à un peuple: mais pour arrester la pensée des fideles à ce Dieu seul, lequel s’estoit tellement representé par son alliance qu’il avoit faite avec son peuple d’Israel, qu’il n’estoit point licite de destourner son esprit autrepart pour le chercher. Toutesfois que cela nous demeure conclu, qu’il est notamment parlé de la redemption, afin que les Juifs s’adonnassent plus alaigrement à servir Dieu, puis que les ayant acquis il les tenoit à juste tiltre en sa sujection. Mais afin qu’il ne nous semble que cela ne nous appartient de rien, il nous faut reputer que la servitude d’Egypte, où a esté le peuple d’Israel, estoit une figure de la captivité spirituelle en laquelle nous sommes tous detenus, jusques à ce que le Seigneur nous delivrant par sa main forte, nous transfere au regne de liberté. Tout ainsi donc qu’anciennement voulant remettre son Eglise sus en Israel, il a delivré ce peuple-là de la cruelle seigneurie de Pharaon, dont il estoit opprimé: en telle maniere il retire aujourdhuy tous ceux desquels il se demonstre estre Dieu, de la malheureuse servitude du diable, laquelle a esté figurée par la captivité corporelle d’Israel. Pourtant, il n’y a nulle creature dontle cœur ne doive estre enflambé à escouter ceste Loy, entant qu’elle procede du souverain Seigneur: duquel comme toutes choses ont leur origine, aussi c’est raison que leur fin s’y rapporte. Davantage, il n’y a nul qui ne doive estre singulierement incité à recevoir ce Legislateur, pour les commandemens duquel observer il se cognoit estre eleu: et de la grace duquel il attend non seulement tous biens temporels, mais aussi la gloire de la vie immortelle. Finalement cecy nous doit bien aussi esmouvoir à obtemperer à nostre Dieu, quand nous entendons que par sa misericorde et vertu nous avons esté delivrez du gouffre d’enfer.

15. Next follows a recital of his kindness, which ought to produce a most powerful effect upon our minds, in proportion to the detestable guilt of ingratitude, even among men. He reminded the Israelites, indeed, of a favour which they had recently experienced, but which, on account of its magnitude and concomitant miracles, being worthy of everlasting remembrance, might also have an influence on succeeding generations. Besides, it was particularly suitable to the present occasion, when the law was about to be published; for the Lord suggests that they were liberated from a miserable slavery in order that they might serve the author of their liberty with a promptitude of reverence and obedience. To retain us in the true and exclusive worship of himself, he generally distinguishes himself by certain epithets, by which he discriminates his sacred name from all idols and fictitious deities. For, as I have 341 before observed, such is our proneness to vanity and presumption, that as soon as God is mentioned, our mind is unable to guard itself from falling into some vain imagination. Therefore, when God intends to apply a remedy to this evil, he adorns his majesty with certain titles, and thus circumscribes us with barriers, that we may not run into various follies, and presumptuously invent to ourselves some new deity, discarding the living God, and setting up an idol in his stead. For this reason the Prophets, whenever they intend a proper designation of him, invest him, and as it were surround him, with those characters under which he had manifested himself to the people of Israel. Yet, when he is called “the God of Abraham,” or “the God of Israel,” when he is said to reside “between the cherubim,” “in the temple,” “at Jerusalem,”⁸³¹ these and similar forms of expression do not confine him to one place, or to one nation; they are only used to fix the thoughts of the pious on that God, who, in the covenant which he has made with Israel, has given such a representation of himself, that it is not proper to deviate in the smallest instance from such a model. Nevertheless, let it be concluded, that the deliverance of the Jews is mentioned to induce them to devote themselves with more alacrity to the service of God, who justly claims a right to their obedience. But, that we may not suppose this to have no relation to us, it behoves us to consider, that the servitude of Israel in Egypt was a type of the spiritual captivity, in which we are all detained, till our celestial Deliverer extricates us by the power of his arm, and introduces us into the kingdom of liberty. As formerly, therefore, when he designed to restore the dispersed Israelites to the worship of his name, he rescued them from the intolerable tyranny of Pharaoh, by which they were oppressed, so now he delivers all those, whose God he declares himself to be, from the fatal dominion of Satan, which was represented by that corporeal captivity. Wherefore there is no one, whose mind ought not to be excited to listen to the law, which he is informed came from the King of kings; from whom as all creatures derive their origin, so it is reasonable that they should regard him as their end in all things. Every man, I say, ought to welcome the Legislator; to observe whose commands he is taught that he is particularly chosen; from whose benignity he expects an abundance of temporal blessings, and a life of immortality and glory; by whose wonderful power and mercy he knows himself to be delivered from the jaws of death.

15. Thirdly, by calling to mind the deliverance out of the land of Egypt. Why God distinguishes himself by certain epithets. Why mention is made of the deliverance from Egypt. In what way, and how far, the remembrance of this deliverance should still affect us.

Next follows a commemoration of his kindness, which ought to produce upon us an impression strong in proportion to the detestation in which ingratitude is held even among men. It is true, indeed, he was reminding Israel of a deliverance then recent, but one which, on account of its wondrous magnitude, was to be for ever memorable to the remotest posterity. Moreover, it is most appropriate to the matter in hand.¹ For the Lord intimates that they were delivered from miserable bondage, that they might learn to yield prompt submission and obedience to him as the author of their freedom. In like manners to keep us to his true worship, he often describes himself by certain epithets which distinguish his sacred Deity from all idols and fictitious gods. For, as I formerly observed, such is our proneness to vanity and presumption, that as soon as God is named, our minds, unable to guard against error, immediately fly off to some empty delusion. In applying a remedy to this disease, God distinguishes his divinity by certain titles, and thus confines us, as it were, within distinct boundaries, that we may not wander hither and thither, and feign some new deity for ourselves, abandoning the living God, and setting up an idol. For this reason, whenever the Prophets would bring him properly before us, they invest, and, as it were, surround him with those characters under which he had manifested himself to the people of Israel. When he is called the God of Abraham, or the God of Israel, when he is stationed in the temple of Jerusalem, between the Cherubim, these, and similar modes of expression,² do not confine him to one place or one people, but are used merely for the purpose of fixing our thoughts on that God who so manifested himself in the covenant which he made with Israel, as to make it unlawful on any account to deviate from the strict view there given of his character. Let it be understood, then, that mention is made of deliverance, in 328order to make the Jews submit with greater readiness to that God who justly claims them as his own. We again, instead of supposing that the matter has no reference to us, should reflect that the bondage of Israel in Egypt was a type of that spiritual bondage, in the fetters of which we are all bound, until the heavenly avenger delivers us by the power of his own arm, and transports us into his free kingdom. Therefore, as in old times, when he would gather together the scattered Israelites to the worship of his name, he rescued them from the intolerable tyranny of Pharaoh, so all who profess him now are delivered from the fatal tyranny of the devil, of which that of Egypt was only a type. There is no man, therefore, whose mind ought not to be aroused to give heed to the Law, which, as he is told, proceeded from the supreme King, from him who, as he gave all their being, justly destines and directs them to himself as their proper end. There is no man, I say, who should not hasten to embrace the Lawgiver, whose commands, he knows, he has been specially appointed to obey, from whose kindness he anticipates an abundance of all good, and even a blessed immortality, and to whose wondrous power and mercy he is indebted for deliverance from the jaws of death.¹

15. Dan volgt de herinnering aan de weldaad, die des te krachtiger moet zijn om ons te bewegen, naarmate, ook onder mensen, de wandaad der ondankbaarheid verfoeilijker is. Wel herinnerde Hij toen Israël aan een weldaad, die pas bewezen was, maar die, daar ze door haar wonderbaarlijke grootte voor eeuwig herinnerenswaard was, ook van kracht was voor het nageslacht. Bovendien past zij uitnemend bij de zaak, waarom het gaat: want de Here geeft te kennen, dat zij daarom uit de ellendige slavernij verlost zijn, opdat zij Hem, de Bewerker van hun vrijheid, door gehoorzaamheid en bereidwillige onderdanigheid zouden eren. Want Hij pleegt ook, om ons bij de ware dienst van Hem alleen te houden, zichzelf met vaste namen te kenmerken, waardoor Hij zijn heilige majesteit van alle afgoden onderscheidt. Want, zoals ik tevoren gezegd heb, wij hebben een zodanige met vermetelheid verbonden neiging tot ijdelheid, dat, zodra God genoemd wordt, ons verstand zich niet kan weerhouden, maar vervalt tot het een of ander ijdel verzinsel. Terwijl God dus voor dit kwaad een geneesmiddel wil aanbrengen, versiert Hijzelf zijn Goddelijkheid met vaste titels en omgeeft ons zo als het ware met een omheining, opdat wij niet hier of daarheen afdolen, en ons lichtvaardig een nieuwe God verzinnen, wanneer we de levende God verlaten en een afgod oprichten. Daarom, zo dikwijls als de profeten Hem in eigenlijke zin willen aanduiden, bekleden zij Hem en sluiten Hem als het ware in met die kentekenen, onder welke Hij zich aan het Israëlitische volk geopenbaard had. Immers wanneer Hij de God van Abraham, of de God van Israël genoemd wordt (Ex. 3:6) wanneer Hij in de tempel te Jeruzalem tussen de Cherubim geplaatst wordt (Amos 1:2; Ps.80:2; 99:1; Jes.37:16) dan verbinden deze en dergelijke uitdrukkingen Hem niet aan één plaats of één volk; maar zij zijn slechts daartoe geplaatst, opdat de gedachten der vromen gevestigd mogen zijn op die God, die zichzelf door zijn verbond, dat Hij met Israël gesloten heeft, zo aanschouwelijk heeft voorgesteld, dat men van zulk een beeltenis geenszins mag afwijken. Maar toch moet dit vast blijven, dat er melding gemaakt wordt van de verlossing, opdat de Joden zich des te vuriger aan God zouden overgeven, die met recht hen voor zich opeist. Opdat wij echter niet menen, dat dit ons niets aangaat, moeten wij bedenken, dat de slavernij van Israël in Egypte een beeld is van de geestelijke gevangenschap, waarin wij allen gebonden gehouden worden, totdat de hemelse Verlosser ons door de kracht van zijn arm verlost en naar het rijk der vrijheid overbrengt. Gelijk Hij dus, toen Hij eens de verstrooide Israëlieten tot de dienst zijns naams wilde terugbrengen, hen uit de ondragelijke heerschappij van Farao, waardoor ze gedrukt werden, verlost heeft, zo bevrijdt Hij nu allen, aan wie Hij tegenwoordig betuigt dat Hij hun tot een God is, uit de dodelijke macht van de duivel die door die lichamelijke macht was afgebeeld. Daarom is er niemand, wiens hart niet in vuur moet geraken om te luisteren naar de wet, die hij hoort, dat van de hoogste Koning afkomstig is; want evenals alles van Hem zijn oorsprong heeft, zo is het passend dat het wederkerig zijn doel stelt in Hem en op Hem richt. Niemand is er, zeg ik, die niet moet worden aangedreven om de Wetgever te omhelzen, tot het houden van wiens geboden hij in het bijzonder is uitverkoren, gelijk hem geleerd wordt; van wiens goedertierenheid hij zowel een overvloed van alle goede dingen, als ook de heerlijkheid van het onsterfelijke leven verwacht; door wiens wonderbaarlijke kracht en barmhartigheid hij zich uit de muil des doods bevrijd weet.

15. "Der ich dich aus Ägyptenland, aus der Knechtschaft ausgeführt habe"

Ferner gedenkt Gott der Wohltat, die er dem Volke erwiesen hat. Das hat um so größere Kraft, uns zum Gehorsam zu bringen, als selbst unter den Menschen die Undankbarkeit als schlimmer Frevel gilt. Zwar erinnerte Gott das Volk Israel an dieser Stelle an eine ihm neuerdings widerfahrene Wohltat, die aber wegen ihrer wundersamen Größe in alle Zeit denkwürdig und auch noch den Nachfahren gegenüber in Kraft bleiben sollte. Sie eignet sich aber zudem auch ganz besonders zur Anwendung auf die vorliegende Sache. Denn der Herr deutet an, daß sein Volk von der elenden Knechtschaft dazu frei geworden ist, daß es nun seinen Befreier in freudiger Bereitschaft gehorsam verehre. Um uns bei der rechten Verehrung zu halten, die ihm allein zukommt, pflegt er sich aber auch bestimmte Namen beizulegen, um seine heilige göttliche Majestät (sacrum eius numen) von allen Götzen und allen ersonnenen Göttern zu unterscheiden. Denn wir sind ja — wie ich bereits zeigte — dermaßen zur Eitelkeit und Vermessenheit geneigt, daß wir den Namen „Gott“ gar nicht hören können, ohne notwendig gleich auf irgendein leeres Hirngespinst zu verfallen. Gegen dies Übel will nun Gott selber Abhilfe schaffen; und deshalb ziert er seine Gottheit mit bestimmten Titeln und setzt uns gewissermaßen einen Zaun, damit wir nicht hin- und herschweifen und uns vermessen irgendeinen neuen Gott erdenken, also den lebendigen Gott verlassen und uns selber ein Götzenbild aufrichten! Wenn deshalb die Propheten Gott besonders bezeichnen wollen, so umkleiden, ja umschließen sie ihn gewissermaßen mit den Kennzeichen, unter denen 227 er sich dem Volke Israel offenbart hatte. Wenn er der „Gott Abrahams, Isaaks und Jakobs“ genannt wird (Ex. 3,6), wenn man seine Wohnung im Tempel zu Jerusalem unter den Cherubim sucht (Am. 1,2; Hab. 2,20; Ps. 80,2; 99,1; Jes. 37,16), — so binden ihn derartige Ausdrücke nicht etwa an einen Ort oder an ein Volk; sie dienen vielmehr nur dazu, die Gedanken der Gläubigen unbeweglich auf den Gott zu richten, der sich in seinem Bunde, den er mit Israel schloß, dergestalt dargestellt hat, daß man von diesem Bilde unter keinen Umständen mehr abweichen darf.

Das muß indessen festgehalten werden: jene Erlösung (aus der Knechtschaft) wird erwähnt, damit die Juden sich in größerer Bereitwilligkeit Gott hingeben sollten, der sie sich nach seinem Rechte erkauft hatte. Wir sollen indessen nicht meinen, diese Erlösung ginge uns nichts an; und deshalb müssen wir in Betracht ziehen, daß die ägyptische Knechtschaft Israels ein Vorbild der geistlichen Gefangenschaft ist, in der wir alle uns befinden, bis uns der himmlische Befreier durch die Gewalt seines Arms losmacht und in das Reich der Freiheit führt. Wie also Gott einstmals die Israeliten, um sie aus ihrer Zerstreuung zur Anbetung seines Namens zu versammeln, aus der untragbaren Herrschaft des Pharao, die sie bedrückte, herausriß, so schützt er auch heute alle die, als deren Gott er sich bezeugt, vor der furchtbaren Gewalt des Teufels, für die jene leibliche Knechtschaft ein Abbild war. Deshalb müßte doch jeder in seinem Herzen entbrennen, dies Gesetz zu hören, wenn er vernimmt, daß es von dem höchsten Herrn gegeben ist, von dem doch alles seinen Ursprung hat, und in dem nun billigerweise auch alles sein Ziel sehen soll, nach dem es sich bestimmen lassen und ausrichten muß! Da müßte doch jeder von der Liebe zu diesem Gesetzgeber durchdrungen werden, wenn er hört, daß er dazu erwählt ist, seine Gebote zu halten, die Gebote dieses Gesetzgebers, von dessen Freundlichkeit er alles Gute im Überfluß, ja auch die Herrlichkeit des ewigen Lebens erwartet, durch dessen wunderbare Kraft er sich doch aus dem Rachen des Todes gerissen weiß!

15. Die woorde “wat jou uit Egipteland uit die slawehuis uitgelei het” hou aan ons ’n voorbeeld voor van ons geestelike gevangenis totdat Christus ons verlos.

Hierop herinner hy ons aan sy weldaad. Dit behoort des te kragtiger tewees om ons te beînvloed, omdat die oortreding van ondankbaarheid selfs teenoor medemense baie verfoeilik is. Destyds het die Here Israel 514 wel gewys op die weldaad wat Hy pas aan hulle bewys het. Omdat dit weens die wonderbare grootheid daarvan tot in ewigheid onthou moet word, was dit ook van krag onder hulle nageslag. Hierby is die weergawe van sy weldaad uiters paslik vir die huidige onderwerp. Want die Here gee daarmee te kenne dat hulle uit die ellende van hulle slawerny verlos is om die Skepper van hulle verlossing in gehoorsaamheid en bereidwillige onderdanigheid te dien. Om ons aan die ware diens vir Hom alleen te hou beskryf Hy Homself gewoonlik met bepaalde benaminge waardeur Hy sy heilige Goddelikheid van alle afgode en versinsels onderskei. Want soos ek reeds vantevore gesê het, is ons geneig tot ydelheid, waarmee onbesonnenheid ten nouste verbonde is.⁴⁹ Sodra God se Naam genoem word, is ons verstand dus nie in staat om teen homself te waak sonder om in die een of ander ydele versinsel te verval nie. Terwyl God dus hierdie euwel wil genees, versier Hy sy Godheid met sekere benaminge, en Hy omring ons so met ’n traliewerk om te verhoed dat ons rond en bont dwaal en onbesonne die een of ander nuwe god vir ons versin as ons die lewende God verlaat en ’n afgod skep. So dikwels as wat die profete Hom eintlik wil beskrywe, klee hulle Hom in en begrens Hom as ’t ware met daardie tekens waaronder Hy Hom aan die Israeliete geopenbaar het. Want wanneer Hy God van Abraham, of God van Israel⁵⁰ genoem word, wanneer Hy in die tempel in Jerusalem onder die gerubs gestel word, verbind hierdie en soortgelyke spreekwyses Hom nie aan een plek of een volk nie.⁵¹ Sulke uitdrukkings dien slegs om die gedagtes van godvrugtige mense op God alleen te vestig omdat Hy Homself met die verbond wat Hy met Israel gesluit het, so afgebeeld het dat dit ons glad nie geoorloof is om van so ’n beeld af te wyk nie. Tog moet dit vas bly staan dat die verlossing hier vermeld word sodat die Jode hulle met groter vurigheid aan God sou oorgee, wat hulle tereg vir Homself as sy eiendom opeis. Om te verhoed dat ons sou dink dat dit niks met ons te doen het nie, moet ons egter daaroor nadink dat die slawerny van Israel in Egipteland ’n voorbeeld is van die geestelike gevangenis waarin ons almal vasgebind gehou word totdat die hemelse Verlosser ons met die krag van sy arm verlos en na sy ryk van vryheid oorbring. Aangesien dit God se wil was om die Israeliete, wat vroeër verstrooi was, weer te versamel om Hom te dien, het Hy hulle uit die ondraaglike oorheersing van Farao waardeur hulle onderdruk is, uitgeruk. Net so verlos Hy vandag nog al die mense van wie Hy getuig dat Hy hulle God is, uit die dodelike mag van die duiwel wat deur hulle 515  liggaamlike slawerny afgeskadu was. Daarom moet elkeen se gemoed aangevuur word om die wet te gehoorsaam wanneer hy hoor dat dit van die Allerhoogste Koning kom. Soos alle dinge hulle oorsprong in Hom het, so is dit ook reg dat hulle op hulle beurt hulle doel op Hom afstem en op Hom rig.

Ek herhaal: Elkeen moet meegesleur word om die Wetgewer te omhels, omdat hy geleer word dat hy in besonder uitverkore is om sy gebooie te onderhou en ’n oorvloed van goeie dinge sowel as die heerlikheid van ’n onsterflike lewe deur sy goedertierenheid kan verwag, want hy weet dat hy deur sy wonderbare krag en ontferming uit die kake van die dood verlos is.

15. Далее Господь говорит о добре, которое Он сделал своим служителям. Это должно их тем более взволновать, что неблагодарность - мерзейшее преступление. И вот, Он вновь напоминает народу Израиля о своих благодеяниях, столь великих и чудесных, что они должны были бы навсегда запечатлеться в его памяти. И тем более напоминание о них было уместно при объявлении Закона. Господь указывает, что Он освободил израильтян для того, чтобы они признали Его своим Освободителем, отплатив Ему поклонением и повиновением.

Кроме того, Господь, дабы мы верно служили Ему, обычно украшает Себя эпитетами, которые отличают Его от языческих идолов. Ибо, как я уже говорил раньше, мы до такой степени склонны к суете и дерзки в ней, что, как только слышим о Боге, не можем удержаться от какой-нибудь безумной фантазии. Стремясь воспрепятствовать этому, Господь даёт своей Божественности определённые титулы и таким образом ставит нам предел, дабы мы не сумасбродствовали и не воздвигали себе новых богов, отворачиваясь от Него - Бога живого. Поэтому пророки в своём стремлении показать и описать именно Его, постоянно подчёркивают знаки и знамения, в которых Бог являлся народу Израиля. Когда Он именуется Богом Авраама, или Израиля (Исх 3:6), или восседает в своем иерусалимском Храме на херувимах (Ам 1:2; Авв 2:20; Пс 79/80:2; 98/99:1; Ис 37:16), то эти речевые приёмы используются не для того, чтобы привязать Его к определённому месту или народу, а для того, чтобы привлечь мысль верующих к единому Богу, который настолько полно выражен в факте союза со своим народом - Израилем, что отвращать от Него свои разум, пытаясь найти бога где-то ещё - явное беззаконие.

Мы должны также усвоить, что речь здесь идёт об искуплении, дабы евреи с большей радостью служили Господу: приобретя их, Бог с полным правом держит их в подчинении. А чтобы у нас не сложилось впечатления, будто к нам это вовсе не относится, мы должны осознать, египетское рабство, в котором пребывал народ Израиля,- это образ духовного плена, в котором пребываем все мы, пока Господь не освободит нас мышцею своею и не перенесёт в царство свободы. Так же как в древности, когда Бог, желая восстановить свою Церковь в Израиле, освободил этот народ от жестокой власти фараона, угнетавшего его, так и теперь Он избавляет тех, кому являет Себя Богом, от ужасной тирании дьявола, прообразом которой является физическое рабство Израиля.

Поэтому у каждого создания от слушания Закона должно возгореться сердце, ибо Закон исходит от полновластного Господа, в котором заключено начало всякой вещи и к которому в силу этого каждая вещь устремлена как к цели. Более того, всякий человек чудесным образом вдохновляется на принятие Законодателя, через соблюдение заповедей которого он сознаёт себя избранным и от милости которого ожидает не только земных благ, но и прославления в бессмертии. Наконец, на повиновение нашему Господу нас должно подвигнуть сознание того, что его милосердием и могуществом мы избавлены от бездны ада.

16. Fundata et stabilita Legis suae authoritate, praeceptum primum edit^e, Ne habeamus deos alienos coram facie sua. Finis praecepti est quod Dominus in populo suo solus vult eminere, et iure suo potiri in solidum^f. Id ut fiat, impietatem ac superstitionem quamlibet, qua divinitatis suae gloria vel minuitur vel obscuratur, a nobis abesse iubet; atque eadem ratione, vero pietatis studio coli se a nobis atque adorari praecipit. Et verborum simplicitas id fere sonat; siquidem habere Deum non possumus quin simul complectamur quae sunt ei propria. ^gQuod ergo vetat habere alienos deos, eo significat ne quod sibi proprium est, alio transferamus. Etsi autem quae Deo debemus innumera sunt, ad quatuor tamen capita non inepte referentur. Adorationem, || cui accedit tanquam appendix, spirituale conscientiae obsequium: || Fiduciam, Invocationem, Gratiarum actionem. Adorationem voco venerationem ac cultum quem^h illi reddit quilibet nostrumⁱ, ubi se eius magnitudini submisit. || Quare non immerito eius partem facio, quod nostras conscientias eius Legi subiicimus^k. || Fiducia est, ex virtutum eius recognitione, acquiescendi in eo securitas: quum in eo sapientiam, iustitiam, potentiam, veritatem, bonitatem omnem reponentes, sola eius communicatione nos beatos existimamus^l. Invocatio, sit mentis nostrae, quoties urget ulla necessitas, in eius fidem 358 atque opem receptus, tanquam ad unicum praesidium. Gratiarum actio, est gratitudo, qua laus bonorum omnium illi tribuitur. Horum ut nihil patitur Dominus alio derivari, ita omnia sibi in solidum exhiberi mandat. Neque enim satis fuerit ab alieno abstinere deo, nisi in hoc ipso te contineas; quod nefarii quidam contemptores solent, quibus summum compendium est religiones omnes ludibrio habere. Atqui^a praecedat oportet vera religio, qua in Deum viventem animi referantur: cuius cognitione imbuti, ad suspiciendam, timendam, colendam ipsius maiestatem, ad amplexandam bonorum eius communicationem, ad opem ubique requirendam, ad recognoscendam laudisque confessione celebrandam operum magnificentiam, in omnibus vitae actionibus, tanquam ad unicum scopum, aspirent; tum caveatur prava superstitio, qua animi a vero Deo deflexi, huc atque illuc, ceu in varios diducuntur deos. || Proinde si uno Deo simus contenti, memoria repetamus^b || quod ante dictum est, procul abigendos esse fictitios omnes deos, nec lacerandum esse cultum quem unus ille sibi vendicat. Quia || ne tantillum quidem ex eius gloria delibare fas est^c, quin apud ipsum quaecunque ei^d propria sunt resideant^e. || Particula quae sequitur, Coram facie mea^f, || indignitatem auget: quod Deus ad zelotypiam provocatur quoties figmenta nostra substituimus in eius locum: quemadmodum si impudica mulier, producto palam ante oculos mariti adultero, eius animum magis ureret. || Quum ergo praesenti sua virtute et gratia testatum faceret Deus se populum quem elegerat respicere, quo magis a scelere defectionis deterreat, non posse novos deos ascisci admonet, quin testis sit ac spectator sacrilegii^g. Huic^h || enim audaciae plurimum impietatisⁱ accrescit, quod in suis transfugiis Dei oculos ludificari se posse iudicat. Ex adverso reclamat Dominus, quicquid struimus, quicquid molimur, quicquid fabricamus, in conspectum suum venire. ^kPura sit ergo conscientia vel ab occultissimis apostasiae cogitationibus, si religionem nostram 359 approbare Domino libet. ^aSiquidem integram et incorruptam divinitatis suae gloriam non externa modo confessione requirit, sed in oculis suis, qui abditissimas cordium latebras intuentur.

| PRAECEPTUM SECUNDUM.

Non facies tibi sculptile, neque similitudinem ullam eorum quae in caelo sunt sursum, vel in terra deorsum, vel in aquis quae sub terra sunt. Non adorabis, neque coles.

16. Apres avoir fondé et estably l’authorité de sa Loy, il donne le premier precepte,

Que nous n’ayons point de dieux estranges devant sa face:

La fin duquel est, que Dieu veut avoir seul preeminence, et veut entierement jouir de son droit entre son peuple. Pour ce faire il veut que toute impieté et superstition, par laquelle la gloire de sa divinité est amoindrie ou obscurcie, soit loin de nous: et par mesme raison il veut estre honnoré de nous par une vraye affection de pieté, ce qu’emporte quasi la simplicité des parolles. Car nous ne le pouvons pas avoir pour nostre Dieu, sans luy attribuer les choses qui luy sont propres. Pourtant, en ce qu’il nous defend d’avoir des dieux estranges: en cela il signifie que nous ne transferions ailleurs ce qui luy appartient. Or combien que les choses que nous devons à Dieu soyent innumerables, toutesfois elles se peuvent bien rapporter à quatre poincts, assavoir adoration, qui tire avec soy le service spirituel de la conscience comme un accessoire: fiance, invocation, et action de graces. J’appelle Adoration, la reverence que luy fait la creature, se submettant à sa grandeur. Pourtant ce n’est pas sans cause que je mets comme une partie d’icelle, l’honneur que nous luy portons, nous assujettissans à sa Loy; car c’est un hommage spirituel qui se rend à luy comme souverain Roy, et ayant toute superiorité sur noz ames. Fiance, l’asseurance de cœur que nous avons en luy par le bien cognoistre: quand luy attribuant toute sagesse, justice, bonté, vertu, verité, nous estimons que nostre beatitude est de communiquer avec luy. Invocation, est le recours que nostre ame a à luy, comme à son espoir unique, quand elle est pressée de quelque necessité. Action de graces, est la recognoissance par laquelle la louange de tous biens luy est rendue. Comme Dieu ne peut souffrir qu’on transfere rien de cela ailleurs, aussi il veut que le tout luy soit rendu entierement. Car il ne suffiroit point de nous abstenir de tout dieu estrange, sinon que nous nous reposions en luy: comme il y en a aucuns meschans, lesquels pensent estre leur plus court d’avoir en moquerie toutes religions. Au contraire, si nous voulons bien observer ce commandement, il faut que la vraye religion precede en nous, par laquelle noz ames soyent attirées pour s’appliquer du tout à Dieu: et l’ayant cognu, soyent induites à honnorer sa majesté, à mettre leur fiance en luy, à requerir son aide, à recognoistre toutes ses graces, et magnifier toutes ses œuvres: finalement, tendre à luy comme à leur but unique. Apres, que nous nous donnions garde de toute mauvaise superstition, à ce que noz ames ne soyent transportées çà et là à divers dieux. Or si en nous tenant à un seul Dieu, nous prenons nostre contentement en luy, reduisons aussi en memoire ce qui a esté dit, qu’il nous faut chasser tous dieux controuvez, et qu’il n’est licite de couper par piece le service que le vray Dieu se reserve: pource qu’il faut que sa gloire luy demeure, et que tout ce qui luy est propre reside en luy. Ce qu’il adjouste, Qu’on n’ait point d’autres dieux devant sa face, est pour aggraver tant plus le crime. Car ce n’est point peu de chose, que nous mettions en son lieu les idoles que nous aurons forgées, comme pour le despiter, et le provoquer à jalousie: tout ainsi que si une femme impudique, pour navrer davantage le cœur de son mary, devant ses yeux faisoit chere à son paillard. Or comme ainsi soit que Dieu par la presence de sa grace et vertu qu’il monstroit, ait donnaé ample certitude qu’il regardoit son peuple esleu, pour le mieux divertir et retirer de tous erreurs, il prononce qu’il n’y peut avoir idolatrie ne superstition de laquelle il ne soit tesmoin, puis qu’il habite au milieu de ceux qu’il a prins en sa garde. Car l’impieté se desborde en plus grande hardiesse, pource qu’elle pense tromper Dieu en se cachant sous ses subterfuges: mais le Seigneur au contraire denonce que tout ce que nous machinons et meditons luy est notoire. Pourtant si nonus voulons approuver nostre religion à Dieu, que nostre conscience soit pure de toutes manvaises cogitations, et qu’elle ne reçoive nulle pensée de decliner à superstition et idolatrie. Car le Seigneur ne requiert point seulement que sa gloire soit conservée par confession externe, mais devant sa face, à laquelle il n’y a rien qui ne soit visible et manifeste.

16. Having firmly established the authority of his law, he publishes the first commandment, “That we should have 342 no other gods before him.” The end of this precept is, that God chooses to have the sole preëminence, and to enjoy undiminished his authority among his people. To produce this end, he enjoins us to keep at a distance from all impiety and superstition, by which we should either diminish or obscure the glory of his Deity; and for the same reason he directs us to worship and adore him in the exercise of true piety. The simplicity of the language almost expresses this; for we cannot “have” God without at the same time comprising all that belongs to him. Therefore, when he forbids us to “have” any other gods, he implies, that we must not transfer to another what belongs to him. But although the duties we owe to God are innumerable, yet they may not improperly be classed under four general heads—adoration, a necessary branch of which is the spiritual obedience of the conscience; trust; invocation; and thanksgiving. By adoration I mean the reverence and worship which he receives from every one of us who has submitted to his majesty. Wherefore it is not without reason that I make it partly to consist in a subjection of our consciences to his law; [for it is a spiritual homage which is rendered to him, as to a sovereign King possessed of all power over our souls.] Trust is a secure dependence on him arising from a knowledge of his perfections; when ascribing to him all wisdom, righteousness, power, truth, and goodness, we esteem ourselves happy only in communications from him. Invocation is the application of our minds, under every pressure of necessity, resorting to his fidelity, faithfulness, and assistance, as its only defence. Thanksgiving is gratitude, which ascribes to him the praise of all blessings. As the Lord permits no portion of these duties to be transferred to another, so he commands them to be wholly given to himself. Nor will it be sufficient for you to refrain from worshipping any other god, unless you also refrain from imitating certain nefarious despisers, who take the compendious method of treating all religions with contempt. But the observance of this precept must be preceded by true religion, leading our minds to the living God; that being endued with the knowledge of him, they may aspire to admire, fear, and worship his majesty, to receive his communication of blessings, to request his aid upon all occasions, to acknowledge and celebrate the magnificence of his works, as the sole end in all the actions of our lives. We must also beware of corrupt superstition, by which those whose minds are diverted from the true God, are carried about after various deities. Therefore, if we be contented with one God, let us remember what has before been observed, that all fictitious deities must be driven far away, and that we must not divide that worship which he claims exclusively to himself. For it is criminal to detract 343 even the smallest portion from his glory; he must be left in possession of all that belongs to him. The following clause, “before me,” aggravates the atrociousness of the offence; for God is provoked to jealousy whenever we substitute the figments of our own minds instead of him; just as an immodest woman, by openly introducing an adulterer into the presence of her husband, would inflame his mind with the greater resentment. When God, therefore, by the presence of his power and grace, gave a proof of his regard to the people whom he had chosen,—in order the more forcibly to deter them from the crime of rebellion against him, he warns them of the impossibility of introducing new deities without his being a witness and spectator of the sacrilege. For this presumption rises to the highest degree of impiety, when man imagines that he can elude the observation of God in his acts of rebellion. God, on the contrary, proclaims, that whatever we devise, whatever we attempt, whatever we perform, is present to his view. Our conscience must therefore be pure even from the most latent thoughts of apostasy, if we wish our religion to obtain the approbation of the Lord. For he requires from us the glory due to his Divinity undiminished and uncorrupted, not only in external confession, but in his own eyes, which penetrate the inmost recesses of our hearts.

16. Exposition of the First Commandment. Its end. What it is to have God, and to have strange gods. Adoration due to God, trust, invocation, thanksgiving, and also true religion, required by the Commandment. Superstition, Polytheism, and Atheism, forbidden. What meant by the words, “before me.”

The authority of the Law being founded and established, God delivers his First Commandment—

THOU SHALT HAVE NO OTHER GODS BEFORE ME.

The purport of this commandment is, that the Lord will have himself alone to be exalted in his people, and claims the entire possession of them as his own. That it may be so, he orders us to abstain from ungodliness and superstition of every kind, by which the glory of his divinity is diminished or obscured; and, for the same reason, he requires us to worship and adore him with truly pious zeal. The simple terms used obviously amount to this. For seeing we cannot have God without embracing everything which belongs to him, the prohibition against having strange gods means, that nothing which belongs to him is to be transferred to any other. The duties which we owe to God are innumerable, but they seem to admit of being not improperly reduced to four heads: Adoration, with its accessory spiritual submission of conscience, Trust, Invocation, Thanksgiving.² By Adoration, I mean the veneration and worship which we render to him when we do homage to his majesty; and hence I make part of it to consist in bringing our consciences into subjection to his Law.³ Trust, is secure resting in him under a recognition of his perfections, when, ascribing to him all power, wisdom, justice, goodness, and 329truth, we consider ourselves happy in having been brought into intercourse with him. Invocation, may be defined the retaking of ourselves to his promised aid as the only resource in every case of need. Thanksgiving, is the gratitude which ascribes to him the praise of all our blessings. As the Lord does not allow these to be derived from any other quarter, so he demands that they shall be referred entirely to himself. It is not enough to refrain from other gods. We must, at the same time, devote ourselves wholly to him, not acting like certain impious despisers, who regard it as the shortest method, to hold all religious observance in derision. But here precedence must be given to true religion, which will direct our minds to the living God. When duly imbued with the knowledge of him, the whole aim of our lives will be to revere, fear,and worship his majesty, to enjoy a share in his blessings, to have recourse to him in every difficulty, to acknowledge, laud, and celebrate the magnificence of his works, to make him, as it were, the sole aim of all our actions. Next, we must beware of superstition, by which our minds are turned aside from the true God, and carried to and fro after a multiplicity of gods. Therefore, if we are contented with one God, let us call to mind what was formerly observed, that all fictitious gods are to be driven far away, and that the worship which he claims for himself is not to be mutilated. Not a particle of his glory is to be withheld: everything belonging to him must be reserved to him entire. The words, “before me,” go to increase the indignity, God being provoked to jealousy whenever we substitute our fictions in his stead; just as an unfaithful wife stings her husband’s heart more deeply when her adultery is committed openly before his eyes. Therefore, God having by his present power and grace declared that he had respect to the people whom he had chosen, now, in order to deter them from the wickedness of revolt, warns them that they cannot adopt strange gods without his being witness and spectator of the sacrilege. To the audacity of so doing is added the very great impiety of supposing that they can mock the eye of God with their evasions. Far from this the Lord proclaims that everything which we design, plan, or execute, lies open to his sight. Our conscience must,therefore, keep aloof from the most distant thought of revolt, if we would have our worship approved by the Lord. The glory of his Godhead must be maintained entire and incorrupt, not merely by external profession, but as under his eye, which penetrates the inmost recesses of his heart.

Second Commandment

THOU SHALT NOT MAKE UNTO THEE ANY GRAVEN IMAGE, OR ANY LIKENESS OFANYTHING THAT IS IN HEAVEN ABOVE, OR THAT IS IN THE EARTH BENEATH, OR THAT IS IN THE WATER UNDER THE EARTH: THOU SHALT NOT BOW DOWN THYSELF TO THEM, NOR SERVE THEM.

16. Nadat Hij het gezag zijner wet gegrond en bevestigd heeft, geeft Hij het eerste gebod: dat wij geen andere goden zullen hebben voor zijn aangezicht. De bedoeling van dit gebod is, dat de Here onder zijn volk alleen wil uitblinken en zijn recht ten volle wil bezitten. Opdat dit geschiede beveelt Hij, dat iedere goddeloosheid en ieder bijgeloof, waardoor de eer zijner Godheid verminderd of verduisterd wordt, verre van ons zij; en tevens beveelt Hij, dat Hij door ons met de oprechte ijver der vroomheid geëerd en aangebeden worde. De eenvoudigheid der woorden geeft dit ook nagenoeg te kennen. Immers wij kunnen God niet hebben zonder dat wij tegelijk aanvaarden wat Hem eigen is. Dat Hij dus verbiedt vreemde goden te hebben, daarmee duidt Hij aan, dat wij niet iets, dat Hem eigen is, op een ander mogen overdragen. Ofschoon nu de dingen, die wij Gode schuldig zijn, ontelbaar zijn, zullen ze toch niet ongeschikt onder vier hoofdpunten thuisgebracht worden: de aanbidding, waarbij als een aanhangsel de geestelijke gehoorzaamheid van het geweten komt, het vertrouwen, de aanroeping en de dankzegging. Aanbidding noem ik de verering en de dienst, die ieder van ons Hem bewijst, wanneer hij zich aan zijn grootheid heeft onderworpen. En daarom maak ik niet ten onrechte tot een deel daarvan, dat wij ons geweten aan zijn wet onderwerpen. Vertrouwen is die onbekommerdheid, waardoor wij rusten in Hem, ontstaan uit de kennis zijner krachten; wanneer wij, in Hem alle wijsheid, gerechtigheid, macht, waarheid en goedheid stellend, onszelf alleen door gemeenschap aan Hem gelukkig achten. Aanroeping is het toevlucht nemen onzer ziel tot zijn trouw en hulp, als tot de enige bescherming, zo dikwijls als enige noodzaak ons dringt. Dankzegging is de dankbaarheid, waardoor de lof voor alle goede dingen Hem toegerekend wordt. Evenals de Here niet duldt, dat van deze vier iets op een ander overgebracht wordt, beveelt Hij ook, dat ze alle ten volle aan Hem worden toegebracht. Immers het zou niet genoeg zijn u te onthouden van een vreemde god, zoals sommige verachters plegen te doen, die het de allerkortste weg vinden met alle godsdiensten te spotten, maar gij moet u houden juist bij deze God. En de ware godsdienst moet voorafgaan, door welke de harten tot de levende God gebracht worden; en, gedrenkt met zijn kennis, moeten zij streven naar het aanvaarden, vrezen en eren van zijn majesteit, naar het omhelzen van de gemeenschap zijner goederen, naar het overal zoeken van zijn hulp, en naar het erkennen en door lofzegging verheerlijken van de grootheid zijner werken, als naar het enige doel bij alle handelingen des levens; dan moet men zich hoeden voor alle kwaad bijgeloof; waardoor de zielen van de ware God afgebogen en hier en gindsheen als naar verschillende goden afgeleid worden. Daarom, indien wij met de éne God tevreden zijn, moeten wij in de herinnering terugroepen, wat tevoren gezegd is, dat alle verzonnen goden ver weggedaan moeten worden en de dienst, die Hij alleen voor zich opeist, niet uiteengerukt mag worden. Want het is niet geoorloofd een nog zo klein deeltje van zijn eer af te nemen, maar in Hem moet blijven al wat Hem eigen is. Het zinsdeel, dat volgt "voor mijn aangezicht" vermeerdert de onwaardigheid: namelijk dat God tot jaloersheid verwekt wordt, telkens als wij onze verzinsels in zijn plaats stellen; evenals een onkuise vrouw, door de echtbreker openlijk voor de ogen van haar man te brengen, zijn ziel nog meer pijnigt. Daar God dus door zijn tegenwoordige kracht en genade getuigde, dat Hij het oog hield over het volk, dat Hij uitverkoren had, vermaant Hij het, om het des te meer af te schrikken van de misdaad der afvalligheid, dat het geen nieuwe goden kan aannemen, zonder dat Hij getuige en aanschouwer is dezer heiligschennis. Want bij deze vermetelheid komt nog een grote mate van goddeloosheid, dat het volk meent, dat het bij zijn overlopen Gods ogen kan ontkomen. Daartegen roept de Here uit, dat, wat wij ook op touw zetten, wat wij ook beproeven, wat wij ook ondernemen, alles voor zijn aangezicht komt. Dus moet het geweten rein zijn ook van de meest verborgen gedachten aan afvalligheid, indien wij lust hebben onze godsdienst voor God welbehagelijk te maken. Want Hij eist, dat de eer zijner Godheid ongedeerd en ongeschonden zij niet alleen in de uiterlijke belijdenis, maar ook in zijn ogen, die de meest verborgen schuilhoeken der harten doorzien.

16. Das erste Gebot

Nachdem also Gott die Autorität seines Gesetzes begründet und fest ausgerichtet hat, gibt er das erste Gebot: daß wir keine anderen Götter haben sollen „vor ihm“. Der Zweck dieses Gebotes ist der: Gott will in seinem Volke ganz allein groß sein und sein Recht voll und ganz ausüben. Dazu soll nach seinem Gebot alle Unfrömmigkeit von uns weichen und aller Aberglaube, der die Herrlichkeit seiner göttlichen Majestät mindert oder verfinstert. Und aus dem gleichen Grunde gebietet er uns, ihn mit wahrer Frömmigkeit zu verehren und anzubeten. Das ergibt sich schon aus dem schlichten Wortsinn; denn wir können ihn nicht zum Gott haben, ohne ihm zugleich alles zuzueignen, was ihm gehört. Wenn er uns also verbietet, andere Götter zu haben, so macht er uns damit kund: wir sollen nicht das, was ihm eigen ist, auf einen anderen übertragen. Was wir Gott schuldig sind, ist nun zwar sehr mannigfaltiger Art; aber es läßt sich doch recht gut auf vier Hauptstücke zusammenfassen. Das ist (1.) die Anbetung, zu der gewissermaßen als Zusatz der geistliche Gehorsam im Gewissen kommt, dann (2.) das Vertrauen, (3.) die Anrufung und endlich (4.) die Danksagung. (1.) Unter Anbetung verstehe ich die Huldigung und Verehrung, die wir ihm alle erweisen, wenn wir uns seiner Größe unterwerfen. Deshalb ist es auch begründet, wenn ich die Unterwerfung unseres Gewissens unter sein Gesetz zu einem Stück dieser Anbetung machte. (2.) Das Vertrauen ist die gewisse Zuversicht unseres Herzens zu ihm, wie wir sie gewinnen, wenn wir ihn und seine herrlichen Tugenden recht erkennen, wenn wir bei ihm allein Weisheit und Gerechtigkeit, Macht, Wahrheit und Güte suchen und in der Gemeinschaft mit ihm allein unsere Seligkeit sehen. (3.) Die Anrufung geschieht, indem unser Herz in aller Not, die uns umdrängen mag, zu seiner Treue als einziger Hoffnung sich flüchtet. (4.) Die Danksagung ist der Ausdruck unserer Dankbarkeit, die ihm 228 allein Lob und Preis für all seine Guttaten darbringt. Denn der Herr will dies alles keinem anderen geben und gebietet uns deshalb, es ihm allein darzubringen!

Es ist auch keineswegs genug, uns bloß vor allen fremden Göttern zu hüten, nein, wir sollen ihm wirklich anhangen; es finden sich ja nichtswürdige Gottesverächter, die über alle und jede Religion in Bausch und Bogen ihren Spott ausgießen! Wollen wir dies Gebot recht halten, so muß wahre Gottesverehrung in uns schon da sein, die uns dahin treibt, uns dem lebendigen Gott gänzlich zu ergeben. Ist uns auf solche Weise die Erkenntnis Gottes zuteil geworden, so sollen wir in unserem ganzen Leben nur dies eine als unser Ziel im Auge haben, seine Majestät zu achten, zu ehren, zu verehren, an seinen Gütern teilzuhaben, alle Hilfe bei ihm zu suchen, die Größe seiner Werke zu erkennen und recht zu preisen! Dann sollen wir auch allem bösen Aberglauben aus dem Wege gehen, der das Herz von Gott abbringt und es bald hierhin, bald dorthin zu allerlei Göttern zerrt. Wollen wir wirklich an dem einen Gott unser Genüge haben, so müssen wir, wie gesagt, alle erdichteten Götter fahren lassen und uns hüten, den Gottesdienst, den er sich doch allein vorbehalten hat, zu zertrennen. Denn es darf von seiner Ehre auch nicht das Geringste genommen werden, sondern er muß wirklich empfangen, was ihm zukommt.

Der Zusatz „vor mir“ (Luthertext: „neben mir“) erhöht die Verwerflichkeit des Lasters. Denn wir reizen ihn zum Eifer, wenn wir ersonnene Götter an seine Statt setzen, wie ja auch eine schamlose Frau ihren Mann noch mehr in Zorn versetzt, wenn sie vor seinen Augen mit ihrem Buhlen umgeht. Gott hat ja verheißen, mit gegenwärtiger Kraft und Gnade bei dem erwählten Volke zu sein und auf es zu achten, um es desto mehr von dem Frevel des Abfalls abzuschrecken, und so erinnert er jetzt daran: es ist unmöglich, zu fremden Göttern überzugehen, ohne daß er solchen Frevel sieht und sein Zeuge ist! Solche Vermessenheit aber wächst zu schrecklicher Gottlosigkeit, wenn man meint, mit seinem Abfall vor Gott verborgen bleiben zu können. Auf der anderen Seite macht uns der Herr kund, daß alles, was wir sinnen, ins Werk setzen und tun, vor sein Angesicht kommt. Deshalb muß unser Gewissen auch von dem verborgensten abtrünnigen Gedanken frei sein, wenn unser Gottesdienst dem Herrn gefallen soll. Denn er will seinen Ruhm nicht bloß dadurch rein erhalten und unverdorben wissen, daß wir bloß ein äußerliches Bekenntnis ablegen, sondern er will solch Bekenntnis vor seinen Augen haben, die das Verborgenste unseres Herzens erschauen.

Zweites Gebot.

Du sollst dir kein Bildnis noch irgendein Gleichnis machen, weder des, das oben im Himmel, noch des, das unten auf Erden, noch des, das im Wasser unter der Erde ist. Bete sie nicht an und diene ihnen nicht ...

16. Die eerste gebod

Nadat Hy dus die gesag van sy wet gegrond en bevestig het, stel Hy die eerste gebod.

Ons mag geen ander gode voor sy aangesig hê nie.⁵² Die doel van die gebod is dat die Here alleen onder sy volk wil uitstaan en hulle regtens ten voile wil besit. Om dit te laat gebeur gebied Hy ons dat ons van alle goddeloosheid en bygeloof waardeur die heerlikheid van sy Goddelikheid verminder of verduister kan word, ontslae moet raak. Om dieselfde rede beveel Hy ons om Hom met ’n ware ywer vir godsvrug te dien en te aanbid. Die eenvoud van die woorde gee dit amper weer. Want ons kan God nie as ons God beskou sonder om dit wat aan Hom eie is, aan te gryp nie. Met sy verbod dat ons nie ander gode mag hê nie, gee Hy te kenne dat ons nie iets wat aan Hom behoort, op iemand anders mag oordra nie. Hoewel die pligte wat ons aan God verskuldig is, ontelbaar is, kan dit nogtans paslik in vier hoofpunte saamgevat word, naamlik aanbidding, waarby ook die geestelike gehoorsaamheid van die gewete bygevoeg is, vertroue, aanroeping en dankbetoon.

Onder aanbidding verstaan ek die eerbied en diens wat elkeen van ons aan God betoon wanneer hy hom aan sy almag onderwerp het. Daarom maak ek met reg die feit dat ons ons gewetens aan sy wet onderwerp het, deel daarvan.⁵³

Vertroue is die onbesorgdheid daaroor om in Hom berusting te vind omdat ons sy kragte ken; wanneer ons die wysheid, geregtigheid, mag, waarheid en alle goedheid in Hom stel en ons as geluksalig beskou slegs vanweë die feit dat ons gemeenskap met Hom het.

516  Aanroeping is die toevlug van ons verstand tot God se getrouheid en bystand as ons enigste Hulp wanneer die nood ons druk.

Dankbetoon is die dankbaarheid waardeur die lof vir alles wat goed is, aan Hom betoon word.

Soos die Here nie toelaat dat enigeen iets hiervan na iemand anders oordra nie, so gebied Hy ons om dit alles ten voile net aan Hom te betoon. Want dit sou nie genoeg wees om maar net van ’n ander god af te sien as ’n mens hom nie ook net aan God alleen hou nie. Sommige goddelose veragters van God het die gewoonte om dit te doen omdat hulle dit as ’n kort pad beskou om alle godsdienste te bespot.⁵⁴ Tog moet die ware godsdiens waarin ons siele na die lewende God teruggebring word, voorrang hê. Ons siele moet daarna streef om, deurdrenk van die kennis in verband met God, sy majesteit te verhef, dit te vrees en te dien, om die deelname in sy seëninge aan te gryp, om sy hulp oral te soek, om die grootsheid van sy werke te loof en te bely en dit in al ons lewenshandelinge as ons enigste doel na te jaag. Verder moet ons waak teen verkeerde bygeloof waardeur ons siele van die ware God afgekeer word en nou hierheen en dan weer daarheen asof na verskeie gode weggelei word.

As ons daarom met die enige God tevrede is, moet ons gedagtig wees aan dit wat tevore reeds gesê is,⁵⁵ naamlik dat ons al die versinde gode ver weg moet stoot en dat ons die diens wat die enige God vir Homself opeis, nie moet verskeur nie. Dit is ons immers nie geoorloof om selfs die geringste vermindering in sy heerlikheid teweeg te bring nie, maar alles wat Hom toekom, moet by Hom alleen bly.⁵⁶

Die deeltjie wat hierop volg, naamlik voor my aangesig, maak ons onwaardigheid nog groter. Ons verwek naamlik God se jaloersheid telkens wanneer ons Hom met ons verdigsels vervang. Dit is soos wanneer ’n onkuise vrou haar owerspeler voor die oë van haar eie man bring om sy sielewroeging nog erger te laat brand.

God het dus met die teenwoordigheid van sy krag en genade getuig dat Hy omsien na die volk wat Hy uitverkies het. Om hulle nog meer van die oortreding van afvalligheid af te skrik vermaan Hy hulle daarom dat hulle nie nuwe gode kan aanneem sonder dat Hy daarvan getuie sou wees en hulle heiligskennis sou aanskou nie. Want die vermetelheid van die mens neem baie toe in goddeloosheid omdat hy oordeel dat hy met sy afwykinge God se oë kan bedrieg. Daarteenoor roep die Here uit dat Hy al die planne wat ons beraam, alles wat ons aanpak en verrig, kan sien.

517  Ons gewete moet dus rein wees van die mees verborge gedagtes van afvalligheid as ons ons godsdiens vir die Here aanvaarbaar wil maak, want Hy eis dat ons die heerlikheid van sy Goddelikheid ongeskonde en onbedorwe sal hou - nie alleen deur belydenis na buite nie maar ook in sy oë, wat in die mees verborge skuilplekke van ons hart sien.

16. Установив авторитет Закона, Господь даёт первую заповедь:

Да не будет у тебя других богов пред лицом Моим [Исх 20:3].

Цель этой заповеди состоит в том, чтобы по желанию Бога за Ним было признано абсолютное превосходство и чтобы Он в полной мере пользовался своим правом среди Божьего народа. Поэтому Он хочет удалить от нас всякое нечестие и суеверие, умаляющие и затемняющие славу его Божественности. По этой же причине Он желает, чтобы мы чтили Его в истинном и глубоком благочестии. Простые слова заповеди выражают этот смысл почти исчерпывающим образом. Мы не можем «иметь» Бога, если мы не отдаем Ему всё то, что принадлежит Ему по праву. Запрещая нам иметь других богов, Господь тем самым приказывает не расточать его достояние.

Хотя наши обязанности перед Богом неисчислимы, из них можно назвать четыре важнейшие: поклонение, одним из следствий которого является духовное преклонение перед Богом, доверие, призывание и благодарение. Поклонением я называю благоговение, которое испытывает перед Богом всякое создание, покоряясь его величию. По этой причине я считаю поклонением ту честь, которую мы воздаём Богу, подчиняясь его Закону: это - духовное поклонение, воздаваемое Богу как полновластному Царю, владеющему нашими душами. Доверие - это сердечная уверенность в Боге, приходящая благодаря знанию Его, когда, понимая, что в Нём заключена вся мудрость, справедливость, доброта, сила, истина, мы сознаём, что наше блаженство заключается в общении с Богом. Призывание Бога - это обращение нашей души к Нему как к единственной надежде, когда нас угнетает какая-либо нужда. Благодарение - это признательность, с которой мы воздаём Богу хвалу за все благодеяния по отношению к нам.

Поскольку Бог не допускает, чтобы всё это относилось на счёт чего-то или кого-то иного, Он требует полного воздаяния. Недостаточно лишь не иметь иного бога - нужно целиком положиться на Господа, а не следовать за дурными людьми, которые любят насмехаться над любой религией. Напротив, если мы хотим соблюсти эту заповедь, мы должны следовать истинной религии, посредством которой наши души будут привлечены к истинному Богу и, познав Его, воздадут честь его величию, проникнутся полным доверием к Нему, будут просить Его о помощи, исполнятся благодарности за все его милости и возвеличат его дела; наконец, увидят в Нём единственную цель своей жизни.

Далее, нам следует беречься всякого суеверия, чтобы наши души не уклонялись к другим богам. Держась одного Бога, мы должны обрести в Нём истинное наслаждение и хранить в памяти сказанное, а именно что необходимо изгнать всех выдуманных богов, что беззаконно рвать на части служение, которое приличествует лишь истинному Богу, ибо его слава неотделима от Него и всё, что его, покоится в Нём. Повеление не иметь других богов перед его лицом прибавлено Господом для того, чтобы усилить тяжесть нашего преступления. Ведь это очень тяжкое преступление - ставить на принадлежащее Богу место изготовленных нами идолов, словно намереваясь Его оскорбить и вызвать его ревность. Мы при этом уподобляемся бесстыжей жене, которая для того, чтобы сильнее привязать к себе мужа, открыто изменяет ему. Господь, стремясь явлением своей милости и силы вполне убедительно показать, что Он надзирает над своим избранным народом, дабы надёжно уберечь его от всяческих заблуждений, объявляет, что никакое идолопоклонство или суеверие не укроется от его взора, ибо Он обитает среди тех, кого принял под свою защиту. Нечестивые ведут себя крайне дерзко, рассчитывая обмануть Бога всевозможными уловками. Однако Господь заявляет, что Ему ведомы все наши мысли и поступки. Поэтому если мы хотим, чтобы Бог принял от нас поклонение, то пусть наше сознание будет чисто от всех злых помыслов и пусть не появится в нём ни малейшего намерения уклониться в суеверия и идолослужение. Ибо Господь требует хранить его славу не только во внешнем исповедании, но и перед его лицом, для которого всё зримо и явно.

17. Quemadmodum proximo mandato Deum se unum esse pronuntiavit^b, praeter quem nulli alii dii cogitandi aut habendi sint: ita qualis sit, et quo cultus genere honorandus, apertius etiamnum edicit: nequid sibi carnale affingere audeamus. || ^cFinis ergo praecepti est, quod^d superstitiosis ritibus legitimum sui cultum non vult profanari. Quare in summa, nos a carnalibus observatiunculis, quas stolida mens nostra, ubi Deum pro sua crassitie concepit, comminisci solet, in totum revocat et abstrahit: ac proinde ad legitimum sui cultum, hoc est spiritualem et a se institutum, format. Quod autem est in hac transgressione crassissimum vitium notat: idololatriam externam. Ac duae quidem sunt mandati partes; prior licentiam nostram coercet, ne Deum, qui incomprehensibilis est, || sub sensus nostros subiicere, aut ulla specie repraesentare || audeamus. Secunda vetat ne imagines ullas adoremus, religionis causa. Porro formas omnes breviter enumerat, quibus solebat a profanis et superstitiosis gentibus^e figurari. Per ea quae in caelo sunt, solem, lunam, aliasque stellas et fortasse aves intelligit; quemadmodum Deuteronomii quarto^f exprimens suam mentem, tam aves quam astra nominat [Deut. 4. c. 15]¹. Quod non annotassem, nisi quosdam viderem ad Angelos imperite referre². Itaque reliqua membra, quia per se nota sunt, praetermitto^g; || ac iam lib. 1. satis aperte docuimus, quascunque excogitat homo visibiles Dei formas, pugnare ex diametro cum eius natura, ideoque, simulac in medium prodeunt idola, corrumpi veram religionem et adulterari³. 360

17. Le Second Commandement

Tu ne te feras point image taillée, ne semblance aucune des choses qui sont en haut au ciel, ne çà bas en la terre, n’és eaux dessous la terre. Tu ne les adoreras, ny honnoreras.

Comme il s’est declairé au prochain commandement estre le seul Dieu outre lequel il n’en faut point avoir n’imaginer d’autre: ainsi il demonstre plus clairement quel il est, et comment il doit estre honnoré, afin que nous ne forgions nulle pensée charnelle de luy. La fin du precepte est, que Dieu ne veut point le droit honneur que nous luy devons estre profané par observations superstitieuses. Pourtant en somme, il nous veut revoquer et retirer de toutes façons charnelles de faire, lesquelles nostre entendement controuve apres qu’il a conceu Dieu selon sa rudesse: et consequemment il nous reduit au droit service qui luy est deu, assavoir spirituel, et tel qu’il l’a institué. Or il marque le vice qui estoit le plus notable en cest endroit, c’est l’idolatrie externe. Toutesfois le commandement a deux parties. La premiere reprime nostre temerité, à ce que ne presumions d’assujettir à nostre sens Dieu, qui est incomprehensible, ou de le representer par aucune image. La seconde partie defend d’adorer aucunes images par maniere de religion. Or il touche en bref les especes d’idolatries que les Payens avoyent. En disant, Les choses qui sont au ciel: il signifie le soleil, la lune et toutes les entoilles: possible aussi tes oiseaux. Comme de fait au quatrieme chap. du Deuteronome (4:15) exprimant son intention, il nomme tout cela. A quoy je ne me fusse point arresté, n’estoit pour corriger l’abus d’aucuns ignorans, qui interpretent ce passage des Anges. Pourtant je ne touche point à l’exposition des mots qui s’ensuyvent apres, veu qu’ils sont assez patens. Et desja an premier livre nous avons assez evidemment enseigné, que toutes les formes visibles de Dieu que l’homme controuve, repugnent du tout à la nature d’iceluy: par ainsi, si tost qu’on met en avant quelque idole, que la vraye religion est corrompue et abastardie.

17. As in the preceding commandment the Lord has declared himself to be the one God, besides whom no other deities ought to be imagined or worshipped, so in this he more clearly reveals his nature, and the kind of worship with which he ought to be honoured, that we may not dare to form any carnal conceptions of him. The end, therefore, of this precept is, that he will not have his legitimate worship profaned with superstitious rites. Wherefore, in a word, he calls us off, and wholly abstracts us from carnal observances, which our foolish minds are accustomed to devise, when they conceive of God according to the grossness of their own apprehensions; and therefore he calls us to the service which rightfully belongs to him; that is, the spiritual worship which he has instituted. He marks what is the grossest transgression of this kind; that is, external idolatry. And this precept consists of two parts. The first restrains us from licentiously daring to make God, who is 344 incomprehensible, the subject of our senses, or to represent him under any visible form. The second prohibits us from paying religious adoration to any images. He likewise briefly enumerates all the forms, in which he used to be represented by profane and superstitious nations. By those things which are in heaven, he means the sun, the moon, and the other stars, and perhaps birds; as, when he explains his meaning in the fourth chapter of Deuteronomy, he mentions birds as well as the stars.⁸³² This I should not have remarked, had I not known some persons injudiciously refer this clause to angels. I omit the other particulars, as needing no explanation. And in the first book⁸³³ we have already sufficiently proved that whatever visible representations of God are invented by man, are diametrically opposite to his nature; and that, therefore, as soon as ever idols are introduced, true religion is immediately corrupted and adulterated.

17. Exposition of the Second Commandment. The end and sum of it. Two parts. Short enumeration of forbidden shapes.

As in the first commandment the Lord declares that he is one, and that besides him no gods must be either worshipped or imagined, so he here more plainly declares what his nature is, and what the kind of worship with which he is to be honoured, in order that we may not presume to form any carnal idea of him. The purport of the commandment, therefore, is, that he will not have his legitimate worship profaned by superstitious rites. Wherefore, in general, he calls us entirely away from the carnal frivolous observances which our stupid minds are wont to devise after forming some gross idea of the divine nature, while, at the same time, he instructs us in the worship which is legitimate, namely, spiritual worship of his own appointment. The grossest vice here prohibited is external idolatry. This commandment consists of two parts. The former curbs the licentious daring which would subject the incomprehensible God to our senses, or represent him under any visible shape. The latter forbids the worship of images on any religious ground. There is, moreover, a brief enumeration of all the forms by which the Deity was usually represented by heathen and superstitious nations. By “any thing which is in heaven above” is meant the sun, the moon, and the stars, perhaps also birds, as in Deuteronomy, where the meaning is explained, there is mention of birds as well as stars (Deut. 4:15). I would not have made this observation, had I not seen that some absurdly apply it to the angels. The other particulars I pass, as requiring no explanation. We have already shown clearly enough (Book 1. chap. 11, 12) that every visible shape of Deity which man devises is diametrically opposed to the divine nature; and, therefore, that the moment idols appear, true religion is corrupted and adulterated.

17. Het tweede gebod.

Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in de hemel is, noch van hetgeen onder op de aarde is, nog van hetgeen in de wateren onder de aarde is. Gij zult u voor die niet buigen, noch hen dienen.

Gelijk Hij in het voorgaande gebod uitgesproken heeft, dat Hij de enige God is, buiten wie men geen andere goden mag bedenken of hebben, zo verkondigt Hij nu duidelijker, hoedanig Hij is en door welke soort van dienst Hij geëerd moet worden, opdat wij het niet wagen Hem iets vleselijks toe te dichten. De bedoeling van het gebod is dus, dat Hij niet wil, dat de wettige dienst van Hem ontheiligd wordt door bijgelovige ceremoniën. Daarom is dit de hoofdzaak, dat Hij ons geheel en al terug roept en aftrekt van de vleselijke onderhoudingen, die ons dwaas verstand, wanneer het in zijn domheid zich God heeft voorgesteld, pleegt te verzinnen, en dat Hij ons daarom tot zijn wettige, dat is geestelijke en door Hem ingestelde, dienst vormt. Welke echter de grofste zonde is, die men in deze overtreding begaan kan, wijst Hij aan: de uiterlijke afgodendienst. En het gebod heeft twee delen. Het eerste toomt onze vermetelheid in, opdat wij het niet wagen God, die onbegrijpelijk is, aan onze zinnen te onderwerpen, of door enige gestalte voor te stellen. Het tweede verbiedt enig beeld te aanbidden om het godsdienstige eer te bewijzen. Verder somt Hij in het kort alle gedaanten op, waarin Hij door de ongewijde en bijgelovige volken placht afgebeeld te worden. Onder hetgeen in de hemel is verstaat Hij de zon, de maan en de andere hemellichamen en misschien de vogels. Zoals Hij in ( Deut. 4:15,17,19) zijn bedoeling uitdrukkend, zowel vogels als ook sterren noemt. En dit zou ik niet aangetekend hebben, als ik niet zag, dat sommigen dit onverstandig betrekken op de engelen. Daarom ga ik de overige delen voorbij, omdat die op zichzelf duidelijk zijn. En bovendien hebben wij in het eerste boek (Hoofdst. 11 en 12 ) duidelijk genoeg geleerd, dat welke zichtbare gedaanten van God de mens ook uitdenkt, deze vierkant strijden met zijn natuur en dat daarom, zodra afgoden te berde komen, de ware godsdienst bedorven en vervalst wordt.

17.

Wie Gott im vorigen Gebot kundtat, daß er der eine ist, außer welchem keinerlei andere Götter zu denken oder zu verehren sind, so gibt er jetzt deutlich zu verstehen, was für ein Gott er ist und welcher Gottesdienst ihm zu seiner Verehrung wohlgefällt, damit wir ihm nicht etwas Fleischliches anzudichten wagen! Die Absicht dieses Gebotes geht dahin, daß er seine rechte Verehrung nicht durch abergläubische Gebräuche entweihen lassen will. Deshalb will er uns — und das ist im wesentlichen der Inhalt des Gebots — von allen fleischlichen Vorstellungen, die unser Sinn, wenn er Gott nach seiner eigenen, groben Art denken will, notwendig aufbringt, gänzlich wegrufen und abziehen und uns zu dem rechtmäßigen Gottesdienst, der da geistlich ist und den er selbst angeordnet hat, bereit machen. Das scheußlichste Laster, das bei der Übertretung dieses Gebots eintreten kann, nennt er mit Namen: den offenen Götzendienst.

Das Gebot zerfällt in zwei Teile. Im ersten Teil wird unser Leichtsinn an den Zügel genommen, damit wir nicht Gott, der doch unbegreiflich ist, unseren Sinnen 229 unterwerfen und unter irgendwelchem Bilde darzustellen wagen. Im zweiten Teil wird uns untersagt, irgendwelche Bilder in gottesdienstlicher Absicht (religionis causa) anzubeten. Dabei nennt Gott in Kürze alle die Arten von Bildern, unter denen er gemeinhin unter unfrommen und abergläubischen Heiden dargestellt wurde. Unter dem, „was oben im Himmel ist“, versteht er Sonne, Mond, andere Gestirne und auch wohl die Vögel; wie er ja bei der Erläuterung des Gesetzes im vierten Kapitel des Deuteronomiums die Vögel wie die Gestirne ausdrücklich nennt (Deut. 4,17.19). Das letztere hätte ich nicht erwähnt, wenn nicht einige, wie ich sehe, diese Stelle auf die Engel bezögen! Die übrigen Stücke sind ja aus sich selbst wohl zu verstehen; deshalb will ich sie hier übergehen. Ich habe ja auch schon im ersten Buche klar genug dargelegt, daß alle sichtbare Gestalt, die der Mensch Gott andichtet, ganz und gar mit Gottes Wesen im Widerspruch steht, und daß jegliche Aufstellung von Götzenbildern die wahre Religion verderbt und verfälscht.

17. Die tweede gebod (Afdeling 17-21)

JY MAG VIR JOU GEEN BEELD OF ENIGE GELYKENIS MAAK VAN WAT BO IN DIE HEMEL OF ONDER OP DIE AARDE IS, OF VAN WAT IN DIE WATERS ONDER DIE AARDE IS NIE. JY MAG HULLE NIE VERFER EN JY MAG HULLE NIE DIEN NIE.⁵⁷

Soos God in die voorafgaande gebod verklaar het dat Hy die enige God is en dat ons geen ander gode mag bedink of hê as vir Hom nie, maak Hy nou nog duideliker bekend wie Hy is en met watter soort diens Hy geëer moet word om te verhoed dat ons sou waag om iets vleesliks vir Hom te versin. Sy doel met die gebod is dus dat Hy sy regmatige diens nie deur bygelowige ritusse wil laat ontheilig nie. Kortom, Hy roep ons geheel en al terug en sleep ons weg van die vleeslike vererinkies wat ons gewoonlik met ons dwase verstand in ons verbeelding skep wanneer ons vanweë ons stompsinnigheid God vir ons voorstel. Daarom vorm Hy ons vir die regmatige diens, dit is die geestelike diens wat deur Homself ingestel is. Hy dui ook aan wat die grofste sonde in hierdie oortreding is, naamlik uitwendige afgodediens.

Die gebod bestaan uit twee dele. Die eerste deel bedwing ons bandeloosheid sodat ons God, wat onbegryplik is, nie aan ons sintuie durf onderwerp of in enige vorm durf weergee nie. Die tweede deel verbied ons om beelde te aanbid en dit te eerbiedig. Voorts noem Hy al die vorms kortliks op waarin Hy gewoonlik deur onheilige en bygelowige mense afgebeeld word. Onder die dinge wat in die hemel is, verstaan Hy die son, die maan en die ander sterre en miskien ook voëls. Wanneer Hy byvoorbeeld in Deuteronomium 4 sy bedoeling uitdruklik vermeld, noem Hy voëls sowel as sterre.⁵⁸ Ek sou dit nie hier vermeld het nie as dit nie was dat ek gesien het dat sekere mense die eerbied uit onkunde op die engele oordra nie.⁵⁹ Gevolglik gaan ek by die onderdele hiervan verby, omdat dit op sigself reeds bekend is en ons alreeds in die eerste boek duidelik genoeg geleer het dat al die sigbare vorms van God wat 518  die mens uitdink, lynreg in stryd is met sy natuur.⁶⁰ Sodra daar dus afgode te voorskyn kom, word die ware godsdiens bederwe en vervals.

17. Вторая заповедь:

Не делай себе кумира и никакого изображения того, что на небе вверху, и что на земле внизу, и что в воде ниже земли. Не поклоняйся им и не служи им [Исх 20:4-5].

В первой заповеди провозглашается, что есть только один Бог, помимо которого нельзя иметь или воображать другого. Во второй заповеди Бог более чётко показывает, каков Он и как Его следует чтить, дабы у нас не зародилось о Нём какой-либо плотской мысли. Цель и смысл этого предписания в том, что Бог не хочет, чтобы мы профанировали истинное поклонение Ему суеверными ритуалами. Поэтому Он предостерегает нас от всяких материальных форм, которые по своему невежеству измышляет о Боге наш разум. Тем самым Господь наставляет нас на путь истинного служения, подобающего Ему, то есть служения духовного, каковое Он и установил. Бог говорит здесь о самом явном пороке этого рода - об идолопоклоннических формах богослужения.

Заповедь делится на две части. В первой осуждается безрассудство, с которым мы пытаемся свести непостижимого Бога к тому, что доступно нашим чувствам, и создать его изображение. Во второй части запрещается религиозное поклонение изображениям. Таким образом, в этой заповеди речь идёт об основных формах языческого идолопоклонства. Выражение «что на небе вверху» означает солнце, луну и звёзды, а также, возможно, птиц. В четвёртой главе «Второзакония» (Втор 4:17-19), разъясняя свою волю, Господь называет все эти предметы. Я бы не задерживался на этом пункте, если бы некоторые невежды не относили эти слова к ангелам. И я не буду останавливаться на толковании последующих слов, так как они достаточно ясны. В первой книге мы уже объяснили, что все изобретённые человеком зримые образы Бога противоречат его природе. Если на первое место ставят идола, то истинная религия извращается и вырождается.

18. | Quae additur sanctio non parum ad excutiendam socordiam valere debet. Minatur^a ||

Se Iehovam^b esse, Deum nostrum, Deum^c [vel, fortem; nam hoc Dei nomen a fortitudine ductum est]^d, aemulatorem, qui visitet iniquitatem patrum in filios, in tertiam et quartam generationem, in iis^e qui oderunt nomen suum: faciat autem misericordiam in millia^f iis qui diligunt se, ac praecepta sua servant.

Hoc vero perinde est acsi diceret se solum esse in quo haerere debeamus^g. || Eo ut nos inducat, potentiam suam praedicat, quae se impune contemni vel^h elevari non patiatur. || Ponitur hic quidem nomen EL, quod Deum significat: sed quia a fortitudine ducitur, quo sensum melius exprimerem, || hoc quoque reddere non dubitavi, vel contextui inserereⁱ. || Deinde aemulatorem se vocat, qui^k consortem ferre nequeat. Tertio, vindicem se futurum asserit suae maiestatis ac gloriae, siqui eam ad creaturas aut sculptilia transferant: neque id brevi aut simplici vindicta, sed quae in filios, nepotes et pronepotes se protendat^l, qui scilicet paternae impietatis imitatores erunt. Quemadmodum perpetuam quoque in longam posteritatem iis || misericordiam ac benignitatem suam^m exhibet qui se diligunt, ac Legem suam custodiuntⁿ. || Personam mariti erga nos induere, usitatissimum est Deo^o; siquidem coniunctio qua nos sibi devincit dum in Ecclesiae sinum recipit, sacri ^p cuiusdam coniugii instar habet, quod mutua fide stare oportet. Ipse^q ut omnibus fidelis ac veracis mariti officiis defungitur, ita vicissim a nobis stipulatur amorem ac castitatem coniugalem: hoc est, ne animas nostras Satanae, libidini, foedisque carnis cupiditatibus stuprandas prostituamus. Unde quum Iudaeorum apostasiam corripit, eos proiecta pudicitia adulteriis inquinatos conqueritur^r. Ergo ut maritus, quo sanctior est ac castior, eo 361 gravius accenditur si uxoris animum ad rivalem inclinare videt: ita Dominus, qui nos sibi in veritate desponsavit, ardentissimam zelotypiam suam esse testatur, quoties, neglecta sancti sui coniugii puritate, scelestis libidinibus conspurcamur, tum vero praesertim, dum numinis sui cultum, quem maxime illibatum esse decuerat, alio derivamus, vel inficimus aliqua superstitione. Quandoquidem hoc modo non tantum violamus datam in coniugio fidem, sed ipsum nuptialem thorum inductis adulteris, polluimus^a.

18. La menace qu’il adjouste doit valoir à corriger nostre stupidité: c’est quand il dit,

Qu’il est l’Eternel nostre Dieu,⁸⁵ Dieu jaloux, visitant l’iniquité des peres sur les enfans en la tierce et quatrieme generation à ceux qui hayssent son nom: et faisant misericorde en mille generations à ceux qui l’aiment et gardent ses commandemens.

Ce qui est autant comme s’il disoit, qu’il est luy seul auquel il nous faut arrester. Et pour nous induire à cela, il nous monstre sa puissance, laquelle il ne peut souffrir estre mesprisée ou amoindrie. Il est vray que le nom d’EL, est icy mis, qui signifie Dieu: mais pource qu’il est ainsi appellé à cause de sa force, pour mieux exprimer le sens j’ay usé du mot de Fort, ou bien l’ay entrelacé en second lieu. Puis il se nomme Jaloux, pour signifier qu’il ne peut endurer compagnon. Tiercement il denonce qu’il vengera sa majesté et sa gloire, si quelcun la transfere aux creatures ou aux idoles: et que ce ne sera point une simple vengeance qui passe de leger, mais qu’elle s’estendra sur les enfans, neveux et arriere-neveux, lesquels ensuyvront l’impieté de leurs predecesseurs: comme d’autrepart il promet sa misericorde et liberalité en mille generations à ceux qui l’aimeront et garderont sa Loy. Ce n’est pas chose nouvelle au Seigneur, de prendre la personne d’un mary envers nous: car la conjonction par laquelle il nous conjoint à soy en nous recevant au sein de l’Eglise, est comme un mariage spirituel, lequel requiert mutuelle loyauté. Pourtant comme en tout et par tout il fait l’office d’un fidele mary, aussi de nostre part il demande que nous luy gardions amour et chasteté de mariage: c’est à dire, que noz ames ne soyent point abandonnées au diable et aux concupiscences de la chair: qui est une espece de paillardise. Pour laquelle cause quand il reprend les Juifs de leur infidelité, il se complaind qu’ils ont par leurs adulteres violé la loy du mariage (Jer. 3; Osée 2). Parquoy comme un bon mary, d’autant qu’il est plus fidele et loyal, est d’autant plus corroucé s’il voit sa femme decliner à quelque paillard: en telle sorte le Seigneur, lequel nous a espousez en verité, tesmoigne qu’il a une jalousie merveilleuse toutes fois et quantes qu’en mesprisant la chasteté de son mariage, nous nous contaminons de mauvaises concupiscences: et principalement quand nous transferons ailleurs sa gloire, laquelle sur toutes choses luy doit estre conservée en son entier: ou bien que nous la polluons de quelque superstition. Car en ce faisant, non seulement nous rompons la foy que nous luy avons donnée en mariage, mais aussi nous polluons nostre ame par paillardise.

18. The penal sanction which is annexed ought to have no small influence in arousing us from our lethargy. He thus threatens:

This is equivalent to a declaration that it is to him alone that we ought to adhere. And to urge us to it, he announces his power, which he permits none with impunity to despise or undervalue. For the Hebrew word El, which is here used for God, is expressive of strength. In the second place, he calls himself “a jealous God,” who can bear no rival. Thirdly, he declares that he will avenge his majesty and glory on those who transfer it to creatures or to graven images; and that not with the transient punishment of the original transgressors only, but of their posterity to the third and fourth generation; that is, of those who shall imitate the impiety of their fathers; as he also permanently displays his mercy and goodness, through a long line of posterity, to those who love him and keep his law. It is very common for God to assume the character of a husband to us; for the union, in which he connects us with himself, when he receives us into the bosom of his Church, bears a resemblance to the sacred conjugal relation, which requires to be supported by mutual fidelity. As he performs towards us all the duties of a true and faithful husband, so he demands from us the reciprocal duties of conjugal love and chastity; that 345 is, that we do not prostitute our souls to Satan, to lust, and to the impurity of the carnal appetites. Wherefore, when he reproves the apostasy of the Jews, he complains that they had discarded chastity, and were polluted with adulteries.⁸³⁴ Therefore, as a husband, in proportion to the superiority of his purity and chastity, is the more grievously incensed, if he perceive the affection of his wife inclining to a rival, so the Lord, who has in truth espoused us to himself, declares that he feels the most ardent jealousy, whenever we neglect the sacred purity of his conjugal relation to us, and defile ourselves with criminal lusts, but especially when we transfer to any other, or adulterate with any superstition, the worship of his majesty, which ought to be preserved in the most consummate perfection; since by such conduct we not only violate the faith pledged in our nuptials, but even pollute our souls with spiritual adultery.

18. Why a threatening is added. Four titles applied to God, to make a deeper impression. He is called Mighty, Jealous, an Avenger, Merciful. Why said to be jealous. Reason drawn from analogy.

The threatening subjoined ought to have no little effect in shaking off our lethargy. It is in the following terms:—

I THE LORD THY GOD AM A JEALOUS¹ GOD, VISITING THE INIQUITY OF THE FATHERS UPON THE CHILDREN UNTO THE THIRD AND FOURTH GENERATION OF THEM THAT HATE ME; AND SHEWING MERCY UNTO THOUSANDS OF THEM THAT LOVE ME, AND KEEP MY COMMANDMENTS.

The meaning here is the same as if he had said, that our duty is 331to cleave to him alone. To induce us to this, he proclaims his authority which he will not permit to be impaired or despised with impunity. It is true, the word used is El, which means God; but as it is derived from a word meaning strength, I have had no hesitations in order to express the sense more fully, so to render it as inserted on the margin. Secondly, he calls himself jealous,because he cannot bear a partner. Thirdly, he declares that he will vindicate his majesty and glory, if any transfer it either to the creatures or to graven images; and that not by a simple punishment of brief duration, but one extending to the third and fourth generation of such as imitate the impiety of their progenitors. In like manner, he declares his constant mercy and kindness to the remote posterity of those who love him, and keep his Law. The Lord very frequently addresses us in the character of a husband;¹ the union by which he connects us with himself, when he receives us into the bosom of the Church, having some resemblance to that of holy wedlock, because founded on mutual faith. As he performs all the offices of a true and faithful husband, so he stipulates for love and conjugal chastity from us; that is, that we do not prostitute our souls to Satan, to be defiled with foul carnal lusts. Hence, when he rebukes the Jews for their apostasy, he complains that they have cast off chastity, and polluted themselves with adultery. Therefore, as the purer and chaster the husband is, the more grievously is he offended when he sees his wife inclining to a rival; so the Lord, who has betrothed us to himself in truth, declares that he burns with the hottest jealousy whenever, neglecting the purity of his holy marriage, we defile ourselves with abominable lusts, and especially when the worship of his Deity, which ought to have been most carefully kept unimpaired, is transferred to another, or adulterated with some superstition; since, in this way, we not only violate our plighted troth, but defile the nuptial couch, by giving access to adulterers.

18. De strafbepaling, die er bijgevoegd wordt, behoort een niet gering vermogen te hebben om onze laksheid te verdrijven. Hij dreigt, dat Hij is de HERE, onze God, God¹ een ijveraar, die de misdaad der vaderen bezoekt aan de kinderen, aan het derde en aan het vierde geslacht dergenen, die Hem haten; en barmhartigheid doet aan duizenden dergenen, die Hem liefhebben en zijn geboden onderhouden. Dit nu betekent evenveel alsof Hij zeide, dat Hij het alleen is, in wie wij moesten rusten. En om ons daartoe te brengen, verkondigt Hij zijn macht, die niet duldt, dat ze geminacht of verkleind wordt. Hier wordt het woord El gebruikt, dat God betekent; maar omdat dit van sterkte afgeleid wordt, heb ik, om de zin beter uit te drukken, niet geaarzeld dit ook aan te geven of in de tekst in te lassen. Vervolgens noemt Hij zich een ijveraar, die geen mededinger kan dulden. In de derde plaats verzekert Hij, dat Hij een beschermer zal zijn van zijn majesteit en heerlijkheid, wanneer men die zou overbrengen op de schepselen of gesneden beelden; en dat niet door een korte of eenvoudige straf, maar door een, die zich uitstrekt tot de kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen, namelijk die navolgers zullen zijn van de goddeloosheid hunner vaders. Gelijk Hij ook zijn voortdurende barmhartigheid en goedertierenheid tot in het verre nageslacht hun bewijst, die Hem liefhebben en zijn wet bewaren. Het is bij God zeer gebruikelijk om jegens ons de verhouding aan te nemen van een man jegens zijn vrouw, want de vereniging waardoor Hij ons aan zich verbindt, wanneer Hij ons in de schoot der kerk opneemt, is als een heilig huwelijk, dat op wederkerige trouw gebaseerd moet zijn. Gelijk Hijzelf alle plichten van een getrouw en oprecht man verricht, zo bedingt Hij wederkerig van ons liefde en echtelijke kuisheid: dat wil zeggen, dat wij onze zielen niet aan Satan, aan de lust en aan de schandelijke begeerten des vleses tot hoererij ter beschikking stellen. Daarom, wanneer Hij de afval der Joden bestraft, klaagt Hij erover dat zij met wegwerping van alle schaamtegevoel, door overspel bezoedeld zijn. Evenals daarom een man, naarmate hij heilliger en kuiser is, des te heviger in toorn ontbrandt wanneer hij ziet, dat het hart van zijn vrouw zich neigt tot de mededinger zo betuigt God, die ons in waarheid gehuwd heeft, dat Zijn jaloersheid zeer heftig ontvlamt, zo dikwijls als wij, met verwaarlozing van de reinheid van zijn heilig huwelijk, ons bezoedelen met misdadige lusten; dan echter het meest, wanneer wij de dienst zijner majesteit, die het meest ongeschonden behoorde te zijn, op een ander overbrengen, of besmetten met enig bijgeloof. Want op die manier schenden wij niet alleen de bij het huwelijk gegeven trouw, maar bevlekken ook de huwelijkssponde met overspel.

18. Worte der Drohung zum zweiten Gebot

Die Worte der Drohung, die nun zugefügt sind, sollen uns aus unserer Trägheit aufrütteln. Da droht Gott:

Denn ich, der Herr, dein Gott, bin ein eifriger Gott, der da heimsucht der Väter Missetat an den Kindern bis ins dritte und vierte Glied derer, die mich hassen, und tue Barmherzigkeit an vielen Tausenden, die mich liebhaben und meine Gebote halten.

Das bedeutet soviel, als wenn er sagte: Ich bin der einzige, an dem ihr hangen sollt! Um uns dazu zu bringen, stellt er uns seine Macht vor Augen, die sich nicht ungestraft verachten oder geringschätzen läßt. Er verwendet hier den Gottesnamen „El“, d. h. Gott; indessen ist dieser Name von „Stärke“ abgeleitet, und ich habe, um das deutlicher zum Ausdruck zu bringen, dieses „stark“ ohne Bedenken auch übersetzt und in den Zusammenhang eingefügt. Ferner nennt er sich „eifrig“ oder eifersüchtig, d. h. er kann keinen anderen an seiner Seite dulden! Und zum dritten erzeigt er sich als der Rächer seiner Majestät und Herrlichkeit gegen jeden, der diesen Ruhm der Kreatur oder einem Menschengebild zuteil werden läßt, und zwar nicht in einfacher und kurzer Vergeltung, sondern dauernd, bis hin zu den Kindern und Enkeln und Urenkeln, die natürlich die väterliche Gottlosigkeit nachmachen! In gleicher Weise verheißt er denen, die ihn lieben und sein Gesetz halten, auch seine Barmherzigkeit und Freundlichkeit bis auf Kindeskind! Gott vergleicht sich uns gegenüber oft mit einem Ehegatten; denn die Verbindung, die er mit uns durch unsere Aufnahme in den Schoß der Kirche eingegangen ist, ähnelt dem heiligen Ehestande, der ja auf gegenseitiger Treue beruht. Wie er selbst allen Gläubigen gegenüber das Amt eines wahrhaften Ehegatten ausübt, so verlangt er wiederum von uns Liebe und eheliche Zucht. Und das heißt: wir sollen unsere Seele nicht dem Satan, der Begierde und den schmutzigen Lüsten des Fleisches zum Ehebruch preisgeben. Wenn Gott die Abtrünnigkeit der Juden straft, so klagt er sie an, alle Scham von sich geworfen und sich mit Hurerei befleckt zu haben. Und wie ein Gatte, je rechtschaffener und zuchtvoller er selber lebt, desto heftiger in Zorn gerät, wenn er das Herz seines Weibes zu einem Nebenbuhler sich neigen sieht — so kündigt uns auch der Herr, der sich uns ja „verlobt hat“ in Wahrheit (Anklang an Hos. 2,21f.), seinen eifersüchtigen Zorn an, wenn wir die Reinheit seines heiligen Ehebundes mit uns vergessen und in frevlerischer Lust dem Ehebruch verfallen. Und das geschieht besonders dann, wenn wir die Verehrung seiner göttlichen Majestät, die doch ihm 230 ganz allein zukommt, einem anderen geben oder sonst mit irgendeinem Aberglauben beflecken. Denn solchermaßen verletzen wir nicht nur die schuldige eheliche Treue, sondern verunreinigen den Bund selber in ehebrecherischer Schande.

18. “Die Here ons God is ‘n jaloerse God”.

Die dreigement wat hier bygevoeg word, behoort te dien om ons onverskilligheid van ons af te skud:

Hy is die Here, ons God, ’n jaloerse God,⁶¹ wat die ongeregtigheid van die vaders aan die kinders besoek tot die derde en die vierde geslag van die wat sy Naam haat; maar Hy bewys barmhartigheid aan duisende wat Hom liefhet en sy gebooie onderhou ⁶²

Dit is net asof Hy gesê het dat dit Hy alleen is aan wie ons verkleef moet bly. Om ons so ver te bring verkondig Hy sy mag, wat die minagting of verkleinering daarvan nie ongestraf laat bly nie. Hier word wel die woord EL gestel, wat op God dui, maar omdat dit uit ‘krag’ afgelei word, het ek nie geaarsel om dit ook weer te gee of in die teks in te voeg om die betekenis beter uit te druk nie.

Verder noem Hy Homself jaloers, omdat Hy geen deelgenoot kan duld nie. Ten derde verklaar Hy dat Hy sy majesteit en heerlikheid sal beskerm as iemand dit op skepsels of beelde sou oordra - en dit nie met ’n kortstondige en eenvoudige straf nie maar met ’n straf wat strek tot by kinders, kleinkinders en agterkleinkinders, wat hulle vader se goddeloosheid natuurlik sal naboots. Net so bewys Hy sy ewige barmhartigheid en goedertierenheid in ’n lang reeks nageslagte aan die wat Hom liefhet en sy wet gehoorsaam.

God maak baie algemeen as voorbeeld gebruik van die rol wat ’n man teenoor sy vrou inneem. Want die band waarmee Hy ons aan Hom bind wanneer Hy ons in die skoot van die kerk opneem, is soos ’n heilige egverband, wat op wedersydse trou moet berus.⁶³ Soos Hy al die pligte van ’n getroue en betroubare eggenoot nakom, so stipuleer⁶⁴ Hy op sy beurt vir ons die liefde en reinheid van ’n huwelik. Dit beteken dat ons ons siele nie aan die Satan, aan ons bose luste of aan die skandelike begeertes van ons vlees in ontug sal ontheilig nie. Wanneer Hy die Jode se afvalligheid bestraf, kla Hy dat hulle hulle skaamte oorboord gegooi het en met owerspel besoedel is.⁶⁵ As ’n eggenoot dus baie heilig en rein is, vertoorn hy hom des te heftiger as hy sien dat sy vrou se gevoel na ’n 519 ander minnaar neig. So getuig die Here, wat in waarheid met ons getrouhet,⁶⁶ dat sy jaloersheid⁶⁷ baie heftig is as ons die reinheid van hierdie heilige huwelik verwaarloos en ons met goddelose wellustigheid besmet maar veral dan wanneer ons die diens wat ons aan sy Goddelike mag moet bring, wat glad nie geskend behoort te word nie, op ’n ander oordra of met die een of ander bygeloof besmet. Want so skend ons nie alleen die huwelikstrou nie, maar ons besoedel die huweliksbed met owerspel.

18. Это наше безрассудство призвана исправить добавленная к заповеди угроза: «Ибо Я Господь, Бог твой, Бог ревнитель, наказывающий детей за вину отцов до третьего и четвёртого рода, ненавидящих Меня, и творящий милость до тысячи родов любящим Меня и соблюдающим заповеди Мои» (Исх 20:5-6).

Смысл этого тот же, как если бы Бог сказал, что Он - единственный, к кому мы должны прилепляться. И чтобы склонить нас к этому, Он показывает свою силу, которая так велика, что её нельзя презирать или преуменьшать. В древнееврейском тексте слову «Бог» соответствует «эль», оно родственно слову со значением «сила», но, чтобы лучше передать основной смысл, я оставляю его как бы в скобках. Далее, Бог называет Себя ревнителем с целью показать, что не потерпит соперников. Наконец, Бог объявляет, что отомстит за оскорбление своего величия и своей славы, если кто-либо станет возвеличивать и славить идолов, и что это не будет кратковременное наказание, а месть, распространяющаяся на детей, племянников и отдалённых потомков, которые воспримут нечестие от своих предков. В то же время Бог обещает милосердие и щедроты тысячам поколений тех, кто будет любить Его и соблюдать его Закон.

Господь не однажды предстаёт перед нами в образе супруга, ибо связь, которой Он нас с Собою соединяет, принимая в лоно Церкви, есть духовный брак, требующий обоюдной верности. Поэтому, поступая всегда и во всём как верный супруг, Он и от нас требует супружеской любви и целомудрия, требует, чтобы мы не предавали душу дьяволу и плотским похотям, то есть блуду. Упрекая евреев за неверность, Господь сетует, что они своими изменами нарушили закон брака (Иер 3:1-14; Ос 2). Как хороший муж, который, чем он вернее и честнее, тем сильнее гневается, когда жена его предаётся блуду, так Господь, бракосочетавшийся с нами в истине, обнаруживает крайнюю ревность всякий раз, когда мы, презрев целомудрие духовного брака, оскверняемся дурными вожделениями. Особенно Он ревнив, когда мы отдаём другим его славу, которая должна принадлежать Ему целиком, или когда оскверняем её суеверием. Ибо, поступая так, мы не только нарушаем обет супружеской верности, данный Господу, но и пачкаем блудом наши души.

19. In comminatione videndum est quid sibi velit, quum se visitaturum edicit iniquitatem patrum in filios, ad tertiam et quartam generationem. Nam praeterquam quod a divinae iustitiae aequitate alienum est poenam alieni delicti ab insonte expetere, Deus ipse^b quoque hoc se non commissurum affirmat, ut filius portet iniquitatem patris [Ezec. 18. e. 20]. Atqui sententia tamen haec non semel repetitur, de poenis avitorum scelerum in futuras generationes prorogandis; sic enim saepius alloquitur eum Moses, Iehovah, Iehovah, qui reddis iniquitatem patrum filiis in tertiam et quartam generationem^c [Nume. 14. e. 18^d]. Ieremias similiter, Qui facis misericordiam in millibus^e, qui reddis iniquitatem patrum in sinum filiorum post eos [Iere. 32.^f c. 18]^g. Nonnulli, dum in solvendo hoc nodo aegre desudant, de poenis duntaxat temporariis putant intelligendum: quas si filii sustinent pro parentum delictis, non est absurdum: quando saepe in salutem infliguntur. Quod verum quidem est; nam Ezechiae denuntiabat Iesaias, filios eius regno spoliandos, et in exilium deportandos, ob peccatum ab eo perpetratum [Iesa. 39. d. 7]. Domus Pharaonis et Abimelech ob laesum Abrahamum afflictantur [Gen. 12. d. 17, et 20. a. 3.], etc.^h; sed || quum id ad quaestionis huius solutionem affertur, || effugium est magis quam vera interpretatio. Graviorem enim ultionem edicit hic et similibus locis quam ut intra vitae praesentis terminos limitetur. Sic igitur accipiendum est quod iusta Domini maledictio non modo in caput impii, sed in totam quoque familiam incumbat. Ubi incubuit, quid expectari potest, nisi ut pater, Spiritu Dei destitutus, flagitiosissime vivat? filius ob patris nequitiam similiter a Domino derelictus, eandem exitii sequatur 362 viam? Nepos demum et pronepos, hominum detestabilium execrabile semen, praecipites post eos ruant?

19. Il faut voir que c’est qu’il entend en la menace, quand il dit qu’il visitera l’iniquité des peres sur les enfans en la tierce et quatrieme generation. Car outre ce que cela ne conviendroit point à l’equité de la justice divine, de punir l’innocent pour la faute d’autruy: le Seigneur mesme denonce, qu’il ne souffrira que le fils porte l’iniquité du pere (Ez. 18:20). Et neantmoins ceste sentence est souvent repetée, que les pechez des peres seront punis en leurs enfans. Car Moyse parle souvent en ceste sorte: Seigneur, Seigneur, qui retribues le loyer à l’iniquité des peres sur les enfans (Nomb. 14:18). Pareillement Jeremie, Seigneur, qui fais misericorde en mille generations, et rejettes l’iniquité des peres au sein des enfans (Jer. 32:18). Aucuns ne se pouvans despescher de ceste difficulté, entendent cela des peines temporelles, lesquelles il n’est pas inconvenient que les enfans souffrent pour leurs peres, veu que souvent elles sont salutaires. Ce qui est bien vray: car Isaie denonçoit au Roy Ezechias, qu’à cause du peché par luy commis, le royame seroit osté à ses enfans: et seroyent transportez en pais estrange (Is. 39:7). Pareillement, les familles de Pharaon et Abimelech ont esté affligées à cause de l’injure qu’avoyent fait les maistres à Abraham: et plusieurs autres exemples semblables (Gen. 12:17; 20:3). Mais si par cela on veut soudre ceste question, c’est un subterfuge plustost qu’une vraye exposition de ce lieu. Car le Seigneur denonce icy une vengeance si grieve, qu’elle ne se peut restreindre à la vie presente. Il faut donc ainsi prendre ceste sentence, que la malediction de Dieu non seulement tombe sur la teste de l’inique, mais est espandue sur tout son lignage. Quand cela est, que peut-on attendre, sinon que le pere estant delaissé de l’Esprit de Dieu, vive meschamment? Le fils estant aussi abandonné de Dieu pour le peché de son pere, suyve un mesme train de perdition? Le neveu et les autres successeurs, estans execrable lignée de meschans gens, aillent apres en mesme ruine?

19. Let us inquire what he intends by his threatening to “visit the iniquity of the fathers upon the children to the third and fourth generation.” For besides that it is inconsistent with the equity of the Divine justice to inflict upon an innocent person the punishment due to the offences of another, God himself declares that “the son shall not bear the iniquity of the father.”⁸³⁵ But this expression is repeated more than once, concerning a deferring to future generations of the punishments of crimes committed by their ancestors. For Moses frequently speaks of “the Lord visiting the iniquity of the fathers upon the children unto the third and fourth generation.”⁸³⁶ In like manner Jeremiah: “Thou showest loving-kindness unto thousands, and recompensest the iniquity of the fathers into the bosom of their children after them.”⁸³⁷ Some, who labour very hard to solve this difficulty, are of opinion that its meaning is to be confined to temporal punishments; which if children sustain through the sins of their parents, there is nothing absurd in it; because they frequently conduce to the salvation of those on whom they are inflicted. This is certainly true. For Isaiah denounced to Hezekiah, that on account of the sin which he had committed, his sons should be despoiled of the kingdom and carried away into exile.⁸³⁸ The families of Pharaoh and Abimelech are afflicted on account of the injury sustained by Abraham.⁸³⁹ But when this is adduced as a solution of these questions, it is rather an evasion of it, than a proper explanation. For in this and in similar places the Lord threatens a punishment too great to be terminated by the limits of the present life. It must therefore 346 be understood as a declaration that the curse of the Lord righteously rests, not only on the person of an impious man, but also on his whole family. Where it has rested, what can be expected, but that the father, being destitute of the Spirit of God, will lead a most flagitious life; and that the son, experiencing, in consequence of the iniquity of his father, a similar dereliction by the Lord, will pursue the same path to perdition; and that the grandson and the great grandson, the execrable posterity of detestable men, will run headlong after them down the same precipice of destruction?

19. Exposition of the threatening which is added. First, as to visiting the iniquity of the fathers upon the children. A misinterpretation on this head refuted, and the genuine meaning of the threatening explained.

In the threatening we must attend to what is meant when God declares that he will visit the iniquity of the fathers upon the children unto the third and fourth generation. It seems inconsistent with the equity of the divine procedure to punish the innocent for another’s fault; and the Lord himself declares, that “the son shall not bear the iniquity of the father,” (Ezek. 18:20). But still we meet more than once with a declaration as to the postponing of the punishment of the sins of fathers to future generations. Thus Moses repeatedly addresses the Lord as “visiting the iniquity of the fathers upon the children unto the third and fourth generation,” (Num. 14:18). In like manner, Jeremiah, “Thou showest loving-kindness unto thousands, and recompenses the iniquity of the fathers into the bosom of their children after them,” (Jer. 32:18). Some feeling sadly perplexed how to solve this difficulty, think it is to be 332understood of temporal punishments only, which it is said sons may properly bear for the sins of their parents, because they are often inflicted for their own safety. This is indeed true; for Isaiah declared to Hezekiah, that his children should be stript of the kingdom, and carried away into captivity, for a sin which he had committed (Isa. 39:7); and the households of Pharaoh and Abimelech were made to suffer for an injury done to Abraham (Gen. 12:17; 20:3–18). But the attempt to solve the question in this way is an evasion rather than a true interpretation. For the punishment denounced here and in similar passages is too great to be confined within the limits of the present life. We must therefore understand it to mean, that a curse from the Lord righteously falls not only on the head of the guilty individual, but also on all his lineage. When it has fallen, what can be anticipated but that the father, being deprived of the Spirit of God, will live most flagitiously; that the son, being in like manner forsaken of the Lord, because of his father’s iniquity, will follow the same road to destruction; and be followed in his turn by succeeding generations, forming a seed of evil-doers?

19. Bij de bedreiging moeten we nog nagaan, wat Hij bedoelt, wanneer Hij betuigt, dat Hij de ongerechtigheid der vaderen zal bezoeken aan de kinderen tot in het derde en vierde geslacht. Want behalve, dat het niet overeenstemt met de billijkheid der Goddelijke rechtvaardigheid de straf voor de misdaad van een ander van een onschuldige te eisen, verzekert God zelf ook, dat Hij niet zal toelaten, dat de zoon de ongerechtigheid des vaders draagt (Eze. 18:20) En toch wordt deze uitspraak meer dan eens herhaald, dat de straffen voor de misdaden der voorvaderen tot de toekomstige geslachten zullen worden uitgebreid. Want meermalen spreekt Mozes Hem zo aan (Num. 14:18) "Here, Here, die de ongerechtigheid der vaderen bezoekt aan de kinderen in het derde en vierde geslacht." Evenzo Jeremia (Jer. 32:18) "Gij, die goedertierenheid doet aan duizenden, en de ongerechtigheid der vaderen vergeldt in de schoot hunner kinderen na hen." Terwijl sommigen ijverig hun best doen om deze knoop te ontwarren, menen zij, dat het slechts verstaan moet worden van tijdelijke straffen, want indien de kinderen die dragen voor de zonden hunner vaderen, is dat niet ongerijmd, daar ze dikwijls tot hun nut opgelegd worden. En dat is ook wel waar. Want Jesaja zeide Hizkia aan (Jes. 39:7) dat zijn kinderen van het rijk beroofd en in ballingschap gevoerd zouden worden wegens de door hem bedreven zonde. De huisgezinnen van Farao en van Abimelech worden geteisterd wegens de belediging Abraham aangedaan (Gen. 12:17; 20:3) enz. Maar wanneer dit aangevoerd wordt tot oplossing van deze kwestie, dan is het meer een uitvlucht dan een ware uitlegging. Want Hij kondigt op deze en dergelijke plaatsen een te zware straf aan dan dat die zou kunnen blijven binnen de grenzen van het tegenwoordige leven. We moeten het dus zo opvatten, dat de rechtmatige vloek Gods niet slechts op het hoofd van de goddeloze, maar ook op zijn gehele gezin neerkomt. En wanneer hij daarop neergekomen is, wat kan men dan anders verwachten dan dat de vader, van Gods Geest beroofd, zeer schandelijk leeft? Dat de zoon, wegens de slechtheid van zijn vader evenzo door de Here verlaten, dezelfde weg des verderfs gaat? En dat de kleinzoon eindelijk en de achterkleinzoon, het vervloekte zaad van verfoeilijke mensen, na hen ten verderve ijlen?

19. "Der da heimsucht der Väter Missetat an den Kindern..."

Wir müssen aber noch zusehen, was es bedeutet, wenn es in der Drohung heißt, Gott werde die Missetat der Väter an den Kindern heimsuchen bis ins dritte und vierte Glied. Denn es liegt doch der göttlichen Gerechtigkeit fern, einen Unschuldigen für die Übeltat eines andern zu bestrafen. Und dazu hat doch Gott selber versichert: „Der Sohn soll nicht tragen die Missetat seines Vaters“ (Ez. 18,20). Und doch wird der Satz, wie er sich im Gebot findet, mehr als einmal wiederholt, nämlich daß die Strafe für die Missetat der Väter auch auf künftige Geschlechter kommen soll. So redet Mose Gott mehrfach so an: „Herr, Herr, der du heimsuchst die Missetat der Väter an den Kindern bis ins dritte und vierte Glied“ (Num. 14,18). Und ebenso auch Jeremia: „Der du Barmherzigkeit tust an Tausenden und die Missetat der Väter auf die Söhne bringst, die nach ihnen sind“ (Jer. 32,18). Einige, die auf die Lösung dieses Knotens viel Schweiß verwenden, möchten das nur auf die zeitlichen Strafen bezogen sehen; sie finden es nicht widersinnig, daß die Kinder für die Missetaten der Väter leiden, da sie ja oft zu ihrem eigenen Heil in Trübsal geraten! Das ist an sich wahr; denn Jesaja hat ja dem Hiskia angedroht, seine Söhne würden das Reich verlieren und in die Verbannung gehen müssen, und zwar wegen der Sünde, die er begangen hatte! (Jes. 39,6.7). Es wird ja auch das Haus des Pharao und des Abimelech in Not gebracht — wegen des dem Abraham zugefügten Unrechts (Gen. 12,17; 20,3) usw. Will man aber diese Tatsachen verwenden, um diese Frage zu lösen, so ist das mehr ein Ausweichen als eine rechte Auslegung. Denn die Vergeltung, die hier und an anderen Stellen angedroht wird, ist doch viel zu schwer, um auf das gegenwärtige Leben eingegrenzt zu werden. Man muß also annehmen, daß des Herrn gerechter Fluch nicht nur auf dem Haupte des Übeltäters selber, sondern auch auf seiner ganzen Familie ruht. Wo aber der Fluch waltet, ist da etwas anderes zu erwarten, als daß der Vater, vom Geiste Gottes verlassen, ein frevelhaftes Leben führt, daß der Sohn, wegen der Bosheit seines Vaters gleichermaßen vom Herrn verlassen, den gleichen verderblichen Weg einschlägt — und der Enkel und Urenkel, verworfener Same verworfener Leute, nun auch nach ihnen ins Unheil stürzt?

19. “Hy sal die ongeregtigheid van die vaders besoek aan hulle kinders tot in die derde en vierde geslag. ”

In die dreigement moet ons let op sy bedoeling wanneer Hy verklaar dat Hy die ongeregtigheid van die vaders aan hulle kinders sal besoek tot in die derde en die vierde geslag. Want behalwe dat dit vreemd is aan die billikheid van God se geregtigheid om ’n onskuldige vir ’n ander se oortreding te straf, bevestig God ook self dat Hy nie sal toelaat dat ’n kind die ongeregtigheid van sy vader dra nie.⁶⁸ En tog word die uitspraak dikwels herhaal dat die straf vir die voorouers se oortredinge na geslagte in die toekoms uitgebrei sal word. Moses spreek Hom trouens dikwels soos volg aan: “Here, Here, U wat die ongeregtigheid van die vaders vergeld teenoor hulle kinders tot in die derde en vierde geslag”.⁶⁹ Jeremia sê iets soortgelyks: “U wat U oor duisende ontferm en die ongeregtigheid van die vaders in die skoot van hulle kinders na hulle vergeld”.⁷⁰ Terwyl sommige mense swoeg om die raaisel op te los, dink hulle dat dit slegs van tydelike strawwe verstaan moet word en dat dit nie ongerymd is as kinders die straf vir die oortredings van hulle ouers moet dra nie, omdat hulle dikwels tot hulle saligheid gegésel word. Dit is wel waar. Jesaja verkondig immers aan Hiskia dat die koningskap van sy kinders weggeneem sal word en dat hulle in ballingskap weggevoer sal word vanweë die sonde wat hy begaan het.⁷¹ Die huise van Farao en Abiméleg word as gevolg van die leed wat hulle Abraham aangedoen het, geteister.⁷² Vir die oplossing van die vraagstuk is dit eerder ’n uitvlug as ’n ware vertolking. Want Hy verkondig hier en in dergelike 520  verwysings ’n wraak wat te swaar is om tot die grense van die huidige lewe beperk te word. Ons moet dit dus so opneem dat die regverdige vloek van die Here nie alleen op die hoof van die goddelose lê nie maar ook op sy hele huisgesin. Wat kan ons anders verwag wanneer die vloek van God op ’n huisgesin rus, as net dat die vader van die Gees van God beroof is en uiters skandelik lewe; dat sy kind as gevolg van die boosheid van sy vader net so van God verlate is en dieselfde pad van die verderf volg; dat uiteindelik sy kleinkinders en agterkleinkinders as die vervloekte saad van verfoeilike mense, halsoorkop agter hulle aan storm?

19. Следует разобраться, в чём смысл угрозы, выраженной в словах Бога, что Он будет наказывать детей за вину отцов до третьего и четвёртого поколения. Помимо того, что наказание невиновного за чужой грех, казалось бы, не соответствует божественной справедливости, сам Господь объявил, что «сын не понесёт вины отца» (Иез 18:20). И тем не менее люди часто повторяют, что за грехи отцов будут наказаны дети. И Моисей не раз высказывается в этом смысле: «Господь ... наказывающий беззаконие отцов в детях» (Числ 14:18). Подобное мы читаем у Иеремии: «Ты являешь милость тысячам и за беззаконие отцов воздаёшь в недро детям» (Иер 32:18). Некоторые люди, не в силах выпутаться из этой трудности, считают, что речь здесь идёт о временных, земных наказаниях, которые дети терпят за своих отцов, поскольку часто эти наказания спасительны. Это верно. Ведь и Исайя объявил царю Езекии, что по причине его грехов у его детей будет отнято царство и их уведут в чужую страну (Ис 39:7). Подобным образом за оскорбления, нанесённые фараоном и Авимелехом Аврааму, были наказаны их семьи (Быт 12:17; 20:3 сл.). Есть немало и других примеров.

Но если пытаться разрешить вопрос именно таким образом, то это, скорее, уход от него, а не истинное объяснение. Ибо Господь провозглашает здесь столь жестокое мщение, что оно не может ограничиться земной жизнью. Это высказывание нужно понимать в том смысле, что проклятие Бога падает не только на голову нечестивого, но и распространяется на весь его род. Когда это происходит, то чего ещё можно ожидать, если не того, что отец, которого оставил Дух Божий, станет жить во грехе? Что сын, также покинутый Богом за грех отца, пойдёт тем же путём погибели? Что племянник и другие потомки, принадлежащие к несчастному роду закоренелых грешников, как и он, обречены на гибель?

20. Primum inspiciamus an talis vindicta divinam iustitiam dedeceat. Si universa hominum natura est damnabilis: quos Dominus gratiae suae communicatione non dignatur, iis paratum scimus esse interitum; nihilominus propria iniquitate, non iniquo Dei odio intereunt; nec ulla relinquitur expostulatio, cur non aliorum exemplo Dei gratia in salutem adiuventur. Quum ergo haec impiis et flagitiosis irrogatur ob scelera punitio, ut Dei gratia in multas generationes domus eorum priventur: quis ob iustissimam hanc vindictam Deo criminationem intendat? At Dominus contra pronuntiat, poenam peccati paterni in filium non transituram [Ezec. 18. e. 20]. Observa quid illic agatur. Israelitae, quum diu et assidue multis calamitatibus vexarentur, proverbium iactare coeperant, patres suos comedisse uvam acerbam, unde dentes filiorum obstupescerent: quo significabant, admissa fuisse a parentibus peccata, quorum poenas ipsi, iusti alioqui et immerentes, penderent: implacabili magis Dei iracundia quam moderata severitate. Iis denuntiat Propheta, non ita esse: quia ob propria flagitia plectantur: neque Dei iustitiae convenire ut filius iustus ob scelesti patris nequitiam supplicium luat; quod neque in praesenti sanctione habetur^a. Nam si visitatio, de qua nunc sermo est, adimpletur quum ab impiorum familia gratiam, lumen suae veritatis, reliqua salutis adiumenta aufert Dominus, eo ipso quod excaecati et derelicti ab ipso^b filii parentum vestigiis insistunt, maledictiones^c ob paterna scelera sustinent. Quod vero^d et temporariis miseriis subiiciuntur, et aeterno demum exitio, ita^e iusto Dei iudicio, non ob aliena peccata, sed ob iniquitatem propriam puniuntur.

20. Premierement voyons si telles vengeances repugnent à la justice de Dieu. Or puis que toute la nature des hommes est damnable, il est certain que la ruine est appareillée à tous ceux ausquels le Seigneur ne communique point sa grace: et neantmoins ils perissent par leur propre iniquité, et non point par quelque haine inique de Dieu: et ne se peuvent plaindre de ce que Dieu ne les aide point de sa grace en salut comme les autres. Quand donc ceste punition advient aux meschans pour leurs pechez, que leurs maisons par longues années sont privées de la grace de Dieu: qui pourra vituperer Dieu pour cela? Mais le Seigneur, dira quelcun, prononce au contraire, que l’enfant ne souffrira point la peine pour le peché de son pere (Ezech. 18:20). Il nous faut noter ce qui est là traité. Les Israelites ayans esté longuement affligez de diverses calamitez, avoyent un proverbe commun, que leurs peres avoyent mangé du verjus, et que les dens des enfans en estoyent agacées. En quoy ils signifioyent que leurs parens avoyent commis les fautes pour lesquelles ils enduroyent tant de maux sans les avoir meritez: et ce par une ire de Dieu trop rigoureuse, plustost que par une juste severité. Le Prophete leur denonce qu’il n’est pas ainsi, mais qu’ils endurent pour leurs propres fautes: et qu’il ne convient pas à la justice de Dieu, que l’enfant juste et innocent soit puny pour les fautes de son pere, ce qui n’est pas aussi dit en ce passage. Car si la visitation dont il est icy parlé, est lors accomplie quand le Seigneur retire de la maison des iniques sa grace, la lumiere de sa verité et tous autres aides de salut: en ce que les enfans estans abandonnez de Dieu en aveuglement, suyvent le train de leurs predecesseurs, en cela ils soustiennent la malediction de Dieu pour les forfaits de leurs peres: ce qu’apres il les punit tant par calamitez temporelles, que par la mort eternelle, cela n’est point pour les pechez d’autruy, mais pour les leurs.

20. First let us inquire, whether such punishment be inconsistent with the Divine justice. If the whole nature of man be worthy of condemnation, we know that destruction awaits those who are not favoured by the Lord with the communication of his grace. Nevertheless, they perish through their own iniquity, and not through the unjust hatred of God. Nor is there any room left for expostulation, why they are not assisted by Divine grace to obtain salvation as well as others. Since it is a punishment, therefore, inflicted on the impious and flagitious, in consequence of their transgressions, that their families remain destitute of Divine grace for many generations, who can bring any accusation against God for this most righteous instance of his vengeance? But it will be said, the Lord declares, on the contrary, that the punishment of the sin of the father shall not be transferred to the son. Observe the subject that is treated of in that place. The Israelites, after they had been long harassed by numerous and unceasing calamities, began to use this proverb, “The fathers have eaten sour grapes, and the children's teeth are set on edge;”⁸⁴⁰ by which they insinuated, that sins had been committed by their parents, the punishment of which was inflicted on them who were otherwise righteous and innocent, more through the implacable wrath of God, than through a just severity. The Prophet announces to them that this is not the case, but that they are punished for their own transgressions, and that it is incompatible with the Divine justice to punish a righteous son for the iniquity of a wicked father. Nor is this to be found in the penal sanction now under consideration. For if the visitation, of which we are treating, be fulfilled, when God removes from the family of the impious his grace, the light of his truth, and the other means of salvation, the very circumstance of children blinded and abandoned by him being found treading in the footsteps of their fathers, is an instance of their bearing the curse in consequence of the crimes of their parents. But their being the subjects of temporal miseries, and at length of eternal perdition, are punishments from 347 the righteous judgment of God, not for the sins of others, but on account of their own iniquity.

20. Whether this visiting of the sins of parents inconsistent with the divine justice. Apparently conflicting passages reconciled.

First, let us examine whether such punishment is inconsistent with the divine justice. If human nature is universally condemned, those on whom the Lord does not bestow the communication of his grace must be doomed to destruction; nevertheless, they perish by their own iniquity, not by unjust hatred on the part of God. There is no room to expostulate, and ask why the grace of God does not forward their salvation as it does that of others. Therefore, when God punishes the wicked and flagitious for their crimes, by depriving their families of his grace for many generations, who will dare to bring a charge against him for this most righteous vengeance? But it will be said, the Lord, on the contrary, declares, that the son shall not suffer for the father’s sin (Ezek. 18:20). Observe the scope of that passage. The Israelites, after being subjected to a long period of uninterrupted calamities, had begun to say, as a proverb, that their fathers had eaten the sour grape, and thus set the children’s teeth on edge; meaning that they, though in themselves righteous and innocent, were paying the penalty of sins committed by their parents, and this more from the implacable anger than the duly tempered severity of God. The prophet declares it was not so: that they were punished for their own wickedness; that it was not in accordance with the justice of God that a righteous son should suffer for the iniquity of a wicked father; and that nothing of the kind was exemplified in what they suffered. For, if the visitation of which we now speak is accomplished when God withdraws from the children of the wicked the light of his truth and the other helps to salvation, the only way in which they are accursed for their fathers’ wickedness is in being blinded and abandoned by God, and so left to walk in their parents’ steps. The misery which they suffer in time, and the destruction to which they are finally doomed, are thus punishments 333inflicted by divine justice, not for the sins of others, but for their own iniquity.

20. Laat ons eerst bezien of zulk een straf niet in overeenstemming is met de Goddelijke rechtvaardigheid. Indien de ganse natuur der mensen doemwaardig is, dan weten wij, dat de ondergang bereid is voor hen, die de Here niet waardig acht deel te hebben aan zijn genade; desniettemin komen zij om door hun eigen ongerechtigheid en niet door onbillijke haat Gods. Hun wordt ook geen reden tot klagen gelaten, waarom ze niet naar het voorbeeld van anderen door Gods genade tot zaligheid geholpen worden. Wanneer dus goddelozen en misdadige mensen wegens hun wandaden deze straf wordt opgelegd, dat hun huisgezinnen tot in vele geslachten van Gods genade beroofd worden, wie zou dan ter oorzake van deze geheel rechtvaardige straf God kunnen beschuldigen? Maar, zo zal men zeggen, de Here verkondigt toch, dat de straf voor de zonde des vaders niet op de zoon zal overgaan (Ex. 18:20) Let er eens op, waarover het daar gaat. Toen de Israëlieten lange tijd onafgebroken door vele rampen gekweld werden, begonnen zij deze spreekwoordelijke uitdrukking te gebruiken, dat hun vaders onrijpe druiven gegeten hadden, waardoor de tanden der kinderen stomp werden; waarmee zij bedoelden, dat door hun ouders zonden bedreven waren, waarvoor zij zelf, hoewel ze overigens rechtvaardig en onschuldig waren, de straffen moesten boeten, meer door de onverzoenlijke toornigheid Gods, dan door zijn gematigde strengheid. Hun verkondigt de profeet, dat het zo niet is, omdat ze wegens hun eigen zonden gestraft worden, en dat het niet in overeenstemming is met Gods rechtvaardigheid, dat een rechtvaardige zoon om de slechtheid van zijn misdadige vader straf lijdt, wat ook in de strafbepaling van dit gebod niet staat. Want wanneer de bezoeking, waarover thans sprake is, vervuld wordt, doordat de Here van het geslacht der goddelozen zijn genade, het licht zijner waarheid en de overige hulpmiddelen der zaligheid wegneemt, dan dragen de kinderen de vloek wegens de zonden hunner vaderen juist daarin, dat ze, verblind en door Hem verlaten, in de voetstappen hunner ouders treden. Dat ze dus aan tijdelijke ellenden onderworpen worden en eindelijk aan het eeuwig verderf, is door Gods rechtvaardig oordeel hun straf, niet wegens de zonden van een ander, maar wegens hun eigen ongerechtigheid.

20. Verstößt die Heimsuchung der Sünde der Väter an den Söhnen nicht gegen Gottes Gerechtigkeit?

Wir wollen zunächst erwägen, ob eine derartige Vergeltung der göttlichen Gerechtigkeit zuwiderläuft. Wenn die ganze menschliche Natur verdammungswürdig ist, so wissen wir, daß denen, die der Herr des Empfangs seiner Gnade nicht würdigt, notwendig der Untergang bereitet ist. Trotzdem gehen sie an ihrer eigenen Ungerechtigkeit, nicht aber an ungerechtem Haß Gottes zugrunde. Hier können sie auch nicht klagen, warum sie denn nicht auch, wie andere, durch Gottes Gnade zum Heil geführt werden. Wenn also Gottlose und Übeltäter wegen ihrer Freveltat die Strafe trifft, daß ihr Haus auf viele Geschlechter hinaus der Gnade Gottes verlustig geht, wer will dann Gott wegen solcher gerechten Vergeltung zur Rechenschaft ziehen? — „Aber der Herr hat doch anderseits“ — entgegnet man — „kundgetan, daß der Sohn die Missetat des Vaters nicht tragen soll“ (Ez. 18,20)! — Man muß darauf achten, um was es sich hier handelt. Die Israeliten wurden ja lange Zeit und heftig mit allerlei Not geplagt, und da kam unter ihnen das Sprichwort auf: „Unsere Väter haben Herlinge gegessen, und den Söhnen sind die Zähne davon stumpf geworden.“ Das sollte heißen: unsere Väter haben Sünde getan — und wir, die wir doch gerecht sind und keine Strafe verdient haben, müssen die Strafe erleiden — wobei also Gott unversöhnlich zürnt und nicht mit Maßen Strenge übt! Solchen Leuten verkündet nun der Prophet: so ist es nicht! Denn sie werden ja um ihrer eigenen Sünde willen geplagt, wie er zeigt, und es entspricht der Gerechtigkeit Gottes nicht, daß ein gerechter Sohn für die Übeltat eines verbrecherischen Vaters 231 die Strafe leide; das ist aber bei der hier zur Besprechung stehenden Drohung auch nicht der Fall. Denn diese „Heimsuchung“, von der die Rede ist, kommt ja dadurch zustande, daß der Herr der Nachkommenschaft der Gottlosen seine Gnade, das Licht der Wahrheit und alle übrige Hilfe zum Heil entzieht; und eben weil die Söhne in ihrer Verblendung und Gottverlassenheit den Spuren der Väter beharrlich folgen, unterliegen sie der Strafe für die Missetaten der Väter. Daß sie aber zeitlichem Unglück unterworfen werden und schließlich ewig verlorengehen, das geschieht nach Gottes gerechtem Urteil nicht um fremder Sünde, sondern um ihrer eigenen Bosheit willen.

20. God se wraak bots nie met sy geregtigheid nie.

Ten eerste moet ons ondersoek daarna instel of so ’n wraak by God se geregtigheid pas. As die mens se natuur ten voile doemwaardig is, weet ons dat die dood op die mense wag wat die Here nie waardig ag om in sy genade te deel nie. Hulle gaan nietemin vanweë hulle eie ongeregtigheid ten gronde en nie vanweë onregverdige haat van God nie. Hulle het ook geen gronde om te kla dat hulle nie soos ander deur die genade van God tot hulle saligheid bygestaan word nie. Aangesien hierdie straf dus weens hulle oortredings op goddelose sondaars gelê word, met die gevolg dat hulle huise tot in baie geslagte van die genade van God beroof word, wie sou God dan nog vanweë sy regverdige wraak kon aankla?

Maar aan die ander kant verklaar die Here dat die straf vir die sonde van die vader nie op sy seun sal oorgaan nie.⁷³ Let goed op die onderwerp wat daar behandel word. Aangesien die Israeliete lank en onophoudelik deur baie teenspoed geteister is, het hulle begin om die spreuk te gebruik dat hulle vaders suur druiwe geëet het en dat die tande van die kinders daarom stomp geword het.⁷⁴ Daarmee het hulle te kenne gegee dat hulle vaders die sondes begaan het waarvoor hulle gestraf word hoewel hulle andersins regverdig is en dit nie verdien het nie - en dit eerder deur die onversoenlike toorn van God as met sy matige strengheid. Die profeet verkondig aan hulle dat dit nie so is nie. Hulle word immers vir hulle eie sondes gestraf. Hy sê dat dit nie met God se geregtigheid strook dat ’n regverdige kind vir die boosheid van sy goddelose vader gestraf moet word nie. Maar dit staan nie in hierdie dreigement nie. Want as die besoek, waarvan hier nou sprake is, in vervulling gaan wanneer die Here sy genade, die lig van sy waarheid en ander hulpmiddels tot hulle saligheid van ’n gesin van goddelose mense 521 wegneem, ly die kinders die vloek juis omdat hulle verblind en van Hom verlate is en in die voetspore van hulle ouers volg. Wanneer hulle trouens aan tydelike ellendes en uiteindelik aan die ewige verderf onderwerp word, word hulle volgens God se regverdige oordeel nie weens iemand anders se sondes nie maar vir hulle eie ongeregtigheid gestraf.

20. Прежде всего посмотрим, действительно ли подобное мщение противно божественной справедливости. Поскольку человеческая природа проклята вся целиком, то очевидно, что гибель уготована всем, кому Господь не дарует свою милость. Причём эти люди погибают не из-за какой-то беспричинной ненависти Бога, а из-за собственного нечестия, и у них нет оснований сетовать, что Бог своею милостью не помогает  им  спастись, как  прочим.   Когда наказание настигает злых людей, дома которых на протяжении долгих лет лишены Божьей милости, то как можно порицать за это Бога?

Но ведь Господь, возразят некоторые, говорит, что, напротив, сын не будет страдать за грех отца (Иез 18:20). Нам нужно уяснить, о чём здесь идёт речь. У израильтян, долгое время страдавших от всевозможных бедствий, была поговорка: из-за того, что отцы ели кислый виноград, у детей оскомина [Иез 18:1]. Они имели в виду, что отцы их совершили грехи, за которые они подвергаются незаслуженным несчастьям по причине, скорее, слишком грозного Божьего гнева, нежели по справедливости, пускай и суровой. Пророк разубеждает их и заявляет, что они страдают за свои собственные грехи. Не приличествует Божьей справедливости, чтобы праведный и невинный ребёнок был наказан за грехи отца, и речь здесь идёт не об этом. Ибо если наказание, о котором мы говорим, состоит в том, что Господь лишает дом нечестивых своей милости, света своей истины и иной помощи в деле спасения, то дети, оставленные Богом во тьме, продолжают идти путями своих предков и тем самым подтверждают проклятие, наложенное Богом на их отцов за совершённые теми злодеяния. Так что, когда потом Он наказывает детей как бедствиями на земле, так и вечной смертью, то это наказание не за чужие грехи, а за их собственные.

21. Altera ex parte offertur promissio de propaganda^f in mille generationes Dei misericordia^g: quae etiam frequenter in Scripturis occurrit^h, et in solenni Ecclesiae foedere inseritur, Ero Deus tuus, et seminis tui post te [Gen. 17. a. 7], Quod respiciens Solomon scribit filios iustorum post mortem eorum beatos fore [Prove. 20. a. 7]: non tantum sanctae educationisⁱ ratione (quae et ipsa certe momentum non minimum habet) sed ob istam in foedere promissam benedictionem, quod Dei^k 363 gratia in familiis piorum aeterna resideat. Eximia hinc fidelibus consolatio, ingens impiis terror; nam si post mortem quoque memoria tum iustitiae tum iniquitatis tantum apud Deum valet, ut maledictio huius et illius benedictio in posteritatem redundet, multo magis in ipsis authorum capitibus residebit. Caeterum nihil obstat quod impiorum soboles interdum ad bonam frugem se recipit, fidelium soboles degenerat: quia non perpetuam hic regulam figere voluit legislator^a, quae suae electioni derogaret. Nam ad consolationem iusti ac terrorem peccatoris sufficit non esse vanam ipsam aut inefficacem sanctionem, tametsi non semper locum habeat. Quemadmodum enim quae paucis sceleratis infliguntur temporales poenae, testimonia sunt divinae adversus peccata irae, et futuri olim in omnes peccatores iudicii, tametsi multi impune usque ad vitae finem evadant: ita quum exemplum unum edit Dominus istius benedictionis, ut filium in patris gratiam misericordia et benignitate sua prosequatur, documentum praebet constantis et perpetuae in suos cultores gratiae: quum patris iniquitatem semel in filio persequitur, docet quale reprobos omnes iudicium ob scelera propria maneat; quam certitudinem potissimum hic spectavit. Obiter etiam misericordiae suae amplitudinem nobis commendat, quam in mille generationes extendit, quum quatuor duntaxat generationes assignarit vindictae^b.

| PRAECEPTUM TERTIUM.

Non usurpabis nomen Iehovae^c Dei tui in vanum.

21. D’autre costé est donnée une promesse, que Dieu estendra sa misericorde en mille generations sur ceux qui l’aimeront: laquelle est souventesfois mise en l’Escriture: et est inserée en l’alliance solennelle que Dieu fait avec son Eglise, Je seray ton Dieu, et le Dieu de ta lignée apres toy (Gen. 17:7). Ce qu’a regardé Salomon, disant qu’apres la mort des justes leurs enfans seront bien-heureux (Prov. 20:7): non seulement à cause de la bonne nourriture et instruction, laquelle de sa part aide beaucoup à la felicité d’un homme, mais aussi pour ceste benediction que Dieu a promise à ses serviteurs, que sa grace residera eternellement en leurs familles. Ce qui apporte une singuliere consolation aux fideles, et doit bien estonner les iniques. Car si la memoire tant de justice comme d’iniquité a telle vigueur envers Dieu apres la mort de l’homme, que la benediction de la premiere, et la malediction de la seconde s’estende jusques à la posterité: par plus forte raison celuy qui aura bien vescu, sera benit de Dieu sans fin, et celuy qui aura mal vescu, maudit Or à cela ne contrevient point, que de la race des meschans ancunesfois il en sort de bons: et au contraire, de la race des fideles, qu’il en sort de meschans: car le Legislateur celeste n’a pas voulu icy establir une reigle perpetuelle, laquelle deroguast à son election. Et de fait il suffit, tant pour consoler le juste que pour espovanter le pecheur, que ceste denonciation n’est pas vaine ne frivole, combien qu’elle n’ait pas tousjours lieu. Car comme les peines temporelles que Dieu envoye à d’aucuns, sont tesmoignages de son ire contre les pechez, et signes du jugement futur qui viendra sur tous pecheurs, combien qu’il en demeure beaucoup impunis en la vie presente: ainsi le Seigneur en donnant un exemple de ceste benediction, c’est de poursuyvre sa grace et bonté sur les enfans des fideles à cause de leurs peres, il donne tesmoignage, comment sa misericorde demeure ferme eternellement sur ses serviteurs. Au contraire, quand il poursuit une fois l’iniquité du pere jusques au fils, il monstre quelle rigueur de jugement est apprestée aux iniques pour leurs propres pechez: ce qu’il a principalement regardé en ceste sentence. Davantage, il nous a voulu comme en passant signifier la grandeur de sa misericorde, l’estendant en mille generations: comme ainsi soit qu’il n’eust assigné que quatre generations à sa vengeance.

21. On the other hand, God gives a promise to extend his mercy to a thousand generations; which also frequently occurs in the Scripture, and is inserted in the solemn covenant with the Church: “I will be a God unto thee, and to thy seed after thee.”⁸⁴¹ In allusion to this, Solomon says, that “the children of the just man are blessed after him;”⁸⁴² not only as the effect of a religious education, which is of no small importance, but also in consequence of the blessing promised in the covenant, that the grace of God shall perpetually remain in the families of the pious. This is a source of peculiar consolation to the faithful, but to the impious of great terror; for if, even after death, the memory of righteousness and iniquity has so much influence with God, that the curse of the one and the blessing of the other will redound to posterity, much more will it remain on the persons of the actors themselves. Now, it is no objection to our argument, that the descendants of the impious sometimes grow better, while those of the faithful degenerate; since the Legislator never intended to establish in this case such an invariable rule, as would derogate from his own free choice. For it is sufficient for the consolation of the righteous and the terror of the sinner, that the denunciation is not vain or inefficacious, although it be not always executed. For as the temporal punishments inflicted on a few wicked men are testimonies of the Divine wrath against sin, and of the judgment that will hereafter be pronounced on all sinners, though many escape with impunity even to the end of their lives, so, when the Lord exhibits one example of this blessing, in manifesting his mercy and goodness to the son for the sake of his father, he affords a proof of his constant and perpetual favour to his worshippers; and when, in any one instance, he pursues the iniquity of the father in the son, he shows what a judgment awaits all the reprobate on account of their own transgressions; the certainty of which was what he principally designed in this passage. He also gives us a cursory intimation of the greatness of his mercy, which he extends to a thousand generations, while he has assigned only four generations to his vengeance.

21. Exposition of the latter part—viz. the showing mercy to thousands. The use of this promise. Consideration of an exception of frequent occurrence. The extent of this blessing.

On the other hand, there is a promise of mercy to thousands—a promise which is frequently mentioned in Scripture, and forms an article in the solemn covenant made with the Church—I will be “a God unto thee, and to thy seed after thee,” (Gen. 17:7). With reference to this, Solomon says, “The just man walketh in his integrity: his children are blessed after him,” (Prov. 20:7); not only in consequence of a religious education (though this certainly is by no means unimportant), but in consequence of the blessing promised in the covenant—viz. that the divine favour will dwell for ever in the families of the righteous. Herein is excellent consolation to believers, and great ground of terror to the wicked; for if, after death, the mere remembrance of righteousness and iniquity have such an influence on the divine procedure, that his blessing rests on the posterity of the righteous, and his curse on the posterity of the wicked, much more must it rest on the heads of the individuals themselves. Notwithstanding of this, however, the offspring of the wicked sometimes amends, while that of believers degenerates; because the Almighty has not here laid down an inflexible rule which might derogate from his free election. For the consolation of the righteous, and the dismay of the sinner, it is enough that the threatening itself is not vain or nugatory, although it does not always take effect. For, as the temporal punishments inflicted on a few of the wicked are proofs of the divine wrath against sin, and of the future judgment that will ultimately overtake all sinners, though many escape with impunity even to the end of their lives, so, when the Lord gives one example of blessing a son for his father’s sake, by visiting him in mercy and kindness, it is a proof of constant and unfailing favour to his worshipers. On the other hand, when, in any single instance, he visits the iniquity of the father on the son, he gives intimation of the judgment which awaits all the reprobate for their own iniquities. The certainty of this is the principal thing here taught. Moreover, the Lord, as it were by the way, commends the riches of his mercy by extending it to thousands, while he limits his vengeance to four generations.

Third Commandment.

THOU SHALT NOT TAKE THE NAME OF THE LORD THY GOD IN VAIN.

21. Aan de andere kant wordt de belofte gedaan aangaande het uitbreiden van Gods barmhartigheid tot in duizend geslachten, die ook dikwijls in de Schrift voorkomt en ingelast wordt in het plechtig verbond met de kerk: "Ik zal uw God zijn en van uw zaad na u" (Gen. 17:7) En daarop ziende schrijft Salomo (Spr. 20:7) dat de kinderen der rechtvaardigen na hun dood welgelukzalig zullen zijn; niet alleen ter oorzake van hun heilige opvoeding, die ook zelf ongetwijfeld van niet gering gewicht is, maar wegens de bij het verbond beloofde zegening, dat de genade Gods in de geslachten der vromen eeuwig verblijft. Hierin ligt voor de gelovigen een uitnemende troost, voor de goddelozen een geweldige schrik; want indien ook na de dood zowel de herinnering aan gerechtigheid, als die aan ongerechtigheid zoveel vermag bij God, dat de vloek van de ene en de zegening van de andere op het nageslacht overgaat, dan zal die nog veel meer rusten op de hoofden der bewerkers zelf. Maar niets verhindert, dat het nakroost der goddelozen somtijds zich begeeft tot een goede vrucht en het nakroost der gelovigen ontaardt; want de Wetgever heeft hier niet een vaste regel willen stellen, die aan zijn verkiezing afbreuk zou doen. Want tot vertroosting van de rechtvaardige en schrik van de zondaar is het voldoende, dat die bepaling zelf niet ijdel of krachteloos is, ofschoon ze niet altijd plaats heeft. Want evenals de tijdelijke straffen, die weinige boosdoeners treffen, getuigenissen zijn van de toorn Gods tegen de zonden, en van het toekomstig oordeel over alle zondaren, ofschoon velen ongestraft blijven tot het einde des levens, zo levert de Here, wanneer Hij één voorbeeld geeft van die zegening, dat Hij de zoon terwille van de vader met zijn barmhartigheid en goedertierenheid achtervolgt, het bewijs van zijn standvastige en onafgebroken genade jegens zijn dienaars; wanneer Hij des vaders ongerechtigheid eenmaal vervolgt in de zoon, leert Hij welk een oordeel alle verworpenen om hun eigen zonden wacht. En op die zekerheid heeft Hij hier vooral het oog gehad. Terloops prijst Hij ook de grootheid van zijn barmhartigheid aan die Hij uitstrekt tot in duizend geslachten, hoewel Hij slechts vier geslachten toewijst aan zijn straf.

21. "Und tue Barmherzig - keit an vielen Tausenden..."

Auf der anderen Seite steht die Verheißung Gottes, Barmherzigkeit zu tun an vielen Tausenden. Diese findet sich auch häufig in der Schrift, und gar zu dem feierlichen Bundesschluß Gottes mit seiner Kirche gehört sie: „Ich will dein Gott sein — und deines Samens nach dir“ (Gen. 17,7). Darauf nimmt auch Salomo Bezug und schreibt, den Kindern der Gerechten werde es nach deren Tode wohl ergehen (Spr. 20,7). Das hat seinen Grund nicht nur in der rechten Erziehung, die freilich auch an sich keine geringe Bedeutung hat, sondern in der im Bunde Gottes verheißenen Segnung, daß Gottes Gnade über Kindern und Kindeskindern der Frommen ewiglich walte! Das ist für die Frommen ein gewaltiger Trost, für die Gottlosen ein furchtbarer Schrecken; denn wenn selbst nach dem Tode noch bei Gott die Erinnerung an Gerechtigkeit und Ungerechtigkeit in Kraft bleibt, so daß also sein Fluch wie sein Segen auch die Nachfahren noch trifft, so muß beides ja noch viel mehr auf den Häuptern derer ruhen, die das Gute oder Böse selbst getan haben! Daß übrigens zuweilen die Kinder Gottloser wohlgeraten, die Kinder von Frommen aber entarten, besagt nichts gegen das eben Ausgeführte; denn der Gesetzgeber hat hier nicht eine undurchbrechliche Regel geben wollen, die seiner freien Erwählung Eintrag tun könnte. Es genügt zum Trost des Gerechten und zum Schrecken des Sünders, daß diese Drohung nicht leer oder unwirksam ist, wenn sie auch nicht immer zur Anwendung kommt. Denn die zeitlichen Strafen, die einige wenige Gottlose treffen, sind ja ein Zeugnis des göttlichen Zorns gegen die Sünde und auch des kommenden Gerichts gegen alle Sünder, obwohl viele bis an ihr Lebensende gut davonkommen. Und ebenso: wenn der Herr ein Beispiel dieser Segnung gibt, daß er den Sohn um des Vaters willen mit seiner Barmherzigkeit und Freundlichkeit verfolgen werde, so ist das ein Zeugnis seiner beständigen, dauernden Gnade gegenüber den Seinen. Und wenn er des Vaters Missetat einmal an dem Sohne straft, so zeigt er damit, was für ein Gericht aller Gottlosen wegen ihrer bösen Taten wartet; auf diese Gewißheit kommt es hier vor allem an. Zugleich macht er uns aber auch bei dieser Gelegenheit auf die Größe seiner Barmherzigkeit aufmerksam, die er auf tausend Geschlechter ausdehnt, während seine Rache nur über vier Glieder ergeht!

Drittes Gebot.

Du sollst den Namen des Herrn, deines Gottes, nicht mißbrauchen.

21. Die belofte van die tweede gebod

Aan die ander kant hou die gebod ook ’n belofte in, naamlik dat God sy barmhartigheid oor duisende nageslagte sal uitbrei.⁷⁵ Dit is ’n belofte wat baie dikwels in die Skrif voorkom,⁷⁶ en dit is ook ingebed in sy plegtige verbond met die kerk: “Ek sal jou God wees en ook die God van jou nageslag”.⁷⁷ Salomo se oë is hierop gerig wanneer hy skryf dat die kinders van die regverdiges na hulle dood geluksalig sal wees⁷⁸ - en dit nie soseer omrede hulle heilige opvoeding wat op sigself al van groot belang is nie, maar vanweë die seën wat in die verbond belowe is, naamlik dat God se genade tot in ewigheid onder gesinne van vromes sal bly. Hieruit spruit vir gelowiges buitengewone troos en vir die goddelose verskriklike vrees. Want as God na hulle dood geregtigheid sowel as ongeregtigheid onthou, sodat ’n godvrugtige man se geregtigheid en ’n goddelose se ongeregtigheid na sy nageslag oorgaan, sal dit nog veel meer op die hoofde van die bewerkers daarvan rus. Dit kom verder nie daarop aan dat die nageslag van goddelose mense soms tot inkeer kom en die nageslag van gelowiges soms ontaard nie. Dit was immers nie die Wetgewer se bedoeling om hier ’n reël tot in ewigheid in te stel om sy uitverkiesing in te perk nie. Want dit is vir die vertroosting van die regverdige en vir die verskrikking van die sondaar genoeg dat die uitwerking daarvan nie werkloos of kragteloos is nie, al sou dit nie altyd plaasvind nie. Die tydelike strawwe waarmee enkele goddelose mense gekasty word, is getuienisse van God se toorn teen die sonde en van sy oordeel in die toekoms oor alle sondaars, hoewel baie van hulle tot aan die einde van hulle lewe ongestraf bly. Wanneer die Here dus net een voorbeeld van daardie seën gee om barmhartigheid en goedertierenheid uit genade teenoor sy vader aan die kind te bewys, lewer Hy so getuienis van sy bestendige en voortgesette genade teenoor die wat Hom dien. Maar wanneer Hy net een keer die ongeregtigheid van ’n vader in sy kind straf, leer Hy ons watter oordeel vanweë hulle eie sondes op al 522  die verwerptes wag. Die belofte is in besonder op hierdie sekerheid gerig. Hy prys die grootheid van sy barmhartigheid ook terloops by ons aan, omdat Hy dit tot ’n duisend geslagte laat strek, terwyl Hy aandui dat Hy Hom slegs op vier geslagte sal wreek.⁷⁹

Die derde gebod (Afdeling 22-27)

JY MAG DIE NAAM VAN DIE HERE JOU GOD NIE MISBRUIK NIE⁸⁰

21. В то же время Богом было дано обетование, что Он распространит милость на тысячу поколений тех, кто будет Его любить. Это обетование повторяется в Св. Писании многократно. Оно входит в торжественную формулу союза, заключённого Богом с его Церковью: «Я буду Богом твоим и потомков твоих после тебя» (Быт 17:7). Об этом помнил Соломон, сказавший, что после смерти праведников дети их блаженны (Прит 20:7) - не только благодаря хорошей пище и воспитанию, которые, конечно, весьма способствуют благополучию человека, но также по причине благословения, обещанного Богом своим служителям: милость его будет вечно пребывать в их семействах. Это даёт чудесное утешение верующим и устрашает нечестивых. Ибо даже если после смерти человека память как о его праведности, так и о нечестии у Бога столь сильная, что благословение первой и проклятие второго распространяется на потомство, то тем более Бог станет бесконечно благословлять живущего доброй жизнью и бесконечно проклинать живущего дурно.

Этому не противоречит тот факт, что иногда в роду грешников появляются добрые люди и, наоборот, в роду верных Богу - грешники. Ибо в данном случае небесный Законодатель не намеревался устанавливать непреложное правило, которое бы препятствовало его свободному избранию. Для утешения праведника и устрашения грешника достаточно того, что это установление отнюдь не лишено оснований, хотя и осуществляется не всегда. Временные наказания, насылаемые Богом на некоторых людей, являются свидетельством его гнева против греха и предзнаменованием будущего суда, ожидающего всех грешников, хотя в этой жизни многие остаются не наказанными. А милость и доброта, распространяемые Господом на детей верующих ради их отцов как пример силы его благословения, свидетельствуют о непреложной, вечной милости Господа к своим служителям. Напротив, когда Бог карает нечестие отца в сыне, Он показывает, какой суровый приговор уготован нечестивцам за их собственные грехи. Вот главный смысл этого законоположения. Кроме того, Бог здесь как бы невзначай показывает нам величие своей милости, распространяя её на тысячу поколений, тогда как мщение касается только четырёх.

22. | Finis praecepti est, Quod nominis sui maiestatem vult nobis esse sacrosanctam. Summa igitur erit, ne ipsam contemptim et irreverenter habendo^d profanemus. Cui interdicto cohaeret ex ordine praeceptum, ut eam religiosa veneratione prosequi nobis studio et curae sit^e. Itaque sic animis et linguis comparatos esse nos decet, ^fut nihil de ipso Deo^g eiusque mysteriis aut cogitemus aut loquamur nisi reverenter et multa cum sobrietate: ut in aestimandis eius operibus nihil nisi erga ipsum honorificum sapiamus. Haec, inquam, tria observare non oscitanter convenit, Ut quicquid mens de ipso concipit, 364 quicquid lingua profatur, ipsius excellentiam resipiat, et sacrae nominis eius sublimitati respondeat: denique ad extollendam eius magnificentiam aptum sit. Sancto eius verbo et adorandis mysteriis ne temere praepostereque abutamur vel ad ambitionem vel ad avaritiam, vel ad ludicra nostra: sed prout impressam gerunt nominis eius dignitatem, suum inter nos honorem ac pretium semper habeant. Postremo, eius operibus ne obloquamur aut detrectemus, quemadmodum illi contumeliose solent obstrepere miseri homines: sed quicquid ab ipso memoramus factum, cum sapientiae, iustitiae, bonitatis elogiis praedicemus. Id est nomen Dei sanctificare; ubi secus fit, vano pravoque abusu polluitur: quia rapitur extra legitimum usum, cui soli consecratum erat: atque ut nihil aliud, sua tamen dignitate exutum, contemptibile paulatim redditur^a. Quod si in hac temeraria usurpandi importune divini nominis facilitate^b tantum est mali^c: multo plus in eo, si in nefarios usus conferatur, || ut qui ipsum^d necromantiae superstitionibus^e, diris devotionibus, illicitis exorcismis, aliisque impiis incantationibus^f servire faciunt. || Iuramentum autem^g in mandato potissimum assumitur, in quo perversus divini nominis abusus maxime est detestabilis: quo inde melius absterreamur ab omni, in universum eius profanatione. || Hic autem de cultu Dei praecipi et reverentia nominis eius, non autem de aequitate quae inter homines colenda est, inde patet quod deinde in secunda tabula periurium et falsum testimonium damnabit, quo laeditur humana societas; supervacua autem esset repetitio si hoc praeceptum tractaret de officio charitatis. Iam ipsa quoque distinctio hoc postulat, quia non frustra Deus, ut dictum est, duas Legi suae tabulas attribuit. Unde colligitur hoc ius suum sibi vendicare, ac tueri nominis sui sanctitatem, non autem docere quid homines hominibus debeant.

22. Le Troisieme Commandement

Tu ne prendras point le nom de l’Eternel ton Dieu en vain.

La fin du precepte est que le Seigneur veut la majesté de son nom nous estre saincte et sacrée. La somme donc sera, qu’icelle ne soit point profanée de nous par mepris ou irreverence: à laquelle defense respond le precepte affirmatif; d’autre part qu’elle nous soit en recommandation, et honneur singulier. Et pourtant il faut que tant de cœur comme de bouche nous soyons instruits à ne penser et ne parler rien de Dieu ou de ses mysteres, sinon reveremment et avec grande sobrieté: et qu’en estimant ses œuvres, nous ne concevions rien qui ne soit à son honneur. Il faut diligemment observer ces trois poincts: c’est que tout ce que nostre esprit conçoit de Dieu, ou qu’en parle nostre langue, soit convenable à son excellence et à la saincteté de son nom, et tende à exalter sa grandeur. Secondement, que nous n’abusions point de sa saincte parolle temerairement et que nous ne renversions point ses mysteres pour servir à nostre avarice, ou à ambition, ou à noz folies: mais comme la dignité de son nom est imprimée en sa parolle et ses mysteres, que nous les ayons tousjours en honneur et en estime. Finalement, que nous ne mesdisions ne detractions de ses œuvres, comme aucuns meschans ont coustume d’en parler par contumelie: mais à tout ce que nous recognoissons fait de luy, que nous donnions la louange de sagesse, justice et vertu. Voyla que c’est Sanctifier le nom de Dieu. Quand il en est autrement fait, il est meschamment pollué, pource qu’on le tire hors de son usage legitime, auquel il estoit consacré: et quand il n’y auroit autre mal, il est amoindry de sa dignité, et est rendu contemptible Or si c’est si mal fait d’usurper trop legerement le nom de Dieu par temerité, ce sera beaucoup plus grand peché, de le tirer en usage du tout meschant, comme de le faire servir à sorcellerie, necromancie, conjurations illicites, et telles manieres de faire. Toutesfois il est icy parlé en special du jurement, duquel l’abus du nom de Dieu est sur toutes choses detestable, ce qui est fait pour nous engendrer un plus grand horreur de toutes autres especes d’en abuser. Or qu’icy Dieu ait regardé à l’honneur et service que nous luy devons, et à la reverence que son nom merite, plustost que de nous exhorter à jurer loyalement les uns aux autres pour ne frauder personne: il appert par ce que tantost apres à la seconde Table, il condamnera les parjures et faux tesmoignages, par lesquels les hommes font tort l’un à l’autre. Et ainsi ce seroit une repetition superflue, s’il estoit icy traitté du devoir de charité. La distinction pareillement requiert cela: car selon qu’il a esté dit, ce n’est pas en vain que Dieu a distribué sa Loy en deux Tables, dont il s’ensuit qu’en ce passage il maintient son droit, et veut que la saincteté de son nom luy soit gardée, comme elle en est digne, et ne monstre pas encores ce que les hommes doyvent les uns aux autres en matiere de serment.

22. The end of this precept is, that the Lord will have the majesty of his name to be held inviolably sacred by us. 348 The substance of the command therefore is, that we ought not to profane that name by a contemptuous or irreverent use of it. This prohibition necessarily implies an injunction, that we studiously and carefully treat it with religious veneration. Therefore it becomes us to regulate our thoughts and words in such a manner that we may not think or speak any thing concerning God and his mysteries, but with the greatest sobriety and reverence; that in meditating on his works we may form no opinion that is dishonourable to him. These three things, I say, we ought most carefully to observe—first, that whatever we think, and whatever we say of him, should savour of his excellence, correspond to the sacred sublimity of his name, and tend to the exaltation of his magnificence. Secondly, we should not rashly and preposterously abuse his holy word and adorable mysteries to the purposes of ambition, of avarice, or of amusement; but as they bear an impression of the dignity of his name, they should always receive from us the honour and esteem which belong to them. Lastly, we should not injure his works by obloquy or detraction, as some miserable mortals are accustomed to do; but whenever we mention any thing done by him, we should celebrate it with encomiums of wisdom, justice, and goodness. This is “sanctifying” the name of God. In every other case, it is violated by a vain and criminal abuse, because it is carried beyond the limits of that legitimate use, to which alone it is consecrated; and though no other consequence ensue, it is deprived of its dignity, and by degrees rendered contemptible. But if it be so criminal thus rashly and unseasonably to introduce the name of God on every occasion, much more so must it be to apply it to such nefarious uses as they do, who make it subservient to the superstitions of necromancy, to horrible imprecations, to unlawful exorcisms, and to other impious incantations. But an oath is the thing principally contemplated in the command, as the most detestable instance of the perverse abuse of the Divine name; and this is done to inspire us with the greater horror of every species of profanation of it. That this precept relates to the worship of God and the reverence of his name, and not to the equity that ought to be observed among mankind, appears from this—that the subsequent condemnation, in the second table, of perjury and false witness, by which society is injured, would be a needless repetition, if the present precept related to a civil duty. Besides, the division of the law requires this; for, as we have already observed, it is not in vain that God has distributed the law into two tables. Whence we conclude, that in this command he vindicates his just claims, and guards the sanctity of his name, but does not teach the duties which men owe to each other.

22. Exposition of the Third Commandment. The end and sum of it. Three parts. These considered. What it is to use the name of God in vain. Swearing. Distinction between this commandment and the Ninth.

The purport of this Commandment is, that the majesty of the name of God is to be held sacred. In sum, therefore, it means, that we must not profane it by using it irreverently or contemptuously. This prohibition implies a corresponding precept—viz. that it be our 334study and care to treat his name with religious veneration. Wherefore it becomes us to regulate our minds and our tongues, so as never to think or speak of God and his mysteries without reverence and great soberness, and never, in estimating his works, to have any feeling towards him but one of deep veneration. We must, I say, steadily observe the three following things:—First, Whatever our mind conceives of him, whatever our tongue utters, must bespeak his excellence, and correspond to the sublimity of his sacred name; in short, must be fitted to extol its greatness. Secondly, We must not rashly and preposterously pervert his sacred word and adorable mysteries to purposes of ambition, or avarice, or amusement, but, according as they bear the impress of his dignity, must always maintain them in due honour and esteem. Lastly, We must not detract from or throw obloquy upon his works, as miserable men are wont insultingly to do, but must laud every action which we attribute to him as wise, and just, and good. This is to sanctify the name of God. When we act otherwise, his name is profaned with vain and wicked abuse, because it is applied to a purpose foreign to that to which it is consecrated. Were there nothing worse, in being deprived of its dignity it is gradually brought into contempt. But if there is so much evil in the rash and unseasonable employment of the divine name, there is still more evil in its being employed for nefarious purposes, as is done by those who use it in necromancy, cursing, illicit exorcisms, and other impious incantations. But the Commandment refers especially to the case of oaths, in which a perverse employment of the divine name is particularly detestable; and this it does the more effectually to deter us from every species of profanation. That the thing here commanded relates to the worship of God, and the reverence due to his name, and not to the equity which men are to cultivate towards each other, is apparent from this, that afterwards, in the Second Table, there is a condemnation of the perjury and false testimony by which human society is injured, and that the repetition would be superfluous, if, in this Commandment, the duty of charity were handled. Moreover, this is necessary even for distinction, because, as was observed, God has, for good reason, divided his Law into two tables. The inference then is, that God here vindicates his own right, and defends his sacred name, but does not teach the duties which men owe to men.

22. Het derde gebod.

Gij zult de naam des HEREN uws Gods niet ijdel gebruiken.

De bedoeling van dit gebod is, dat Hij wil, dat de majesteit van zijn naam ons heilig is. De hoofdinhoud zal dus zijn, dat wij die niet ontheiligen door haar te verachten en oneerbiedig te bejegenen. En met dat verbod hangt naar orde het bevel samen, dat wij ons moeten beijveren en er voor zorgen, dat wij haar godsdienstig vereren. Daarom past het ons zo bereid te zijn van hart en tong, dat wij over God zelf en over zijn verborgenheden niet denken of spreken dan met eerbied en grote ingetogenheid; dat wij in het waarderen zijner werken niets denken dan wat dient tot zijn eer. De volgende drie dingen, zeg Ik, moeten wij met alle ijver waarnemen: dat elke opvatting van ons verstand omtrent Hem en al wat onze tong spreekt, in overeenstemming is met zijn verhevenheid, en beantwoordt aan de gewijde hoogheid van zijn naam, en eindelijk geschikt is tot de verheffing van zijn heerlijkheid. Ten tweede, dat wij zijn heilig Woord en aanbiddelijke verborgenheden niet lichtvaardig of verkeerd gebruiken, hetzij tot eerzucht, of tot hebzucht of tot onze scherts; maar zoals zij de waardigheid van zijn naam in zich dragen, moeten zij onder ons altijd hun eer en achting hebben. Ten slotte, dat wij zijn werken niet tegenspreken of hun afbreuk doen, zoals de ellendige mensen smadelijk tegen Hem plegen te murmureren; maar dat wij al wat wij als zijn daden vermelden, verkondigen met lofprijzing zijner wijsheid, rechtvaardigheid en goedheid. Dat is de naam Gods heiligen Waar het anders geschiedt, wordt zijn naam door ijdel en verkeerd gebruik bevlekt; want hij wordt gerukt buiten het wettig gebruik, waartoe hij alleen geheiligd was; en ook al gebeurt er niets anders, dan wordt hij toch, beroofd van zijn waardigheid, langzamerhand verachtelijk gemaakt. En indien in deze lichtvaardige gemakkelijkheid om Gods naam ongeschikt te gebruiken zoveel kwaads ligt, dan ligt er nog veel meer kwaad in, wanneer men hem gebruikt tot goddeloze doeleinden, zoals zij doen, die hem dienstbaar maken aan de bijgelovigheden van de dodenoproeping, aan vreselijke vervloekingen, ongeoorloofde geestenbezwering en andere goddeloze tovenarijen. Maar vooral wordt in het gebod gesproken van de eed, bij welke het verkeerde gebruik van Gods naam het meest verfoeilijk is, opdat wij daardoor des te meer zouden worden afgeschrikt van elke ontheiliging van die naam in het algemeen. Dat hier gesproken wordt over de dienst van God en de eerbied zijns naams, maar niet over de gerechtigheid, die onder de mensen geoefend moet worden, blijkt daaruit, dat Hij later in de tweede tafel de meineed en het valse getuigenis zal veroordelen, waardoor de gemeenschap der mensen gekwetst wordt, en het een overbodige herhaling zou zijn, als dit gebod handelde over de plicht der liefde. Ook reeds de onderscheiding zelf eist dit, want niet tevergeefs heeft God, zoals gezegd is, twee tafelen aan zijn wet toegekend. En daaruit kan men opmaken, dat God voor zich op dit recht aanspraak maakt en de heiligheid van zijn naam beschermt, maar niet leert, wat de mensen aan elkander schuldig zijn.

22. Auslegung des Gebotes

Die Absicht dieses Gebots ist die: Gott will, daß uns die Majestät seines Namens heilig sei! Der Hauptinhalt wird also sein, daß wir diese Majestät nicht verachten oder durch Unehrbietigkeit entheiligen. Diesem Verbot entspricht nach der von uns aufgestellten Regel das Gebot: wir sollen es uns angelegen sein lassen, Gottes Majestät mit frommer Ehrerbietung zu begegnen. Deshalb müssen wir also Herz und Zunge hüten, nichts über Gott selber und seine Geheimnisse zu denken oder zu reden ohne die schuldige Ehrfurcht und Scheu, und auch bei der Betrachtung seiner Werke in allem unserem Denken ihm die Ehre geben. Daraus ergeben sich dreierlei Pflichten, die wir sehr ernstlich zu beachten haben. Zuerst: was unser Verstand von ihm denkt, unsere Zunge ausspricht, das muß seine Würde 232 bezeugen, der Herrlichkeit seines heiligen Namens angemessen sein und endlich zur Erhöhung seines Ruhms dienen. Zweitens sollen wir sein heiliges Wort und seine anbetungswürdigen Geheimnisse nicht leichtsinnig oder verkehrt anwenden, etwa zur Befriedigung unseres Ehrgeizes oder unserer Habgier oder auch zum Scherz; vielmehr tragen sie ja seinen Namen mit seiner ganzen Würde an sich und müssen deshalb von uns aller Ehren wert gehalten werden. Und drittens sollen wir seine Werke nicht tadeln oder herabwürdigen, wie ja einige elende Menschen tun, die sie immerzu lästern; sondern sooft wir seiner Werke und Taten gedenken, sollen wir seine Weisheit, Gerechtigkeit und Güte preisen! Das heißt: den Namen Gottes „heiligen“; im anderen Falle wird er durch eitlen und bösartigen Mißbrauch befleckt, weil er ja aus dem von Gott geordneten Gebrauch, für den er allein geheiligt war, herausgerissen wird und eben dadurch, selbst wenn ihm sonst keine Schmach widerführe, allmählich in Verachtung gerät. Ist aber schon dieser leichtsinnige und unnütze Gebrauch des Namens Gottes etwas so Böses, so natürlich noch viel mehr, wenn man sich des Namens Gottes zu allerlei schändlichen, sündigen Dingen bedient, wie zu abergläubischer Totenbefragung, Flüchen und Verwünschungen, unerlaubten Geisterbeschwörungen und dergleichen gottloser Zauberei.

Besonders aber ist in diesem Gebot der Eid gemeint, in welchem ein Mißbrauch des göttlichen Namens ganz außerordentlich verabscheuenswert ist; dadurch sollen wir nun wieder von jeglicher anderen Entheiligung dieses Namens abgeschreckt werden. Indessen handelt es sich hier um ein Gebot, das Gottes Verehrung und die Ehrfurcht vor seinem Namen betrifft, nicht aber die Billigkeit, die unter den Menschen sein muß; das ergibt sich daraus, daß Gott in der zweiten Tafel des Gesetzes dann den Meineid und das falsche Zeugnis verdammt, die die menschliche Gemeinschaft zerstören: das wäre eine überflüssige Wiederholung, wenn schon dieses Gebot von der Pflicht der Liebe handelte. Schon die Unterscheidung (der beiden Tafeln) erfordert das; denn Gott hat uns, wie gesagt, das Gesetz nicht grundlos in zwei Tafeln gegeben. So ergibt sich, daß dies dritte Gebot die Absicht enthält, Gottes Recht zu schützen und die Heiligkeit seines Namens zu verteidigen, nicht aber die Menschen zu lehren, was sie einander schuldig sind.

22. Die doel van die derde gebod

Die doel van die gebod is dat dit sy wil is dat ons die majesteit van sy Naam moet heilig. Bondig saamgevat is dit soos volg: dat ons sy majesteit nie deur minagting of oneerbiedigheid mag ontheilig nie. In volgorde . hang hierdie verbod nou saam met die gebod dat ons ons moet beywer en inspan om die majesteit van sy Naam vroom te eerbiedig. Gevolglik moet ons met hart en tong so daarop ingestel wees dat ons niks in verband met God self en sy geheimenisse mag dink of sê sonder eerbied en groot nugterheid nie en dat ons niks mag bedink behalwe as dit strek om Hom te verheerlik wanneer ons sy werke oordink nie.

Ek herhaal: ons moet met groot versigtigheid op hierdie drie aspekte let: ten eerste dat alles wat ons verstand van Hom bedink, en alles wat ons tong van Hom sê, na sy uitnemendheid moet smaak en met die hoogheidvan sy heilige Naam moet strook. Kortom: dat dit daarop gemik moet wees om sy grootheid te verhef. Ten tweede dat ons sy heilige Woord en geheimenisse wat ons moet eerbiedig, nie onbesonne en aanmatigend vir persoonlike gewin of gierigheid of vir ons eie speletjies mag misbruik nie. Soos die waardigheid van sy Naam trouens daarop afgedruk is, moet ons sy Woord en geheimenisse altyd eerbiedig en kosbaar ag. In die laaste plek: dat ons sy werke nie mag teenspreek of verkleineer soos sommige arme drommels dit gewoonlik weerspannig teenstribbel nie. Ons moet elke werk wat deur Hom gedoen is, met lofprysinge van sy wysheid, sy geregtigheid en sy goedertierenheid verkondig.

Dit is die betekenis daarvan om God se Naam te heilig.

Waar dit nie gebeur nie, word sy Naam verontreinig wanneer dit ydellik en verkeerd gebruik word. Dit word immers dan van die regmatige gebruik daarvan weggeruk, terwyl dit alleen daaraan gewy moet wees. En as dit niks anders tot gevolg het nie, lei dit daartoe dat dit tog van sy waardigheid gestroop en geleidelik geminag word. As daar dan soveel 523  kwaad hierin is om met onbesonne gemak die Naam van God ongeleë te gebruik, is dit ’n groter euwel as dit goddeloos gebruik word. Dit doen die mense byvoorbeeld wat die bygelowe van doodsbeswering dien asook gruwelike duiweluitdrywings, onwettige duiwelsbeswerings, en ander goddelose towerkunste bedryf.

Die eed word in besonder in die gebod opgeneem. Daarin is die misbruik van God se Naam uiters verfoeilik, sodat ons nog te beter heeltemal van alle ontheiliging van sy Naam in die algemeen heeltemal afgeskrik kan word.⁸¹ Dit gaan hier egter om die diens van God en om die eerbied vir sy Naam en nie om die geregtigheid wat ons onder ons medemens moet beoefen nie. Dit blyk duidelik daaruit dat Hy later in die tweede tafel meineed en valse getuienis verdoem, waardeur die gemeenskap van mense geskaad word. Dit sou dus ’n oorbodige herhaling van dieselfde saak wees as Hy ook in hierdie gebod die liefdesplig sou behandel. Die onderskeid tussen die twee gebooie vereis dit trouens omdat, soos ons gesê het, God nie sonder rede sy wet in twee tafels verdeel het nie. Daaruit kan ons aflei dat Hy met hierdie gebod eis wat Hom regtens toekom, en dat Hy die heiligheid van sy Naam beskerm maar dat Hy nog nie leer wat een mens aan ’n ander verskuldig is nie.

22. Третья заповедь:

Не произноси имени Господа, Бога твоего, напрасно [Исх 20:7].

Цель этого предписания состоит в том, чтобы величие имени Бога было священно и свято. Мы не должны профанировать его пренебрежением и непочтительностью. Этому запрету соответствует положительное предписание: мы обязаны относиться к Божьему имени с особым почтением и воздавать ему особую честь. Наши умы и сердца должны быть приучены думать и говорить о Боге и его тайнах с исключительным почтением и крайней сдержанностью, дабы почитать его дела и не помыслить ничего, что бы затронуло его честь.

Для этого нужно тщательно соблюдать три условия. Во-первых, то, что мыслит о Боге наш ум и произносит наш язык, должно соответствовать его превосходству и святости его имени, должно быть направлено на прославление его величия. Во-вторых, нам не следует дерзко и безрассудно злоупотреблять его святым Словом, искажав божественные тайны, пытаясь воспользоваться ими для удовлетворения собственной алчности и тщеславия и для всевозможных безумств. Поскольку достоинство Бога запечатлено в его имени и в его тайнах, мы должны всегда уважать их и чтить. Наконец, мы не вправе говорить с пренебрежением о Божьих созданиях, подобно иным злобным людям, имеющим привычку хулить творение. За всё, что мы полагаем исходящим от Бога, мы должны возносить хвалу его мудрости, справедливости и могуществу. Вот что означает святить имя Божье. Когда же поступают иначе, то оскверняют его самым гнусным образом, так что оно выводится за пределы законного употребления, для которого предназначено. И даже когда при этом не совершается чего-то худшего, то всё равно достоинство имени Бога умаляется и со временем оно может подвергнуться хуле.

Но если столь дурно даже незначительное посягательство на Божье имя, происходящее от нашей невоздержанности, то гораздо более тяжким грехом является его употребление в заведомо дурных делах - в колдовстве, некромантии, незаконном экзорцизме и тому подобных проявлениях. Однако в первую очередь эта заповедь касается клятвы, где злоупотребление Божьим именем особенно нетерпимо. Наложенный на это запрет призван вызвать у нас отвращение ко всем прочим видам профанации. Правда, здесь Бог прежде всего заботится о чести и служении, которые мы обязаны Ему воздавать, о почтении, которого заслуживает его имя, а не о том, чтобы побудить нас клясться честно, не обманывая друг друга. Ложные клятвы и лжесвидетельства, которыми люди обманывают ближних, Бог осуждает дальше, во второй Скрижали. Поэтому излишне говорить здесь о долге милосердной любви. Кроме того, такое разграничение необходимо потому, что, как уже было сказано, Бог не случайно разделил Закон на две Скрижали. Так что в этом месте Он утверждает своё право и требует, чтобы люди оберегали святость его имени, как это Ему и подобает; здесь ещё не говорится о том, как люди должны поступать в отношении клятв друг другу.

23. | Primo loco habendum est quid sit iuramentum. Est autem Dei attestatio ad veritatem sermonis nostri confirmandam. Quae enim manifesta in Deum probra continent execrationes, indignae sunt quae inter iuramenta censeantur. Eiusmodi attestationem, ubi rite peragitur, speciem esse cultus divini ostenditur multis locis Scripturae; ut quum Iesaias de Assyriis et Aegyptiis in foederis societatem cum Israele^h vocandis vaticinatur, Loquentur, inquit, lingua Chanaan, et in nomine Domini 365 iurabunt [Iesa. 19. c. 18]; hoc est, iurando per nomen Domini, confessionem religionis edent. Item quum de propagando eius regno^a loquitur, Quicunque benedicet sibi, in Deo fidelium benedicet: et qui iurabit in terra, iurabit in Deo vero [Iesa. 65. c. 16]. Ieremias^b, Si eruditi^c, inquit, docuerint iurare populum in nomine meo, sicut docuerunt iurare per Baal, aedificabuntur in medio domus meae [Iere. 12. d. 16]. Et merito nomen Domini in testimonium invocando, nostram in ipsum religionem dicimur testari. || Sic enim ipsum, aeternam esse et immutabilem veritatem confitemur: quem appellamus non modo tanquam prae aliis idoneum veritatis testem, sed etiam ceu eius assertorem unicum, || qui abscondita in lucem proferre queat: deinde ut cordium cognitorem^d. Ubi enim desunt hominum testimonia, ad Deum testem refugimus: ac praesertim ubi asserendum est quod in conscientia latet. Qua ratione amare succenset iis Dominus qui per alienos deos deierant: atque id iurisiurandi^e genus, argumentum manifestae defectionis interpretatur. Filii tui dereliquerunt me, et iurant in iis qui non sunt dii [Iere. 5. b. 7.]. Et sceleris huius gravitatem, poenarum comminatione declarat, Disperdam eos qui iurant per nomen Domini, et iurant per Melchon^f [Sopho. 1. b. 5].

23. Premierement il faut entendre que c’est que Jurement. Jurement est une attestation de Dieu, pour confermer la verité de nostre parolle. Car les blasphemes manifestes, qui se font comme pour despiter Dieu, ne sont pas dignes qu’on les appelle Juremens. Or il est monstré en plusieurs passages de l’Escriture, que telle attestation, quand elle est deuement faite, est une espece de glorifier Dieu. Comme quand Isaie dit que les Assyriens et Egyptiens seront receuz en l’Eglise de Dieu, Ils parleront, dit-il, la langue de Canaan, et jureront au nom du Seigneur (Is. 19:18): c’est à dire, qu’en jurant par le nom du Seigneur il declaireront qu’ils le tiennent pour leur Dieu. Item, quand il parle comment le royaume de Dieu sera multiplié, Quiconque, dit-il, demandera prosperité, il la demandera en Dieu: et quiconque jurera, jurera par le vray Dieu (Is. 65:16). Item Jeremie, Si les Docteurs enseignent mon peuple de jurer en mon nom, comme ils l’ont enseigné de jurer par Baal, je les feray prosperer en ma maison (Jer. 12:16). Et est à bon droit qu’en invoquant le nom de Dieu en tesmoignage, il est dit que nous tes-tifions nostre religion envers luy. Car en telle sorte nous le confessons estre la verité eternelle et immuable, veu que nous l’appellons non seulement comme tesmoing idoine de verité, mais comme celuy auquel seul appartient de la maintenir, et faire venir en lumiere les choses cachées: davantage, comme celuy qui cognoit seul les cœurs. Car quand les tesmoignages humains nous defaillent, nous prenons Dieu pour tesmoing: et mesme quand il est question d’affermer ce qui est caché dedans la conscience. Pourtant le Seigneur se courrouce amerement contre ceux qui jurent par les dieux estranges: et prend une telle maniere de jurement comme un signe de renoncement de son nom: comme quand il dit, Tes enfans m’ont abandonné, et jurent par ceux qui ne sont point dieux (Jer. 5:7). Davantage, il denote par la grandeur de la peine, combien ce peché est execrable: quand il dit qu’il destruira tous ceux qui jurent au nom de Dieu, et au nom de leur Idole (Soph. 1:5).

23. 349 In the first place, we have to explain what an oath is. It consists in calling upon God as a witness, to confirm the truth of any declaration that we make. For execrations, which contain manifest reproaches against God, are not worthy to be mentioned among oaths. That such an attestation, when rightly performed, is a species of Divine worship, is evident from many places of Scripture; as when Isaiah prophesies of the vocation of the Assyrians and Egyptians to participate in the covenant with Israel. “They shall speak,” says he, “the language of Canaan, and swear to the Lord of hosts.”⁸⁴³ By “swearing to the Lord” here is intended making a profession of religion. Again, when he speaks of the extension of his kingdom: “He who blesseth himself in the earth shall bless himself in the God of truth; and he that sweareth in the earth shall swear by the God of truth.”⁸⁴⁴ Jeremiah says, “If they will diligently learn the ways of my people, to swear by my name, The Lord liveth; as they taught my people to swear by Baal, then shall they be built in the midst of my people.”⁸⁴⁵ And we are justly said to profess our religion to the Lord, when we invoke his name to bear witness to us. For thereby we confess that he is truth itself, eternal and immutable; whom we call not only as a witness of the truth, excelling all others, but also as the only defender of it, who is able to bring to light things which are concealed, and in a word, as the searcher of all hearts. For where human testimonies are wanting, we resort for refuge to the testimony of God; and particularly when any thing is to be affirmed, which is hidden in the conscience. For which reason the Lord is extremely angry with them who swear by strange gods, and interprets that species of swearing as a proof of manifest defection from him. “Thy children have forsaken me, and sworn by them that are no gods.”⁸⁴⁶ And he declares the atrociousness of this crime by his denunciation of punishment: “I will cut off them that swear by the Lord, and that swear by Malcham.”⁸⁴⁷

23. An oath defined. It is a species of divine worship. This explained.

In the first place, we must consider what an oath is. An oath, then, is calling God to witness that what we say is true. Execrations being manifestly insulting to God, are unworthy of being classed among oaths. That an oath, when duly taken, is a species of divine worship, appears from many passages of Scripture, as when Isaiah prophesies of the admission of the Assyrians and Egyptians to a participation in the covenant, he says, “In that day shall five cities in the land of Egypt speak the language of Canaan, and swear to the Lord of hosts,” (Isaiah 19:18). Swearing by the name of 335the Lord here means, that they will make a profession of religion. In like manner, speaking of the extension of the Redeemer’s kingdom, it is said, “He who blesseth himself in the earth shall bless himself in the God of truth: and he that sweareth in the earth shall swear by the God of truth,” (Isaiah 65:16). In Jeremiah it is said, “If they will diligently learn the ways of my people, to swear by my name, The Lord liveth; as they taught my people to swear by Baal; then shall they be built in the midst of my people,” (Jer. 12:16). By appealing to the name of the Lord, and calling him to witness, we are justly said to declare our own religious veneration of him. For we thus acknowledge that he is eternal and unchangeable truth, inasmuch as we not only call upon him, in preference to others, as a fit witness to the truth, but as its only assertor, able to bring hidden things to light, a discerner of the hearts. When human testimony fails, we appeal to God as witness, especially when the matter to be proved lies hid in the conscience. For which reason, the Lord is grievously offended with those who swear by strange gods, and construes such swearing as a proof of open revolt, “Thy children have forsaken me, and sworn by them that are no gods,” (Jer. 5:7). The heinousness of the offence is declared by the punishment denounced against it, “I will cut off them that swear by the Lord, and that swear by Malcham,” (Zeph. 1:4, 5).

23. In de eerste plaats moeten we weten, wat de eed is. De eed is het aanroepen van God als getuige, om de waarheid van onze woorden te bevestigen. Want de vervloekingen, die openbare Godslasteringen bevatten, zijn niet waardig om tot de eden gerekend te worden. Dat een dergelijke aanroeping als getuige, wanneer ze naar behoren verricht wordt, een deel is van de dienst Gods, wordt door vele plaatsen der Schrift getoond; zo bijvoorbeeld wanneer Jesaja (Jes. 19:18) profeteert, aangaande het geroepen worden der Assyriërs en Egyptenaren tot een bondgenootschap met Israël, dan zegt hij: "Zij zullen de taal van Kanaän spreken, en in de naam des Heren zweren", dat is: zwerende bij de naam des Heren zullen zij belijdenis doen van hun godsdienst. Evenzo, wanneer hij spreekt over de uitbreiding van Gods Koninkrijk (Jes. 65:16) "Wie zich zegenen zal die zal zich zegenen in de God der gelovigen, en wie zweren zal op aarde, die zal zweren bij de God der waarheid." Jeremia zegt (Jer. 12:16) "Indien zij, onderwezen zijnde, mijn volk zullen leren zweren bij mijn naam, zoals zij het geleerd hebben te zweren bij Baäl, zo zullen zij in het midden van mijn huis gebouwd worden." En wanneer wij de naam des Heren tot getuige aanroepen, wordt terecht gezegd, dat wij onze godsdienst jegens Hem betuigen. Want zo bekennen wij, dat Hij de eeuwige en onveranderlijke waarheid is, op wie wij ons beroepen niet alleen als op iemand, die boven alle anderen een geschikt getuige der waarheid is, maar ook als haar enige beschermer, die het verborgene in het licht kan brengen, en verder als de kenner der harten. Want waar getuigenissen der mensen ontbreken, nemen wij onze toevlucht tot God als getuige; en voornamelijk, wanneer verzekerd moet worden, wat verborgen is in het geweten. Daarom is de Here bitter vertoornd op hen, die bij vreemde goden zweren en Hij legt zulk een eed uit als een bewijs van openlijke afval. "Uw kinderen hebben Mij verlaten, en zweren bij hen, die geen God zijn" (Jer. 5:7) En de zwaarte van deze zonde geeft Hij te kennen door de bedreiging met straffen: "Ik zal verderven hen, die zweren bij de naam des Heren en zweren bij Malcham" (Zef. 1:5)

23. Der Eid als Bekenntnis zu Gott

Zuerst müssen wir nun vom Wesen des Eides sprechen. Er ist die Anrufung Gottes als Zeugen, mit welcher wir die Wahrheit unserer Rede bekräftigen wollen. Denn die Verwünschungen enthalten ja eine offene Gotteslästerung und können deshalb nicht zu den Eidschwüren gerechnet werden. Wo dagegen solche Anrufung Gottes als Zeugen recht geschieht, da ist sie, wie an vielen Stellen der Schrift sich zeigt, eine Gestalt der Verehrung Gottes. So weissagt Jesaja die Berufung der Assyrer und Ägypter in die Gemeinschaft des Bundes mit Israel. „Sie werden die Sprache Kanaans sprechen und bei dem Namen des Herrn schwören“ (Jes. 19,18). Das heißt: diese Völker legen durch dieses Schwören beim Namen des Herrn das Bekenntnis ab, daß er ihr Gott ist! Ebenso sagt Jesaja auch, um die künftige Ausbreitung des Reiches Gottes zu bezeugen: „Wer sich Heil erfleht, wird es bei dem Gott der Gläubigen tun, und wer schwören wird auf Erden, der wird bei dem wahren Gott schwören“ (Jes. 65,16; nicht Luthertext). Ähnlich auch Jeremia: „Wenn sie von meinem Volk lernen werden, daß sie schwören bei meinem Namen, wie sie zuvor mein Volk gelehrt haben schwören bei Baal, so sollen sie unter meinem Volk erbaut werden (Jer. 12,16). Und man kann ja auch mit Recht sagen, daß wir durch die Anrufung des Namens des Herrn zum Zeugnis — unsere Verehrung dieses Herrn bezeugen. Denn damit bekennen wir: Er ist die ewige und un 233 trügliche Wahrheit, ihn rufen wir nicht nur an als den vor allen anderen ausgezeichneten Zeugen der Wahrheit, sondern auch als deren einzigen Beschützer, der das Verborgene ans Licht bringen kann, kurz als den Herzenskünder! Wo nämlich das Zeugnis der Menschen fehlt, da nehmen wir unsere Zuflucht zu Gott als unserem Zeugen, und zwar eben besonders, wo offenbar werden soll, was im Gewissen verborgen liegt. Deshalb entbrennt auch des Herrn Zorn so heftig über die, welche bei anderen Göttern schwören, und er bezeichnet diese Art Eidschwur als Zeichen des offenkundigen Abfalls von ihm. „Deine Kinder verlassen mich und schwören bei denen, die nicht Götter sind“ (Jer. 5,7). Wie schwer dieser Frevel vor ihm wiegt, das kommt in der Strafdrohung zum Vorschein: „Ich will verderben, die bei dem Herrn schwören und zugleich bei Milkom“ (Zeph. 1,5).

23. Die behoorlike gebruik van ‘n eed

Ten eerste moet ons weet wat ’n eed is. ’n Eed is die aanroeping van God as getuie om die waarheid van ons woorde te bevestig. Vervloekinge, wat immers openlike godslastering bevat, verdien nie om onder ’n eed gereken te word nie. Op verskeie plekke in die Skrif word bewys dat so ’n aanroeping van God as getuie ’n deel van die godsdiens is wanneer dit behoorlik gedoen word - so byvoorbeeld wanneer Jesaja profeteer dat die Assiriërs en die Egiptenare geroep sal word om met Israel ’n verbond te sluit. Hy sê: “Hulle sal die taal van Kanaän praat, en hulle sal by die Naam van die Here sweer”.⁸² Dit beteken dat hulle deur ’n eed by die Naam van die Here af te lê belydenis doen van hulle eerbied. Net so wanneer hy praat van die uitbreiding van God se koninkryk: “Hy wat homself seën, sal homself in die God van die gelowiges seën; en hy wat sweer in die land, sal sweer in die ware God”.⁸³ Jeremia sê weer: “As hulle my volk leer om by my Naam te sweer soos hulle my volk geleer het om by Baäl te sweer, sal hulle in die midde van my huis gebou word”.⁸⁴

524  Daar word ook met reg gesê dat ons eerbied aan God betuig wanneer ons die Naam van die Here tot getuie aanroep. Want so bely ons dat Hy die ewige en onveranderlike waarheid is. Ons beroep ons immers op Hom wat bo alle andere nie alleen ’n bekwame getuie van die waarheid is nie maar ook die enige beskermer van wat die verborge dinge aan die lig kan bring; kortom: ons beroep ons op Hom as kenner van ons harte.⁸⁵ Wanneer die getuienis van mense ontbreek, neem ons trouens ons toevlug tot God om vir ons te getuig - veral wanneer ons ’n verklaring moet aflê oor iets wat in ons gewete verborge is. Daarom vertoorn die Here Hom bitterlik vir die mense wat by vreemde gode sweer, en Hy vertolk so ’n soort eed as ’n openlike bewys van opstandigheid. Hy sê: “Jou kinders het My verlaat en gesweer by die wat geen god is nie”.⁸⁶ Met die dreigement van die strawwe daarvoor verklaar Hy ook hoe ernstig hierdie oortreding is. Hy sê: “Ek sal (uit hierdie plek) uitroei diegene wat by die Naam van die Here sweer en sweer by Milkom”.⁸⁷

23. Прежде всего следует уяснить, что такое клятва. Клятва - это призывание Бога засвидетельствовать правдивость наших слов. Явные кощунства, произносимые специально для того, чтобы оскорбить Бога, не могут называться клятвой. В Писании неоднократно говорится, что призывание Бога для свидетельства, когда оно совершается должным образом, представляет собой один из способов Его прославления. Так, Исайя говорит об ассирийцах и египтянах, которые войдут в Божью Церковь: они «будут говорить языком Ханаанским и клясться Господом» (Ис 19:18), то есть, клянясь именем Господа, они тем самым объявят, что считают Его своим Богом. Об умножении Божьего царства Исайя пишет так: «Кто будет просить о процветании, будет просить процветания в Боге; и кто будет клясться на земле, будет клясться Богом истины» (Ис 65:16). Иеремия провозглашает: «И если они научатся путям народа Моего, чтобы класться именем Моим... как они научили народ Мой клясться Ваалом,- то водворятся среди народа Моего» (Иер 12:16).

Здесь с полным основанием утверждается, что, призывая имя Бога, мы свидетельствуем, что исповедуем Его. Тем самым мы исповедуем Бога как вечную и неизменную истину, ибо призываем Его не только как надёжного свидетеля истины, но и как Того, кто один может её утвердить и пролить свет на всё тайное, кто единственный умеет читать в сердцах. Когда нам недостаточно свидетельства людей, мы берём в свидетели Бога, особенно если требуется подтвердить то, что скрыто в глубинах сознания. Поэтому Господь жестоко гневается на клянущихся чужими богами и считает подобную формулу клятвы знаком отречения от Него: «Сыновья твои оставили Меня и клянутся теми, которые - не боги» (Иер 5:7). Тяжесть этого греха Бог подчёркивает тяжестью наказания за него, угрожая уничтожить тех, кто клянётся и именем Бога, и именем своего идола (Соф 1:4-5).

24. ^gIam ubi intelligimus, sacramentis nostris Dominum [ inesse velle nominis sui cultum, eo maior adhibenda diligentia, ne pro cultu vel contumeliam vel contemptum et vilitatem contineant. Contumelia est non levis si per ipsum peieratur: unde et profanatio appellatur in Lege [Levit. 19. c. 12]. Quid enim restat Domino, ubi sua veritate fuerit spoliatus? iam Deus esse desinet. Sed enim spoliatur certe, dum falsi suffragator et approbator constituitur. Quare Iosuah, dum Achan ad confessionem veri adigere vult, Fili mi, ait, da gloriam Domino Israel [Iosue 7. c. 19.]: innuens scilicet, Dominum gravissime inhonorari si per eum peieratur. Neque mirum: non enim stat per nos quin mendacium sacro eius nomini quodammodo inuratur. Quam loquutionem usitatam inter Iudaeos fuisse, quoties ad sacramentum dicendum quispiam vocaretur, constat ex simili obtestatione qua utuntur in Evangelio Iohannis Pharisaei [Iohan. 9. e. 24]. Ad hanc cautionem nos instituunt formulae 366 quae in Scripturis usurpantur, Vivit Dominus [1. Sam. 14. f. 39.]^a: Haec faciat mihi Dominus et haec addat [2.^b Sam. 3. b. 9.]^c: Testis sit Deus in animam meam [2. Cor. 1. d. 23.]^d; quae insinuant Deum advocare nos non posse orationis nostrae testem quin periurii ultorem nobis imprecemur si fallimus.

24. Or puis que nous entendons que le Seigneur veut l’honneur de son nom estre exalté en noz sermens, nous avons d’autant plus à nous garder, qu’au lieu de l’honnorer il n’y soit mesprisé ou amoindry. C’est une contumelie trop grande, quand on se parjure par son nom: et pourtant cela est appellé en la Loy, Profanation (Levit. 19:12). Car que restera-il à Dieu, s’il est despouillé de sa verité? il ne sera plus Dieu. Or on l’en despouille, en le faisant tesmoing et approbateur de fausseté. Pourtant Jehosua voulant contreindre Acham de confesser verité, luy dit, Mon enfant, donne gloire au Dieu d’Israel (Jos. 7:19). Enquoy il denote que Dieu est grievement deshonnoré, si on se parjure en son nom; ce qui n’est point de merveille, car en ce faisant il ne tient point à nous qu’il ne soit diffamé de mensonge. Et de fait, par une semblable adjuration que font les Pharisiens en l’Evangile sainct Jean, il appert qu’on usoit de ceste forme de parler communement entre les Juifs, quand on vouloit ouyr quelcun par serment (Jean 9:24). Aussi les formules de l’Escriture nous enseignent quelle crainte nous devons avoir de mal jurer: comme quand il est dit, Le Seigneur est vivant, Le Seigneur m’envoye tel mal et tel. Item, Que Dieu en soit tesmoing sur mon ame (1 Sam. 14:39; 2 Sam. 3:9; 2 Rois 6:31; 2 Cor. 1:23). Lesquelles denotent que nous ne pouvons appeller Dieu pour tesmoing de noz parolles, qu’il ne venge le parjure si nous jurons faussement.

24. Now, since we understand it to be the will of the Lord, that we should reverence his name in our oaths, we ought to use so much the more caution, lest, instead of reverence, they betray dishonour or contempt of it. It is no trifling insult to him, when perjury is committed in his name; and therefore the law calls it a profanation.⁸⁴⁸ But what remains to the Lord, when he is despoiled of his truth? he will then cease to be God. But he is certainly despoiled of it, when he is made an abettor and approver of a falsehood. Wherefore, when Joshua would induce Achan to a confession of the truth, 350 he says, “My son, give, I pray thee, glory to the Lord God of Israel;”⁸⁴⁹ implying in this that the Lord is grievously dishonoured, if perjury be committed in his name. Nor is this strange; for in such a case we do all that is in our power to brand his sacred name with a falsehood. And that this form of expression was customary among the Jews, whenever any man was called to take an oath, appears from a similar adjuration used by the Pharisees in the Gospel of John.⁸⁵⁰ To this caution we are accustomed by the forms of oaths which are used in the Scriptures: “The Lord liveth;”⁸⁵¹ “God do so and more also to me;”⁸⁵² “I call God for a record upon my soul;”⁸⁵³ which imply, that we cannot invoke God to be a witness to our declarations, without imprecating his vengeance upon us if we be guilty of perjury.

24. Many modes in which this commandment is violated. 1. By taking God to witness what we know is false. The insult thus offered.

Understanding that the Lord would have our oaths to be a species of divine worship, we must be the more careful that they do not, instead of worship, contain insult, or contempt, and vilification. It is no slight insult to swear by him and do it falsely: hence in the Law this is termed profanation (Lev. 19:12). For if God is robbed of his truth, what is it that remains? Without truth he could not be God. But assuredly he is robbed of his truth, when he is made the approver and attester of what is false. Hence, when Joshua is endeavouring to make Achan confess the truth, he says, “My son, give, I pray thee, glory to the Lord God of Israel,” (Joshua 7:19); intimating, that grievous dishonour is done to God when men swear by him falsely. And no wonder; for, as far as in them lies, his sacred name is in a manner branded with falsehood. That this mode of expression was common among the Jews whenever any one was called upon to take an oath, is evident from a similar obtestation used by the Pharisees, as given in John (John 9:24); Scripture reminds us of the caution which we ought to use by employing such expressions as the following:—“As the Lord liveth;” “God do so and more also;” “I call God for a record upon my soul.”¹ Such expressions intimate, that we cannot call God to witness our statement, without imprecating his vengeance for perjury if it is false.

24. Daar wij dan begrijpen, dat de Here wil, dat in ons eedzweren zijn naam gediend wordt, moeten wij des te groter ijver aanwenden, dat wij niet in plaats van die te dienen, hem smaden of minachten of verkleinen. Het is geen geringe smaad, wanneer bij Hem vals gezworen wordt; daarom wordt dat in de wet ontheiligd genoemd (Lev. 19:12) Want wat blijft de Here over, wanneer Hij van zijn waarheid beroofd is? Dan zal Hij ophouden God te zijn. Immers Hij wordt ongetwijfeld van de waarheid beroofd, wanneer Hij gesteld wordt als een begunstiger en goedkeurder van de leugen. Daarom zegt Jozua, als hij Achan tot de bekentenis der waarheid brengen wil: "Mijn zoon geef toch de Here, de God van Israël, de eer" (Jozua 7:19) kennelijk bedoelend, dat de Here ernstig onteerd wordt, wanneer bij Hem vals gezworen wordt. En geen wonder; want het ligt niet aan ons, dat zijn heilige naam niet op enigerlei wijze door leugen gebrandmerkt wordt. Dat deze zegswijze onder de Joden gebruikelijk geweest is, wanneer iemand tot het afleggen van een eed geroepen werd, blijkt uit een dergelijke betuiging, die in het evangelie van Johannes de Farizeën gebruiken (Joh. 9:24) Tot behoedzaamheid in dezen onderrichten ons de zegswijzen, die in de Schrift gebruikt worden: "De Here leeft; de Here doe mij zo en doe mij zo daartoe; God zij mijn getuige over mijn ziel" (1 Sam. 14:39; 2 Sam.3:9; 2 Cor.1:23) die te kennen geven, dat wij God niet kunnen aanroepen tot een getuige van onze woorden, zonder Hem tegen ons in te roepen als een wreker van meineed, als wij liegen.

24. Der Meineid als Entheiligung des Namens Gottes

Wir sahen, wie nach des Herrn Willen unsere Eidschwüre als ein Stück seiner Verehrung anzusehen sind. Um so mehr müssen wir darauf achthaben, daß sie nicht statt zur Verehrung zur Schmähung, Verachtung und Entweihung seines Namens dienen. So ist es eine Lästerung seines Namens, wenn man bei ihm einen falschen Eid tut; das heißt deshalb im Gesetz auch „Entheiligung“ des Namens Gottes (Lev. 19,12). Denn was bleibt dem Herrn, wenn man ihm seine Wahrheit nimmt? Er hört auf, Gott zu sein! Aber man nimmt ihm doch wirklich die Wahrheit, wenn man ihn zum Zeugen und Bestätiger der Lüge macht! Deshalb sagt auch Josua, um den Achan zum Geständnis der Wahrheit zu bringen: „Mein Sohn, gib dem Herrn, dem Gott Israels, die Ehre!“ (Jos. 7,19); damit deutet er an, daß der Herr aufs schwerste entehrt wird, wenn man bei seinem Namen falsch schwört: Das ist auch kein Wunder, denn von uns aus wird ja auf diese Weise geradezu seinem heiligen Namen der Makel der Lüge eingebrannt! Jene Redeweise, die Josua verwendet, scheint bei den Juden allgemein im Gebrauch gewesen zu sein, wenn man jemanden zur Ablegung des Eides auffordern wollte; das ergibt sich aus der Tatsache, daß sich im Evangelium Johannis auch die Pharisäer dieser Formel bedienen (Joh. 9,24). Zu jener Vorsicht mahnen uns auch andere Redewendungen, die in der Schrift Verwendung finden, wie „So wahr der Herr lebt“ (1. Sam. 14,39), oder „Der Herr tue mir dies und das“ (2. Sam. 3,9), oder „Gott sei Zeuge über meine Seele“ (2. Kor. 1,23). Alle diese Redewendungen beim Eide deuten an: wir können Gott nicht zum Zeugen für unsere Aussage anrufen, ohne ihn zugleich zur Rache für den Meineid aufzufordern, sofern wir falsch schwören.

24. As ons God as Getuie vir ons woorde aanroep, roep ons Hom ook aan om Hom op ons meineed te wreek.

Wanneer ons dan begryp dat dit die Here se wil is dat ons met ons eedafleggings sy Naam moet dien, moet ons des te versigter daarop letdat ons eedafleggings nie op ’n belediging, minagting of verkleinering in plaas van ’n verering van sy Naam neerkom nie. As ons by sy Naam vals sweer, is dit ’n ernstige belediging vir sy Naam. Daarom word dit in die wet “ontheiliging” genoem.⁸⁸ Wat bly daar immers nog vir die Here oor wanneer Hy van sy waarheid beroof is? Hy is dan nie meer God nie. Hy word in elk geval van sy waarheid beroof as Hy voorgehou word om tot valsheid in te stem en sy goedkeuring daaraan te gee. Toe Josua Agas wou dwing om die waarheid te bely, sê hy daarom: “My seun, gee die eer aan die Here van Israel”.⁸⁹ Daarmee gee hy natuurlik te kenne dat die Here baie van sy eer ontneem word as iemand valslik by Hom sweer. Dit is ook nie verbasend nie, want ons is nie by magte om sy heilige Naam met die leuen te brandmerk nie. Uit ’n soortgelyke beswering wat die Fariseërs in die Evangelie van Johannes gebruik, is dit duidelik dat dit ’n algemene spreekwyse onder die Jode was wanneer iemand opgeroep word om ’n eed af te lê.⁹⁰ Die volgende uitdrukkings wat in die Skrif gebruik word, maan ons ook tot versigtigheid by die gebruik van ’n eed: 525 “Die Here leef;⁹¹ Mag God so aan my doen en so daaraan toedoen;⁹² Mag God ’n getuie wees oor my siel”.⁹³ Daarmee word te kenne gegee dat ons God nie as ’n getuie van ons woorde kan aanroep sonder dat ons Hom ook aanroep as wreker van ons meineed as ons vals is nie.

24. Итак, уяснив, что Господь желает прославления в наших клятвах своего имени, мы должны бдительно остерегаться того, чтобы вместо прославления оно не оказалось в уничижении и презрении. Ложно клясться именем Бога - страшное глумление; в Законе оно названо бесчестием (Лев 19:12). Ибо что остаётся у Бога, когда у Него похищена истина? Он более не Бог. А Его лишают истины, как бы вынуждая быть свидетелем лжи и оправдывать её. Поэтому Иисус Навин, добиваясь правды от Ахана, сказал ему: «Сын мой! воздай славу Господу Богу Израилеву» (Ис Нав 7:19). Тем самым он засвидетельствовал, что ложная клятва именем Бога - тяжкое бесчестье для Господа. Это неудивительно: ведь, поступая таким образом, мы пятнаем его имя ложью.

Обычай требовать подтверждения чьих-либо слов клятвой именем Господа был весьма распространён у евреев. Об этом свидетельствует, в частности, эпизод из Евангелия от Иоанна, когда фарисеи потребовали этого у прозревшего слепого (Ин 9:24). Св. Писание учит нас страху перед ложной клятвой, который мы должны испытывать, когда произносим: «Жив Господь!» (1 Цар 14:39,45), «Вот какое бедствие от Господа!» (4 Цар 6:33), «Бога призываю во свидетеля на душу мою» (2 Кор 1:23). Эти формулы убеждают нас, что если Бог призван в свидетели наших слов, то Он отомстит нам за ложную клятву.

25. Vile et vulgare redditur Dei nomen, quum veris quidem sed supervacuis iuramentis adhibetur^e: siquidem accipitur hic quoque in vanum. Quare non satis fuerit a periurio abstinere ni^f simul || meminerimus, iusiurandum^g non libidinis aut voluptatis^h, sed necessitatis causa permissum || et institutum: ideoque extra licitum illius usum egrediⁱ qui rebus non necessariis accommodat. Porro non alia praetendi necessitas potest quam ubi vel religioni vel charitati est serviendum. Qua in re nimis licentiose hodie delinquitur, eoque intolerabilius quod assuetudine ipsa pro delicto imputari desiit: quod certe apud Dei tribunal non parvo aestimatur. Passim enim promiscue temeratur Dei nomen in nugacibus colloquiis: nec male fieri putatur, quia in tantae improbitatis possessionem longa et impunita audacia ventum est. Manet tamen ratum Domini mandatum: manet firma sanctio: et effectum olim suum obtinebit, qua peculiaris quaedam vindicta in eos edicitur qui frustra nomen ipsius usurparint^k. Peccatur et alia in parte, quod in Dei locum sanctos eius servos in iuramentis substituimus, manifesta impietate: quia sic divinitatis gloriam ad eos traducimus [Exod. 23. c. 13.]. Neque enim abs re est, quod speciali mandato praecepit Dominus iurare per nomen suum: speciali interdicto prohibuit ne per alienos deos iurantes audiamur [Deut. 6. c. 13 et 10. d. 20.]. Et Apostolus idem liquide testatur, quum scribit homines in iuramentis superiorem seipsis appellare: Deum, quia sua gloria maiorem non habebat, per seipsum iurasse [Hebr. 6. d. 16.^l]¹.

25. Quand nous prenons le nom de Dieu en serment veritable, mais superflu: combien qu’il ne soit pas profané du tout, toutesfois il est rendu contemplible et abaissé de son honneur. C’est donc la seconde espece de serment, par laquelle il est prins en vain. Pourtant il ne suffit pas de nous abstenir de parjure, mais il faut aussi qu’il nous souvienne que le serment n’a pas esté institué pour le plaisir desordonné des hommes, mais pour la necessité, et qu’autrement il n’est permis. Dont s’ensuit que ceux qui le tirent à chose de nulle importance, outrepassent le bon usage et licite. Or on ne peut pretendre autre necessité, sinon qu’en servant à la religion, ou à charité. En quoy on peche aujourdhuy trop desordonnément: et ce d’autant plus que par trop grande accoustumance cela est estimé pour neant, combien qu’il ne soit point de petit poids au jugement de Dieu. Car indifferemment on abuse du nom de Dieu en propos de folie et vanité: et pense-on que ce n’est point mal fait, pource que les hommes par leur licence sont venuz quasi en possession de ce faire. Neautmoins le mandement de Dieu demeure tousjours: la menace qui y est adjoustée demeure inviolable, et aura une fois son effect: par laquelle une vengeance particuliere est denoncée sur tous ceux qui auront prins le nom de Dieu en vain. Il y a une mauvaise faute d’autre costé, que les hommes en leur jurement prennent le nom des Saincts pour le nom de Dieu, jurans par sainct Jaques, ou sainct Antoine; ce qui est une impieté evidente, veu que la gloire de Dieu leur est ainsi transferée. Car ce n’est point sans cause que Dieu nommément a commandé qu’on jurast par son nom, et par mandement special nous a defendu de jurer par dieux estranges (Deut. 6:13; 10:20; Ex. 23:13). Et c’est ce que l’Apostre dit en escrivant que les hommes en leurs sermens appellent Dieu comme leur superieur: mais que Dieu jure par soymesme, à cause qu’il n’a nul plus grand que luy (Hebr. 6:13, 16).

25. The name of God is rendered vile and contemptible, when it is used in unnecessarily swearing even to what is true; for in this instance also it is taken in vain. Wherefore it will not be sufficient to abstain from perjury; unless we also remember, that swearing is permitted and appointed, not for the sake of our pleasure or caprice, but from necessity; and that the lawful use of it, therefore, is transgressed by those who apply it to cases where it is not necessary. Now, no other necessity can be pretended, but when we want to serve either religion or charity. This crime, in the present day, is carried to a very great extent; and it is so much the more intolerable, since by its frequency it has ceased to be considered as a crime, though before the Divine tribunal it is deemed no trivial offence. For the name of God is universally profaned without concern in trifling conversations; and it is not considered as sinful, because this presumptuous wickedness has been so long practised with impunity. But the Divine command remains valid; the sanction remains firm; and a future day will witness the completion of that part of it which denounces a particular punishment against those who take his name in vain. This precept is violated also in another way. If in our oaths we substitute the servants of God in the place of God himself, we are guilty of manifest impiety; because we thereby transfer to them the glory due to the Deity. Nor is it without reason, that God, by a special command, enjoins us to swear by his name,⁸⁵⁴ and by a special prohibition interdicts us from swearing by any strange gods.⁸⁵⁵ And the Apostle evidently attests the same, when he says, that “men swear by the greater, but that God, because he could swear by no greater, sware by himself.”⁸⁵⁶

25. Modes of violation continued. 2. Taking God to witness in trivial matters. Contempt thus shown. When and how an oath should be used. 3. Substituting the servants of God instead of himself when taking an oath.

The name of God is vulgarised and vilified when used in oaths, which, though true, are superfluous. This, too, is to take his name 336in vain. Wherefore, it is not sufficient to abstain from perjury, unless we, at the same time, remember that an oath is not appointed or allowed for passion or pleasure, but for necessity; and that, therefore, a licentious use is made of it by him who uses it on any other than necessary occasions. Moreover, no case of necessity can be pretended, unless where some purpose of religion or charity is to be served. In this matter, great sin is committed in the present day—sin the more intolerable in this, that its frequency has made it cease to be regarded as a fault, though it certainly is not accounted trivial before the judgment-seat of God. The name of God is everywhere profaned by introducing it indiscriminately in frivolous discourse; and the evil is disregarded, because it has been long and audaciously persisted in with impunity. The commandment of the Lord, however, stands; the penalty also stands, and will one day receive effect. Special vengeance will be executed on those who have taken the name of God in vain. Another form of violation is exhibited, when, with manifest impiety, we, in our oaths, substitute the holy servants of God for God himself,¹ thus conferring upon them the glory of his Godhead. It is not without cause the Lord has, by a special commandment, required us to swear by his name, and, by a special prohibition, forbidden us to swear by other gods.² The Apostle gives a clear attestation to the same effect, when he says, that “men verily swear by the greater;” but that “when God made promise to Abraham, because he could swear by no greater, he sware by himself;” (Heb. 6:16, 13).

25. Gods naam wordt ook verkleind en verachtelijk gemaakt, wanneer hij gebezigd wordt in eden, die wel waar, maar overbodig zijn; want ook dan wordt hij ijdel gebruikt. Daarom is het niet voldoende, dat wij ons onthouden van meineed, wanneer wij niet tevens bedenken, dat de eed niet tot willekeur of genot, maar uit noodzaak is toegestaan en ingesteld; en dat daarom hij het geoorloofd gebruik van de eed te buiten gaat, die hem toepast bij onnodige zaken. Verder kan geen andere noodzaak voorgewend worden, dan wanneer men de godsdienst of de liefde moet dienen. En daarin wordt tegenwoordig al te onbeteugeld gezondigd en dat des te ondragelijker, omdat juist door de gewoonte men opgehouden heeft het als een zonde te beschouwen. Terwijl het ongetwijfeld voor Gods rechterstoel niet gering geacht wordt. Want overal zonder onderscheid wordt Gods naam in onbeduidende gesprekken roekeloos gebruikt; en men meent, dat dat geen kwaad is, omdat men door een langdurige en ongestrafte vermetelheid tot het bezit van zo grote slechtheid gekomen is. Maar toch blijft het gebod des Heren van kracht, de strafbepaling blijft gewis, en zal eens ten uitvoer gebracht worden, door welke een bijzondere straf wordt afgekondigd tegen hen, die zijn naam zonder reden gebruikt hebben. Ook in ander opzicht wordt gezondigd, namelijk dat we in zijn plaats bij het zweren zijn heilige dienaren stellen, waarbij de goddeloosheid duidelijk is, want zo brengen we de eer der Godheid op hen over. Immers het is niet zonder reden dat de Here door een bijzonder gebod beveelt te zweren bij zijn naam, en door een bijzonder verbod verhindert, dat men ons bij andere goden hoort zweren (Ex. 23:13; Deut.6:13; 10:20) Ook de apostel betuigt dat duidelijk, wanneer hij schrijft (Heb. 6:16) dat de mensen zweren bij meerderen dan zij zijn; maar dat God, omdat Hij in heerlijkheid niemand boven zich had, bij zichzelf gezworen heeft.

25. Der leichtfertige Eidschwur

Herabgewürdigt und gemein gemacht wird Gottes Name auch dann, wenn wir ihn zu überflüssigen, wenn auch nicht unwahren Eidschwüren gebrauchen. Denn auch dabei wird er unnützlich geführt. Deshalb genügt es nicht, den Falscheid zu meiden; wir müssen zugleich bedenken, daß der Eid nicht um der Lust willen oder zum Vergnügen, sondern um der Not willen erlaubt und eingerichtet ist. Wer also unnötigerweise den Eid zur Anwendung bringt, der geht über den erlaubten Gebrauch hinaus. Erforderlich ist aber der Eid dann, wenn es gilt, der Religion oder der Liebe zu dienen. Hierin wird heutzutage sehr leichtsinnig gesündigt, und das ist um so schlimmer, als man infolge der eingerissenen Gewohnheit solches leichtsinnige Schwören gar nicht mehr für Sünde hält, obwohl es doch vor Gottes Richterstuhl gewiß nicht gering angeschlagen wird. So wird der Name Gottes allenthalben auch in albernem Geschwätz leichtsinnig zum Schwur gebraucht; und dabei meint man nicht einmal, etwas Unrechtes zu tun, weil man durch lange geübte und ungestraft gebliebene Vermessenheit geradezu rechtmäßig in den Besitz dieses Lasters gekommen zu sein glaubt! Und doch bleibt des Herrn Gebot in Kraft, auch bleibt die Strafdrohung fest bestehen — und sie wird einst zur Wirkung kommen, wenn alle, die seinen Namen mißbrauchen, ihre besondere Strafe erhalten werden.

Man sündigt aber noch in einem anderen Stück: nämlich wenn man beim Schwören an Gottes Stelle seine heiligen Knechte setzt. Das ist offenbare Gottlosigkeit: 234 denn auf diese Weise überträgt man Gottes Ehre auf die Heiligen! (Ex. 23,13). Auch ist es ja nicht ohne Grund geschehen, daß der Herr in besonderem Gebot befiehlt, bei seinem Namen zu schwören, und uns in besonderem Verbot untersagt, beim Schwören den Namen anderer Götter hören zu lassen (Deut. 6,13; 10,20). Und der Apostel bezeugt das auch ganz deutlich: er schreibt, die Menschen leisteten den Eid bei einem Höheren, als sie selber sind, Gott aber, über dem ja in seiner Herrlichkeit niemand steht, habe bei sich selbst geschworen (Hebr. 6,16f.).

25. Die ongeoorloofde gebruik van die eed

Die Naam van God word ook goedkoop en alledaags gemaak as dit gebruik word in eedafleggings wat wel waar maar tog oorbodig is. Ook in sulke gevalle word dit misbruik. Daarom sou dit nie genoeg wees as ons ons net van ’n valse eed weerhou nie, as ons nie terselfdertyd ook daaraan gedagtig is dat ’n eed nie willekeurig of ter wille van plesier nie maar uit nood veroorloof en ingestel is en dat die mense wat dit op onnodige sake toepas, die geoorloofde gebruik daarvan oortree. Verder kan nood ook nie as verskoning voorgehou word nie behalwe wanneer ’n eed die eerbetoon van God en die liefde dien.

Hierin word daar vandag te vryelik gesondig - en dit des te ondraagliker omdat dit uit gewoonte nie meer as ’n sonde gereken word nie.⁹⁴ Voor die regbank van God word dit nogtans nie as ’n geringe sonde gereken nie. Want God se Naam word oral en sonder onderskeid in onbenullige gesprekke geskend, en mense reken dat dit nie kwaadwillig is nie, omdat hulle deur hulle langdurige en ongestrafte vermetelheid so ’n groot oneerbaarheid bereik het. Die gebod van die Here bly nogtans vas en seker; sy strafbepaling bly onwrikbaar en sal eenmaal in vervulling gaan. Daarvolgens word ’n besondere wraak uitgespreek teenoor die mense wat sy Naam ydellik gebruik.

Ook in ’n ander opsig sondig ons teen die gebod, naamlik wanneer ons uit openlike goddeloosheid God se heilige knegte in ons eedaflegging in God se plek stel.⁹⁵ So dra ons die heerlikheid van God immers op ander oor.⁹⁶ Want dit is nie sonder rede dat God in ’n spesiale gebod voorskrywe dat ons by sy Naam moet sweer nie.⁹⁷ Hy verbied ons trouens in ’n afsonderlike gebod om by vreemde gode te sweer.⁹⁸ Die apostel lewer duidelik dieselfde getuienis wanneer hy skryf dat die mense hulle 526 meerdere in hulle eedafleggings aanroep, maar dat God by Homself gesweer het omdat sy heerlikheid niks groter gehad het nie.⁹⁹

25. Однако если мы прибегаем к имени Бога пусть в правдивой, но незначительной или излишней клятве, то тем самым мы всё равно умаляем или оскорбляем его честь. Это другой вид клятвы, в которой имя Господа произносится напрасно. Поэтому недостаточно воздерживаться от ложной клятвы или клятвопреступления, но следует также помнить, что клятва установлена не для забавы людей, а по необходимости и что при отсутствии таковой она запрещена. Те, кто прибегает к клятве по ничтожному поводу, нарушают правила её доброго, законного употребления. Необходимость в клятве возникает только тогда, когда она связана с верой, любовью, милосердием.

В наше время очень грешат клятвами по всякому поводу, и это стало настолько привычным, что не считается грехом. Но на Божьем Суде будет иначе. Ибо именем Бога злоупотребляют по неразумию и суетности и не задумываются, что творят зло, так как по причине своей распущенности люди стали одержимы божбой. Однако повеление Бога остаётся в силе, и угроза, которую Он добавил к нему, не отменена. Суровая кара ожидает тех, кто станет прибегать к Божьему имени напрасно. Существует и иной грех этого рода, когда люди в своих клятвах вместо имени Бога обращаются к именам святых, клянясь св. Иаковом или св. Антонием. Это явное нечестие, поскольку здесь Божья слава переносится на святых. Но Бог не без оснований совершенно определённо повелел клясться только его именем и особым предписанием запретил клясться именами других богов (Исх 23:13; Втор 6:13; 10:20). То же самое имеет в виду апостол, когда пишет, что люди в своих клятвах призывают Бога, так как клянутся высшим, но Бог клялся самим Собою, потому что выше Его нет (Евр 6:13-16).

26. Hac iurisiurandi^m moderatione Anabaptistae non contenti, omnia sine exceptione execrantur: quoniam Christi generale sit interdictum, Ego dico vobis, ne iuretis omnino: sit autem sermo vester, est, est: non, non: quod ultra est, a malo 367 est [Matth. 5. f. 34.]^{1 a}. Sed hoc modo inconsiderate in Christum impingunt: dum illum faciunt Patri adversarium, et qui ad decreta eius abroganda in terram descenderit. Siquidem Deus aeternus^b in Lege non modo iuramentum, ceu rem legitimam, permittit: (quod ipsum abunde foret) sed in necessitate imperat [Exod. 22. b. 11]. Christus autem se asserit unum esse cum Patre [Iohan. 10. f. 30.], se non aliud afferre quam quod Pater mandaverit [Ibidem, d. 18.], doctrinam suam non esse a seipso [Iohan. 7. c. 16.], etc. Quid ergo? Deumne sibi contrarium facient, 368 qui quod semel in moribus praecipiendo approbarit, postea prohibeat ac damnet? Sed quia in verbis Christi nonnihil est difficultatis, ea paulisper expendamus. Hic autem nunquam verum assequemur nisi oculos intendamus in Christi scopum, et ad id quod illic agit animum advertamus. Illi non est institutum, Legem aut laxare, aut restringere, sed ad veram ac germanam intelligentiam reducere, quae falsis Scribarum et Pharisaeorum commentis valde depravata fuerat. Id si tenemus, non putabimus Christum damnasse in totum iuramenta: sed ea tantum quae Legis regulam transgrediuntur. Ex ipsis^a constat, populum nihil tunc cavere solitum praeter periuria, quum non iis solis, sed inanibus quoque ac supervacuis iuramentis Lex interdicat. Dominus ergo, certissimus Legis interpres, non modo peierare, sed etiam iurare, malum esse admonet^b. Quomodo iurare? nempe in vanum. Quae autem in Lege commendantur iuramenta, salva et libera relinquit. Videntur sibi validius pugnare quum mordicus arripiunt particulam^c Omnino¹: quae tamen non ad iurandi^d verbum refertur, sed subiectas sacramentorum formulas. Nam et ista erat erroris portio, quod dum per caelum et terram deierabant, Dei nomen se non putabant attingere. Ergo post praecipuum praevaricationis caput, omnia etiam subterfugia Dominus illis praecidit: ne se opinentur evasisse si suppresso Dei nomine caelum et terram appellarint. || Nam hic quoque obiter notandum, quanvis non exprimatur nomen Dei, homines tamen obliquis formis per ipsum iurare: quemadmodum si per lumen vitale, per panem quo vescuntur, per baptismum suum, aut alia divinae erga se liberalitatis pignora quaelibet iurent. Neque vero Christus eo loco per caelum et terram et Ierosolymam iurare vetans, superstitionem corrigit, ut falso quidam putant: sed eorum potius sophisticam argutiam refellit qui pro nihilo ducebant indirecta iuramenta futiliter iactare, quasi sacro Dei nomini parcerent, quod tamen insculptum est singulis eius beneficiis. Alia est ratio ubi vel mortalis quispiam, vel mortuus, vel Angelus in locum Dei substituitur: sicuti apud profanas gentes excogitavit adulatio putidam illam formam, per vitam aut genium^e Regis: quia tunc falsa apotheosis unius Dei gloriam obscurat et minuit. Verum ubi nihil aliud est propositum quam ex sacro Dei nomine 369 petere dictorum confirmationem, quanvis id oblique fiat, in frivolis omnibus iuramentis laeditur eius maiestas. Licentiam hanc vano praetextu spoliat Christus, omnino iurare prohibens. Eodem et Iacobus tendit, illa Christi verba quae citavi usurpans [Iacob. 5. c. 12.]: quia semper in mundo grassata est illa temeritas, quae tamen profanatio est nominis Dei. Nam si ad substantiam referas particulam Omnino, acsi nulla exceptione illicitum esset quodvis iusiurandum, quorsum explicatio quae mox additur, Neque per caelum, neque per terram, etc. Quibus satis patet, cavillis occurri unde levari suum vitium Iudaei putabant.

26. Les Anabaptistes non contens de ceste moderation, condamnent sans exception tous juremens, d’autant que la defense de Christ est generale, où il dit, Je vous defen de ne jurer du tout: mais que vostre parolle soit, ouy ouy, non non: ce qui est outre est du mauvais (Matth. 5:34–37; Jaq. 5:12). Mais en ce faisant, ils font injure à Christ, le faisant adversaire de son Pere, comme s’il estoit venu en terre pour aneantir ses commandemens. Car le Dieu eternel, en sa Loy non seulement permet le jurement comme chose licite (ce qui devroit bien suffire) mais commande d’en user en necessité (Ex. 22:11). Or Christ tesmoigne qu’il est un avec son Pere: qu’il n’apporte rien que son Pere n’ait commandé: que sa doctrine n’est point de luy mesme (Jean 7:16; 10:30, 18), etc. Qu’est-ce donc qu’ils diront? Feront-ils Dieu repugnant à soy, pour defendre et condamner ce qu’il a une fois approuvé en le commandant? Pourtant leur sentence ne peut estre receue. Mais pource qu’il y a quelque difficulté aux parolles de Christ, il nous les faut regarder de plus pres, desquelles certes nous n’aurons point l’intelligence, sinon que nous considerions son but, et adressions nostre pensée à ce qu’il pretend en ce passage-là. Or est-il ainsi qu’il ne veut point amplifier ne restreindre la Loy, mais seulement la reduire en son sens naturel, lequel avoit esté grandement corrompu par les fausses gloses des Scribes et Pharisiens. Si nous tenons cela, nous ne penserons point que Christ ait voulu condamner tous sermens universellement, mais seulement ceux qui transgressent la reigle de la Loy. Il appert de ses parolles, que le peuple ne se gardoit pour lors sinon de se parjurer: comme ainsi soit que la Loy ne defende point seulement les parjures, mais les juremens superflus. Parquoy le Seigneur Jesus, vray expositeur de la Loy, admoneste que non seulement c’est mal fait de se parjurer, mais aussi de jurer (Matth. 5:34). Comment jurer? assavoir en vain; mais les sermens que la Loy approuve, il les laisse libres et en leur entier. Mais ils s’arrestent à ceste diction, Dutout: laquelle toutesfois ne se rapporte point au verbe qui est là mis, assavoir Jurer: mais aux formes de juremens qui s’ensuyvent apres. Car c’estoit-là une partie de l’erreur, qu’en jurant par le ciel et par la terre, ils ne pensoyent pas attoucher le nom de Dieu. Le Seigneur donc ayant corrigé la principale transgression, leur oste apres tous subterfuges: afin qu’ils ne pensent pas estre eschappez, si en supprimant le nom de Dieu ils jurent par le ciel et par la terre. Car il est besoin de noter encores icy en passant, combien que le nom de Dieu ne soit point exprimé, toutesfois qu’on jure bien par iceluy en formes obliques: comme si on jure par le soleil qui nous esclaire, par le pain qu’on menge, par le baptesme, ou autres benefices de Dieu qui nous sont comme gages de sa bonté. Et de fait Christ en ce passage ne defend pas de jurer par le ciel et la terre et Jerusalem, pour corriger la superstition, comme aucuns s’y abusent: mais plustost rabat l’excuse et vaine sophisterie de ceux qui estimoyent pour neant d’avoir tousjours en la bouche des sermens desguisez et tortus: comme s’ils espargnoyent le nom de Dieu, lequel neantmoins est imprimé en tous les biens dont il nous fait jouir. Il y a une autre raison, quand quelque homme mortel ou desja trespassé ou mesme un Ange est substitué au lieu de Dieu; comme les Payens par leurs flatteries se sont accoustumez à jurer par la vie ou bonne fortune de leur Roy: car alors en deifiant les hommes, on obscurcit d’autant la gloire d’un seul Dieu, ou mesme on la diminue. Mais quand on n’a autre but n’intention, que de confermer son dire par le nom sacré de Dieu, combien que cela se face obliquement, sa majesté est blessée en tous sermens legers et volages. Jesus Christ en defendant de jurer du tout, oste ceste masque ou vaine couverture dont les hommes se cuident justifier. Sainct Jaques en recitant les parolles de son maistre, tend à une mesme fin, pource qu’en tout temps ceste licence d’abuser temerairement du nom de Dieu, a esté trop vulgaire: combien qu’elle emporte une meschante profanation (Jacq. 5:12). Car si ce mot, Dutout, se rapportoit à la substance, comme s’il n’estoit nullement permis de jurer, et que sans exception il fust defendu, de quoy serviroit ce qui est tantost apres adjousté par forme de declaration, c’est qu’on ne prenne point les noms du ciel ne de la terre? etc. Car il appert que c’est pour fermer toutes escbappatoires par lesquelles les Juifs se pensoyent sauver.

26. 351 The Anabaptists, not satisfied with this limitation of oaths, condemn all oaths without exception; because the prohibition of Christ is general: “I say unto you, Swear not at all. But let your communication be, Yea, yea; Nay, nay: for whatsoever is more than these cometh of evil.”⁸⁵⁷ But by this mode of interpretation they set Christ in opposition to the Father, as though he descended into this world to abrogate the Father's decrees. For in the law the eternal God not only permits an oath, as a lawful thing, which would be sufficient to justify the use of it, but in cases of necessity commands it.⁸⁵⁸ Now, Christ asserts, that “he and his Father are one,” that “he acts only according to the commands of the Father,” that “his doctrine is not of himself,” &c.⁸⁵⁹ What then? Will they make God to contradict himself, by prohibiting and condemning in our conduct that which he has before approved and enjoined? But as the words of Christ involve some difficulty, let us enter on a brief examination of them. Here we shall never arrive at the truth, unless we attend to the design of Christ, and advert to the subject of which he is there treating. His design is not to relax or to restrict the law, but to reduce it to its true and genuine meaning, which had been very much corrupted by the false comments of the scribes and Pharisees. If we bear this in our minds, we shall not be of opinion that Christ condemned all oaths, but only those which transgress the rule of the law. It appears to have been the custom of the people at that time to avoid nothing but perjuries; whereas the law forbids not only perjuries, but likewise all vain and superfluous oaths. Our Lord, therefore, that infallible expositor of the law, apprizes them that it is sinful, not only to perjure themselves, but even to swear. To swear in what manner? In vain. But the oaths which are sanctioned in the law he leaves without any objection. They consider themselves as urging a very powerful argument, when they violently insist on the particle at all; which, nevertheless, refers not to the word swear, but to the forms of oaths that are there subjoined. For the error there condemned consisted, partly, in a supposition that in swearing by heaven and earth, there was no interference with the name of God. Therefore, after the principal instance of transgression, the Lord goes on to destroy all their subterfuges, that they may not imagine themselves to have escaped by suppressing the name of God, and calling heaven and earth to witness for them. For here, by the way, it must be remarked, that men indirectly swear by God, though his name is not expressed; as when they swear by the light of life, by the bread which they eat, by their 352 baptism, or by any other blessings which they have received from the Divine munificence. Nor does Christ in that place prohibit them from swearing by heaven, and earth, and Jerusalem, in order to correct superstition, as some falsely imagine; but rather to confute the sophistical subtlety of persons who thought there was no crime in the foolish use of indirect oaths, as though they were not chargeable with profaning the sacred name of God, which is engraven, however, on all his benefits. But the case is different, where any mortal man, or one that is dead, or an angel, is substituted in the place of God; as, among idolatrous nations, adulation invented that odious form of swearing by the life or genius of a king; because in such cases the deification of a creature obscures and diminishes the glory of the only true God. But when we mean nothing but to derive a confirmation to our assertions from the sacred name of God, although it be done in an indirect manner, yet all such frivolous oaths are offensive to his majesty. Christ deprives this licentious practice of every vain excuse, by his prohibition of swearing at all. James also aims at the same point,⁸⁶⁰ where he uses the language of Christ, which I have cited; because this presumption has always been prevalent in the world, notwithstanding it is a profanation of the name of God. For if you refer the particle at all to the substance of swearing, as though every oath, without exception, were unlawful, what means the explanation which is immediately annexed, “Neither by heaven, neither by earth,” &c., language evidently used in refutation of those cavils, which the Jews considered as furnishing an excuse for their sin.

26. The Anabaptists, who condemn all oaths, refuted. 1. By the authority of Christ, who cannot be opposed in anything to the Father. A passage perverted by the Anabaptists explained. The design of our Saviour in the passage. What meant by his there prohibiting oaths.

The Anabaptists, not content with this moderate use of oaths, condemn all, without exception, on the ground of our Saviour’s general prohibition, “I say unto you, Swear not at all:” “Let your speech be Yea, yea; Nay, nay: for whatsoever is more than these cometh of evil,” (Mt. 5:34; James 5:12). In this way, they inconsiderately make a stumbling-stone of Christ, setting him in opposition to the Father, as if he had descended into the world to annul his decrees. In the Law, the Almighty not only permits an oath as a thing that is lawful (this were amply sufficient), but, in a case of necessity, actually commands it (Exod. 22:11). Christ again declares, that he and his Father are one; that he only delivers what was commanded of his Father; that his doctrine is not his own, but his that sent him (John 10:18, 30; 7:16). What then? Will they make God contradict himself, by approving and commanding at one time, what he afterwards prohibits and condemns? But as there is some difficulty in what our Saviour says on the subject of swearing, it may be proper to consider it a little. Here, however, we shall never arrive at the true meaning, unless we attend to the design of Christ, and the subject of which he is treating. His purpose 337was, neither to relax nor to curtail the Law, but to restore the true and genuine meaning, which had been greatly corrupted by the false glosses of the Scribes and Pharisees. If we attend to this we shall not suppose that Christ condemned all oaths but those only which transgressed the rule of the Law. It is evident, from the oaths themselves, that the people were accustomed to think it enough if they avoided perjury, whereas the Law prohibits not perjury merely, but also vain and superfluous oaths. Therefore our Lord, who is the best interpreter of the Law, reminds them that there is a sin not only in perjury, but in swearing. How in swearing? Namely, by swearing vainly. Those oaths, however, which are authorised by the Law, he leaves safe and free. Those who condemn oaths think their argument invincible when they fasten on the expression, not at all. The expression applies not to the word swear, but to the subjoined forms of oaths. For part of the error consisted in their supposing, that when they swore by the heaven and the earth, they did not touch the name of God. The Lord, therefore, after cutting off the principal source of prevarication, deprives them of all subterfuges,warning them against supposing that they escape guilt by suppressing the name of God, and appealing to heaven and earth. For it ought here to be observed in passing, that although the name of God is not expressed, yet men swear by him in using indirect forms, as when they swear by the light of life, by the bread they eat, by their baptism, or any other pledges of the divine liberality towards them. Some erroneously suppose that our Saviour, in that passage, rebukes superstition, by forbidding men to swear by heaven and earth, and Jerusalem. He rather refutes the sophistical subtilty of those who thought it nothing vainly to utter indirect oaths, imagining that they thus spared the holy name of God, whereas that name is inscribed on each of his mercies. The case is different, when any mortal living or dead, or an angel, is substituted in the place of God, as in the vile form devised by flattery in heathen nations, “By the life or genius of the king”; for, in this case, the false apotheosis obscures and impairs the glory of the one God. But when nothing else is intended than to confirm what is said by an appeal to the holy name of God, although it is done indirectly, yet his majesty is insulted by all frivolous oaths. Christ strips this abuse of every vain pretext when he says “Swear not at all”. To the same effect is the passage in which James uses the words of our Saviour above quoted (James 5:12). For this rash swearing has always prevailed in the world,notwithstanding that it is a profanation of the name of God. If you refer the words, “not at all”, to the act itself, as if every oath, without exception, were unlawful, what will be the use of the explanation which immediately follows—Neither by heaven, neither by the earth, &c.? These words make it clear, that the object in view was to meet the cavils by which the Jews thought they could extenuate their fault.

26. Met deze gematigdheid in het zweren niet tevreden, verfoeien de Wederdopers alle eden zonder uitzondering, omdat het verbod van Christus algemeen is (Matt. 5:34) "Ik zeg u, zweert ganselijk niet; maar laat zijn uw woord ja, ja, neen, neen: wat boven deze is, dat is uit de boze." Maar op die manier treffen ze op onberaden wijze Christus, doordat ze Hem maken tot de tegenstander van de Vader, alsof Hij op de aarde neergedaald zou zijn om diens geboden af te schaffen. Immers de eeuwige God staat in de wet de eed niet alleen toe als een wettige zaak (Ex. 22:11) wat op zichzelf al meer dan voldoende zou zijn, maar Hij beveelt ook het gebruik ervan, wanneer dat nodig is. En Christus betuigt, dat Hij één is met de Vader, dat Hij niets anders brengt dan wat de Vader bevolen heeft, dat zijn leer niet van Hem zelf is enz. (Joh. 10:30; 10:18; 7:16) Hoe dan ? Zullen ze God doen strijden tegen zichzelf, alsof Hij, wat Hij in de zeden door zijn gebod goedgekeurd heeft, later verbiedt en veroordeelt? Maar omdat in Christus' woorden enige moeilijkheid gelegen is, moeten wij ze een weinig overwegen. Daarbij zullen wij echter nooit de waarheid bereiken, wanneer we de ogen niet richten op wat Christus bedoelt en letten op wat Hij daar behandelt. Zijn opzet is niet de wet te verslappen of te beperken, maar het ware en juiste inzicht in de wet te doen weerkeren, dat door de leugenachtige verzinselen der schriftgeleerden en Farizeën zeer bedorven was. Wanneer wij dat vasthouden, zullen wij niet menen, dat Christus alle eedzweren veroordeeld heeft, maar slechts dat, wat de regel der wet te buiten gaat. Uit zijn woorden blijkt, dat het volk toen gewoon was zich alleen te hoeden voor meineed, hoewel de wet niet alleen die, maar ook ijdele en overbodige eden verbiedt. De Here dus, die de meest ontwijfelbare uitlegger der wet is, herinnert er aan, dat niet alleen vals zweren, maar ook zweren kwaad is. Op welke wijze zweren? Wel: ijdel. Maar de eden, die in de wet worden aangeprezen, laat Hij ongedeerd en vrij: Zij denken, dat ze krachtiger strijden door met hand en tand vast te houden aan het woordje "ganselijk"; maar dat behoort niet bij het woord "zweert", maar bij de soorten van eden, die verder genoemd worden. Want ook dat was een deel van hun dwaling, dat ze door bij de hemel en de aarde te zweren, meenden Gods naam niet aan te tasten. Dus na het hoofdbestanddeel van hun overtreding snijdt de Here hun ook alle uitvluchten af, opdat zij niet menen ontsnapt te zijn, wanneer ze zonder Gods naam te noemen, hemel en aarde aanroepen. Want hier moet ook terloops opgemerkt worden, dat de mensen, ofschoon Gods naam niet vermeld wordt, toch zijdelings bij Hem zweren, bijvoorbeeld als ze bij het levenslicht, bij het brood, dat ze eten, bij hun doop, of bij andere bewijzen der Goddelijke milddadigheid jegens hen, zweren. En wanneer Christus op die plaats verbiedt te zweren bij de hemel en de aarde en Jeruzalem, bestraft Hij niet hun bijgeloof, zoals sommigen ten onrechte menen; maar veeleer weerlegt Hij de spitsvondige scherpzinnigheid van hen, die het van geen betekenis achtten niet rechtstreekse eden herhaaldelijk nutteloos uit te spreken, alsof ze Gods heiligen naam spaarden, die echter in ieder van zijn weldaden ingegrift is. Een ander geval is het, wanneer een of ander mens, of een dode, of een engel in Gods plaats gesteld wordt; zoals bij de onheilige heidenen vleierij die weerzinwekkende eedsvorm uitgevonden heeft om te zweren bij het leven of de engel des konings; want dan verduistert en verkleint de valse vergoddelijking de eer van de éne God. Maar wanneer men niets anders bedoelt dan door het gebruik van Gods heilige naam een bevestiging te verkrijgen van zijn woorden, ook al gebeurt dit zijdelings, dan wordt bij alle onbeduidende eden zijn majesteit beledigd. Deze teugeloosheid berooft Christus van haar ijdel voorwendsel door het zweren ganselijk te verbieden. Dat is ook de bedoeling van Jacobus, wanneer hij Christus' woorden, die ik aanhaalde, gebruikt (Jac. 5:12) want altijd heeft die roekeloosheid gewoed in de wereld, hoewel ze een ontheiliging is van Gods naam. Want indien men het woordje "ganselijk" voegt bij de eed, alsof elke eedzwering zonder uitzondering ongeoorloofd was, waartoe dient dan de uitlegging, die onmiddellijk daarna volgt: "noch bij de hemel, noch bij de aarde enz." Uit die woorden blijkt voldoende, dat Christus ingaat tegen de drogredenen, door welke de Joden meenden, dat hun zonde weggenomen werd.

26. Untersagt uns nicht die Bergpredigt jeden Eid?

Solches Maßhalten im Gebrauch des Eides genügt den Wiedertäufern nun nicht, sondern sie verwerfen den Eid vollständig, weil ja Christi Verbot des Schwörens von allgemeiner Geltung sei: „Ich aber sage euch, ihr sollt allerdinge nicht schwören ... Eure Rede aber sei: Ja, ja, nein, nein, was darüber ist, das ist vom Übel“ (Matth. 5,34-37). Aber auf diese Weise rennen sie unbedacht gegen Christus an, indem sie ihn nämlich dem Vater entgegenstellen — als ob er auf die Erde gekommen sei, die Gebote des Vaters abzuschaffen! Denn der ewige Gott hat in seinem Gesetz den Eid nicht nur als etwas Rechtmäßiges erlaubt — was schon für sich ein ausreichender Beweis für die Zulässigkeit des Schwörens wäre — sondern für den Fall der Not geboten! (Ex. 22,10). Christus aber betont doch seine Einheit mit dem Vater (Joh. 10,30), bezeugt auch, daß er nichts beibringt, als was ihm der Vater aufgetragen (Joh. 10,16), daß seine Lehre nicht sein ist, sondern des, der ihn gesandt hat (Joh. 7,16) usw. Wie nun? Will man Gott mit sich selber in Widerspruch setzen, daß er also einmal ein Gebot gegeben und dann das zuvor Gebotene verboten und verdammt habe?

Aber in den Worten Christi steckt tatsächlich eine gewisse Schwierigkeit; deshalb wollen wir sie kurz erläutern. Wir werden dabei jedoch nie das Richtige erkennen, wenn wir nicht Christi Hauptabsicht und den eigentlichen Inhalt seiner Worte fest im Auge behalten. Er hat ja nicht vor, das Gesetz zu erweichen oder einzuschränken, sondern es auf seinen rechten und reinen Sinn zurückzuführen, den die Schriftgelehrten und Pharisäer mit ihren Phantastereien übel entstellt hatten. Halten wir das fest, so werden wir gar nicht auf den Gedanken verfallen, Christus hätte den Eid gänzlich verworfen: er verwirft nur den Eid, der die im Gesetz gegebene Richtschnur verläßt. Aus seinen eigenen Worten ersieht man, daß das Volk dazumal bloß einige Scheu vor dem Meineid hatte, während doch das Gesetz nicht nur den falschen, sondern auch den leichtfertigen, überflüssigen Eidschwur verbietet! Der Herr erklärt also als zuverlässigster Ausleger des Gesetzes nicht nur das Falschschwören, sondern jegliches Schwören für Sünde. Aber welches? Offenkundig doch das leichtfertige Schwören! Den Eid, der vom Gesetz empfohlen wird, läßt er unberührt und frei. Die Wiedertäufer aber haben sich, um ihre Lehre zu verteidigen, ganz auf das Wörtlein „allerdinge“ festgebissen; dies gehört aber gar nicht zu „schwören“, sondern es bezieht sich auf die nachfolgenden Beteuerungsformeln. Denn zu dem damals verbreiteten Irrtum gehörte auch die Neigung, bei Himmel und Erde zu schwören, in der Ansicht, damit den Namen Gottes zu umgehen. So schneidet ihnen der Herr außer der hauptsächlichen Übertretung auch alle Ausflüchte ab, so daß sie also nicht wähnen sollen, sie gingen frei aus, wenn sie Gottes Namen verschwiegen und dafür Himmel und Erde zu Zeugen anriefen! Denn hier muß im Vorbeigehen doch bemerkt werden: der Mensch schwört auch dann tatsächlich bei Gott, wenn er seinen Namen nicht ausdrücklich nennt, sondern unter allerlei Formeln versteckt, wie z. B. wenn einer bei dem Lebenslicht, bei dem Brote, das ihn nährt, bei seiner Taufe oder anderen Pfändern der göttlichen Freundlichkeit seinen Eid tut. Wenn also Christus in der Bergpredigt das Schwören bei dem Himmel oder der Erde oder der Stadt Jerusalem untersagt, so will er damit nicht, wie einige fälschlich annehmen, dem Aberglauben wehren; er will vielmehr die scheinkluge Spitzfindigkeit der Juden widerlegen, die ja meinten, solche leichtfertigen 235 Eidschwüre seien nicht so schlimm, wenn sie bei irgendwelchen Dingen, nicht bei Gottes Namen geschehen wären, als ob man also dabei sozusagen Gottes Namen geschont hätte — der doch all den einzelnen Wohltaten aufgeprägt ist! Eine andere Sache ist es, wenn beim Schwören an Gottes Stelle ein sterblicher Mensch oder irgendein Toter oder auch ein Engel tritt; so hat man bei den Heiden die üble, schmeichlerische Redeweise erdacht: „Bei dem Leben des Königs“ oder auch: „Bei dem Genius des Königs“. Das ist nun eine falsche Menschenvergötterung und dient dazu, die Ehre des einen Gottes zu verdunkeln oder geringzumachen! Aber auch wo man nur die Absicht hat, von dem Namen Gottes selbst eine Bekräftigung der eigenen Rede zu erwarten, da bedeuten solche leichtfertigen Schwüre — selbst wenn es ohne ausdrückliche Nennung des Namens Gottes zugeht — eine Verletzung seiner Majestät. Diesem Leichtsinn nimmt Christus seinen nichtigen Vorwand, indem er „allerdinge“ zu schwören verbietet. Ähnlich ist auch die Absicht des Jakobus, der die oben erwähnten Worte Christi aufnimmt (Jak. 5,12) — denn jener Leichtsinn ist zu allen Zeiten in der Welt groß gewesen, obwohl er doch eine Entheiligung des Namens Gottes ist. — Würde sich das Wörtlein „allerdinge“ auf den Eid als solchen beziehen, als ob also jedwedes Schwören ohne Ausnahme unzulässig wäre — wozu dann noch die Erklärung, die dann folgt: „weder bei dem Himmel ... noch bei der Erde ...“? Daraus wird genugsam deutlich, daß Christus hier Ausreden entgegentritt, mit denen die Juden ihr Vergehen zu verharmlosen suchten.

26. Kritiek op die Doperse opvatting dat ’n mens glad nie mag sweer nie

Die Wederdopers is nie met hierdie matigheid in die toepassing van die eed tevrede nie en vervloek alle eedafleggings sonder onderskeid.¹⁰⁰ Hulle voer as rede aan dat die volgende verbod van Christus algemeen gegeld het: “Ek sê vir julle: Sweer hoegenaamd pie; maar laat julle woorde wees: Ja ja, nee nee. Wat meer is as dit, is uit die bose”.¹⁰¹ Maar so val hulle Christus onbesonne aan wanneer hulle van Hom ’n teenstander van sy Vader maak, asof Hy na die wêreld gekom het om die besluite van sy Vader af te skaf. Want die ewige God laat ’n eed nie alleen as iets wettigs in sy wet toe nie - en dit sou al voldoende rede vir die gebruik daarvan wees -, maar Hy gebied ons ook om dit in nood te gebruik.¹⁰² Christus verklaar egter dat Hy een is met die Vader¹⁰³ en dat Hy nie ’n ander leer te voorskyn bring as wat die Vader Hom beveel het nie,¹⁰⁴ en dat sy leer nie uit Homself is nie, ensovoorts.¹⁰⁵ Wat dink hulle dan? Sal hulle van God sy eie teenstander maak wat iets wat Hy eenmaal in sy gebod oor die goeie sedes goedgekeur het, later sou verbied en sou verdoem?

Maar omdat daar in Christus se woorde ietwat van ’n probleem is, moet ons dit ’n oomblik oorweeg. Ons sal die waarheid hier egter nooit snap nie, tensy ons ons oë op Christus se doel vestig en tensy ons let op dit wat Hy daar behandel. Sy voorneme is nie om die wet te verslap of te beperk nie maar om die ware en egte begrip daarvan weer terug te bring, omdat dit deur die valse versinsels van die Skrifgeleerdes en die Fariseërs erg bedorwe was. As ons dit onthou, sal ons nie dink dat Christus eedafleggings heeltemal verdoem het nie maar dat Hy slegs die 527  eedafleggings verdoem het wat die reël van die wet oorskry. Dit blyk juis uit sy woorde dat die volk destyds die gewoonte gehad het om niks anders as vals ede te vermy nie, aangesien die wet nie alleen sulke ede nie maar ook alle ligsinnige en oorbodige ede verbied. Daarom leer die Here, die sekerste vertolker van die wet, dat dit nie alleen ’n euwel is om vals te sweer nie maar ook om te sweer.¹⁰⁶ Om hoe te sweer? Natuurlik om ligsinnig te sweer! Die eedafleggings wat egter in die wet aanbeveel  word, het Hy vry en veilig gelaat. Dit lyk vir hulle asof hulle baie kragtig daarteen stry wanneer hulle die woorde “hoegenaamd nie” knaend aangryp.¹⁰⁷ Dit het egter nie betrekking op die woord “sweer” nie maar op die soorte ede wat Hy daarna bygevoeg het. Want dit was ook deel van hulle dwaling dat hulle gemeen het dat hulle God se Naam nie skend as hulle by die hemel en die aarde sweer nie. Nadat Hy hulle dus die hoofgrond van hulle verdediging ontneem het, sny Hy ook alle ander uitvlugte vir hulle af, sodat hulle nie die indruk mag hê dat hulle ontkom het as hulle God se Naam onderdruk en die aarde en die hemel as getuies aanroep nie.

Hier moet ons ook terloops daarop let dat mense tog met sydelingse spreekwyses by Hom sweer al word God se Naam nie uitdruklik vermeld nie. So doen hulle byvoorbeeld as hulle by die lig van die lewe, by die brood wat hulle eet, by die doop of by ander waarborge van God se milddadigheid teenoor hulle sweer. Wanneer Christus hulle daar verbied om by die hemel, by die aarde en by Jerusalem te sweer,¹⁰⁸ stel Hy nie hulle bygelowigheid reg soos sommige mense valslik meen nie. Hy weerlê trouens eerder hulle leuenagtige spitsvondigheid, omdat hulle dit van geen belang geag het om ligsinnig sulke indirekte eedafleggings uit te basuin nie - net asof hulle dan die heilige Naam van God sou ontsien, wat tog op elkeen van sy weldade ingegrif is!

Dit is iets heeltemal anders as ’n sterflike mens of ’n gestorwene of ’n engel in God se plek gestel word, soos die kruipery van die onheilige heidene die stinkende vorm van die eed by die lewe of by die genius van hulle koning uitgevind het, want die valse verheffing van ’n mens verduister en verminder die heerlikheid van die enige God. Wanneer ’n mens trouens geen ander voorneme het as om met die heilige Naam van God bevestiging vir sy woorde te soek nie, word sy majesteit in sulke lukrake ede geskaad, al sou daar net ’n sydelingse verwysing na sy Naam wees. Christus neem die ligsinnige dekmantel van hierdie teuellose vryheid weg wanneer Hy sê dat ’n mens hoegenaamd nie moet sweer nie. Jakobus se woorde het dieselfde strekking wanneer hy dieselfde 528 woorde van Christus wat ek aangehaal het, gebruik.¹⁰⁹ Die onbesonnenheid wat nogtans ’n ontheiliging van God se Naam is, het trouens nog altyd op die wêreld gewoed. Want as ’n mens die woorde “hoegenaamd nie” na hulle wese terugvoer asof elke eed sonder uitsondering dan onwettig sou wees, wat is dan die bedoeling van die byvoeging: “Nie by die hemel nie en ook nie by die aarde nie, ensovoorts.”? Daaruit is dit duidelik genoeg dat die Jode se uitvlug na aanleiding waarvan hulle gedink het dat hulle hulle sonde verskoon, weggeneem word.

26. Анабаптисты, не довольствуясь этими ограничениями, осуждают все клятвы без исключения, поскольку запрет Христа носил всеобщий характер: «Не клянись вовсе... Но да будет слово ваше "да, да", "нет, нет": а что сверх этого, то от лукавого» (Мф 5:34-37; Иак 5:12). Но тем самым они оскорбляют Христа, выставляя Его противником Отца, как будто Он пришёл на землю для того, чтобы отменить его заповеди. Ибо предвечный Бог в своем Законе не только разрешает клятву как вполне законную вещь (одного этого было бы достаточно), но и предписывает по необходимости пользоваться ею (Исх 22:11). А Христос свидетельствует, что Он и Отец - одно, что Он не принёс ничего, что не заповедал бы Отец, что его учение - не от Него (Ин 10:30; 10:18: 7:16) и т.д. Что ответят на это анабаптисты? Станут ли утверждать, что Бог противоречит самому Себе, запрещая и осуждая то, что Он однажды одобрил и повелел? Поэтому их мнение не может быть принято.

Но, поскольку в связи с упомянутыми словами Христа возникают некоторые трудности, их нужно рассмотреть более подробно. Мы не поймём их подлинного смысла, если не обратимся к намерению Иисуса, к тому, что Он хотел сказать в этом эпизоде. Дело обстоит так. Иисус не желал ни расширять, ни ограничивать Закон, но лишь раскрыть его изначальный смысл, который был сильно искажён ложными толкованиями книжников и фарисеев. Если придерживаться этой точки зрения, то нам никогда не придёт в голову, будто Христос осуждал все клятвы вообще - Он осуждал лишь такие, которые нарушают предписания Закона. Из его слов явствует, что в те времена народ остерегался только ложных клятв, словно в Законе запрещены исключительно они, тогда как запрещены также и излишние, легкомысленные клятвы. Поэтому Иисус Христос как истинный Толкователь Закона убеждает, что дурно не только клясться ложно, но и просто клясться (Мф 5:34). Как именно? Впустую, в суете. Однако клятвы, санкционированные Законом, Христос разрешает в полной мере.

Анабаптисты настаивают на слове «вовсе», хотя оно относится не к глаголу «клясться», а к перечисляемым далее формулам клятвы. Одно из заблуждений той эпохи состояло в том, что, клянясь небом и землёй, люди полагали, что не затрагивают имени Бога. И Господь, исправляя главное нарушение, разоблачает их уловку, дабы они не думали, что соблюдают Закон, когда клянутся небом и землёй, но не упоминают имени Бога. Здесь необходимо отметить, что, хотя оно не произносится явно, люди всё равно клянутся им в скрытой форме. Ибо, клянясь солнцем, которое нам светит, хлебом, который мы едим, крещением или другими благами, исходящими от Бога, мы клянемся залогом его доброты. Так что в этом эпизоде Христос не запрещает, как иные ошибочно думают, клятвы небом, землёй и Иерусалимом, будто это некое суеверие. Он, скорее, отказывается простить и разбивает тщетные софизмы людей, считающих пустяком замаскированные и изощрённые клятвы, в которых они якобы избегают имени Бога, тогда как оно запечатлено во всех благах, которыми мы пользуемся благодаря Богу.

Есть тут и другое нарушение Закона - когда имя Бога замещается именем смертного человека, или уже умершего, или даже Ангела. Так, язычники в желании польстить клянутся жизнью или благополучием своего государя. В этом случае, обожествляя людей, они омрачают славу единого Бога или, по крайней мере, умаляют её. Но когда есть намерение подтвердить свои слова священным именем Бога, хотя это делается косвенным образом, его величие оскорбляется всякой легковесной клятвой. Запрещая клясться, Иисус Христос снимает ложные маски и покровы, которыми люди пытаются оправдаться. Св. Иаков, воспроизводя слова своего Учителя (Иак 5:12), преследует ту же цель, потому что распущенность, с которой дерзко злоупотребляли именем Божьим, была распространена, как и прежде, неся с собой злобное его обесчещивание. Если бы слово «вовсе» относилось к самому существу клятвы, если бы было запрещено клясться вообще и без всяких исключений, то зачем нужно было бы прибавлять запрет клясться небом и землёй? И здесь обнаруживается, что это было сделано для того, чтобы лишить евреев уловок, которыми они думали оправдаться.

27. | Itaque sanis iudiciis ambiguum iam esse^a nequit, Dominum illic iuramenta modo ea improbasse quae per Legem vetita essent. Nam et ipse, qui perfectionis, quam docebat, exemplar in vita exhibuit, non abhorruit a iuramentis quoties res requirebat: et discipuli, quos magistro suo per omnia paruisse non dubitamus, idem exemplum secuti sunt. Quis audeat dicere iuraturum fuisse Paulum, si iusiurandum prorsus interdictum fuisset? Atqui ubi res ita tulit, sine ullo scrupulo iurat, etiam addita interdum imprecatione¹. Nondum tamen finita est quaestio: quando nonnulli sola ab hoc interdicto publica iuramenta eximi arbitrantur²: || qualia sunt quae deferente exigenteque magistratu praestamus: qualia etiam in sanciendis foederibus usurpare principes solent: vel populus, quum in nomen principis iurat: || vel miles, quum sacramento militiae, adigitur: et quae sunt huiusmodi. || In hunc quoque ordinem (et iure) referunt quae^b extant apud Paulum, ad asserendam Evangelii dignitatem^c: quando Apostoli in sua functione privati homines non sunt, sed publici Dei ministri³. || Et sane non inficior illa esse tutissima, quod solidioribus Scripturae testimoniis defenduntur. Iubetur magistratus in re dubia adigere testem ad iuramentum, ille vicissim iuramento respondere; et Apostolus ait humanas controversias hoc remedio expediri [Heb. 6. d. 16]. In hoc praecepto habet uterque solidam officii sui approbationem. Quin etiam apud veteres ethnicos observare licet, publicum et solenne iusiurandum in magna religione habitum fuisse: vulgaria, quae promiscue faciebant, aut pro nihilo, aut non ita magno fuisse reputata, perinde ac^d Dei numen in his non intercedere putarent. Verum privata 370 iuramenta^a, quae sobrie, sancte, reverenter necessariis rebus adhibentur^b, damnare nimis periculosum fuerit: quae ipsa et ratione et exemplis fulciuntur. Nam si privatis in re gravi et seria Deum inter se iudicem appellare licet^c, multo magis testem. Insimulabit te frater tuus perfidiae: purgare te studebis, ex charitatis officio: ille nulla ratione satisfieri sibi patietur. Si in discrimen fama tua ob illius obstinatam malignitatem veniat, sine offensa ad Dei iudicium provocabis, ut tuam innocentiam tempore manifestet. Minus est testem advocare, si verba expenduntur. Non video igitur cur hic illicitam asseramus attestationem. Neque desunt plurima exempla. Si Abraham et Isaac sacramentum cum Abimelech publico nomine praetexitur [Gene. 21. c. 24; 26. g. 31^d]: at certe Iacob et Laban privati erant, qui mutuo iuramento foedus inter se sanciunt [Gene. 31. g. 53.]¹. Privatus erat Booz, qui promissum coniugium Ruth eodem modo confirmavit [Ruth 3. c. 13^e]. Privatus erat^f Abdias, vir iustus et timens Dei^g, qui iuramento asseverat quod Eliae vult persuadere [1. Reg. 18. b. 10]. Nullam itaque meliorem regulam habeo, nisi ut iuramenta sic moderemur^h ne temeraria sint, ne promiscua, ne libidinosa, ne frivola:ⁱ sed iustae necessitati serviant, ubi scilicet vel Domini gloria vindicanda, vel promovenda fratris aedificatio²; quo Legis mandatum spectat.

| PRAECEPTUM QUARTUM.

Recordare ut diem sabbathi sanctifices. Sex diebus operaberis, et facies omnia opera tua: septimo autem die sabbathum Iehovae^k Dei tui est. Non facies ullum^l opus in eo, etc.

27. Pourtant ce ne peut estre chose douteuse à gens de sain entendement, que le Seigneur ne reprouve en ce passage autres sermens sinon ceux qui estoyent defendus par la Loy. Car luy-mesme, qui a representé en toute sa vie la perfection qu’il a commandée, n’a point eu horreur de jurer quand la chose le requeroit: et ses disciples, que nous ne doutons point avoir gardé sa reigle, ont suyvi un mesme exemple. Qui oseroit dire que sainct Paul eust voulu jurer, si le jurement eust esté du tout defendu? Or quand la matiere le requiert, il jure sans aucun scrupule, adjoustant mesme aucune fois imprecation. Toutesfois la question n’est pas encore solue, pource qu’aucuns pensent qu’il n’y a que les sermens publiques qui soyent exceptez: comme sont ceux que le Magistrat requiert de nous, ou que le peuple fait à ses superieurs, ou bien les superieurs au peuple, les gendarmes à leurs Capitaines, et les Princes entre eux en faisant quelque alliance. Auquel nombre ils comprennent (et à bon droit) tous les sermens qui sont en sainct Paul: veu que les Apostres en leur office n’ont point esté hommes particuliers, mais officiers publiques de Dieu. Et de fait, je ne nie pas que les sermens publiques ne soyent les plus seurs, d’autant qu’ils sont approuvez de plus fermes tesmoignages de l’Escriture. Il est commandé au Magistrat de contreindre un tesmoin à jurer en chose douteuse: et le tesmoin est tenu d’en respondre. Pareillement l’Apostre dit que les controversies humaines sont decideées par ce remede (Hebr. 6:16). Pourtant l’un et l’autre a bonne approbation de ce qu’il fait. Et de fait on peut observer que les Payens anciennement avoyent en grande religion les sermens publiques et solennels: au contraire, qu’ils n’estimoyent pas beaucoup ceux qu’ils faisoyent en leur privé, comme si Dieu n’en eust tenu conte. Neantmoins de condamner les sermens particuliers, qui se font sobrement és choses necessaires avec reverence, c’est une chose trop perilleuse, veu qu’ils sont fondez sur bonne raison et exemples de l’Escriture. Car s’il est licite à personnes privées d’invoquer Dieu pour Juge sur leurs propos: par plus forte raison il leur sera permis de l’invoquer pour tesmoin. Exemple: Ton prochain t’accusera de quelque desloyauté: tu tascheras par charité de te purger: il n’acceptera aucune raison en payement Si ta renommée vient en danger pour l’obstination qu’il a en sa mauvaise fantasie: sans offense tu pourras appeler au jugement de Dieu, afin qu’il declaire ton innocence. Si nous regardons les parolles, ce n’est pas si grand’ chose d’appeller Dieu en tesmoin, que pour juge. Je ne voy point donc pourquoy nous devions reprouver une forme de serment, où Dieu soit appellé en tesmoignage. Et pour verifier cela nous avons plusieurs exemples. Si quand Abraham et Isaac ont fait serment à Abimelec, on allegue que ce soyent sermens publiques: pour le moins Jacob et Laban estoyent personnes privées, et neantmoins ont confermé leur alliance par jurement. Booz estoit homme privé, qui a ratifié par serment le mariage promis à Ruth. Pareillement Abdias, homme juste et craignant Dieu (comme dit l’Escriture) lequel testifie par jurement ce qu’il veut persuader à Helie (Gen. 21:24; 26:31; 31:53; Ruth 3:13; 1 Rois 18:10). Je ne voy point donc meilleure reigle, sinon que nous moderions nos sermens en telle sorte qu’ils ne soyent point temeraires, legerement faits, ny en matiere frivole, ny en affection desordonnée: mais qu’ils servent à la necessité, assavoir quand il est question de maintenir la gloire de Dieu, ou conserver charité envers les hommes; à quoy tend le commandement.

27. It can no longer be doubtful, therefore, to persons of sound judgment, that the Lord, in that passage, only condemns those oaths which had been forbidden by the law. For even he, who exhibited in his life an example of the perfection which he inculcated, hesitated not to make use of oaths whenever occasion required; and his disciples, who, we doubt not, were obedient to their master in all things, followed the same example. Who can dare to assert, that Paul would have sworn, if all oaths had been prohibited? But when the occasion requires it, he swears without any scruple, and sometimes even adds an imprecation. The question, however, is not yet decided; for it is the opinion of some persons, that public oaths are the only exceptions from this prohibition; such as we take when required by a magistrate; such also as princes are accustomed to use in ratifying treaties; or subjects, when they swear allegiance to their princes; or soldiers, as a military test; and others of a similar kind. To this class also they 353 justly refer those oaths which we find used by Paul in assertion of the dignity of the gospel; because the Apostles, in the exercise of their functions, were not private persons, but public ministers of God. And indeed I will not deny that these are the safest oaths; because they are sanctioned by the strongest testimonies of Scripture. A magistrate is directed, in a dubious case, to put a witness to his oath, and the witness, on the other hand, is required to answer on his oath; and the Apostle says, that human controversies are adjusted by this expedient.⁸⁶¹ In this precept both parties are furnished with a complete justification of their conduct. Moreover we may observe, that among the ancient heathen a public and solemn oath was held in great reverence; but that common ones, which they used in their ordinary intercourse, were not esteemed of any, or of much importance, because they imagined that these were not regarded by the Divine majesty. But it would be too dangerous to condemn private oaths, which are taken, in cases of necessity, with sobriety, integrity, and reverence, since they are supported both by reason and by scriptural examples. For if it be lawful for private persons in an important and serious affair to appeal to God as a judge between them, much more must it be allowable to invoke him as a witness. Your brother will accuse you of perfidy; you endeavour to exculpate yourself; he will not permit himself by any means to be satisfied. If your reputation be endangered by his obstinate malignity, you may, without any offence, appeal to the judgment of God, that in his own time he will manifest your innocence. If the words be strictly examined, it is a less thing to appeal to him as a witness than as a judge. I see not, therefore, why we should assert such an appeal to him to be unlawful. There are not wanting numerous examples of it. If the oath of Abraham and Isaac with Abimelech be alleged to have been taken in a public capacity, certainly Jacob and Laban were private persons, and yet they confirmed the covenant between them by a mutual oath.⁸⁶² Boaz was a private person, who confirmed in the same manner his promise of marriage to Ruth.⁸⁶³ Obadiah was a private person, a righteous man, and one that feared the Lord, who declared with an oath the fact of which he wished to convince Elijah.⁸⁶⁴ I can find, therefore, no better rule, than that we regulate our oaths in such a manner, that they be not rash or inconsiderate, wanton or frivolous, but used in cases of real necessity, as for vindicating the glory of the Lord, or promoting the edification of our brother; which is the end of this commandment of the law.

27. The lawfulness of oaths confirmed by Christ and the apostles. Some approve of public, but not of private oaths. The lawfulness of the latter proved both by reason and example. Instances from Scripture.

Every person of sound judgment must now see that in that passage our Lord merely condemned those oaths which were forbidden by the Law. For he who in his life exhibited a model of the perfection which he taught, did not object to oaths whenever the occasion required them; and the disciples, who doubtless in all things obeyed their Master, followed the same rule. Who will dare to say that Paul would have sworn (Rom. 1:9; 2 Cor. 1:23) if an oath had been altogether forbidden? But when the occasion calls for it, he adjures without any scruple, and sometimes even imprecates. The question, however, is not yet disposed of. For some think that the only oaths exempted from the prohibition are public oaths, such as those which are administered to us by the magistrate, or independent states employ in ratifying treaties, or the people take when they swear allegiance to their sovereign, or the soldier in the case of the military oath, and others of a similar description. To this class they refer (and justly) those protestations in the writings of Paul, which assert the dignity of the Gospel; since the Apostles, in discharging their office, were not private individuals, but the public servants of God. I certainly deny not that such oaths are the safest because they are most strongly supported by passages of Scripture. The magistrate is enjoined, in a doubtful matter, to put the witness upon oath; and he in his turn to answer upon oath; and an Apostle says, that in this way there is an end of all strife (Heb. 6:16). In this commandment, both parties are fully approved. Nay, we may observe, that among the ancient heathens a public and solemn oath was held in great reverence, while those common oaths which were indiscriminately used were in little or no estimation, as if they thought that, in regard to them, the Deity did not interpose. Private oaths used soberly, sacredly, and reverently, on necessary occasions, it were perilous to condemn, supported as they are by reason and example. For if private individuals are permitted, in a grave and serious matter, to appeal to God as a judge, much more may they appeal to him as a witness. Your brother charges you with perfidy. You, as bound by the duties of charity, labour to clear yourself from the charge. He will on no account be satisfied. If, through his obstinate malice, your good name is brought into jeopardy, you can appeal, without offence, to the judgment of God, that he may in time manifest your innocence. If the terms are weighed, it will be found that it is a less matter to call upon him to be witness; and I therefore see not how it can be called unlawful to do so. And there is no want of examples. If it is pretended that the oath which Abraham and Isaac made with Abimelech was of a public nature, that by which Jacob and Laban bound themselves in mutual league was private. Boaz, though a private man, confirmed his promise of marriage to Ruth in the same way.Obadiah, too, a just man, and one that feared God, though a private individual, in seeking to persuade Elijah, asseverates with an oath.¹ I hold, therefore, that there is no better rule than so to regulate 339our oaths that they shall neither be rash, frivolous, promiscuous, nor passionate, but be made to serve a just necessity; in other words, to vindicate the glory of God, or promote the edification of a brother. This is the end of the Commandment.

Fourth Commandment.

REMEMBER THE SABBATH DAY TO KEEP IT HOLY. SIX DAYS SHALT THOU LABOUR AND DO ALL THY WORK: BUT THE SEVENTH DAY IS THE SABBATH OF THE LORD THY GOD. IN IT THOU SHALT NOT DO ANY WORK, &C.

27. Dus kan het voor het gezonde oordeel niet meer twijfelachtig zijn, dat de Here daar slechts die eden afgekeurd heeft, die door de wet verboden waren. Want ook Hij zelf, die in zijn leven een voorbeeld is geweest van de volmaaktheid, welke Hij leerde, is voor zweren niet teruggedeinsd, zo dikwijls de omstandigheden het eisten; en de discipelen, die zonder twijfel hun Meester in alles gehoorzaam zijn geweest, hebben ook zijn voorbeelden nagevolgd. Wie zou durven beweren, dat Paulus zou gezworen hebben, wanneer de eed geheel en al verboden was geweest? En toch, wanneer het nodig is, zweert hij zonder enig bezwaar, soms zelf onder toevoeging van een vloek (Rom. 1:9; 2 Cor.1:23) Maar het vraagstuk is nog niet ten einde toe besproken, daar sommigen menen, dat van dit verbod alleen de openbare eden zijn uitgezonderd, zoals de eden, die wij afleggen in opdracht en op verzoek der overheid, en de eden, die de vorsten bij het sluiten van verbonden plegen te gebruiken, of die het volk gebruikt, wanneer het trouw zweert aan zijn vorst, of de soldaat, wanneer hij de krijgseed aflegt en dergelijke. Tot deze groep rekenen zij ook (en terecht) de eden, die men leest bij Paulus, ter bevestiging van de waardigheid des evangelies: daar de apostelen in hun bediening geen particuliere mensen zijn maar openbare dienaren Gods. En zeker, ik loochen niet, dat die eden het veiligst zijn, omdat ze door vastere getuigenissen der Schrift verdedigd worden. De overheid krijgt het bevel in een twijfelachtige zaak de getuige de eed te laten afleggen, en deze op zijn beurt om met de eed te antwoorden. En de apostel zegt (Heb. 6:16) dat de geschillen der mensen door dat middel beslecht worden. In dit gebod heeft ieder van beiden een grondige goedkeuring van zijn plicht. Ja zelfs kan men opmerken, dat ook bij de oude heidenen de openbare en plechtige eed in grote eerbied gehouden is; maar dat de alledaagse eden, die ze zonder onderscheid aflegden, of voor niets geacht zijn, of voor niet veel, alsof ze meenden, dat de Godheid daarbij niet betrokken was. Maar de particuliere eden die matig, heilig, en eerbiedig in noodzakelijke omstandigheden aangewend worden, te veroordelen, zou al te gevaarlijk zijn, daar zij ook gesteund worden door de rede en door voorbeelden. Want wanneer het aan particuliere personen geoorloofd is in een belangrijke en ernstige zaak God aan te roepen als een rechter tussen hen, dan des te meer als getuige. Bijvoorbeeld: uw broeder zal u beschuldigen van trouweloosheid, gij zult uw best doen u te zuiveren naar de plicht der liefde; hij zal op geen enkele wijze zich voldoening laten geven. Indien uw naam door zijn hardnekkige boosaardigheid in gevaar zou komen, zult gij u zonder aanstoot op Gods oordeel beroepen, opdat Hij uw onschuld te zijner tijd aan het licht brenge. En veeleer nog kan men Hem als getuige aanroepen, (dan als rechter), wanneer we op de woorden letten. Ik zie dus niet, waarom we zouden beweren, dat hier sprake is van een ongeoorloofd aanroepen als getuige. En het ontbreekt niet aan zeer veel voorbeelden. Indien men de eed van Abraham en Izak met Abimelech wil rekenen onder de openbare eden (Gen. 21:24; 26:32) dan waren Jacob en Laban toch zeker particuliere personen, die door een wederkerige eed het verbond, dat ze met elkander sloten, bekrachtigden (Gen. 31:53) Een particulier persoon was Boaz, die het beloofde huwelijk aan Ruth op dezelfde wijze bevestigde (Ruth 3:13) Een particulier persoon was Obadja, een rechtvaardig en Godvrezend man, die met een eed bevestigt datgene, waarvan hij Elia wil overtuigen (1 Kon. 18:10) Ik heb dus geen betere regel dan deze, dat wij de eden zodanig matigen, dat ze niet lichtvaardig, noch in 't wilde weg, noch uit boze lust, noch om onbeduidende redenen worden afgelegd; maar dat ze een gerechtvaardigde noodzaak dienen, namelijk wanneer òf Gods eer moet worden gehandhaafd òf de stichting van de broeder moet worden bevorderd. En dat is de bedoeling van het gebod.

27. Notfalls ist sogar der außergerichtliche Eid zulässig

Vernünftige Beurteiler werden es also völlig eindeutig finden, daß der Herr in der Bergpredigt nur solche Eidschwüre verbietet, die auch durch das Gesetz untersagt waren. Denn er hat sich ja auch selbst, obwohl er doch in seinem Leben das rechte Vorbild der von ihm gelehrten Vollkommenheit bot, nicht gescheut, zu schwören, wenn die Lage es erforderte, und die Jünger, die doch ihrem Meister unzweifelhaft in allen Dingen nachgefolgt sind, haben sich diesem Beispiel angeschlossen. Wer würde sagen, Paulus könnte geschworen haben, wenn das Schwören gänzlich verboten gewesen wäre? Und doch hat Paulus, wo die Umstände es verlangten, ohne jedes Bedenken geschworen, ja er setzt zuweilen noch eine Formel bei, nach der er verflucht sein will, wenn er falsch aussagt (Röm. 1,9; 2. Kor. 1,23).

Indessen ist unsere Frage noch nicht völlig gelöst. Es gibt nämlich Leute, die von dem Eidesverbot einzig den öffentlichen Eid ausgenommen wissen wollen, also zum Beispiel den Eid, den wir auf Anforderung der Obrigkeit leisten, oder den Schwur, wie ihn Fürsten bei dem Abschluß von Bündnissen anwenden oder wie ihn das Volk leistet, wenn es dem Fürsten Treue schwört, oder auch der Soldat, wenn er dem Kriegsherrn schwört oder dergleichen. Zu dieser Art von Eidschwüren rechnet man dann — und zwar mit Recht! — auch die Eidschwüre bei Paulus, die dazu dienen, die Würde des Evangeliums zu verteidigen. Denn die Apostel sind in ihrem Amt keine Privatleute, sondern öffentlich beglaubigte Diener Gottes! Ich leugne auch nicht, daß man dergleichen Eide mit fester Sicherheit ablegen darf, da sie das unzweideutige Zeugnis der Schrift für sich haben. Die Obrigkeit soll in zweifelhafter Sache den Zeugen unter Eid vernehmen, und dieser soll ihn schwören, wobei der Eid nach dem Wort des Apostels „ein Ende macht alles Haders“ (Hebr. 6,16). In diesem Gebot haben die Obrigkeit, die den Eid fordert, und auch der Mensch, der ihn leistet, eine feste Bestätigung ihres Tuns. So kann man auch bei den alten, heidnischen Völkern sehen, daß sie den öffentlichen, feierlichen Eid in hohen Ehren hielten; den privaten dagegen, den sie tagtäglich übten, schätzten sie für nichts oder zum mindesten sehr gering, ganz als ob solches Schwören Gottes Majestät nichts anginge.

Trotzdem wäre es gefährlich, den außergerichtlichen Eidschwur, sofern er doch in der gebührenden Bescheidenheit, Heiligkeit und Gottesfurcht und nur im Falle der Not geleistet wird, zu verdammen; denn solche Eide lassen sich aus der Vernunft 236 und auch aus allerlei Beispielen rechtfertigen. Wenn doch Einzelpersonen bei wichtigen und ernsten Sachen Gott zum Richter zwischen sich anrufen dürfen, so dürfen sie ihn doch sicher zum Zeugen anrufen! Da wirft dir dein Bruder Treulosigkeit vor; du willst dich von diesem Vorwurf um der Liebe willen reinigen; er aber läßt sich durch keinerlei Gründe überzeugen. Wenn nun dein guter Ruf durch seine beharrlichen Verdächtigungen leidet, so kannst du ohne Bedenken Gott als Richter anrufen, er möge deine Unschuld zu seiner Zeit ans Licht bringen. Wollen wir die Worte wägen, so ist es gar etwas Geringeres, Gott bloß zum Zeugen anzurufen. Ich kann also nicht einsehen, was denn bei solcher Anrufung Unzulässiges sein sollte. Es gibt doch auch viele Schriftzeugnisse dafür. Vielleicht daß man behauptet, der Eidschwur des Abraham und des Isaak mit Abimelech trage öffentlichen Charakter (Gen. 21,24; 26,31). Aber Jakob und Laban waren sicher Privatpersonen, und doch haben sie unter beiderseitiger Eidesleistung einen Bund miteinander gemacht! (Gen. 31,53f.). Auch Boas war ein Privatmann, und doch bekräftigte er sein Eheversprechen an Ruth mit einem Eid (Ruth 3,13). Auch Obadja, ein gerechter und gottesfürchtiger Mann, der einen Eid tat, er wolle Elias Herz erweichen, war eine Privatperson (1. Kön. 18,10).

Ich weiß also keine bessere Regel als die: unsere Eide müssen wir so in Maß halten, daß wir weder leichtsinnig, noch unnötig, noch in böser Absicht, noch mutwillig schwören. Vielmehr soll unser Eid der gerechten Notdurft dienen, wenn es gilt, des Herrn Ehre zu verteidigen oder unserem Nächsten beizustehen, wie es das Gesetz mit diesem Gebot ja auch will.

Viertes Gebot.

Gedenke des Sabbattages, daß du ihn heiligest. Sechs Tage sollst du arbeiten und alle deine Dinge beschicken. Aber am siebenten Tag ist der Sabbat des Herrn, deines Gottes. Da sollst du kein Werk tun ...

27. ’n Eed is ’n noodmaatreël, en dit moet die heerlikheid van God verdedig en tot die stigting van medebroeders bydra.

Mense met gesonde verstand kan gevolglik nie twyfel dat die Here daar slegs daardie eedafleggings afkeur wat deur die wet verbied is nie. Want Hy wat in sy lewe ’n toonbeeld was van die volmaaktheid wat Hy geleer het, het ook self nie daarvan terugdeins om ’n eed af te lê as omstandighede dit vereis het nie. Sy dissipels het ook sy voorbeeld gevolg, en ons twyfel nie dat hulle hulle Meester in alles gehoorsaam het nie. Wie sou dan waag om te sê dat Paulus sou gesweer het as dit heeltemal verbode was om te sweer? Maar wanneer omstandighede dit vereis het, het hy onbeswaard gesweer en soms selfs ’n vervloeking bygevoeg.¹¹⁰ Die vraag is egter hiermee nog nie afgehandel nie. Sommige mense dink trouens dat slegs openbare eedafleggings van die verbod vrygestel is.¹¹¹ Sulke ede is byvoorbeeld dié wat ons aflê wanneer ’n amptenaar ons dit opdra en dit van ons vereis, en die wat vorste gewoonlik gebruik wanneer hulle verdrae sluit. So is die eed wat ’n volk aflê wanneer hy trou sweer aan sy vors, of ’n soldaat wanneer hy hom met ’n oorlogseed verbind, en ander soortgelyke ede. Hulle groepeer hieronder (en tereg ook) die ede wat in Paulus se briewe voorkom om die aansien van die evangelie te verdedig. In hulle bediening is die apostels immers nie maar bloot private mense nie maar openbare dienaars van God. Ek ontken in elk geval nie dat dit die veiligste vorm van eedaflegging is nie, omdat dit met baie vaste getuienis van die Skrif verdedig word. ’n Amptenaar word gelas om in iets waaroor hy twyfel, ’n eed van ’n getuie 529 te eis en die getuie op sy beurt om onder eed te antwoord. Die apostel sê dat die geskille tussen mense met hierdie middel uit die weg geruim word.¹¹² Hulle het albei in hierdie gebod voile goedkeuring van hulle plig. Ja, selfs onder die heidene van die ou tyd kan ons sien dat ’n openbare en plegtige eed met groot eerbied bejeën is, maar dat die gewone eed wat hulle sommer sito-sito afgelê het, van geen of nie van sulke groot belang beskou is nie, net asof hulle gedink het dat God se mag nie in sulke ede voorkom nie.

Maar om persoonlike ede wat met ingetoënheid, heiligheid en eerbied onder noodsaaklike omstandighede afgelê word en wat met redes en voorbeelde ondersteun word, te verdoem, sou alte gevaarlik wees. Want as mense in hulle persoonlike hoedanigheid om ’n gewigtige en ernstige aangeleentheid God as Regter tussen hulle kan aanroep,¹¹³ kan hulle Hom te meer nog as getuie aanroep. Gestel nou maar dat jou broer jou van verraad aankla. Volgens jou liefdesplig sal jy jou inspan om jou daarvan te verontskuldig. Jou broer weer sal hom deur geen rede tevrede laat stel nie. As jou aansien weens sy hardnekkige kwaadwilligheid gevaar loop, sal jy jou sonder aanstoot op die oordeel van God kan beroep om jou onskuld op sy tyd te openbaar. Dit is ’n saak wat minder probleme inhou om God as getuie in te roep as ons woorde opgeweeg word. Ek kan dus nie sien waarom sulke aanroepings van God as getuie hier ongeoorloof sou wees nie.

Hiervan hét ons baie voorbeelde. As die eed wat Abraham en Isak teenoor Abiméleg afgelê het, deur ’n openbare eed gedek word,¹¹⁴ dan het Jakob en Laban in elk geval in hulle persoonlike hoedanigheid hulle verbond met ’n wedersydse eed bekragtig.¹¹⁵ Boas het in sy persoonlike hoedanigheid die beloofde huwelik met Rut op dieselfde wyse bevestig.¹¹⁶ Obadja, ’n regverdige en godvresende man, het dit waarvan hy Elia wou oortuig, met ’n eed bevestig.¹¹⁷ Ek kan gevolglik nie ’n beter reël aanbied as net dat ons ons ede so matig moet gebruik dat dit nie onbesonne, sonder onderskeid, willekeurig of sinloos mag wees nie. Hulle moet egter ’n grondige nood dien, byvoorbeeld wanneer die heerlikheid van die Here verdedig of die stigting van ons broer bevorder moet word.¹¹⁸ Dit is waarop die gebod gerig is.

530  Die vierde gebod (Afdeling 28-34)

GEDENK DIE SABBAT DAT JY DIT HEILIG. SES DaE MOET JY ARBEI EN AL JOU WERK DOEN, MAAR DIE SEWENDE DAG IS DIE SABBAT VAN DIE HERE JOU GOD. DAN MAG JY GEEN WERK DOEN NIE, ENSOVOORTS.¹¹⁹

27. Поэтому для здравомыслящих людей не может быть сомнений в том, что Господь осуждает только такие клятвы, которые запрещены в Законе. Ибо сам Иисус, явивший всей своей жизнью то совершенство, к которому Он призывал, не испытывал ужаса перед клятвой, когда её требовали обстоятельства. Ученики Христа, несомненно, соблюдавшие все данные Им правила, поступали так же. Кто осмелится сказать, что св. Павел стал бы клясться, если бы клятва была строго запрещена? Когда дело того требует, он клянётся без всяких угрызений совести, а иногда даже и проклинает [Рим 1:9; 2 Кор 1:23].

Этот вопрос, однако, ещё нельзя считать решённым, поскольку некоторые люди полагают, что под запрет не подпадают только публичные клятвы, которых требуют от нас в суде или которые народ приносит своим властителям, или властители - народу, или жандармы - своему капитану, или князья - друг другу, вступая в союз. К этому роду клятв можно с полным правом отнести клятвы, данные св. Павлом, поскольку апостолы в своём служении не были частными лицами, а представителями Бога среди народа. Я отнюдь не отрицаю, что публичные клятвы самые надёжные, потому что тому имеются непреложные свидетельства Писания. Так, судьям было предписано в сомнительных делах принуждать свидетелей клясться, и свидетель нёс ответственность за клятву. Апостол говорит, что споры между людьми оканчиваются тем же способом (Евр 6:16), и обе стороны удовлетворяются клятвой. У язычников в древности мы наблюдаем сложный ритуал торжественных публичных клятв. И напротив, они не слишком уважали тех, кто клялся в частной жизни, полагая, что боги не принимают эти клятвы в расчёт. И всё-таки опасно осуждать частные клятвы, если они произносятся глубоко осознанно, благоговейно и в отношении дел, которые их действительно требуют. Такие клятвы основаны на здравом смысле и на примерах из Писания.

Если для частных лиц законно призывать Бога в качестве судьи в своих делах, то с тем большим основанием позволительно призывать Его в свидетели. Вот пример. Твой ближний обвиняет тебя в нечестности. Ты из любви к нему пытаешься оправдаться, но он не принимает никаких доводов. Если из-за его упорства в злобных фантазиях твое достоинство подвергается опасности, ты можешь, не кощунствуя, воззвать к Божьему суду, дабы о твоей невиновности объявил сам Бог. Если говорить о словах, то призвать Бога в свидетели - не более серьёзное дело, чем призвать Его в судьи. Поэтому я не вижу причин, почему мы должны отвергать формулу клятвы, в которой Бог призывается для свидетельства. У нас есть немало примеров, подтверждающих это. Если и говорят, что клятва Авраама и Исаака Авимелеху (Быт 21:24; 26:31) была публичной, то Иаков и Лаван заведомо были частными лицами, когда скрепили свой союз клятвой (Быт 31:53). Вооз был частным лицом, когда подтвердил клятвой обещание жениться на Руфи (Руф 3:13). Авдий, человек праведный и боящийся Бога (так говорит Писание), засвидетельствовал клятвой то, в чём хотел убедить Илию (3 Цар 18:10).

Так что я не вижу лучшего правила, чем ограничение наших клятв таким образом, чтобы они не были дерзки, легкомысленны, не давались с лёгкостью, по поводу незначительных вещей, в чрезвычайно возбуждённом состоянии, но чтобы они отвечали необходимости, то есть служили утверждению Божьей славы и поддержанию любви между людьми - на что и направлена третья заповедь.

28. | Finis praecepti est ut propriis affectibus et operibus emortui, regnum Dei meditemur, atque ad eam meditationem institutis ab ipso^m rationibus exerceamur. Verum, quoniam habet peculiarem et divisam a reliquis considerationem, paulo diversam interpretationis seriem requirit. || Umbratile veteres 371 nuncupare solent, quod externam diei observationem contineat quae in Christi adventu cum reliquis figuris abolita fuerit¹, || quod vere quidem ab illis dicitur: sed dimidia tantum ex parte rem attingunt^a. Quare altius repetenda est expositio: et dispiciendae tres causae, quibus constare hoc mandatum observasse mihi videor^b. Voluit enim caelestis legislator^c sub diei septimi quiete populo Israel spiritualem requiem figurare, qua a propriis operibus feriari debent fideles, ut Deum^d in se operari sinant. Deinde statum diem esse voluit, quo ad Legem audiendam et ceremonias peragendas convenirent, || vel saltem quem operum suorum meditationi peculiariter darent: ut hac recordatione ad pietatem exercerentur. || Tertio, servis, et iis qui sub aliorum degerent imperio^e, quietis diem indulgendum censuit, quo aliquam haberent a labore remissionem.

28. Le Quatrieme Commandement

Qu’il te souvienne de sanctifier le jour du repos. Tu besoigneras six jours, et feras toutes tes œuvres. Le septieme est le repos du Seigneur ton Dieu. Tu ne feras aucune tienne œuvre, ne toy, ne ton fils, ne ta fille, ne ton serviteur, ne ta chambriere, ne ton bestail, ne l’estrangier qui est entre tes portes. Car en six jours, etc.

La fin du precepte est, qu’estans morts à nos propres affections et œuvres, nous meditions le royaume de Dieu: et qu’à ceste meditation nous nous exercions par les moyens qu’il a ordonnez; neantmoins pource qu’il a une consideration particuliere et distincte des autres, il requiert une exposition un peu diverse. Les anciens Docteurs ont coustume de le nommer Ombratile, pource qu’il contient observation externe du jour, laquelle a esté abolie à l’advenement de Christ comme les autres figures, ce qui est bien veritable: mais ils ne touchent la chose qu’à demi. Pourtant il faut prendre l’exposition de plus haut, et considerer trois causes lesquelles sont contenues sous ce commandement. Car le Legislateur celeste, sous le repos du septieme jour a voulu figurer au peuple d’Israel le repos spirituel: c’est que les fideles se doyvent reposer de leurs propres œuvres, afin de laisser besoigner Dieu en eux. Secondement, il a voulu qu’il y eust un jour arresté, auquel ils convinssent pour ouir la Loy, et user de ses ceremonies: au moins lequel ils dediassent specialement à considerer ses œuvres: afin d’estre incitez par cela à le mieux honnorer. Tiercement, il a voulu donner un jour de repos aux serviteurs et gens de travail, qui sont sous la puissance d’autruy: afin d’avoir quelque relasche de leur labeur.

28. The end of this precept is, that, being dead to our own affections and works, we should meditate on the kingdom of God, and be exercised in that meditation in the observance of his institutions. But, as it has an aspect peculiar and distinct from the others, it requires a little different kind of exposition. The fathers frequently call it a shadowy commandment, because it contains the external observance of the day, which was abolished with the rest of the figures at the advent of Christ. And there is much truth in their observation; but it reaches only half of the subject. Wherefore it is necessary to seek further for an exposition, and to consider three causes, on which I think I have observed this commandment to rest. For it was the design of the heavenly Lawgiver, under the rest of the seventh day, to give the people of Israel a figure of the spiritual rest, by which the faithful ought to refrain from their own works, in order to leave God to work within them. His design was, secondly, that there should be a stated day, on which they might assemble together to hear the law and perform the ceremonies, or at least which they might especially devote to meditations on his works; that by this recollection they might be led to the exercises of piety. Thirdly, he thought it right that servants, and persons living under the jurisdiction of others, should be indulged with a day of rest, that they might enjoy some remission from their labour.

28. Exposition of the Fourth Commandment. Its end. Three purposes.

The purport of the commandment is, that being dead to our own affections and works, we meditate on the kingdom of God, and in order to such meditation, have recourse to the means which he has appointed. But as this commandment stands in peculiar circumstances apart from the others, the mode of exposition must be somewhat different. Early Christian writers are wont to call it typical, as containing the external observance of a day which was abolished with the other types on the advent of Christ. This is indeed true; but it leaves the half of the matter untouched. Wherefore, we must look deeper for our exposition, and attend to three cases in which it appears to me that the observance of this commandment consists. First, under the rest of the seventh days the divine Lawgiver meant to furnish the people of Israel with a type of the spiritual rest by which believers were to cease from their own works, and allow God to work in them. Secondly he meant that there should be a stated day on which they should assemble to hear the Law, and perform religious rites, or which, at least, they should specially employ in meditating on his works, and be thereby trained to piety. Thirdly, he meant that servants, and those who lived under the authority of others, should be indulged with a day of rest, and thus have some intermission from labour.

28. Het vierde gebod.

Gedenkt de sabbatdag, dat gij die heiligt. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat des Heren uws Gods; dan zult gij geen werk doen, enz.

De bedoeling van dit gebod is, dat wij, onze eigen gezindheden en werken afgestorven, de dingen van Gods Koninkrijk bedenken, en dat wij ons tot dat bedenken oefenen door de middelen, die Hij heeft ingesteld. Maar daar het een bijzondere en van de andere geboden onderscheiden overweging heeft, vereist het een weinig andere volgorde van uitlegging. De ouden plegen het een schaduwachtig gebod te noemen, omdat het de uitwendige onderhouding bevat van de dag, welke onderhouding door Christus' komst met de overige figuren is afgeschaft. En dat is door hen wel naar waarheid gezegd, maar zij roeren de zaak slechts ten halve aan. Daarom moet de uiteenzetting dieper opgehaald worden en drie oorzaken onderscheiden worden, waarop, naar ik meen opgemerkt te hebben, dit gebod berust. Want de hemelse Wetgever heeft door de rust op de zevende dag voor het volk Israël de geestelijke rust willen afbeelden, door welke de gelovigen van hun eigen werken moeten aflaten, om God in hen te laten werken. Vervolgens heeft hij gewild, dat er een bepaalde dag zou zijn, waarop ze zouden samenkomen om de wet te horen en de ceremoniën te verrichten, of die ze althans in het bijzonder zouden wijden aan de overdenking hunner werken, om door die herdenking zich te oefenen tot vroomheid. In de derde plaats heeft Hij geoordeeld, dat de dienstknechten en hun, die onder de heerschappij van anderen leefden, een dag der rust zou geschonken worden, op welke ze enige verpozing van hun arbeid zouden hebben.

28. Allgemeine Auslegung

Der Zweck dieses Gebotes ist: wir sollen unseren eigenen Begierden und Werken absterben, nach Gottes Reich trachten und uns in diesem Trachten nach den Regeln, die er uns gab, üben. Da nun aber das Gebot einen besonderen und von den anderen geschiedenen Gegenstand behandelt, so erfordert es auch eine ganz besondere Auslegungsweise. Die Alten nennen es gewöhnlich „schattenhaft“, weil es ja die äußere Heilighaltung eines Tages zum Inhalt hat, der durch Christi Ankunft mit den übrigen Vorbildern abgeschafft wurde. Das ist sehr richtig gesagt, erschöpft aber die Sache nur zur Hälfte. Deshalb muß die Auslegung noch tiefer gehen; dabei sind denn drei Vorschriften zu bedenken, die dieses Gebot nach meiner Ansicht enthält. Erstens wollte der himmlische Gesetzgeber unter der Ruhe am siebenten Tage dem Volke Israel ein Bild der geistlichen Ruhe geben, also dies, daß die Gläubigen von allen eigenen Werken feiern und Gott in sich wirken lassen sollen. Zweitens sollte nach seinem Gebot ein bestimmter Tag da sein, an dem man zum Hören des Gesetzes und zum Vollzug der gottesdienstlichen Gebräuche zusammenkommen sollte, oder der wenigstens der besonderen Betrachtung seiner Werke gewidmet war; diese Betrachtung sollte der Übung in der Frömmigkeit dienen. Und drittens wollte Gott den Knechten und denen, die unter anderer Leute Herrschaft standen, einen Ruhetag gönnen, damit sie sich ein wenig von ihrer Arbeit erholen könnten.

28. Die doel van die vierde gebod

Die doel van die gebod is dat ons ons eie strewe en werke moet afsterwe, moet nadink oor die koninkryk van God en die middels wat Hy self ingestel het sodat ons daaroor kan nadink, daarvoor moet inspan. Omdat die gebod besondere oorweging verdien, wat van dié van die ander gebooie verskil, vereis dit ook ’n volgorde van interpretasie wat ’n bietjie van die ander verskil. Die skrywers van die ou tyd noem die gebod gewoonlik ’n afskaduwing, omdat dit volgens hulle die uitwendige onderhouding van die dag insluit wat deur die koms van Christus tesame met al die ander afbeeldinge daarvan tot niet gemaak is.¹²⁰ Hulle praat inderdaad ook die waarheid, maar hulle raak die saak maar net halfpad aan.

Daarom moet ons dieper na ’n verduideliking hiervan soek. Na my mening moet ons drie redes onderskei waarom hulle die gebod onderhou het. Dit was die wil van die hemelse Wetgewer om onder die rus van die sewende dag vir Israel die geestelike rus uit te beeld waarop die gelowiges van hulle eie werk moet rus om God in hulle te laat werk. Ten tweede was dit sy wil dat daar ’n vasgestelde dag moes wees waarop hulle bymekaar kon kom om na die wet te luister en die seremonies te verrig, of in elk geval ’n dag wat hulle in besonder daaraan sou bestee om oor hulle werke na te dink om deur die herinnering daaraan in godsvrug geoefen te word. In die derde plek het Hy dit goedgevind dat ’n rusdag aan knegte en aan die wat onder ander se gesag staan het, toegestaan moet word sodat hulle ’n ruskans van hulle arbeid kon hê.

28. Четвёртая заповедь:

Помни день субботний, чтобы святить его. Шесть дней работай, и делай всякие дела твои; а день седьмый - суббота Господу Богу твоему: не делай в оный никакого дела ни ты, ни сын твой, ни дочь твоя, ни раб твой, ни рабыня твоя, ни скот твой, ни пришлец, который в жилищах твоих. Ибо в шесть дней ... и т.д. [Исх 20:8-11]

Цель этого предписания в том, чтобы, будучи мёртвы для своих страстей и забот, мы размышляли о Царстве Божьем и поступали при этом так, как повелел Бог. Поскольку эта заповедь стоит особняком и резко отличается от других, она требует несколько иного способа объяснения. Древние учители обычно называли её предупреждающей, поскольку она содержит указания внешнего характера относительно определённого дня и с пришествием Христа была отменена,  как и прочие предписания подобного рода. Это верно, но только наполовину, Поэтому нам необходимо дать более глубокое разъяснение и рассмотреть три положения, которые заключены в этой заповеди. В образе покоя седьмого дня небесный Законодатель стремился изобразить перед народом Израиля духовный покой: верующие не должны трудиться над собственными делами, чтобы дать возможность Богу трудиться в их душах. Во-вторых, Бог желал установить определённый день, в который полагается слушать Закон и выполнять предписанные в нём обряды. По крайней мере, верные Бога должны посвящать этот день созерцанию его творений и раздумью над ними, дабы воздать  Ему за них хвалу.  В-третьих, Бог хотел дать день отдыха служителям и работникам, находившимся под властью хозяина, чтобы те могли на время оставить тяжкий труд.

29. Illam tamen spiritualis quietis² adumbrationem primarium in sabbatho locum tenuisse, multifariam docemur. || Nullius fere siquidem praecepti obedientiam severius Dominus exegit [Num. 15. d. 32^f]³. Quum subversam omnem religionem vult apud Prophetas significare, polluta, violata, non custodita, non sanctificata sua sabbatha conqueritur: quasi, omisso hoc obsequio, nihil amplius restaret in quo posset honorari [Ezech. 20. b. 12 et 22. b. 8, et 23. f. 38. Iere. 17. c. 21. 22, et d. 27. Iesaiae 56. a. 2.^g]. || Eius observantiam eximiis encomiis prosequitur: unde et fideles, inter alia oracula, sabbathi revelationem mirifice aestimabant. Sic enim loquuntur Levitae apud Nehemiah, in solenni congregatione^h, Ostendisti patribus nostris sabbathum tuum sanctum, mandata et ceremonias et Legem dedisti eis per manum Mosis [Nehe. 9. c. 14]. Vides ut singulari dignatione habeatur inter praecepta omnia Legis. Quae omnia pertinent ad commendandam mysteriiⁱ dignitatem, quod a Mose et Ezechiele pulcherrime exprimitur. Sic habes in Exodo, Videte ut sabbathum meum custodiatis, quia signum est inter 372 me et vos, in generationibus vestris: ut sciatis quod ego sum Dominus qui sanctifico vos. Custodite sabbathum; sanctum est enim vobis [Exodi 31. c. 13¹, et 35. a. 2.]^a. Custodiant filii Israel sabbathum, et celebrent illud in generationibus suis; pactum est sempiternum inter me et filios Israel^b, signumque perpetuum². Fusius etiamnum Ezechiel: cuius tamen summa huc redit, esse in signum quo Israel cognosceret, Deum esse suum sanctificatorem [Ezech. 20. b. 12.]. Si sanctificatio nostra propriae voluntatis mortificatione^c constat, iam se profert aptissima signi externi cum re ipsa interiori analogia. || Quiescendum omnino est, ut Deus in nobis operetur: cedendum voluntate nostra, resignandum cor, abdicandae cunctae carnis cupiditates. Denique feriandum est ab omnibus proprii ingenii muniis, ut Deum habentes in nobis operantem, in ipso acquiescamus, quemadmodum Apostolus quoque docet [Heb. 3. c. 13, et 4. c. 9.].

29. Toutesfois il nous est monstré en plusieurs passages, que ceste figure du repos spirituel a eu le principal lieu en ce precepte. Car Dieu n’a jamais requis plus estroitement l’obeissance d’aucun precepte, que de cestuy cy. Quand il veut denoter en ses Prophetes toute la religion estre destruite, il se compleind que son Sabbath a esté pollué et violé, ou qu’il n’a pas esté bien gardé ne sanctifié: comme si en delaissant ce poinct, il ne restoit plus rien en quoy il peust estre honnoré. D’autre part, il magnifie grandement l’observation d’iceluy: pour laquelle cause les fideles estimoyent par dessus tout, le bien qu’il leur avoit fait en leur revelant le Sabbath (Nomb. 15:35; Ezech. 20:12; 22:8; 23:38; Jer. 17:21, 22, 27; Is. 56:2). Car ainsi parlent les Levites en Nehemiah: Tu as monstré à nos Peres ton sainct Sabbath, tes commandemens et ceremonies, et leur as donné la Loy par la main de Moyse (Neh. 9:14). Nous voyons comment ils l’ont en singuliere estime par dessus tous les autres preceptes: ce qui nous peut monstrer la dignité et excellence du Sabbath, laquelle est aussi clairement exposée par Moyse et Ezechiel. Car nous lisons ainsi en Exode. Observez mon Sabbath: pource que c’est un signe entre moy et vous en toutes voz generations, pour vous donner à cognoistre que je suis le Dieu qui vous sanctifie; gardez donc mon Sabbath: car il vous doit estre sainct. Que les enfans d’Israel le gardent et le celebrent en leurs aages: car c’est une alliance perpetuelle, et un signe à toute eternité (Ex. 31:13; 35:2). Cela est encore plus amplement dit d’Ezechiel: toutesfois la somme de ses parolles revient là, que c’estoit un signe dont Israel devoit cognoistre que Dieu est sanctificateur (Ezech. 20:12): Or si nostre sanctification consiste au renoncement de nostre propre volonté, de là desja apparoit la similitude entre le signe externe et la chose interieure. Il nous faut du tout reposer, afin que Dieu besoigne en nous: il nous faut ceder de nostre volonté, resigner nostre cœur, renoncer et quitter toutes les cupiditez de nostre chair: bref, il nous faut cesser de tout ce qui procede de nostre entendement, afin qu’ayans Dieu besoignant en nous, nous acquiescions en luy: comme aussi l’Apostre nous enseigne (Hebr. 3:13; 4:4 s.).

29. Yet we are taught in many places that this adumbration of the spiritual rest was the principal design of the sabbath. For the Lord is hardly so strict in his requisitions of obedience to any other precept.⁸⁶⁵ When he means to intimate, in the Prophets, that religion is totally subverted, he complains that his sabbaths are polluted, violated, neglected, and profaned;⁸⁶⁶ as though, in case of that duty being neglected, there remained no other way in which he could be honoured. On the other hand, he notices the observance of it with singular encomiums. Wherefore also, among the other Divine communications, the faithful used very highly to esteem the revelation of the sabbath. For this is the language of the Levites in a solemn assembly, recorded by Nehemiah: “Thou 355 madest known unto our fathers thy holy sabbath, and commandedst them precepts, statutes, and laws, by the hand of Moses.”⁸⁶⁷ We see the singular estimation in which it is held above all the commandments of the law. All these things tend to display the dignity of the mystery, which is beautifully expressed by Moses and Ezekiel. In Exodus we read as follows: “Verily my sabbaths ye shall keep; for it is a sign between me and you throughout your generations; that ye may know that I am the Lord that doth sanctify you. Ye shall keep the sabbath therefore; for it is holy unto you. The children of Israel shall keep the sabbath, to observe the sabbath throughout their generations, for a perpetual covenant. It is a sign between me and the children of Israel for ever.”⁸⁶⁸ This is more fully expressed by Ezekiel; but the substance of what he says is, that the sabbath was a sign by which the Israelites might know that God was their sanctifier.⁸⁶⁹ If our sanctification consists properly in the mortification of our own will, there is a very natural analogy between the external sign and the internal thing which it represents. We must rest altogether, that God may operate within us; we must recede from our own will, resign our own heart, and renounce all our carnal affections; in short, we must cease from all the efforts of our own understanding, that having God operating within us, we may enjoy rest in him, as we are also taught by the Apostle.⁸⁷⁰

29. Explanation of the first purpose—viz. a shadowing forth of spiritual rest. This the primary object of the precept. God is therein set forth as our sanctifier; and hence we must abstain from work, that the work of God in us may not be hindered.

We are taught in many passages¹ that this adumbration of spiritual rest held a primary place in the Sabbath. Indeed, there is no commandment the observance of which the Almighty more strictly enforces. When he would intimate by the Prophets that religion was entirely subverted, he complains that his sabbaths were polluted, violated, not kept, not hallowed; as if, after it was neglected, there remained nothing in which he could be honoured. The observance of it he eulogises in the highest terms, and hence, among other divine privileges, the faithful set an extraordinary value on the revelation of the Sabbath. In Nehemiah, the Levites, in the public assembly, 340thus speak: “Thou madest known unto them thy holy sabbath, and commandedst them precepts, statutes, and laws, by the hand of Moses thy servant.” You see the singular honour which it holds among all the precepts of the Law. All this tends to celebrate the dignity of the mystery, which is most admirably expressed by Moses and Ezekiel. Thus in Exodus:“Verily my sabbaths shall ye keep: for it is a sign between me and you throughout your generations; that ye may know that I am the Lord that does sanctify you. Ye shall keep my sabbath therefore; for it is holy unto you: every one that defileth it shall surely be put to death: for whosoever does any work therein, that soul shall be cut off from among his people. Six days may work be done; but in the seventh is the sabbath of rest, holy to the Lord: whosoever does any work in the sabbath day, he shall surely be put to death. Wherefore the children of Israel shall keep the sabbath, to observe the sabbath throughout their generations, for a perpetual covenant. It is a sign between me and the children of Israel for ever,” (Exodus 31:13–17). Ezekiel is still more full, but the sum of what he says amounts to this: that the sabbath is a sign by which Israel might know that God is their sanctifier. If our sanctification consists in the mortification of our own will, the analogy between the external sign and the thing signified is most appropriate. We must rest entirely, in order that God may work in us; we must resign our own will, yield up our heart, and abandon all the lusts of the flesh. In short, we must desist from all the acts of our own mind, that God working in us, we may rest in him, as the Apostle also teaches (Heb. 3:13; 4:3, 9).

29. Maar door vele getuigenissen der Schrift wordt ons geleerd, dat die afschaduwing der geestelijke rust in de sabbat de voornaamste plaats in beslag genomen heeft. Immers aan nagenoeg geen enkel gebod eist de Here op strenger wijze gehoorzaamheid. Wanneer Hij bij de profeten wil te kennen geven, dat de gehele godsdienst ternedergeworpen is, klaagt Hij, dat zijn sabbatten bezoedeld, geschonden, niet gehouden en niet geheiligd zijn; alsof, wanneer deze gehoorzaamheid is nagelaten, niets meer overbleef, waarin Hij kon geëerd worden (Num. 15:32; Eze. 20:12; 22:8; 23:38; Jer. 17:21,22,27; Jes. 56:2) De onderhouding van de sabbat verheft Hij met uitnemende lofprijzingen; daarom achten de gelovigen, onder andere Godsspraken, de openbaring van de sabbat wonderbaar hoog. Want zo spreken de Levieten bij Nehemia (Neh. 9:14) in een plechtige vergadering: "Gij hebt onze vaderen uw heilige sabbat bekend gemaakt, en Gij hebt hun geboden en inzettingen en een wet gegeven door de hand van Mozes." Ge ziet hoe aan de sabbat te midden van alle geboden der wet een bijzondere waardigheid wordt geschonken. En dat alles strekt tot aanprijzing van de waardigheid der verborgenheid, die door Mozes en Ezechiël zeer schoon wordt uitgedrukt. Zo leest men in Exodus (Ex. 31:13; 35:2) "Gij zult mijn sabbatten onderhouden, want dit is een teken tussen Mij en ulieden, bij uw geslachten, opdat gij weet, dat ik de Here ben, die u heilig: onderhoudt de sabbat, dewijl hij ulieden heilig is; dat dan de kinderen Israëls de sabbat houden, de sabbat onderhoudende in hun geslachten; hij is tot een eeuwig verbond tussen Mij en de kinderen Israëls en een teken in eeuwigheid." Nog uitvoeriger spreekt Ezechiël (Eze. 20:12) van wiens woorden echter dit de hoofdinhoud is, dat de sabbat is tot een teken, waardoor Israël zou leren, dat God zijn Heiligmaker is. Indien onze heiligmaking bestaat in de doding van onze eigen wil, dan doet zich een zeer geschikte overeenkomst voor tussen het uiterlijk teken en de inwendige zaak zelf. Wij moeten geheel rusten, opdat God in ons werke; wij moeten afstand doen van onze wil, ons hart doen berusten, van alle begeerten des vleses afstand doen. Eindelijk, wij moeten rusten van alle bezigheden van ons eigen verstand, om terwijl we God in ons werkende hebben, in Hem te rusten, zoals ook de apostel leert (Heb. 3:13; 4:4)

29. Der Verheißungscharakter des Sabbatgebots

Daß die Vorbildung der geistlichen Ruhe die wichtigste Aufgabe des Sabbats war, erfahren wir auf vielerlei Weise. Fast kein Gebot hat der Herr so streng befolgt sehen wollen wie dies (Num. 15,32-36). Will er durch die Propheten die völlige Zerstörung der Gottesfurcht andeuten, so klagt er, daß seine Sabbate befleckt, verletzt, nicht gehalten, nicht geheiligt sind: fehlt hier der Gehorsam - 237 will er andeuten —, dann bleibt nichts, womit er geehrt werden könnte! (Ez. 20,12; 22,8; 23,38; Jer. 17,21.22; 17,27; Jes. 56,2). Anderseits findet das Halten des Sabbats höchstes Lob. Deshalb rühmen die Gläubigen auch die Offenbarung des Sabbats als eine besondere Tat Gottes. So sprachen die Leviten im Nehemiabuche in feierlicher Versammlung: „Du hast deinen heiligen Sabbat ihnen kundgetan und Gebote, Sitten und Gesetz ihnen geboten durch deinen Knecht Mose“ (Neh. 9,14). So wurde also das Sabbatgebot unter allen Geboten des Gesetzes besonderer Ehre gewürdigt. Dies alles dient dazu, die hohe Würde dieses Geheimnisses anzuzeigen, das Mose und Ezechiel so herrlich darstellen. So lesen wir im Buche Exodus: „Sehet zu, haltet meinen Sabbat; denn derselbe ist ein Zeichen zwischen mir und euch auf eure Nachkommen, daß ihr wisset, daß ich der Herr bin, der euch heiliget. Darum haltet meinen Sabbat, denn er soll euch heilig sein“ (Ex. 31,13.14; 35,2). „Darum sollen die Kinder Israel den Sabbat halten, daß sie ihn auch bei ihren Nachkommen halten zum ewigen Bund; er ist ein ewiges Zeichen ...“ (Ex. 31,16f.). Ausführlicher redet Ezechiel vom Sabbat; ihm ist die Hauptsache, daß der Sabbat für Israel ein Zeichen sei, an dem es erkennen solle: Gott ist es, der da heiliget (Ez. 20,12). Besteht unsere Heiligung in der Abtötung des eigenen Willens, so zeigt sich schon die Ähnlichkeit zwischen dem äußeren Zeichen und der Sache selbst, die ja innerlich ist. Wir müssen gänzlich ruhen, damit Gott in uns wirke, wir müssen von unserem Willen abstehen, unser Herz hingeben, allen Lüsten des Fleisches absagen. Endlich müssen wir von allen selbsteignen Werken feiern, damit Gott in uns wirke und wir in ihm ruhen, wie der Apostel sagt (Hebr. 3,11ff.; 4,9).

29. Ons moet heeltemal tot rus kom, sodat God in ons kan werk.

Tog word ons op baie plekke in die Skrif geleer dat die afskaduwing van die geestelike rus die belangrikste plek in die sabbatsviering ingeneem het.¹²¹ Want daar is byna geen ander gebod waarvan God strenger eis dat dit gehoorsaam moet word nie.¹²² Wanneer Hy in die profete wil aantoon 531 dat die hele godsdiens bedorwe is, kla Hy dat sy sabbat verontreinig, geskend, nie onderhou en nie geheilig word nie. Dit is net asof daar niks meer oorgebly het waarin Hy geëer kon word as die gehoorsaamheid hieraan nagelaat word nie.¹²³ Hy swaai die onderhouding daarvan trouens uitnemende lof toe. Daarom het gelowiges ook altyd die openbaring van die sabbat onder die ander profesieë wonderbaarlik hoog gewaardeer. In die profesie van Nehemia sê die Leviete in ’n plegtige vergadering byvoorbeeld: “U het aan ons vaders u heilige sabbat bekend gemaak; deur u hand het Moses u gebooie, seremonies en u wet aan hulle gegee”.¹²⁴ Hier kan ’n mens sien met watter buitengewone aansien hierdie gebod onder al die gebooie van die wet gehuldig is.¹²⁵ Dit dra alles daartoe by om die aansien van die geheimenis te verhoog wat pragtig deur Moses en Esegiël uitgedruk word. In Eksodus vind ’n mens die volgende: “Onderhou my sabbat omdat dit tussen my en julle ’n teken is vir julle geslagte dat julle kan weet dat Ek die Here is wat julle vir My heilig”.¹²⁶ “Onderhou dan die sabbat, want dit is vir julle heilig. Die kinders van Israel moet die sabbat onderhou en die sabbat in hulle geslagte vier. Dit is ’n ewige verbond tussen My en die kinders van Israel en ’n teken vir ewig.”¹²⁷ Esegiël stel dit nog breedvoeriger. Samevattend kom dit hierop neer dat die sabbat ’n teken is waardeur Israel sou kon leer ken dat God hulle Heiligmaker is.¹²⁸ As ons heiligmaking dan in die afsterwe van ons eie wil bestaan, dan is die analogie tussen die uiterlike teken en die inwendige saak baie paslik. Ons moet heeltemal tot rus kom, sodat God in ons kan werk. Ons moet afstand doen van ons wil; ons moet ons harte oopmaak en al die begeertes van ons vlees laat vaar. Kortom: Ons moet rus van al die werke van ons verstand om God in ons te laat werk.¹²⁹ Soos die apostel ons ook leer, moet ons juis in Hom rus.¹³⁰

29. Опираясь на ряд источников, мы можем заключить, что образ духовного мира и покоя - главное в этом предписании (Августин. Против двух писем Пелагия Бонифацию, III, IV, 10 (MPL, XLIV, 194); Проповедь 136, 3 (MPL, XXXVIII, 752)). Ибо Бог постоянно требует послушания этой заповеди, как никакой другой. Когда через своих пророков Он заявляет, что религия погибла, Он сетует, что осквернён и нарушен Его Шаббат или что его не соблюдают, не святят - как если бы без почитания субботы не оставалось ничего более достойного почитания (Числ 15:32 сл.; Иез 20:12; 22:8; 23:38; Иер 17:21-22, 27; Ис 56:2). В то же время Бог прославляет соблюдение субботы, и верующие выше всех благ почитают благо, содеянное для них Господом, когда Он открыл им Шаббат. Так говорят левиты в Книге Неемии: «И указал им [отцам] святую Твою субботу, и заповеди, и уставы и закон преподал им чрез раба Твоего Моисея» (Неем 9:14).

Мы видим, что евреи окружают субботу особенным почитанием, пожалуй, даже превосходящим уважение к другим предписаниям. О достоинстве и превосходстве Шаббата особенно ярко свидетельствуют Моисей и Иезекииль. В Книге Исхода читаем: «Субботы Мои соблюдайте; ибо это - знамение между Мною и вами в роды ваши, дабы вы знали, что Я Господь, освящающий вас ... И пусть хранят сыны Израилевы субботу, празднуя субботу в роды свои, как завет вечный» (Исх 31:13 сл.). Ещё подробнее говорит о субботе Иезекииль, но смысл его слов тот же: это знамение, через которое израильтяне должны узнать, что Бог освящает их (Иез 20:12 сл.). Но если наше освящение заключается в отказе от нашей собственной воли, то подобие между внешним знаком и внутренним действием становится очевидным. Нам необходимо успокоиться, оставить всё, дабы внутри нас трудился Бог; нам нужно отступиться от собственной воли, смирить своё сердце, полностью отказаться от вожделений плоти. Короче, мы должны положить конец всему, что исходит из нашего рассудка, дабы, когда в нас действует Бог, успокоиться в Нём, как и учит апостол (Евр 3:13; 4:6 сл.).

30. Perpetuam istam cessationem Iudaeis repraesentabat unius diei ex septenis observatio: quae ut maiori religione coleretur, eam exemplo suo Dominus commendavit^d. Non enim ad excitandum hominis studium mediocriter valet ut se ad Creatoris imitationem tendere noverit. Siquis arcanam aliquam in septenario numero significationem requirat, quando hic in Scriptura perfectionis est numerus, non sine causa delectus est ad notandam perpetuitatem³. || Cui et illud suffragatur, quod Moses in die quo narrat requievisse Dominum ab operibus suis^e, finem describendae dierum ac noctium successionis facit. Potest et altera probabilis afferri numeri notatio: quod scilicet designarit Dominus || nunquam absolutum fore sabbathum donec ventum ad ultimum diem fuerit. Nostram enim in illo beatam^f quietem hic inchoamus, in ea novos quotidie progressus facimus: sed quia assidua est adhuc cum carne militia, non prius consummabitur quam implebitur illud Iesaiae de continuanda neomenia cum neomenia, sabbatho cum sabbatho [Iesa. 66. g. 23.], nempe quum erit Deus omnia in omnibus [1. Cor. 15. d. 28.]. Videri ergo possit Dominus per diem septimum populo suo delineasse futuram sui sabbathi in ultimo die perfectionem: quo continenti sabbathi meditatione ad hanc perfectionem tota vita aspiraret⁴. 373

30. Cela estoit representé en Israel par le repos du septieme jour. Et à fin qu’il y eust plus grande religion à ce faire, nostre Seigneur a confermé cest ordre par son exemple: car c’est une chose qui ne doit point esmouvoir petitement l’homme, quand on l’enseigne de suyvre son Createur. Si quelcun requiert une signification secrette au nombre de Sept: il est vray semblable, puis que ce nom en l’Escriture signifie perfection, qu’il a esté eleu en cest endroit pour denoter perpetuité. A quoy se rapporte ce que nous voyons en Moyse. Car apres avoir dit que le Seigneur s’est reposé au septieme jour, il n’en met plus d’autres apres pour luy determiner sa fin. On pourroit aussi amener quant à cela une autre conjecture probable: c’est que le Seigneur par ce nombre a voulu signifier que le Sabbath des fideles ne sera jamais parfaitement accompli jusques au dernier jour. Car nous le commençons icy, et le poursuyvons journellement: mais pource que nous avons encore bataille assiduelle contre nostre chair, il ne sera point achevé jusques à ce que la sentence d’Isaie soit verifiée, quand il dit qu’au royaume de Dieu il y a un Sabbath continué eternellement: assavoir quand Dieu sera tout en tous (Is. 66:23; 1 Cor. 15:28). Il pourroit donc sembler advis, que par le septieme jour le Seigneuriait voulu figurer à son peuple la perfection du Sabbath qui sera au dernier jour, afin de le faire aspirer à icelle perfection d’une estude continuelle durant ceste vie.

30. This perpetual cessation was represented to the Jews by the observance of one day in seven, which the Lord, in order that it might be the more religiously kept, recommended by his own example. For it is no small stimulus to any action, for a man to know that he is imitating his Creator. If any one inquire after a hidden signification in the septenary number, it is probable, that because in Scripture it is the number of perfection, it is here selected to denote perpetual duration. This is confirmed also by the circumstance, that Moses, with that day in which he narrates that the Lord rested from his works, concludes his description of the succession of days and nights. We may also adduce another probable conjecture respecting this number—that the Lord intended to signify that the sabbath would never be completed until the arrival of the last day. For in it we begin that blessed rest, in which we make new advances from day to day. But because we are still engaged in a perpetual warfare with the flesh, it will not be consummated before the completion of that prediction of Isaiah, “It shall come to pass, that from one new moon to another, and from one sabbath to another, shall all 356 flesh come to worship before me, saith the Lord;”⁸⁷¹ that is, when God shall be “all in all.”⁸⁷² The Lord may be considered, therefore, as having delineated to his people, in the seventh day, the future perfection of his sabbath in the last day, that, by a continual meditation on the sabbath during their whole life, they might be aspiring towards this perfection.

30. The number seven denoting perfection in Scripture, this commandment may, in that respect, denote the perpetuity of the Sabbath, and its completion at the last day.

This complete cessation was represented to the Jews by the observance of one day in seven, which, that it might be more religiously attended to, the Lord recommended by his own example. For it is no small incitement to the zeal of man to know that he is engaged in imitating his Creator. Should any one expect some secret meaning in the number seven, this being in Scripture the number for perfection, it may have been selected, not without cause, to denote perpetuity.In accordance with this, Moses concludes his description of the succession of day and night on the same day on which he relates that the Lord rested from his works. Another probable reason for the number may be, that the Lord intended that the Sabbath never should be completed before the arrival of the last day. We here begin our blessed rest in him, and daily make new progress in it; but because we must still wage an incessant warfare with the flesh, it shall not be consummated until the fulfilment of the prophecy of Isaiah: “From one new moon to another, and from one sabbath to another, shall all flesh come to worship before me, saith the Lord,” (Isaiah 66:23); in other words, when God shall be “all in all,” (I Cor. 15:28). It may seem, therefore, that by the seventh day the Lord delineated to his people the future perfection of his sabbath 341on the last day, that by continual meditation on the sabbath, they might throughout their whole lives aspire to this perfection.

30. Die voortdurende rust werd de Joden voorgesteld door de onderhouding van één der zeven dagen; en opdat die met des te groter eerbied zou gehouden worden, heeft de Here haar door zijn voorbeeld aangeprezen. Want het is van geen gering belang tot het opwekken van 's mensen ijver, dat hij weet, dat hij er naar streeft zijn Schepper na te volgen. Indien niemand enige verborgen betekenis zoekt in het getal zeven, aangezien dit in de Schrift het getal der volmaaktheid is, dan kan men zeggen, dat het niet zonder oorzaak gekozen is om de eeuwigdurendheid aan te duiden. Dat wordt ook gesteund door het feit, dat Mozes met de dag, waarop hij verhaalt, dat de Here gerust heeft van zijn werken, een einde maakt aan de beschrijving van de opeenvolging der dagen en der nachten. Ook een een andere waarschijnlijke betekenis van het getal kan aangevoerd worden: namelijk deze, dat de Here te kennen heeft gegeven, dat de sabbat nooit volkomen zal zijn, totdat de laatste dag gekomen zal zijn. Want onze zalige rust op de sabbat beginnen wij hier, in die rust maken wij dagelijks nieuwe vorderingen; maar omdat er nog voortdurende strijd is met het vlees, zal zij niet eerder volkomen zijn dan wanneer het woord van Jesaja (Jes. 66:23) vervuld is over de opeenvolging van de ene nieuwe maan na de andere, en van de ene sabbat na de andere, namelijk wanneer God zal zijn alles in allen (1 Cor. 15:28) Het kan dus schijnen, dat de Here door de zevende dag voor zijn volk afgetekend heeft de toekomende volmaaktheid van zijn sabbat op de laatste dag, opdat het door de voortdurende overdenking van de sabbat zijn gehele leven lang naar deze volmaaktheid zou streven.

30. Der siebente Tag

Dies ewige Ablassen von den eigenen Werken stellte Gott den Juden in der Gestalt der Heiligung des siebenten Tages dar. Damit dieser Tag noch größere Würde gewinne, hat ihn der Herr mit seinem eigenen Beispiel uns anempfohlen. Denn der Mensch läßt sich doch ganz besonders zum Eifer anspornen, wenn er weiß, daß er dem Beispiel des Schöpfers selber nachleben soll.

Manche wollen nun auch in der Siebenzahl eine verborgene Bedeutung finden, weil ja sieben in der Schrift die Zahl des Vollkommenen, Vollendeten ist; und diese Zahl ist ja auch sicherlich nicht ohne Absicht gewählt, um die beständige Dauer dieses Ruhens der Gläubigen anzudeuten. Dazu stimmt auch, daß Mose mit dem siebenten Tage, an welchem der Herr nach seinem Bericht „ruhete von allen seinen Werken“, die sonst immer vorkommende Bemerkung: „Und es ward aus Abend und Morgen ...“ nicht mehr anbringt. Eine andere Deutung der Zahl ist auch nicht zu verwerfen: der Herr hätte andeuten wollen, daß der Ruhetag erst dann vollkommen werden könnte, wenn der letzte Tag da sei. Wir fangen gewiß hier unsere selige Sabbatruhe an und schreiten alle Lage in ihr fort; aber der Kampf mit dem Fleische hört nicht auf und kann nicht zu Ende kommen, ehe jene Verheißung des Jesaja in Erfüllung geht, es solle sich Neumond an Neumond, Sabbat an Sabbat reihen (Jes. 66,23), — ehe eben Gott ist alles in allen (1. Kor. 15,28). Es könnte also der Herr seinem Volke in dem siebenten Tage die künftige Vollendung seines Ruhetages angedeutet haben, damit es durch stetiges Achthaben auf den Sabbat in seinem ganzen Leben nach dieser Vollkommenheit sich ausstrecke.

30. Die sewende dag

Die onderhouding van een van die sewe dae het vir die Jode die ewige rus uitgebeeld. Met sy eie voorbeeld het die Here die onderhouding 532 daarvan aanbeveel, sodat dit met groter eerbied geag sou word. Dit dra baie daartoe by om die mens tot ywer op te wek om te weet dat hy sy Skepper naboots. As iemand in die getal sewe die een of ander verborge betekenis soek omdat dit in die Skrif ’n getal van volmaaktheid is,¹³¹ is my antwoord dat dit met goeie rede gekies is om die ewigheid aan te dui. Die feit dat Moses sy beskrywing van die opeenvolging van dae en nagte beëindig op die dag waarop hy vertel dat die Here van sy werke gerus het,¹³² stem ook hiermee ooreen. ’n Tweede waarskynlike betekenis van die getal kan ook aangevoer word, naamlik dat die Here daarmee te kenne gegee het dat die sabbat nooit volbring sal wees nie totdat die laaste dag gekom het. Want op die sabbat begin ons alreeds hier ons salige rus, en daarin maak ons elke dag nuwe vordering. Ons is egter voortdurend in stryd met ons vlees, en daarom sal ons rus nie volkome wees voordat Jesaja se verklaring dat die een maand op die ander en die een sabbat op die ander sal volg, volbring is nie.¹³³ Dit sal gebeur wanneer God alles in almal is.¹³⁴ Waarskynlik het die Here dus met die sewende dag die toekomstige volmaaktheid van die sabbat op die laaste dag vir sy volk omlyn om tevrede te wees om voortdurend die sabbat te oordink en hulle hele lewe lank na volmaaktheid te strewe.¹³⁵

30. В Израиле это выражалось покоем седьмого дня. Дабы к нему относились с величайшим почтением, наш Господь обосновал это приказание собственным примером. Ибо человека не может не взволновать призыв следовать примеру своего Творца. Некоторые люди приписывают числу семь таинственное значение. Вполне вероятно, что оно было выбрано для обозначения вечности, поскольку в Писании это число обозначает совершенство. С этим значением связано и то, что мы читаем у Моисея. Сказав, что Господь почил в седьмой день, он больше не указывает дней и тем самым обозначает окончание трудов. Здесь можно высказать ещё одно правдоподобное предположение: этим числом Господь хотел указать, что Шаббат верных никогда не будет соблюдён безупречно до последнего дня. Здесь мы начинаем и продолжаем день субботний (в латинской версии: "... искать блаженного покоя в Господе"); ибо на земле мы ведём упорную борьбу с плотью, которая закончится только тогда, когда исполнится пророчество Исайи и установится вечная суббота в Царстве Божьем (Ис 66:23), то есть тогда, когда Бог будет всё во всём (1 Кор 15:28). Итак, представляется очевидным, что в образе седьмого дня Господь хотел явить своему народу совершенство Шаббата последнего дня, чтобы побудить его стремиться к этому совершенству с непрестанным усердием на протяжении всей жизни.

31. | Siquis hanc numeri observationem ceu nimis argutam fastidiat, nihil impedio quominus simplicius accipiat: || Dominum certum diem ordinasse, quo ad meditandam spiritualis quietis assiduitatem populus sub Legis paedagogia exerceretur. || Septimum assignasse, vel quia sufficere providebat, vel ut proposita exempli sui similitudine, melius populum extimularet: vel certe admoneret^a non alio spectare sabbathum nisi ut suo Creatori conformis redderetur. Parum enim interest: modo mysterium, quod praecipue delineatur, maneat, de perpetua nostrorum operum quiete^b. Ad quod contemplandum identidem revocabant Iudaeos Prophetae: ne carnali cessatione defunctos se putarent. Praeter allegatos iam locos sic habes apud Iesaiam, Si averteris a sabbatho pedem tuum ut non facias voluntatem tuam in die sancto meo, et vocaveris sabbathum delicatum et sanctum Domini gloriosi: et glorificaveris eum dum non facis vias tuas, et non^c invenitur voluntas tua ut loquaris sermonem: tunc delectaberis super Domino, etc. [Iesa. 58. d. 13]¹. || Caeterum non dubium quin Domini Christi adventu, quod ceremoniale hic erat, abolitum fuerit^d. || Ipse^e enim veritas est^f, cuius praesentia figurae omnes evanescunt: corpus cuius aspectu^g, umbrae relinquuntur. Ipse, inquam, verum sabbathi complementum. Per baptismum illi consepulti, in consortium mortis eius insiti sumus, ut resurrectionis participes, in novitate vitae ambulemus [Rom. 6. a. 4]^h. Ideo sabbathum umbram fuisse rei futurae alibi scribit Apostolusⁱ: corpus extare in Christo [Colos. 2. c. 16, et 17.], hoc est, solidam veritatis substantiam, quam illo loco bene explicavit. Ea non uno die contenta est^k, sed toto vitae nostrae cursu, donec penitus nobismetipsis mortui, Dei vita impleamur. A Christianis ergo abesse debet superstitiosa dierum^l observatio.

31. Si ceste exposition semble trop subtile, et pourtant que quelcun ne la veuille recevoir, je n’empesche pas qu’on ne se contente d’une plus simple: c’est que le Seigneur a ordonné un jour par lequel le peuple fust exercité par la pedagogie de la Loy à mediter le repos spirituel, qui est sans fin: qu’il a assigné le septieme jour, ou bien jugeant qu’il suffisoit, ou bien pour mieux inciter le peuple à observer ceste ceremonie, luy proposant son exemple: ou plustost pour luy monstrer que le Sabbath ne tendoit à autre fin, sinon pour le rendre conforme à son Createur. Car il n’en peut gueres challoir, moyennant que la signification du mystere demeure: c’est que le peuple fust instruit de se demettre de ses œuvres. A laquelle contemplation les Prophetes reduisoyent assiduellement les Juifs, afin qu’ils ne pensassent s’acquitter en s’abstenant d’œuvres manuelles. Outre les passages que nous avons alleguez, il est dit en Isaie, Si tu te retires au Sabbath pour ne point faire ta volonté en mon sainct jour, et celebres un Sabbath sainct et delicat au Seigneur de gloire, et le glorifies en ne faisant point tes œuvres, et ta propre volonté n’est point trouvée: lors tu prospereras en Dieu (Is. 58:13). Or il n’y a doute que ce qui estoit ceremonial en ce precepte, n’ait esté aboly par l’advenement de Christ. Car il est la verité, qui fait par sa presence esvanouir toutes les figures: il est le corps, au regard duquel les ombres sont laissées. Il est dy-je, le vray accomplissement du Sabbath. Car estans ensevelis avec luy par le Baptesme, nous sommes entez en la compagnie de sa mort: afin qu’estans faits participans de sa resurrection, nous cheminions en nouveauté de vie (Rom. 6:4). Pourtant, dit l’Apostre, que le Sabbath a esté ombre de ce qui devoit advenir, et que le corps en est en Christ (Coloss. 2:16, 17): c’est à dire, la vraye substance et solide de la verité, laquelle il explique bien en ce lieu-là. Or icelle n’est point contente d’un jour, mais requiert tout le cours de nostre vie, jusques à ce qu’estans du tout morts à nousmesmes, nous soyons remplis de la verité de Dieu. Dont il s’ensuit que toute observation superstitieuse des jours doit estre loin des Chrestiens.

31. If any one disapprove of this observation on the number, as too curious, I object not to its being understood in a more simple manner; that the Lord ordained a certain day, that the people under the discipline of the law might be exercised in continual meditations on the spiritual rest; that he appointed the seventh day, either because he foresaw it would be sufficient, or in order that the proposal of a resemblance to his own example might operate as a stronger stimulus to the people, or at least to apprize them that the only end of the sabbath was to promote their conformity to their Creator. For this is of little importance, provided we retain the mystery, which is principally exhibited, of a perpetual rest from our own works. To the contemplation of this, the Prophets used frequently to recall the Jews, that they might not suppose themselves to have discharged their duty merely by a cessation from manual labours. Beside the passages already cited, we have the following in Isaiah: “If thou turn away thy foot from the sabbath, from doing thy pleasure on my holy day; and call the sabbath a delight, the holy of the Lord, honourable; and shalt honour him, not doing thine own ways, nor finding thine own pleasure, nor speaking thine own words; then shalt thou delight thyself in the Lord,” &c.⁸⁷³ But all that it contained of a ceremonial nature was without doubt abolished by the advent of the Lord Christ. For he is the truth, at whose presence all figures disappear; the body, at the sight of which all the shadows are relinquished. He, I say, is the true fulfilment of the sabbath. Having been “buried with him by baptism, we have been planted together in the likeness of his death, that being partakers of his resurrection, we may walk in newness of life.”⁸⁷⁴ Therefore the Apostle says in another place, that “the sabbath was a shadow of things to come; but the body is of Christ;”⁸⁷⁵ that is, the real substance of the truth, which he has beautifully explained in that passage. This is contained not in one day, but in the whole course of our life, till, being wholly dead to ourselves, we be filled with the life of God. Christians therefore ought to depart from all superstitious observance of days.

31. Taking a simpler view of the commandment, the number is of no consequence, provided we maintain the doctrine of a perpetual rest from all our works, and, at the same time, avoid a superstitious observance of days. The ceremonial part of the commandment abolished by the advent of Christ.

Should these remarks on the number seem to any somewhat far-fetched, I have no objection to their taking it more simply: that the Lord appointed a certain day on which his people might be trained, under the tutelage of the Law, to meditate constantly on the spiritual rest, and fixed upon the seventh, either because he foresaw it would be sufficient, or in order that his own example might operate as a stronger stimulus; or, at least to remind men that the Sabbath was appointed for no other purpose than to render them conformable to their Creator. It is of little consequence which of these be adopted, provided we lose not sight of the principal thing delineated—viz. the mystery of perpetual resting from our works. To the contemplation of this, the Jews were every now and then called by the prophets, lest they should think a carnal cessation from labour sufficient. Beside the passages already quoted, there is the following: “If thou turn away thy foot from the sabbath, from doing thy pleasure on my holy day; and call the sabbath a delight, the holy of the Lord, honourable; and shalt honour him, not doing thine own ways, nor finding thine own pleasure, nor speaking thine own words: then shalt thou delight thyself in the Lord,” (Isaiah 58:13, 14). Still there can be no doubt, that, on the advent of our Lord Jesus Christ, the ceremonial part of the commandment was abolished. He is the truth, at whose presence all the emblems vanish; the body,at the sight of which the shadows disappear. He, I say, is the true completion of the sabbath: “We are buried with him by baptism unto death: that like as Christ was raised up from the dead by the glory of the Father, even so we should walk in newness of life,” (Rom. 6:4). Hence, as the Apostle elsewhere says, “Let no man therefore judge you in meat, or in drink, or in respect of an holiday, or of the new moon, or of the sabbath days; which are a shadow of things to come; but the body is of Christ,” (Col. 2:16, 17); meaning by body the whole essence of the truth, as is well explained in that passage. This is not contented with one day, but requires the whole course of our lives, until being completely dead to ourselves, we are filled with the life of God. Christians, therefore, should have nothing to do with a superstitious observance of days.

31. Indien iemand deze beschouwing van dit getal als al te spitsvondig afwijst, dan heb ik er geen bezwaar tegen, dat hij het eenvoudiger aldus opvat: dat de Here een bepaalde dag ver ordend heeft, op welke het volk onder de tucht der wet zich er in zou oefenen om na te denken over de eeuwigdurendheid der geestelijke rust. Dat Hij daartoe de zevende dag aangewezen heeft, òf omdat Hij voorzag, dat dat genoeg was, òf om het volk, doordat Hij het zijn voorbeeld voor ogen stelde, des te beter aan te zetten of althans te vermanen, dat de sabbat geen andere bedoeling heeft dan de mens aan zijn Schepper gelijkvormig te maken. Want de uitlegging van het getal is van weinig belang, wanneer slechts de verborgenheid, die voornamelijk afgeschilderd wordt, blijft, namelijk het gedurige rusten van onze werken. En tot de beschouwing daarvan riepen de profeten de Joden herhaaldelijk terug, opdat ze niet zouden menen, dat zij door de rust des vleses aan het gebod voldaan hadden. Behalve de reeds genoemde plaatsen leest men als volgt bij Jesaja (Jes. 58:13) "Indien gij uw voet van de sabbat afkeert, van te doen uw lust op mijn heilige dag, en indien gij de sabbat noemt een verlustiging, opdat de Here geheiligd worde, die te eren is; en indien gij die eert, dat gij uw wegen niet doet, en uw eigen lust niet vindt, noch een woord daarvan spreekt, dan zult gij u verlustigen in de Here" enz. Maar het is niet te betwijfelen of door de komst van de Here Christus, is wat hier ceremonieel was, afgeschaft. Want Hij is de Waarheid, door wiens tegenwoordigheid alle figuren verdwijnen; het lichaam, door welks aanschouwing de schaduwen achtergelaten worden. Hij is, zeg ik, de ware vervulling van de sabbat. Door de doop met Hem begraven, zijn wij in de gemeenschap zijns doods ingelijfd, opdat wij, deel hebbende aan zijn opstanding, in nieuwigheid des levens zouden wandelen (Rom. 6:4) Daarom schrijft de apostel elders, dat de sabbat de schaduw geweest is van iets toekomstigs (Col. 2:16,17) dat het lichaam, dat is het volle wezen der waarheid, die hij op die plaats goed heeft uitgelegd, van Christus is. Die is niet tevreden met één dag, maar slechts met de ganse loop van ons leven; totdat wij geheel en al, onszelf afgestorven, met Gods leven vervuld worden. Dus moet de bijgelovige onderhouding der dagen van de Christenen verre zijn.

31. In Christus erfüllt sich die Verheißung des Sabbatgebots

Will nun jemand diese Deutung der Siebenzahl als allzu spitzfindig verwerfen, so hindere ich ihn nicht, eine einfachere anzunehmen. So etwa die: der Herr hat einen bestimmten Tag angesetzt, an dem sich das Volk unter der Zucht des Gesetzes in der fleißigen Betrachtung der geistlichen Ruhe üben sollte. Den siebenten Tag hat er genommen, weil er diesen schon für genügend hielt, oder auch in der Absicht, durch das eigene Beispiel und Gleichnis das Volk stärker anzuspornen oder es wenigstens daran zu erinnern, daß der Sabbat nur den Sinn hat, daß der Mensch seinem Schöpfer gleichartig werde. Es ist ziemlich gleich, welche Deutung man annimmt, — wenn nur das vornehmlich angedeutete Geheimnis bestehen bleibt: nämlich 238 daß es sich hier um unser stetiges Ruhen von den eigenen Werken handelt. Darauf zu achten ermahnten auch alle Propheten die Juden, wenn sie sie warnten, nur ja nicht zu meinen, es sei mit fleischlicher Ruhe genug getan. Außer den schon angeführten Stellen wollen wir noch ein Jesajawort nennen: „So du deinen Fuß von dem Sabbat kehrest, daß du nicht tust, was dir gefällt, an meinem heiligen Tage, und den Sabbat eine Lust heißest und den Tag, der dem Herrn der Herrlichkeit heilig ist, ehrest, so du ihn also ehrest, daß du nicht tust deine Wege, noch darin gefunden werde, was dir gefällt oder leeres Geschwätz, alsdann wirst du Lust haben am Herrn ...“ (Jes. 58,13. 14).

Indessen ist durch das Kommen des Herrn Christus alles, was an diesem Gebot äußerliche Übung war, abgetan worden. Denn er ist selbst die Wahrheit, durch deren Gegenwart alle Bilder verschwinden, er ist der Leib, durch dessen Sichtbarwerden alle Schattenbilder aufgehört haben. Er ist damit die wahre Erfüllung des Sabbats! Durch die Taufe sind wir mit ihm begraben, Mitgenossen seines Todes geworden, um auch Teilhaber an seiner Auferstehung zu sein und in Neuheit des Lebens zu wandeln (Röm. 6,4). So schreibt der Apostel an anderer Stelle, der Sabbat sei ein Schattenbild der künftigen Dinge gewesen, in Christus aber sei der Leib da (Kol. 2,16.17), das heißt, die eigentliche, wesenhafte Wahrheit, wie er sie an jener Stelle ausführlich darstellt. Und diese Wahrheit ist nicht mit einem einzigen Tage zufrieden, sondern verlangt unser ganzes Leben, bis wir an uns selber gänzlich tot und mit Gottes Leben erfüllt sind! Deshalb sollen die Christen mit der abergläubischen Einhaltung von Tagen nichts zu schaffen haben!

31. Christus is die ware vervulling van die sabbat.

As iemand hierdie opmerking in verband met die getal sewe as te spitsvondig afkeur, staan ek nie in sy pad om ’n eenvoudiger verklaring aan te neem nie, naamlik dat die Here ’n bepaalde dag verorden het waarop sy volk onder leiding van die wet geoefen kon word om die ewigdurendheid van die geestelike rus te oordink. Verder dat Hy die sewende dag daarvoor bestem het omdat Hy voorsien het dat dit genoeg is, of omdat Hy sy volk beter kon opwek deur die ooreenkoms met sy voorbeeld aan hulle voor te hou of om hulle in elk geval te vermaan dat die sabbat net daarop gerig is om die mens aan sy Skepper gelykvormig te maak. Die verklaring is van weinig belang mits die geheimenis wat in besonder daarin afgeteken word, maar net bly, naamlik dat ons gedurig van ons werke moet rus. Die profete het die Jode trouens altyd daaraan herinner om dit te oordink sodat hulle nie moes dink dat hulle met die rus van hulle vlees hulle plig gedoen het nie. Behalwe die aanhalings 533 wat ons reeds aangevoer het, vind ’n mens ook die volgende in Jesaja: “As jy jou voet terughou van die sabbat - om nie jou wil op my heilige dag te doen nie, en jy die sabbat ’n verlustiging noem en die heilige dag van die eerwaardige Here hoog hou; en as jy dit eer deur nie jou gewone gang te gaan nie en nie geleentheid vir jou wil soek om jou eie taal te praat nie, dan sal jy jou verlustig in die Here, ensovoorts.”¹³⁶

Sover dit hier die seremoniële raak, bestaan daar geen twyfel dat dit deur die koms van Christus afgeskaf is nie. Want Hy is self die waarheid, en met sy teenwoordigheid verdwyn alle afbeeldings; by die aanskouing van sy liggaam word die afskaduwings agterweë gelaat. Ek herhaal: Hy self is die ware vervulling van die sabbat. Toe ons deur die doop met Hom begrawe is, is ons in die gemeenskap met sy dood ingelyf, sodat ons as deelgenote in sy opstanding in ’n nuwe lewe kan wandel.¹³⁷ Daarom skrywe die apostel elders dat die sabbat ’n skaduwee van die toekomstige dinge was en dat die liggaam in Christus is.¹³⁸ Dit beteken dat die voile wese van die waarheid wat Hy daar goed verduidelik het, in Christus is. Hierdie waarheid is nie by ’n dag inbegrepe nie maar in die hele verloop van ons lewe totdat ons onsself volkome afgesterwe het en met die lewe van God vervul word. ’n Bygelowige onderhouding van sekere dae hoort dus nie by Christene nie.

31. Если кому-то это толкование покажется слишком натянутым и он не захочет его принять, то я не возражаю, чтобы он довольствовался более простым: Господь назначил день, в который народ должен, руководствуясь Законом, предаваться духовному покою. Именно седьмой день указан либо потому, что Господь счёл этот день подходящим, либо для того, чтобы вернее добиться от народа соблюдения заповеди, призвав его следовать примеру Бога. А скорее всего, это сделано с намерением показать, что единственная цель Шаббата - в какой-то мере уподобить народ его Создателю.

Не имеет особого значения, какое из этих объяснений будет принято, так как главный смысл этой тайны всегда один и тот же: научить народ отвлекаться от повседневных дел. Пророки настойчиво призывали евреев именно к созерцанию тайны: чтобы они не думали, будто исполняют заповедь одним только отказом от работы. Так, Исайя, помимо тех слов, на которые мы ссылались, говорит следующее: «Если ты удержишь ногу твою ради субботы от исполнения прихотей твоих во святый день Мой, и будешь называть субботу отрадою, святым днём Господним, чествуемым, и почтишь её тем, что не будешь заниматься обычными твоими делами, угождать твоей прихоти и пустословить: то будешь иметь радость в Господе» (Ис 58:13-14).

Несомненно, что ритуальное в этом предписании было отменено пришествием Христа. Ибо Он - истина, в присутствии которой исчезают все образы. Он - тело, от которого убегают тени. Он, говорю я,- истинное исполнение Шаббата. Ибо, «мы погреблись с Ним крещением в смерть, дабы, как Христос воскрес из мёртвых славою Отца, так и нам ходить в обновлённой жизни» (Рим 6:4). Поэтому апостол говорит, что суббота - это тень будущего, а тело его - во Христе (Кол 2:16-17), то есть в Нём - подлинная субстанция истины, как св. Павел и объясняет в другом месте. Для неё недостаточно одного дня, она требует всей нашей жизни вплоть до того момента, когда, умерев для себя, мы наполнимся жизнью Бога. Отсюда следует, что внешнее, суеверное соблюдение дней должно быть чуждо христианам.

32. Enimvero^m quoniam duae posteriores causae veteribus umbris annumerari non debent, sed seculis omnibus peraeque conveniunt: abrogato sabbatho, inter nos tamen etiamnum locum istud habet, || ut statis diebus ad audiendum verbum, ad mystici panis fractionemⁿ, ad publicas orationes conveniamus: 374 deinde ut servis et operariis sua detur a labore remissio¹. Utranque in sabbathi praeceptione curae fuisse Domino, proculdubio est. || Prior abunde testimonii, vel in solo Iudaeorum usu, habet. Secundam signavit Moses in Deuteronomio, his verbis, Ut requiescat servus tuus et ancilla tua, sicut et tu: memento quod et ipse servieris in Aegypto [Deut. 5. b. 14]². Item in Exodo, Ut requiescat bos et asinus tuus: et respiret filius ancillae tuae [Exod. 23. c. 12]. Utrunque^a quis neget nobis perinde ac Iudaeis convenire? Conventus Ecclesiastici nobis Dei verbo praecipiuntur: et eorum necessitas, ipsa vitae experientia, nota satis est. Nisi stati sint, et suos habeant constitutos dies, quomodo haberi possunt? || Omnia decenter et ordine gerenda inter nos sunt ex Apostoli sententia [1. Cor. 14. g. 40.]. || Tantum vero^b abest quin decorum et ordo, nisi ista politia et moderatione conservari possit, ut praesentissima impendeat Ecclesiae perturbatio et ruina si dissolvatur. Quod si eadem nobis necessitas incumbit, cuius in subsidium Iudaeis Dominus sabbathum constituerat: nemo causetur nihil illud^c ad nos pertinere. Voluit enim providentissimus et indulgentissimus Pater noster, nostrae, non minus quam Iudaeorum necessitati prospicere. Cur non quotidie, inquies, potius convenimus^d, ut ita tollatur dierum discretio? Utinam illud quidem daretur: et sane digna erat spiritualis sapientia, cui quotidie decideretur particula aliqua temporis. Sed si a multorum infirmitate obtineri non potest ut quotidiani conventus agantur^e: et charitatis ratio plus ab illis exigere non permittit: cur non pareamus rationi quam nobis videmus Dei voluntate impositam?

32. Neantmoins d’autant que les deux dernieres causes ne se doyvent point mettre entre les ombres anciennes, mais conviennent egalement à tous siecles: combien que le Sabbath soit abrogé, cela ne laisse point d’avoir lieu entre nous, que nous ayons certains jours pour nous assembler à ouyr les predications, à faire les oraisons publiques, et celebrer les Sacremens: secondement pour donner quelque relasche aux serviteurs et gens mecaniques. Il n’y a nulle doute que le Seigneur n’ait regardé l’un et l’autre en commandant le Sabbath. Quant au premier, il est assez approuvé par l’usage mesme des Juifs. Le second a esté noté par Moyse au Deuteronome, en ces parolles: Afin que ton serviteur et ta chambriere se reposent comme toy, qu’il te souvienne que tu as esté serviteur en Egypte. Item en Exode: Afin que ton bœuf et ton asne, et ta mesgnie se repose (Deut. 5:15; Ex. 23:12): Qui pourra nier que ces deux choses ne nous conviennent aussi bien qu’aux Juifs? Les assemblées Ecclesiastiques nous sont commandées par la Parolle de Dieu: et l’experience mesme nous monstre quelle necessité nous en avons. Or s’il n’y a jours ordonnez, quand se pourra-on assembler? L’Apostre enseigne que toutes choses se doyvent faire decentement et par ordre entre nous (1 Cor. 14:40). Or tant s’en faut que l’honnesteté et l’ordre se puisse garder sans ceste police de jours, que si elle n’estoit, nous verrions incontinent merveilleux troubles et confusions en l’Eglise. Or s’il y a une mesme necessité entre nous, que celle à laquelle le Seigneur a voulu remedier en ordonnant le Sabbath aux Juifs, que nul n’allegue ceste loy ne nous appartenir de rien: car il est certain que nostre bon Pere n’a pas moins voulu pourvoir à nostre necessité, qu’à celle des Juifs. Mais que ne nous assemblons-nous tous les jours, dira quelcun, pour oster ceste difference. Je le desireroye bien: et de fait, la sagesse spirituelle de Dieu seroit bien digne d’avoir quelque heure au jour, qui luy fust destinée. Mais si cela ne se peut obtenir de l’infirmité de plusieurs qu’on s’assemble journellement, et la charité ne permet point de les contreindre plus outre: pourquoy ne suyvons nous la raison laquelle nous a esté monstrée de Dieu?

32. As the two latter causes, however, ought not to be 357 numbered among the ancient shadows, but are equally suitable to all ages,—though the sabbath is abrogated, yet it is still customary among us to assemble on stated days for hearing the word, for breaking the mystic bread, and for public prayers; and also to allow servants and labourers a remission from their labour. That in commanding the sabbath, the Lord had regard to both these things, cannot be doubted. The first is abundantly confirmed even by the practice of the Jews. The second is proved by Moses, in Deuteronomy, in these words: “that thy man-servant and thy maid-servant may rest as well as thou. And remember that thou wast a servant in the land of Egypt.”⁸⁷⁶ Also, in Exodus: “that thine ox and thine ass may rest, and the son of thy handmaid, and the stranger, may be refreshed.”⁸⁷⁷ Who can deny that both these things are as proper for us as for the Jews? Assemblies of the Church are enjoined in the Divine word, and the necessity of them is sufficiently known even from the experience of life. Unless there be stated days appointed for them, how can they be held? According to the direction of the Apostle, “all things” are to “be done decently and in order” among us.⁸⁷⁸ But so far is it from being possible to preserve order and decorum without this regulation, that, if it were abolished, the Church would be in imminent danger of immediate convulsion and ruin. But if we feel the same necessity, to relieve which the Lord enjoined the sabbath upon the Jews, let no one plead that it does not belong to us. For our most provident and indulgent Father has been no less attentive to provide for our necessity than for that of the Jews. But why, it may be asked, do we not rather assemble on every day, that so all distinction of days may be removed? I sincerely wish that this were practised; and truly spiritual wisdom would be well worthy of some portion of time being daily allotted to it; but if the infirmity of many persons will not admit of daily assemblies, and charity does not permit us to require more of them, why should we not obey the rule which we have imposed upon us by the will of God?

32. The second and third purposes of the Commandment explained. These twofold and perpetual. This confirmed. Of religious assemblies.

The two other cases ought not to be classed with ancient shadows, but are adapted to every age. The sabbath being abrogated, there is still room among us, first, to assemble on stated days for the hearing of the Word, the breaking of the mystical bread, and public prayer; and, secondly, to give our servants and labourers relaxation from labour. It cannot be doubted that the Lord provided for both in the commandment of the Sabbath. The former is abundantly evinced by the mere practice of the Jews. The latter Moses has expressed in Deuteronomy in the following terms: “The seventh day 342is the sabbath of the Lord thy God: in it thou shalt not do any work, thou, nor thy son, nor thy daughter, nor thy man-servant, nor thy maid-servant;—that thy man-servant and thy maid-servant may rest as well as thou,” (Deut. 5:14). Likewise in Exodus, “That thine ox and thine ass may rest, and the son of thy handmaid, and the stranger, may be refreshed,” (Exod. 23:12). Who can deny that both are equally applicable to us as to the Jews? Religious meetings are enjoined us by the word of God; their necessity, experience itself sufficiently demonstrates. But unless these meetings are stated, and have fixed days allotted to them, how can they be held? We must, as the apostle expresses it, do all things decently and in orders (1 Cor. 14:40). So impossible, however, would it be to preserve decency and order without this politic arrangements that the dissolution of it would instantly lead to the disturbance and ruin of the Church. But if the reason for which the Lord appointed a sabbath to the Jews is equally applicable to us, no man can assert that it is a matter with which we have nothing to do. Our most provident and indulgent Parent has been pleased to provide for our wants not less than for the wants of the Jews. Why, it may be asked, do we not hold daily meetings, and thus avoid the distinction of days? Would that we were privileged to do so! Spiritual wisdom undoubtedly deserves to have some portion of every day devoted to it. But if, owing to the weakness of many, daily meetings cannot be held, and charity will not allow us to exact more of them, why should we not adopt the rule which the will of God has obviously imposed upon us?

32. Aangezien echter de twee laatste oorzaken niet tot de oude schaduwen gerekend moeten worden, maar voor alle tijden evenzeer passen, heeft, hoewel de sabbat afgeschaft is, toch dit nog een plaats onder ons, dat wij op bepaalde dagen saamkomen om het Woord te horen, om het heilige brood te breken en de openbare gebeden te doen; en verder dat de dienstknechten en handwerkslieden rust van hun arbeid geschonken wordt. Het is buiten twijfel, dat deze beide oorzaken de Here bij het instellen van de sabbat ter harte gegaan zijn. De eerste wordt ruimschoots betuigd, alleen reeds door het gebruik der Joden. De tweede heeft Mozes aangegeven in Deuteronomium (Deut. 5:14) met deze woorden: "Opdat uw dienstknecht en uw dienstmaagd ruste, gelijk als gij: want gij zult gedenken, dat gij een dienstknecht in Egypteland geweest zijt." Evenzo in Exodus (Ex. 23:12) "Opdat uw os en uw ezel ruste en dat de zoon uwer dienstmaagd adem scheppe." Wie zou ontkennen dat beide voor ons evenzeer past als voor de Joden? De kerkelijke samenkomsten worden ons door Gods Woord bevolen en hun noodzakelijkheid is door de ervaring des levens genoeg bekend. Als zij niet vastgesteld waren en niet hun bepaalde dagen hadden, hoe zouden ze dan gehouden kunnen worden? Alle dingen moeten passend en met orde geschieden onder ons, zoals de apostel zegt (1 Cor. 14:40) Nu is het er zover vandaan, dat hetgeen passend en ordelijk is, zonder die regering en regeling zou kunnen behouden blijven, dat een volkomen zekere verwarring en verwoesting de kerk boven het hoofd hangt, als die regeling zou worden weggenomen. En indien wij dezelfde behoefte hebben, tot welker vervulling de Here voor de Joden de sabbat had ingesteld, bewere niemand, dat de sabbat op ons geen betrekking heeft. Want onze zeer voorzienige en goedertieren Vader heeft voor onze behoefte, evenzeer als voor die der Joden willen zorgen. Waarom komen wij niet liever dagelijks samen, zult gij zeggen, opdat zo de onderscheiding der dagen weggenomen worde? Och of dat ons gegeven werd; en voorzeker de geestelijke wijsheid was waardig, dat dagelijks voor haar een deeltje van de tijd werd afgenomen. Maar indien van de zwakheid van velen niet verkregen kan worden, dat dagelijkse bijeenkomsten gehouden worden, en de liefde niet toestaat meer van hen te eisen, waarom zouden wij dan niet gehoorzamen aan de regeling, die, naar we zien, ons door Gods wil is opgelegd?

32. Inwiefern besteht das vierte Gebot als äußere Ordnung weiter?

Indessen gehören die beiden letzten Vorschriften unseres Gebots (nämlich die Absonderung eines Tages für den Gottesdienst der Gemeinde und der Ruhetag für die Dienstleute!) nicht zu den Abbildern, sondern sie behalten ihre Geltung für alle Zeit. Auch nach und trotz der Abschaffung des Sabbats sollen doch bei uns bestimmte Tage da sein, an denen wir zum Hören des Wortes, zum Brechen des heiligen Brotes (ad mystici panis fractionem!) und zum gemeinsamen Gebet zusammenkommen. Auch muß den Knechten und Arbeitern ihre Erholung von der Arbeit zuteil werden! Und für dies beides hat der Herr mit dem Sabbatgebot unzweifelhaft Vorsorge treffen wollen. Das erste hat schon allein im Gebrauch bei den Juden eine ausreichende Bezeugung. Das zweite deutet Mose im Deuteronomium an: „Daß dein Knecht und deine Magd ruhe gleichwie du, denn du sollst bedenken, daß auch du Knecht in Ägyptenland warst“ (Deut. 5,14f.). Ähnlich auch im Buche Exodus: „Auf daß dein Ochse und Esel ruhe und deiner Magd Sohn sich erquicke“ (Ex. 23,12). Das betrifft uns beides unleugbar genau so wie die Juden. Gottes Wort schreibt uns ja vor, daß die Kirche zusammenkommen soll, und wie nötig das ist, wird uns schon durch die gewöhnliche Erfahrung im Leben ausreichend klar. Wie soll man aber solche Zusammenkünfte der Kirche aufrechterhalten ohne bestimmte Ordnung und festgesetzte Tage? Nach der Anweisung des Apostels soll doch bei uns alles schicklich und ordentlich zugehen (1. Kor. 14,40). Nun kann aber diese Schicklichkeit und Ordnung ohne solche öffentliche Regelung nicht erhalten werden, so daß im anderen Falle der Kirche unmittelbar die größte Verwirrung und Auflösung drohte. Wir stehen also unter der gleichen Not, zu deren Überwindung der Herr den Juden den Sabbat gegeben hat, und deshalb soll keiner sagen, mit dem hätten wir nichts zu schaffen. Denn der Vater wollte in seiner herrlichen Vorsehung und Freundlichkeit unserer Not nicht weniger abhelfen als der der Juden. Nun könnte man aber fragen: Warum kommen wir denn nicht alle Tage zusammen, um jene Unterscheidung der Tage (die doch nicht sein soll) zu vermeiden? Ja, wenn es nur so wäre! Denn die geistliche Weisheit wäre wohl wert, daß wir ihr alle Tage ein Stück unserer Zeit widmeten! Aber die Schwachheit vieler läßt solche tagtäglichen Zusammenkünfte nicht möglich werden, und wir können von ihnen auch nicht mehr 239 verlangen, ohne lieblos zu werden. Weshalb sollen wir uns da nicht in die Ordnung fügen, die Gottes Wille uns selber gewiesen hat?

32. Die doel van die sabbat

Die laaste twee redes moet nie onder die skaduwees van ouds gereken word nie. Dit pas alle tye trouens ewe veel. Al is die sabbat afgeskaf, het dit selfs nou nog ’n plek onder ons. Die doel daarvan is dat ons op vasgestelde dae bymekaar moet kom om na die Woord te luister, nagmaal te gebruik en in die openbaar te bid. Verder dien dit ook om aan ons bediendes en werkers rus van hulle arbeid te verleen. Daar kan geen twyfel daaroor bestaan dat die Here by die gebod van die sabbat in albei die aspekte ’n belang gehad het nie. Die eerste aspek alleen lewer reeds in die gebruik van die Jode oorvloedig getuienis daarvan. In Deuteronomium het Moses die tweede met die volgende woorde aangedui: “Sodat jou dienskneg en jou diensmaagd kan rus soos jy. Dink daaraan dat jy self in Egipteland ’n slaaf was”.¹³⁹ Net so in Eksodus: “Dat jou os en jou esel kan uitrus en die seun van jou slavin asem kan skep”.¹⁴⁰

534 Wie sou kon ontken dat albei hierdie aspekte ons net so veel as die Jode betaam? Die Woord van God beveel ons om kerklike byeenkomste te hou, en die noodsaaklikheid daarvan is uit ons lewenservaring bekend genoeg.¹⁴¹ Hoe kan sulke vergaderings gehou word as daar nie dae daarvoor vasgestel en bestem is nie? Volgens die uitspraak van die apostel moet alles onder ons behoorlik en ordelik gedoen word.¹⁴² As betaamlikheid en orde nie met ’n reëling van die staat¹⁴³ onderhou kan word nie, skeel dit weinig of ’n baie gewisse versteuring en ook ondergang bedreig die kerk as die reëling tot niet gemaak sou word. Maar as dieselfde noodsaaklikheid op ons rus, ter onderskraging waarvan die Here die sabbat vir die Jode ingestel het, mag niemand voorgee dat dit niks met ons te doen het nie. Want ons voorsienige en goedertieren Vader wil in ons nood net soos in die Jode s’n voorsien.

Jy sal miskien sê: “Waarom kom ons dan nie liewer elke dag bymekaar om sodoende die onderskeid tussen die dae uit die weg te ruim nie?” Was dit ons tog maar gegun! Ons geestelike wysheid verdien in elk geval dat ’n deeltjie van elke dag daarvoor afgeknyp word. As ons dit as gevolg van die swakheid van baie mense nie kan regkry dat ons elke dag saamkom nie, en die liefdesreël ook nie toelaat dat ons meer van hulle eis nie, waarom sou ons dan nie die metode gehoorsaam waarvan ons sien dat dit deur die wil van God ons opgelê is nie?

32. Два последних обстоятельства не должны тем не менее отождествляться с тенями древности: они даны на все века. Хотя Шаббат отменён, это не означает, что у нас не должно быть определённых дней для собраний, слушания проповедей, участия в общих молитвах и совершения таинств. Нам также следует давать отдых слугам и работникам. Господь, несомненно, предусмотрел это в заповеди о дне субботнем. Что касается первого, то это вполне подтверждается обычаями, существовавшими у евреев. Второе выделяет Моисей во Второзаконии: «Чтобы отдохнул раб твой и раба твоя, как и ты. И помни, что ты был рабом в земле Египетской» (Втор 5:14-15). А также в Исходе: «Чтобы отдохнул вол твой и осёл твой, и успокоился сын рабы твоей» (Исх 23:12).

Кто станет отрицать, что эти две вещи необходимы нам не менее, чем евреям? Церковные собрания заповеданы нам словом Божьим, и опыт показывает, насколько они необходимы. А если не будет установленных дней, то когда собираться? Апостол учит, что всё у нас должно быть благопристойно и чинно (1 Кор 14:40). Но благопристойность и чинность не могут быть сохранены без определённого порядка церковных дней, и если бы его не было, то в Церкви тотчас возникли бы нестроения и смуты. Так что поскольку мы испытываем ту же потребность, в ответ на которую Господь предписал евреям Шаббат, то пусть никто не говорит, что этот закон к нам не относится. Ибо очевидно, что наш милосердный Отец заботится о наших нуждах не меньше, чем о нуждах евреев. Но почему, спросит кто-нибудь, мы не собираемся каждый день, дабы устранить различение дней? Лично я этого хотел бы. В самом деле, духовная мудрость Бога достойна того, чтобы мы посвящали ей час-другой каждый день. Но если слабость большинства людей не позволяет собираться ежедневно, а любовь не позволяет их принуждать, то почему нам не придерживаться разумного правила, данного нам Богом?

33. Paulo hic cogor esse longior, quod hodie ob diem Dominicum tumultuantur nonnulli inquieti spiritus: Plebem Christianam quiritantur in Iudaismo foveri, quia retinet aliquam dierum observationem³. Ego autem respondeo, citra Iudaismum dies istos a nobis observari: quia longo intervallo differimus in hac parte a Iudaeis. Non enim ut ceremoniam arctissima religione celebramus, qua putemus mysterium spirituale figurari: sed suscipimus ut remedium retinendo in Ecclesia 375 ordini necessarium. Atqui Paulus docet, non esse in eius observatione iudicandos Christianos: quia sit umbra rei futurae [Coloss. 2. c. 16]. Ideo timet ne inter Galatas frustra laborarit, quod adhuc dies observarent [Gal. 4. b. 10. 11]. Et ad Romanos asserit || superstitiosum esse siquis iudicat inter diem et diem [Rom. 14. a. 5]. || At quis praeter istos duntaxat furiosos, non videat de qua observatione intelligat Apostolus? Non enim in finem istum politicum et Ecclesiasticum ordinem respiciebant: sed quum, tanquam rerum spiritualium umbras retinerent, tantundem obscurabant Christi gloriam et Evangelii lucem. || A manuariis operibus non ideo feriabantur quod essent a sacris studiis et meditationibus avocamenta: sed religione quadam, quod feriando, mysteria olim commendata recolere^a se somniabant. || In hanc inquam praeposteram dierum discretionem invehitur Apostolus: non in legitimum delectum, qui societatis Christianae paci serviat. Siquidem in Ecclesiis ab eo institutis sabbathum in hunc usum retinebatur. Illum enim diem praescribit Corinthiis, quo symbola ad sublevandos Hierosolymitanos fratres colligantur [1. Cor. 16. a. 2.]. Si timetur superstitio: plus erat periculi in Iudaicis feriis, quam in Dominicis (quos nunc habent Christiani) diebus. Nam^b quod ad evertendam superstitionem expediebat, sublatus est Iudaeis religiosus^c dies: quod decoro^d, ordini,^e paci, in Ecclesia retinendis^f necessarium erat, alter in eum usum destinatus est.

33. Il nous faut estre un peu plus longs en cest endroit, pource qu’aucuns entendemens legiers se tempestent aujourdhuy à cause du Dimanche. Car ils se pleignent que le peuple Chrestien est entretenu en un Judaisme, veu qu’il retient encore quelque observation des jours. A cela je respon que sans Judaisme nous observons le Dimanche, veu qu’il y a grande difference entre nous et les Juifs: car nous ne l’observons point d’une religion estroite, comme d’une ceremonie en laquelle nous pensions estre comprins un mystere spirituel: mais nous en usons comme d’un remede necessaire pour garder bon ordre en l’Eglise. Mais sainct Paul, disent-ils, nie que les Chrestiens doyvent estre jugez en l’observation des jours, veu que c’est un ombre des choses futures: et pour ceste cause craind d’avoir travaillé en vain entre les Galatiens, d’autant qu’ils observoyent encore les jours. Et aux Romains il afferme que c’est superstition, si quelcun discerne entre jour et jour (Col. 2:16; Gal. 4:10, 11; Rom. 14:5)? Mais qui est l’homme d’entendement rassis qui ne voye bien de quelle observation parle l’Apostre? Car ils ne regardoyent point à ceste fin que nous disons, d’observer la police et ordre en l’Eglise: mais entretenant les festes comme ombres des choses spirituelles, ils obscurcissoyent d’autant la gloire de Christ et la clairté de l’Evangile: ils ne s’abstenoyent point d’œuvres manuelles, pource qu’elles les empeschassent de vaquer à mediter la parolle de Dieu: mais par une folle devotion, d’autant qu’ils imaginoyent en se reposant faire service à Dieu. C’est donc contre ceste perverse discretion de jours que crie sainct Paul et non pas contre l’ordonnance legitime qui est mise pour entretenir la paix en la compagnie des Chrestiens. Car les Eglises qu’il avoit edifiées, gardoyent le Sabbath en cest usage: ce qu’il monstre en assignant ce jour-là aux Corinthiens pour apporter leurs aumosnes en l’Eglise (1 Cor. 16:2). Si nous craignons la superstition, elle estoit plus à craindre aux festes Judaiques qu’elle n’est maintenant au Dimanche. Car comme il estoit expedient pour abattre la superstition, on a delaissé le jour observé des Juifs: et comme il estoit necessaire pour garder ordre, police et paix en l’Eglise, on en a mis un autre au lieu.

33. I am obliged to be rather more diffuse on this point, because, in the present age, some unquiet spirits have been raising noisy contentions respecting the Lord's day. They complain that Christians are tinctured with Judaism, because they retain any observance of days. But I reply, that the Lord's day is not observed by us upon the principles of Judaism; because in this respect the difference between us and the Jews is very great. For we celebrate it not with scrupulous rigour, as a ceremony which we conceive to be a 358 figure of some spiritual mystery, but only use it as a remedy necessary to the preservation of order in the Church. But they say, Paul teaches that Christians are not to be judged in the observance of it, because it is a shadow of something future.⁸⁷⁹ Therefore he is “afraid lest” he has “bestowed” on the Galatians “labour in vain,” because they continued to “observe days.”⁸⁸⁰ And in the Epistle to the Romans, he asserts him to be “weak in the faith,” who “esteemeth one day above another.”⁸⁸¹ But who, these furious zealots only excepted, does not see what observance the apostle intends? For they did not observe them for the sake of political and ecclesiastical order; but when they retained them as shadows of spiritual things, they were so far guilty of obscuring the glory of Christ and the light of the gospel. They did not, therefore, rest from their manual labours, as from employments which would divert them from sacred studies and meditations; but from a principle of superstition, imagining their cessation from labour to be still an expression of reverence for the mysteries formerly represented by it. This preposterous distinction of days the Apostle strenuously opposes; and not that legitimate difference which promotes the peace of the Christian Church. For in the churches which he founded, the sabbath was retained for this purpose. He prescribes the same day to the Corinthians, for making collections for the relief of the brethren at Jerusalem. If superstition be an object of fear, there was more danger in the holy days of the Jews, than in the Lord's days now observed by Christians. Now, whereas it was expedient for the destruction of superstition, the day which the Jews kept holy was abolished; and it being necessary for the preservation of decorum, order, and peace, in the Christian Church, another day was appointed for the same use.

33. Of the observance of the Lord’s day, in answer to those who complain that the Christian people are thus trained to Judaism. Objection.

I am obliged to dwell a little longer on this because some restless spirits are now making an outcry about the observance of the Lord’s day. They complain that Christian people are trained in Judaism, because some observance of days is retained. My reply is, That those days are observed by us without Judaism, because in this matter we differ widely from the Jews. We do not celebrate it with most minute formality, as a ceremony by which we imagine that a spiritual mystery is typified, but we adopt it as a necessary remedy for preserving order in the Church. Paul informs us that Christians are not to be judged in respect of its observance, because it is a shadow of something to come (Col. 2:16); and, accordingly, he expresses a fear lest his labour among the Galatians should prove in vain, because they still observed days (Gal. 4:10, 11). And he tells the Romans that it is superstitious to make one day differ from another (Rom. 14:5). But who, except those restless men, does not see what the observance is to which the Apostle refers? Those persons had no regard to that politic and ecclesiastical arrangement,¹ but by retaining the days as types of spiritual things, they in so far obscured 343the glory of Christ, and the light of the Gospel. They did not desist from manual labour on the ground of its interfering with sacred study and meditation, but as a kind of religious observance; because they dreamed that by their cessation from labour, they were cultivating the mysteries which had of old been committed to them. It was, I say, against this preposterous observance of days that the Apostle inveighs, and not against that legitimate selection which is subservient to the peace of Christian society. For in the churches established by him, this was the use for which the Sabbath was retained. He tells the Corinthians to set the first day apart for collecting contributions for the relief of their brethren at Jerusalem (1 Cor. 16:2). If superstition is dreaded, there was more danger in keeping the Jewish sabbath than the Lord’s day as Christians now do. It being expedient to overthrow superstition, the Jewish holy day was abolished; and as a thing necessary to retain decency, orders and peace, in the Church, another day was appointed for that purpose.

33. Nu zie ik mij genoopt iets uitvoeriger te worden, omdat tegenwoordig sommige onrustige geesten opschudding teweeg brengen van wege de dag des Heren. Zij klagen, dat het Christenvolk in het Jodendom wordt gehouden, omdat het enige waarneming der dagen blijft houden. Ik echter antwoord, dat die dagen door ons waargenomen worden los van het Jodendom; want in dit stuk verschillen wij zeer veel van de Joden. Want wij vieren de dag niet met pijnlijke nauwgezetheid als een ceremonie, waardoor we menen, dat een geestelijke verborgenheid wordt afgebeeld, maar wij nemen hem aan als een middel, dat noodzakelijk is om de orde in de kerk te bewaren. Maar, zo zeggen ze, Paulus leert (Col. 2:16) dat de Christenen niet geoordeeld moeten worden in de onderhouding van de sabbat; omdat hij de schaduw is van een toekomstige zaak. Daarom vreest hij, dat hij onder de Galaten tevergeefs gearbeid heeft, omdat zij de dagen nog onderhielden (Gal. 4:10,11) En in de brief aan de Romeinen (Rom. 14:5) beweert hij, dat het bijgelovig is, wanneer men onderscheid maakt tussen de ene en de andere dag. Maar wie, behalve die dwaze mensen, ziet niet van welke onderhouding de apostel spreekt? Want zij hadden niet het oog op die regerings en kerkelijke orde, maar daar zij die als de schaduw van geestelijke dingen behielden, verduisterden zij evenzeer de heerlijkheid van Christus en het licht des evangelies. Van de werken hunner handen rustten zij niet daarom, omdat die hen afhielden van de heilige bezigheden en overdenkingen; maar ze deden dat door zekere godsdienstige overwegingen, omdat ze droomden, dat ze door te rusten oudtijds bevolen verborgenheden herdachten. Tegen deze verkeerde onderscheiding der dagen, zeg ik, gaat de apostel in, niet tegen de wettige keuze, die de vrede der Christelijke gemeente dient. Want in de door hem opgerichte kerken werd de sabbat tot dit gebruik gehouden. Want die dag verordent hij voor de Corinthiërs (1 Cor. 16:2) om hun giften te verzamelen tot verlichting der broederen te Jeruzalem. Als men bevreesd is voor bijgeloof dan lag er meer gevaar in de rustdagen der Joden, dan in de zondagen, die de Christenen nu houden. Want omdat het nuttig was tot het omverwerpen van het bijgeloof; is de godsdienstige dag der Joden opgeheven, en omdat het nodig was tot behoud van de betamelijkheid, orde en vrede in de kerk, is de andere dag tot gebruik bestemd.

33. Warum feiern wir den Sonntag?

Ich muß hier gezwungenermaßen etwas länger verweilen; denn heutzutage erheben unruhige Geister wegen des Herrntages (Sonntages) viel Lärm. Sie beklagen sich heftig, die Christenheit werde durch die Beobachtung bestimmter Tage im Judentum festgehalten! Ich antworte demgegenüber: es hat gar nichts mit dem Judentum zu schaffen, wenn wir solche Tage feiern, denn wir unterscheiden uns in dieser Hinsicht von den Juden sehr beträchtlich. Wir behandeln doch den Herrntag nicht wie eine Zeremonie, die wir mit ängstlicher Gewissenhaftigkeit einhielten, etwa weil uns darin ein geistliches Geheimnis abbildlich vor Augen gestellt würde, sondern wir verstehen ihn als ein Mittel, das zur Aufrechterhaltung der Ordnung in der Kirche notwendig ist! Aber man erwidert weiter: Paulus sagt doch, man solle dem Christen wegen der Beobachtung „bestimmter Feiertage“ kein „Gewissen machen“, weil die doch nur Schatten der zukünftigen Dinge sind (Kol. 2,16.17), ja er fürchtet, an den Galatern vergebens gearbeitet zu haben, weil diese noch bestimmte Tage beobachteten (Gal. 4,10.11); auch schreibt er den Römern, es sei Aberglaube, wenn jemand zwischen Tag und Tag einen Unterschied mache (Röm. 14,5). — Aber wer — außer diesen wilden Männern! — sieht denn nicht, was Paulus hier im Auge hat, wenn er vom Halten bestimmter Tage spricht? Die Leute hatten damals als Ziel nicht die rechte öffentliche, kirchliche Ordnung vor Augen, sondern sie hielten die Tage als Schattenbilder der geistlichen Dinge bei und verdunkelten insofern Christi Ehre und das Licht des Evangeliums. So feierten sie nicht deshalb von ihrer Berufsarbeit, weil diese sie heiligem Eifer, heiliger Betrachtung entzog, sondern in einer gewissen religiösen Scheu, weil sie nämlich träumten, mit ihrem Feiern das Gedächtnis einst hochgerühmter Geheimnisse zu wahren. Gegen diese verkehrte Unterscheidung von Tagen geht der Apostel vor, nicht aber gegen die rechtmäßige Ordnung, die dem Frieden der christlichen Gemeinde (societas christiana) dient. Denn auch in den von ihm selbst geordneten Gemeinden wurde in diesem Sinne der Sabbat gehalten. Er verordnet den Korinthern ja selbst diesen Tag, damit sie an ihm die Beisteuer zur Hilfe für die Brüder in Jerusalem einsammelten (1. Kor. 16,2). Fürchtet man den Aberglauben: da waren die jüdischen Feiertage gefährlicher als der Herrntag, den die Christen feiern! Denn weil es zur Abschaffung des Aberglaubens erforderlich war, wurde den Juden ihr heiliger Tag genommen — und weil es zur Wahrung der guten Sitte, der Ordnung und des Friedens in der Kirche nötig war, wurde ein anderer Tag an seine Stelle gesetzt!

33. Die verskil tussen die Joodse en die Christene se sabbat

Ek word gedwing om ’n bietjie langer by hierdie aspek stil te staan, omdat sekere onrustige geeste vandag oor die dag van die Here oproer veroorsaak.¹⁴⁴ Hulle kla dat die Christenvolk in die Jodedom gehou word omdat die Christendom hulle onderhouding van die dae behou. Sover dit my aangaan, is my antwoord dat ons die dae sonder die Jodedom onderhou omdat ons in hierdie opsig ver van die Jode verskil. Ons huldig die dag immers nie met nougesette eerbiedsbetoon as ’n seremonie, asof ons sou reken dat daardeur ’n geestelike geheimenis afgebeeld word nie, maar ons neem dit aan as ’n noodsaaklike middel om die orde in die kerk te behou. Maar Paulus leer ons dan dat niemand 535 die Christene moet veroordeel omdat hulle die sabbat onderhou nie,want dit is net ’n skaduwee van die toekomstige dinge.¹⁴⁵ Hy vrees daarom dat hy tevergeefs onder die Galasiërs gearbei het, omdat hulle tot nog toe dae onderhou het.¹⁴⁶ En hy verklaar in sy brief aan die Romeine dat dit bygelowig is as iemand die een dag bo die ander ag.¹⁴⁷ Maar wie kan, met uitsondering van daardie waansinniges, nie sien watter onderhouding die apostel bedoel nie? Want hulle het nie die staatsregtelike doelstelling en die kerklike orde in aanmerking geneem nie.¹⁴⁸ Aangesien hulle egter die dae as skaduwees van die geestelike dinge behou het, het hulle in elk geval die heerlikheid van Christus en die lig van die evangelie verduister. Hulle het nie van hulle handewerk gerus omdat dit ’n afleiding van hulle heilige oefeninge en oordenkinge sou wees nie maar as gevolg van ’n sekere gewetenswroeging omdat hulle hulle verbeel het dat hulle deur te rus die geheimenisse wat in vroeër tye aanbeveel is, in ere herstel. Ek herhaal: die apostel vererg hom oor hierdie voorbarige onderskeid tussen dae en nie oor die regmatige keuse van ’n dag om die vrede van die Christengemeenskap te dien nie. Want juis vir hierdie doel is die sabbat in die kerke wat deur hom ingestel is, behou. Hy bepaal trouens daardie dag vir die Korinthiërs¹⁴⁹ om bydraes te versamel ter verligting van hulle broeders in Jerusalem. As ’n mens bygeloof vrees, was daar nog meer gevaar in die Joodse feesdae as in die Sondae wat die Christene tans het. Want die godsdienstige dag wat die Jode onderhou het, is afgeskaf omdat dit gedien het om die bygeloof te vernietig; maar omdat dit vir die welvoeglikheid, die orde en die vrede in die kerk nodig was dat dit behou moes word, is ’n ander dag vir die doel bestem.

33. На этом вопросе необходимо остановиться подробнее, так как сейчас некоторые беспокойные умы возмущаются по поводу воскресного дня. Они сетуют, что христианский народ в чём-то следует иудаизму, поскольку продолжает соблюдать праздничные дни. На это я отвечу, что мы соблюдаем воскресенье вне всякого влияния иудаизма, так как между нами и евреями существует огромное различие: мы чтим этот день не по формальным предписаниям как церемонию, посредством которой рассчитываем приблизиться к духовной тайне, а пользуемся им как необходимым средством поддержания порядка в Церкви. Однако св. Павел, возражают наши противники, не допускал, чтобы о христианах судили по соблюдению дней, ибо это - тень будущего (Кол 2:16-17); по этой же причине он опасался, не напрасно ли трудился у галатов, раз они всё ещё наблюдают дни (Гал 4:10-11). Обращаясь к римлянам, он утверждал, что различение дней - предрассудок (Рим 14:5).

Но разве всякому разумному человеку не ясно, о каком различении ведёт речь апостол? Ведь люди, с которыми мы спорим, преследовали не ту цель, о которой мы говорили и которая состоит в поддержании благоустроения и порядка в Церкви. Они, сохраняя праздники в качестве теней духовного мира, затемняли славу Христа и свет Евангелия. Эти люди воздерживались от тяжёлой работы не для того, чтобы она не мешала им размышлять над словом Божьим, а из ложной набожности, воображая, что отдых - это некое служение Богу. Именно таким искажённым различением дней возмущался св. Павел, а отнюдь не вполне правомерным установлением, призванным поддерживать согласие в сообществе христиан. Основанные им Церкви сохраняли с этой целью Шаббат. Это следует из указания апостола коринфянам приносить в этот день пожертвования для Церкви (1 Кор 16:2). Если сейчас мы опасаемся суеверий, то в то время было ещё больше оснований опасаться иудейских праздников, нежели теперь соблюдения воскресного дня. Тогда было необходимо избавиться от пережитков и почитаемый евреями день был отменён. Но поскольку для сохранения благоустройства, порядка и мира в Церкви особый день всё-таки нужен, то в качестве такового был установлен другой.

34. | Quanquam non sine delectu Dominicum quem vocamus diem veteres in locum sabbathi subrogarunt. Nam quum verae illius quietis, quam vetus sabbathum adumbrabat, in resurrectione Domini finis sit ac complementum, ipso die, qui umbris finem attulit, admonentur Christiani ne umbratili ceremoniae inhaereant. || Neque sic tamen^g septenarium numerum moror, ut eius servituti Ecclesiam astringam; neque enim Ecclesias damnavero, quae alios conventibus suis solennes dies habeant, modo a superstitione absint. Quod erit si ad solam observationem disciplinae et ordinis bene compositi^h referantur. || Summa sit: utⁱ sub figura Iudaeis tradebatur^k veritas, ita nobis sine umbris commendatur: primum^l, ut perpetuum tota vita sabbathismum meditemur a nostris operibus, quo Dominus in nobis per suum 376 Spiritum operetur: deinde ut || pia operum Dei recognitione privatim se quisque, quoties vacat, diligenter exerceat: tum etiam, ut omnes simul^a || legitimum Ecclesiae ordinem, ad verbum audiendum, ad sacramentorum administrationem, ad publicas orationes constitutum, observemus; tertio ne nobis subditos inhumaniter premamus [De hac libertate vide Socratem hist. tri. lib. 9. cap. 38]^{b 1}. || Ita evanescunt nugae pseudoprophetarum^c qui Iudaica opinione populum superioribus seculis^d imbuerunt, nihil aliud afferentes nisi^e abrogatum esse quod ceremoniale erat in hoc mandato (id^f vocant sua lingua diei septimae taxationem), remanere autem quod morale est, nempe unius diei observationem in hebdomade². Atqui id nihil aliud est quam in Iudaeorum contumeliam diem mutare, diei sanctitatem animo eandem^g retinere^h: || siquidem manet nobis etiamnum par mysterii in diebus significatio quae apud Iudaeos locum habebat. || Et sane videmus quid tali doctrina profecerint; qui enim eorum constitutionibus haerent, crassa carnalique sabbathismi superstitione Iudaeos ter superant: ut nihilo minus hodie ipsis conveniant obiurgationes quae apud Iesaiam leguntur [Iesa. 1. c. 13, et 58. d. 13], quam iis quos sua aetate Propheta increpabat. || Caeterum generalis doctrina praecipue tenenda est: ne religio inter nos vel concidat vel languescat, diligenter colendos esse sacros coetus, et externis subsidiis quae ad fovendum Dei cultum valeant operam dandam esse.

| PRAECEPTUM QUINTUM.

Honora patrem tuum et matrem ut sis longaevus super terram quam Iehovaⁱ Deus tuus daturus est tibi.

34. Combien que les Anciens n’ont point choisi le jour du Dimanche pour le substituer au Sabbath, sans quelque consideration. Car puis que la fin et accomplissement de ce vray repos, qui estoit figuré par l’ancien Sabbath, est accompli en la resurrection de nostre Seigneur, les Chrestiens sont admonnestez par ce mesme jour qui a apporté fin aux ombres, de ne s’arrester point à la ceremonie qui n’estoit qu’ombre. Je ne m’arreste point au nombre Septieme, pour assujettir l’Eglise en quelque servitude: car je ne condamneroye point les Eglises qui auroyent d’autres jours solennels pour s’assembler, moyennant qu’il n’y ait nulle superstition: comme il n’y en a nulle quand on regarde seulement à entretenir la discipline et bon ordre. Que la somme donc du precepte soit telle: comme la verité estoit demonstrée aux Juifs sous figure, ainsi sans figure elle nous est declairée: c’est que nous meditions en toute nostre vie un perpetuel repos de nos œuvres, à ce que Dieu besoigne en nous par son Esprit. Secondement que nous appliquions chacun son esprit, tant qu’il sera possible, à penser aux œuvres de Dieu pour le magnifier, et que nous observions l’ordre legitime de l’Eglise à ouyr la Parolle, celebrer les Sacremens, et faire les prieres solennelles. Tiercement, que nous ne grevions point par trop ceux qui sont en nostre sujettion⁸⁶. Ainsi seront renversez les mensonges des faux docteurs, qui ont abreuvé au temps passé le povre populaire d’opinion Judaique, ne discernant entre le Dimanche et le Sabbath autrement, sinon que le septieme jour estoit abrogué qu’on gardoit pour lors, mais qu’il en falloit neantmoins garder un. Or cela n’est autre chose à dire, qu’avoir changé le jour en despit des Juifs, et neantmoins demeurer en la superstition que sainct Paul condamne: c’est, d’avoir quelque signification secrette, ainsi qu’elle estoit sous le vieil Testament. Et de fait nous voyons ce qu’a profité leur doctrine: car ceux qui la suyvent surmontent les Juifs en opinion charnelle du Sabbath, tellement que les reprehensions que nous avons en Isaie leur conviendroyent mieux qu’à ceux que le Prophete reprenoit de son temps (Is. 1:13; 58:13). Au reste, nous avons à retenir principalement la doctrine generale: c’est qu’à fin que la religion ne dechée ou se refroidisse entre nous, nous soyons diligens de frequenter les sainctes assemblées, et appliquions en usage toutes les aides qui sont profitables à nourrir le service de Dieu.

34. However, the ancients have not without sufficient reason substituted what we call the Lord's day in the room of the sabbath. For since the resurrection of the Lord is the end and consummation of that true rest, which was adumbrated by the ancient sabbath, the same day which put an end to the shadows, admonishes Christians not to adhere to a shadowy ceremony. Yet I do not lay so much stress on the septenary number, that I would oblige the Church to an invariable adherence to it; nor will I condemn those churches which have other solemn days for their assemblies, provided they keep at a distance from superstition. And this will be the case, if they be only designed for the observance of discipline and well-regulated order. Let us sum up the whole in the following manner: As the truth was delivered to the Jews under a figure, so 359 it is given to us without any shadows; first, in order that during our whole life we should meditate on a perpetual rest from our own works, that the Lord may operate within us by his Spirit; secondly, that every man, whenever he has leisure, should diligently exercise himself in private in pious reflections on the works of God, and also that we should at the same time observe the legitimate order of the Church, appointed for the hearing of the word, for the administration of the sacraments, and for public prayer; thirdly, that we should not unkindly oppress those who are subject to us. Thus vanish all the dreams of false prophets, who in past ages have infected the people with a Jewish notion, affirming that nothing but the ceremonial part of this commandment, which, according to them, is the appointment of the seventh day, has been abrogated, but that the moral part of it, that is, the observance of one day in seven, still remains. But this is only changing the day in contempt of the Jews, while they retain the same opinion of the holiness of a day; for on this principle the same mysterious signification would still be attributed to particular days, which they formerly obtained among the Jews. And indeed we see what advantages have arisen from such a sentiment. For those who adhere to it, far exceed the Jews in a gross, carnal, and superstitious observance of the sabbath; so that the reproofs, which we find in Isaiah, are equally applicable to them in the present age, as to those whom the Prophet reproved in his time. But the principal thing to be remembered is the general doctrine; that, lest religion decay or languish among us, sacred assemblies ought diligently to be held, and that we ought to use those external means which are adapted to support the worship of God.

34. Ground of this institution. There is no kind of superstitious necessity. The sum of the Commandment.

It was not, however, without a reason that the early Christians substituted what we call the Lord’s day for the Sabbath. The resurrection of our Lord being the end and accomplishment of that true rest which the ancient sabbath typified, this day, by which types were abolished serves to warn Christians against adhering to a shadowy ceremony. I do not cling so to the number seven as to bring the Church under bondage to it, nor do I condemn churches for holding their meetings on other solemn days, provided they guard against superstition. This they will do if they employ those days merely for the observance of discipline and regular order. The whole may be thus summed up: As the truth was delivered typically to the Jews, so it is imparted to us without figure; first, that during our whole lives we may aim at a constant rest from our own works, in order that the Lord may work in us by his Spirit; secondly that every individual, as he has opportunity, may diligently exercise himself in private, in pious meditation on the works of God, and, at the same time, that all may observe the legitimate order appointed by the Church, for the hearing of the word, the administration of the sacraments, and public prayer: And, thirdly, that we may avoid oppressing those who are subject to us. In this way, we get quit of the trifling of the false prophets, who in later times instilled Jewish ideas into the people, alleging that nothing was abrogated but what was ceremonial in the commandment,¹ (this they term in their language the taxation of the seventh day), while the moral part remains—viz. the observance of one day in seven.² But this is nothing else than to 344insult the Jews, by changing the day, and yet mentally attributing to it the same sanctity; thus retaining the same typical distinction of days as had place among the Jews. And of a truth, we see what profit they have made by such a doctrine. Those who cling to their constitutions go thrice as far as the Jews in the gross and carnal superstition of sabbatism; so that the rebukes which we read in Isaiah (Isa. 1:13; 58:13) apply as much to those of the present day,¹ as to those to whom the Prophet addressed them. We must be careful, however, to observe the general doctrine—viz. in order that religion may neither be lost nor languish among us, we must diligently attend on our religious assemblies, and duly avail ourselves of those external aids which tend to promote the worship of God.

Fifth Commandment.

HONOUR THY FATHER AND THY MOTHER: THAT THY DAYS MAY BE LONG UPON THE LAND WHICH THE LORD THY GOD GIVETH THEE.

34. Trouwens niet zonder oordeel des onderscheids hebben de ouden de dag, die wij de dag des Heren noemen, in de plaats van de sabbat gesteld. Want daar het einde en de vervulling van die ware rust, waarvan de oude sabbat een afschaduwing was, gelegen is in de opstanding des Heren, worden de Christenen juist op die dag, die aan de schaduwen een einde gemaakt heeft, vermaand, dat zij niet in schaduwachtige ceremoniën moeten blijven hangen. En toch hang ik niet zo aan dat getal van zeven, dat ik de Kerk zou willen binden aan het houden daarvan. Immers ik zal de kerken niet veroordelen, die andere dagen bestemd willen houden voor hun samenkomsten, mits zij zich slechts onthouden van bijgeloof. En dat zal gebeuren, wanneer ze gewijd worden alleen aan de onderhouding der tucht en der wel ingerichte orde. De hoofdinhoud is: zoals de Joden de waarheid geleerd werd onder een beeld, zo wordt ze ons zonder schaduwen aangeprezen: ten eerste, dat wij ons gehele leven lang een voortdurende rust van onze werken beoefenen, opdat de Here daardoor in ons door zijn Geest werke; vervolgens dat een ieder afzonderlijk, zo dikwijls als hij tijd heeft, zich naarstig oefene in een vrome erkenning van de werken Gods; en ook, dat wij allen tezamen onderhouden de wettelijke orde der kerk, die ingesteld is tot het horen des Woords, de bediening der sacramenten, en het houden der openbare gebeden; in de derde plaats dat wij hen, die ons ondergeschikt zijn, niet onmenselijk met werk overladen. Zo verdwijnen de beuzelpraatjes der valse profeten, die in de vorige eeuwen het volk gedrenkt hebben met de Joodse opvatting¹, terwijl ze niet anders aanbrachten dan dat afgeschaft is, wat in dit gebod ceremonieel was (dat noemen zij in hun taal de waardering van de zevende dag), maar dat blijft, wat tot de zeden behoort, namelijk de onderhouding van een dag in de week. En toch is dit niet anders dan tot krenking der Joden de dag veranderen, en dezelfde heiligheid van de dag in de geest houden; immers dan blijft ook voor ons nog dezelfde betekenis der verborgenheid in de dagen, die bij de Joden bestond. En wij zien voorzeker, wat zij met zulk een leer bereikt hebben. Want zij, die hun instellingen aanhangen, overtreffen de Joden driewerf in grove en vleselijke bijgelovigheid aangaande de sabbat, zodat evenzeer op hen van toepassing zijn de berispingen, die men leest bij Jesaja (Jes. Jes. 1:13; 58:13) als op hen, die de profeet in zijn eigen tijd bestrafte. Verder moet vooral deze algemene leer vastgehouden worden, dat, opdat de godsdienst onder ons niet in verval gerake of verslappe, de heilige bijeenkomsten ijverig moeten waargenomen worden en men de uiterlijke hulpmiddelen, die van belang zijn tot het bevorderen van de dienst van God, moet verzorgen.

34.

Die Alten haben den Herrntag, wie wir ihn nennen, mit voller Absicht an die Stelle des Sabbats gesetzt. Denn die wahre Ruhe, die der alte Sabbat vorbildete, ist ja in der Auferstehung des Herrn zum Ziel und zur Erfüllung gelangt; und so erinnert schon dieser Tag, der allen Schattenbildern ein Ende setzte, die Christen daran, daß sie sich bei solchen schattenhaften Zeremonien nicht aufhalten sollen. Übrigens ist mir die Siebenzahl nicht so wichtig, daß ich die Kirche zwingen würde, sie anzuwenden; ich will auch keine Gemeinde verdammen, die zu ihren Zusammenkünften andere Tage wählt, wenn es nur ohne Aberglauben geschieht. Den vermeidet man am besten, wenn man die Feiertage ausschließlich der Aufrechterhaltung von Zucht und rechter Ordnung dienen läßt.

Die Hauptsache ist: wie den Juden einst die Wahrheit unter Schattenbildern dargeboten wurde, so tritt sie uns ohne Schatten herrlich entgegen. So sollen wir denn erstens unser ganzes Leben lang nach der völligen sabbatlichen Ruhe von allen eigenen Werken trachten, damit der Herr in uns wirke durch seinen Geist. Zweitens soll sich jeder, sooft er Zeit hat, in der frommen Erkenntnis der Werke Gottes üben; wir sollen aber auch alle miteinander die rechtmäßige Ordnung der Kirche wahren, die dazu eingerichtet ist, daß wir das Wort hören, die Sakramente üben 240 und öffentlich miteinander beten. Und zum dritten sollen wir unsere Untergebenen nicht unmenschlich bedrücken. Von dieser Freiheit schreibt Sokrates in der „Historia tripartita“ (Hist. trip. XI, 38).

Damit verschwinden denn auch die Redereien der Lügenpropheten, die in den vergangenen Jahrhunderten das Volk mit jüdischem Wahn erfüllt haben. Sie stellten nämlich den Satz auf, an diesem Gebot sei einzig und allein das „Zeremonielle“ abgeschafft — sie nannten es die „Schätzung des siebenten Tages“ —, es bleibe dagegen das Moralische bestehen, das heißt, man müsse einen Tag in der Woche feiern. Das bedeutet dann also gar nichts anderes, als daß man den Juden zum Ärger einen anderen Tag nimmt, dagegen die abergläubische Heilighaltung des Tages in gleicher Weise beibehält wie sie. Auf diese Weise bliebe uns dann die gleiche geheimnisvolle Unterscheidung der Tage, wie sie bei den Juden stattfand. Und man kann ja auch wirklich sehen, was die Lügenpropheten mit ihrer Lehre erreicht haben: die Leute, die in ihren Anordnungen befangen sind, gehen in ihrem groben, fleischlichen Sabbataberglauben noch dreimal weiter als die Juden selber, so daß die Strafreden des Jesaja (Jes. 1,13; 58,13) ihnen ebenso gelten wie den Zeitgenossen des Propheten! Wir wollen aber unterdessen als allgemeine Lehre wohl beachten: damit die Frömmigkeit in uns nicht zerfalle oder erschlaffe, sollen wir die Versammlungen der Kirche fleißig besuchen und uns überhaupt um all die äußerlichen Hilfen recht Mühe geben, die dazu dienen, die Verehrung Gottes zu erhalten.

Fünftes Gebot.

Du sollst deinen Vater und deine Mutter ehren, auf daß du lange lebest im Lande, das dir der Herr, dein Gott, gibt.

34. Enige dag kan as sabbat dien mits dit vry is van bygelowige aanbangsels.

Die mense van die ou tyd het egter nie die dag wat ons die dag van die Here noem, sonder oorleg in die plek van die sabbat gestel nie. Aangesien die doel en vervulling van daardie ware rus wat die sabbat van ouds afgeskadu het, in die opstanding van die Here is, word die Christene juis op die dag waarop die skaduwees geëindig het, vermaan 536  om nie aan ’n afgeskadude seremonie verknog te bly nie. Tog lê ek nie soveel klem op die getal sewe dat ek die kerk sou verplig om dit te onderhou nie. Want ek sou nie graag die kerke wil veroordeel wat ander plegtige dae vir hulle samekomste het nie, so lank as wat hulle hulle van bygeloof onthou. Dit sal wel gebeur as die dae slegs aangewend word om die tug en goeie orde te behou.

Samevattend dus: Soos die waarheid onder ’n afbeelding aan die Jode oorgelewer is, so word dit sonder skaduwees by ons aanbeveel - ten eerste dat ons ons hele lewe lank ’n voortdurende sabbatsrus van ons werke moet bedink, sodat die Here deur sy Gees in ons mag werk. Ten tweede dat elkeen hom self noulettend kan oefen in die vrome kennis van die werke van God wanneer hy rus en dat ons almal saam die regmatige orde van die kerk moet onderhou wat ingestel is om na die Woord te luister, die sakramente te bedien en almal saam te bid. Ten derde dat ons ons ondergeskiktes nie gevoelloos moet onderdruk nie.¹⁵⁰ So verdamp die beuselagtige redenasies van die valse profete wat die volk in vergange jare met ’n Joodse opvatting deurdrenk het, terwyl hulle aangevoer het dat slegs die seremoniële in hierdie gebod (hulle noem dit in hulle taal “die waardering” van die sewende dag) afgeskaf is maar dat die sedelike in die gebod nog van krag is, naamlik die onderhouding van een dag per week.¹⁵¹ Maar dit is mos niks anders as om die dag tot ’n belediging van die Jode te verander en tog dieselfde heiligheid daarvoor in ons gemoed te behou nie! Want dan bly daar vir ons in die dag dieselfde betekenis van verborgenheid as wat onder die Jode plaasgevind het. Ons sien ook inderdaad watter voordeel so ’n leer vir hulle ingehou het. Die mense wat nog aan hulle instellings bly kleef, oortref die Jode drie maal in hulle growwe vleeslike bygelowigheid in verband met die rusdag. Die gevolg is dat die bestrawwinge waarvan ons in Jesaja lees, vandag net soveel op hulle van toepassing is as op die mense wat die profeet in sy tyd tereggewys het.¹⁵² Verder moet ons in besonder aan die algemene leer vashou, naamlik dat ons ons heilige byeenkomste naarstiglik moet onderhou en dat ons aan die uitwendige hulpmiddele wat bydra om die diens van God te bevorder, aandag moet gee om te verhoed dat die godsdiens onder ons in duie stort of verslap.

537 Die vyfde gebod (Afdeling 35-38)

EER JOU VADER EN JOU MOEDER, SODAT JY LANK KAN LEWE IN DIE LAND WAT DIE HERE JOU GOD AAN JOU GEE.¹⁵³

34. Отнюдь не случайно древние избрали для замещения Шаббата воскресенье. Так как цель и исполнение истинного покоя, прообразом которого был Шаббат, совершилось в воскресении нашего Господа, то самый этот день, положивший конец прообразу, убеждал христиан не держаться ритуалов, которые суть лишь тень. Я не настолько заворожён числом семь, чтобы принуждать Церковь к его рабскому почитанию, и не стану осуждать Церкви, которые выберут другой праздничный день для собраний, лишь бы не было в этом какого-нибудь суеверия. Его нет, когда заботятся только о дисциплине и о порядке в Церкви.

Смысл предписания о субботе таков: евреям истина была показана образно, нам же явлена открыто, дабы, во-первых, мы всю свою жизнь стремились к вечному покою от наших трудов и Бог действовал в нас своим Духом. Во-вторых, дабы каждый из нас, насколько возможно, размышлял о делах Божьих и прославлял их, а также соблюдал законные установления Церкви: слушал Слово, участвовал в таинствах и возносил торжественные молитвы. В-третьих, чтобы мы чрезмерно не отягощали работой людей, находящихся у нас в подчинении.

Следуя этим путём, мы опровергнем лжеучителей, которые ещё недавно внушали народу иудейские взгляды, проводя различие между воскресеньем и Шаббатом лишь в том смысле, что отменён соблюдавшийся ранее седьмой день, но какой-то особый день нужно чтить по-прежнему (в латинской версии: "внушали, что не отменено ничего, кроме ритуального значения заповеди ... в то время как смысл остаётся, а именно почитание одного из семи дней"). Это означало бы только изменить день по причине враждебности к евреям и оставить суеверие, осуждённое св. Павлом. То есть приписать этому дню некий тайный смысл, который он имел в Ветхом Завете. Мы видим, к чему привело это учение: те, кто ему следует, воспринимают Шаббат еще более плотски, чем евреи, и упрёки Исайи (Ис 1:13: 58:13) относятся к ним в ещё большей степени, чем к тем, кого в своё время обличал пророк. Мы же должны запомнить главное поучение: чтобы вера в нас не пропала и не охладела, нам следует прилежно посещать святые собрания и не отказываться ни от какого средства, которое способно сделать наше почитание Бога более совершенным.

35. | Finis est, Quoniam Domino Deo suae dispositionis conservatio cordi est, ordinatos ab ipso eminentiae gradus oportere nobis esse inviolabiles. Summa igitur erit ut quos nobis praefecit Dominus, eos suspiciamus, eosque et honore et obedientia et gratitudine prosequamur^k. Unde sequitur interdictum, nequid 377 eorum dignitati, vel contemptu, vel contumacia, vel ingratitudine derogemus. Sic enim late patet vocabulum honoris in Scriptura; ut quum dicit Apostolus, Presbyteros qui bene praesunt, duplici honore dignos esse [1. Tim. 5. c. 17.], non modo reverentiam iis deberi intelligit, sed quam ministerium eorum remunerationem meretur. Quoniam autem hoc de subiectione praeceptum, cum humani ingenii pravitate valde pugnat (quod, ut est celsitudinis appetentia turgidum, aegre se subiici sustinet) quae natura maxime amabilis est ac^a minime invidiosa superioritas, in exemplar proposita est: quia facilius animos nostros emollire et inflectere ad submissionis consuetudinem poterat. Ad omnem ergo legitimam subiectionem ab ea quae facillima est toleratu, nos paulatim assuefacit Dominus: quando est omnium eadem ratio. Siquidem quibus attribuit eminentiam, quatenus ad eam tuendam necesse est, suum cum illis nomen communicat. In unum ipsum ita conveniunt Patris, Dei ac Domini tituli, ut quoties unum aliquem ex iis audimus, maiestatis illius sensu animum nostrum feriri oporteat. Quos ergo istorum facit participes, eos quadam fulgoris sui scintilla illustrat, ut sint pro suo quisque loco spectabiles. Ita qui nobis est pater, in eo divinum aliquid reputare par est: quia divinum titulum non sine causa gerit. Qui princeps est, qui dominus, habet nonnullam honoris cum Deo communionem.

35. Le Cinquieme Commandement

Honnore ton pere et ta mere, afin que tes jours soyent prolongez sur la terre, laquelle le Seigneur ton Dieu te donnera.

La fin est, pource que Dieu veut que l’ordre qu’il a constitué soit entretenu, qu’il nous faut observer les degrez de preeminence comme il les a mis. Pourtant la somme sera, que nous portions reverence à ceux que le Seigneur nous a ordonnez pour superieurs: et que nous leur rendions honneur et obeissance, avec recognoissance du bien qu’ils nous ont tait. De cela s’ensuit la defense, que nous ne deroguions à leur dignité, ne par contemnement, ne par contumace, ne par ingratitude. Car le nom d’Honneur s’estend ainsi amplement en l’Escriture: comme quand l’Apostre dit que les Prestres qui president bien, sont dignes de double honneur (1 Tim. 5:17): non seulement il parle de la reverence qui leur est deue, mais aussi de la remuneration que merite leur labeur. Or pource que ce commandement lequel nous assujettit à nos superieurs, est fort contraire à la perversité de nostre nature, laquelle comme elle creve d’ambition et orgueil, ne se soumet pas volontiers: à ceste cause la superiorité laquelle estoit la moins odieuse et plus amiable de toutes, nous a esté proposée pour exemple: pource qu’elle pouvoit mieux fleschir et amolir nos cœurs à se soumettre en obeissance. Parquoy le Seigneur, petit à petit par la sujettion qui est la plus douce et la plus facile à porter, nous accoustume à toutes sujettions, pource qu’il y a une mesme raison en toutes. Car quand il donne preeminence à quelcun, entant que mestier est pour la conserver il luy communique son nom. Les tiltres de Pere, de Dieu et de Seigneur lui sont tellement propres, que quand il en est fait mention, il faut que nostre cœur soit touché de la recognoissance de sa majesté. Pourtant quand il en fait les hommes participans, il leur donne comme quelque estincelle de sa clarté, afin de les annoblir et les rendre honnorables selon leur degré. Parquoy en celuy qui est nommé Pere, il faut recognoistre quelque honneur divin, veu qu’il ne porte point le tiltre de Dieu sans cause. Pareillement celuy qui est prince ou Seigneur, communique aucunement à l’honneur de Dieu.

35. The end of this precept is, that since the Lord God desires the preservation of the order he has appointed, the degrees of preëminence fixed by him ought to be inviolably preserved. The sum of it, therefore, will be, that we should reverence them whom God has exalted to any authority over us, and should render them honour, obedience, and gratitude. Whence follows a prohibition to derogate from their dignity by contempt, obstinacy, or ingratitude. For in the Scripture the word “honour” has an extensive signification; as, when the Apostle directs that “the elders who rule well be counted worthy of double honour,”⁸⁸² he means not only that they 360 are entitled to reverence, but likewise such a remuneration as their ministry deserves. But as this precept, which enjoins subjection to superiors, is exceedingly repugnant to the depravity of human nature, whose ardent desire of exaltation will scarcely admit of subjection, it has therefore proposed as an example that kind of superiority which is naturally most amiable and least invidious; because that might the more easily mollify and incline our minds to a habit of submission. By that subjection, therefore, which is most easy to be borne, the Lord accustoms us by degrees to every kind of legitimate obedience; because the reason of all is the same. For to those, to whom he gives any preëminence, he communicates his own authority, as far as is necessary for the preservation of that preëminence. The titles of Father, God, and Lord, are so eminently applicable to him, that, whenever we hear either of them mentioned, our minds cannot but be strongly affected with a sense of his majesty. Those, therefore, on whom he bestows these titles, he illuminates with a ray of his splendour, to render them all honourable in their respective stations. Thus in a father we ought to recognize something Divine; for it is not without reason that he bears one of the titles of the Deity. Our prince, or our lord, enjoys an honour somewhat similar to that which is given to God.

35. The Fifth Commandment (the first of the Second Table), expounded. Its end and substance. How far honour due to parents. To whom the term father applies.

The end of this commandment is, that since the Lord takes pleasure in the preservation of his own ordinance, the degrees of dignity appointed by him must be held inviolable. The sum of the commandment, therefore, will be, that we are to look up to those whom the Lord has set over us, yielding them honour, gratitude, and obedience. Hence it follows, that every thing in the way of contempt, ingratitude, or disobedience, is forbidden. For the term honour has this extent of meaning in Scripture. Thus when the Apostle says, “Let the elders that rule well be counted worthy of double honour,” (1 Tim. 5:17), he refers not only to the reverence which is due to them, but to the recompense to which their services are entitled. But as this command to submit is very repugnant to the perversity of the human mind (which, puffed up with ambitious longings will scarcely allow itself to be subject), that superiority which is most attractive and least invidious is set forth as an example calculated to soften and bend our minds to habits of submission. From that subjection which is most easily endured, the Lord gradually accustoms us to every kind of legitimate subjection, the same principle regulating all. For to those whom he raises to eminences he communicates his authority, in so far as necessary to maintain their station. The titles of Father, God, and Lord, all meet in him alone and hence whenever any one of them is mentioned, our mind should be impressed with the same feeling of reverence. Those, therefore, to whom he imparts such titles, he distinguishes by some small spark of his refulgence, so as to entitle them to honour, each in his own place. In this way, we must consider that our earthly father possesses something of a divine 345nature in him, because there is some reason for his bearing a divine title, and that he who is our prince and ruler is admitted to some communion of honour with God.

35. Het vijfde gebod.

Eer uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land, dat u de HERE uw God geeft.

De bedoeling van dit gebod is, dat, aangezien de Here God de onderhouding van zijn verordening ter harte gaat, de trappen der verhevenheid, die door Hem geordineerd zijn, door ons niet geschonden mogen worden. De hoofdinhoud zal dus zijn, dat wij opzien tot hen, die de Here boven ons gesteld heeft en hen bejegenen met eer en gehoorzaamheid en dankbaarheid. En daaruit volgt het verbod, dat wij geen afbreuk mogen doen aan hun waardigheid, hetzij door verachting, of door wederspannigheid, of door ondankbaarheid. Want zo breed strekt het woord eer in de Schrift zich uit. Zoals, wanneer de apostel zegt (1 Tim. 5:17) dat de ouderlingen, die wel regeren, dubbele eer waardig zijn, hij daaronder niet alleen verstaat, dat men hun eerbied schuldig is, maar ook de vergelding, die hun dienst verdient. Maar aangezien dit gebod aangaande de onderwerping ten zeerste strijdt met de verdorvenheid van de menselijke aard (die, daar hij gezwollen is door de begeerte naar hoogheid, zich moeilijk laat onderwerpen), is die verhouding van meerdere tot mindere, die van nature het meest beminnenswaard en het minst haatverwekkend is, tot een voorbeeld gesteld, omdat ze onze gemoederen gemakkelijker kon verzachten en tot de gewoonte van onderworpen te zijn kon buigen. Dus aanvangende bij de onderworpenheid, die het gemakkelijkst te dragen is, gewent de Here ons langzamerhand aan alle wettelijke onderworpenheid, aangezien de reden van alle dezelfde is. Want hun, aan wie Hij een hogere plaats heeft toegekend, geeft Hij deel aan zijn naam, voorzover het tot bescherming van die hoogheid nodig is. Op Hem alleen passen de namen van Vader, God en Here zozeer, dat, zo dikwijls als wij een van die horen, ons gemoed door het besef van die majesteit behoort getroffen te worden. Hen dus, die Hij die namen deelachtig maakt, verlicht Hij met een sprank van zijn schittering, opdat zij, een ieder naarmate van zijn plaats, geëerd mogen zijn. Zo is het passend, dat wij in hem die onze vader is, iets Goddelijks zien; want hij draagt die Goddelijke titel niet zonder oorzaak. Wie een vorst is, of een heer, heeft enige gemeenschap van eer met God.

35. Der große Geltungsbereich dieses Gebotes

Was ist der Zweck dieses Gebots? Gott, der Herr, will seine Ordnung erhalten, und deshalb sollen die von ihm festgesetzten Stufen der Überordnung für uns unverletzlich sein. Die Hauptsache ist also: wir sollen die, welche uns der Herr zu Vorgesetzten gemacht hat, annehmen und ihnen mit Ehrfurcht, Gehorsam und Dankbarkeit begegnen. Dem entspricht denn auch das Verbot: wir sollen ihrer Würde nichts abbrechen, weder durch Verachtung, noch durch Halsstarrigkeit oder Undankbarkeit. Denn das Wort „Ehre“ hat in der Schrift einen sehr weiten Geltungsbereich. Wenn der Apostel zum Beispiel sagt: „Die Ältesten, welche wohl vorstehen, halte doppelter Ehre wert“ (1. Tim. 5,17), so denkt er dabei nicht nur an die ihnen zustehende Ehrfurcht, sondern auch an die Belohnung, die ihnen für ihren Dienst gebührt. Nun liegt aber dieses Gebot, das ja Gehorsam verlangt, mit der menschlichen Vernunft und ihrer Bosheit sehr im Streite; denn der Mensch ist dermaßen aufgeblasen in seiner Herrschsucht, daß er sich nicht gern unterordnen läßt! Deshalb wird hier die Obrigkeit als Beispiel genommen, die von Natur am lieblichsten und am wenigsten verhaßt ist (nämlich Vater und Mutter); denn sie könnte uns innerlich noch am leichtesten erweichen und zur Untertänigkeit bewegen. Der Herr will uns also von dieser Art der Unterordnung aus, die noch die leichteste und tragbarste ist, an alle rechtmäßige Folgsamkeit gewöhnen; denn die Dinge liegen überall gleich. Wem er Würde zugeteilt hat, dem gibt er auch, soweit es zur Erhaltung seines Ansehens erforderlich ist, Anteil an seinem Namen. Die Benennungen „Vater“, „Gott“ und „Herr“ haben dies gemeinsam, daß wir, sooft wir eine davon hören, notwendig empfinden: wir haben es mit Gottes Majestät zu tun. Gibt er also einem Menschen Anteil an der Würde seines Namens, so erleuchtet und verherrlicht diesen auch ein Fünklein von seinem Glanz, damit er an Gottes Statt Achtung gebiete! Wir haben also an dem, der unser Vater ist, etwas Göttliches anzuerkennen; denn er führt diesen göttlichen Titel („Vater“) nicht ohne Grund! Und wer „Fürst“ und „Herr“ ist, der hat gewissermaßen an Gottes Ehre teil!

35. Die doel van die vyfde gebod

Die doel van die gebod is dat ons die rang van meerderes wat deur God self ingestel is, nie moet skend nie, omdat die Here God self sorg dat die rangorde¹⁵⁴ behoue bly. Samevattend sal die gebod dus daarop neerkom dat ons moet opsien na die mense wat die Here oor ons gestel het, hulle hoog moet ag, hulle moet eer, gehoorsaam en dankbaarheid teenoor hulle moet betoon. Daaruit volg ook die verbod: ons mag nie aan hulle waardigheid afbreuk doen deur hulle te minag of te beledig of deur ondankbaarheid nie. So breed is die strekking van die woordjie “eer” immers in die Skrif. Wanneer die apostel byvoorbeeld sê dat die ouderlinge wat goed regeer, dubbele eer waardig is,¹⁵⁵ bedoel hy nie alleen dat eerbied aan hulle verskuldig is nie, maar ook die vergoeding wat hulle amp verdien.

Hierdie gebod handel immers oor onderwerping. Terwyl dit egter hewig in stryd is met die bedorwenheid van die mens se verstand (omdat dit met moeite verdra om onderwerp te word, opgeblase van sy eie strewe na hoogheid soos dit is), is ’n posisie van aansien as voorbeeld in die gebod gestel wat van nature baie bemind en glad nie gehaat is nie. Dit kan ons gemoedere immers makliker versag en buig om daaraan gewoond te raak om ons te onderwerp. Die Here maak ons dus geleidelik gewoond aan elke vorm van wettige onderwerping, en Hy begin by die vorm van onderwerping wat die maklikste verdra kan word, want dit is ook die basis van alle vorms van onderwerping. Want Hy maak die mense aan wie Hy ’n posisie van aansien verleen het, deelgenote in sy Naam in soverre dit nodig is om hulle aansien te beskerm. Die Name “Vader” “God” en "Here" pas so by Hom alleen dat ons gemoed deur die aanvoeling van sy majesteit getref moet word elke keer wanneer ons een van hierdie Name hoor. Hy versier die mense wat Hy deelgenote in sy Name maak, met ’n vonkie van sy eie glans, sodat elkeen volgens sy posisie aansien mag geniet. Dit betaam ons dus om in die mens wat ons vader is, iets goddeliks te erken want hy dra die goddelike titel nie sonder rede nie. ’n Vors en ’n werkgewer het dus ook saam met God ’n deel aan die eer.

538  

35. Пятая заповедь:

Почитай отца твоего и мать твою, чтобы продлились дни твои на земле, которую Господь, Бог твой, даёт тебе [Исх 20:12].

Цель заповеди в том, чтобы соблюдался данный Богом порядок - уважать установленные им принципы превосходства. Заповедь требует от нас почтения к тем, кого Господь указал нам в качестве высших. Мы обязаны воздавать им честь и повиноваться с признательностью за добро, которое они для нас сделали. Отсюда запрет: нам заказано посягать на их достоинство пренебрежением, грубостью, неблагодарностью. В Писании слово «честь» употребляется в очень широком значении. Апостол, предписывая оказывать сугубую честь начальствующим пресвитерам (1 Тим 5:17), имеет в виду не только приличествующее им уважение, но и награду, которой заслуживают их труды.

Поскольку эта заповедь, ставящая нас в подчинение высшим, противна нашей испорченной природе, которая из-за спеси и гордыни не подчиняется добровольно, то в качестве примера нам предложен род превосходства, менее всего вызывающий протест и наиболее приятный, способный смягчить наши сердца и склонить их к послушанию. Таким образом Господь через любовное и легче других переносимое подчинение мало-помалу приучает нас ко всякой покорности, ибо у неё всегда одна основа. Бог, даруя кому-то превосходство и желая утвердить его, присваивает его носителю своё имя: «Бог», «Отец», «Господь» приличествуют только ему. При их произнесении наши сердца наполняются признательностью и ощущением величия. Поэтому, когда Бог делает к ним причастными людей, то как бы передаёт этим людям частицу своего света, облагораживая их и венчая честью - каждого в соответствующей ему степени. В силу этого за человеком, называющимся отцом, нужно признать частицу божественной чести, ибо не без причины носит он звание, приличествующее Богу. Подобно этому каким-то образом причастны Богу князь или правитель.

36. Quapropter ambiguum esse non debet quin hic universalem regulam Dominus statuat: nempe^b prout quenque novimus esse nobis eius ordinatione^c praefectum, ut ipsum^d reverentia, obedientia, gratitudine, et quibus possumus officiis prosequamur. ^eNec interest dignine an indigni sint quibus honor iste deferatur; nam qualescunque sint tandem, non tamen sine Dei providentia hunc locum assecuti sunt, cuius ratione ipse Legislator^f eos honorari voluit. Nominatim tamen de parentum reverentia praecepit, qui nos in hanc vitam sustulerunt^g: ad quam natura ipsa quodammodo instituere nos debet. Monstra enim sunt, non homines, qui patriam^h potestatem contumelia vel pervicacia infringunt. Ideo cunctos parentibus immorigeros trucidari iubet Dominus, ut beneficio lucis indignos, qui non recognoscunt quorum opera in eam pervenerint. Atque ex variis quidem Legis appendicibus apparet verum esse quod 378 annotavimus, tres esse honoris de quo hic loquitur partes, reverentiam, obedientiam, gratitudinem^a. Primam Dominus sancit dum interfici praecipit qui maledixerit patri aut^b matri [Exod. 21. c. 17; Levit. 20. b. 9; Prover. 20. c. 20]; quandoquidem illic^c contemptum ac contumeliam vindicat. Secundam, dum adversus immorigeros et rebelles poenam mortis edicit [Deut. 21. d. 18]¹. Ad tertiam pertinet quod dicit Christus Matth. 15, ex praecepto Dei esse ut benefaciamus parentibus [Matth. 15. a. 4]². Et quoties mandati mentionem facit Paulus, obedientiam in eo requiri interpretatur [Ephe. 6. a. 1³. Coloss. 3. d. 20].

36. Parquoy il ne faut douter que le Seigneur ne constitue ici une reigle universelle: c’est que selon que nous recognoissons un chacun nous estre ordonné de luy pour superieur, que nous luy portions honneur, reverence et amour: et que nous luy facions les services qu’il nous sera possible. Et ne faut point regarder si nos superieurs sont dignes de cest honneur ou non: car quels qu’ils soyent, ils ne sont point venus sans la volonté de Dieu en ce degré, à cause duquel nostre Seigneur nous commande les honnorer. Toutesfois nommément il nous commande de reverer noz parens qui nous ont engendrez en ceste vie, ce que nature mesme nous doit enseigner. Car tous ceux qui violent l’authorité paternelle, ou par mespris, ou par rebellion, sont monstres et non pas hommes. Pourtant nostre Seigneur commande de mettre à mort tous ceux qui sont desobeissans á pere et à mere: et ce à bonne cause. Car puis qu’ils ne recognoissent point ceux par le moyen desquels ils sont venus en ceste vie, ils sont certes indignes de vivre. Or il appert par plusieurs passages de la Loy ce que nous avons dit estre vray: assavoir que l’honneur dont il est ici parlé a trois parties: Reverence, Obeissance et amour procedant de la recognoissance des bien-faits. La premiere est commandée de Dieu, quand il commande de mettre à mort celuy qui aura detracté de pere et de mere: car en cela il punit tout contemnement et mespris. La seconde, en ce qu’il a ordonné que l’enfant rebelle et desobeissant fust aussi mis à mort. La troisieme est approuvée en ce que dit Jesus Christ au l5. de sainct Matthieu, que c’est du commandement de Dieu, de servir et bien faire à nos parens (Ex. 21:17; Lev. 20:9; Prov. 20:20; Deut. 21:18; Matth. 15:4). Toutes fois et quantes que sainct Paul fait mention de ce precepte, il nous exhorte à obeissance: ce qui appartient à la seconde partie.

36. Wherefore it ought not to be doubted that God here lays down a universal rule for our conduct; namely, that to every one, whom we know to be placed in authority over us by his appointment, we should render reverence, obedience, gratitude, and all the other services in our power. Nor does it make any difference, whether they are worthy of this honour, or not. For whatever be their characters, yet it is not without the appointment of the Divine providence, that they have attained that station, on account of which the supreme Legislator has commanded them to be honoured. He has particularly enjoined reverence to our parents, who have brought us into this life; which nature itself ought to teach us. For those who violate the parental authority by contempt or rebellion, are not men, but monsters. Therefore the Lord commands all those, who are disobedient to their parents, to be put to death, as having rendered themselves unworthy to enjoy the light, by their disregard of those by whose means they were introduced to it. And various appendices to the law evince the truth of our observation, that the honour here intended consists in reverence, obedience, and gratitude. The first the Lord confirms, when he commands him to be slain who has cursed his father or mother;⁸⁸³ for in that case he punishes contempt. He confirms the second, when he denounces the punishment 361 of death against disobedient and rebellious children.⁸⁸⁴ The third is supported by Christ, who says, “God commanded, saying, Honour thy father and mother;” and, “He that curseth father or mother, let him die the death. But ye say, Whosoever shall say to his father or his mother, It is a gift, by whatsoever thou mightest be profited by me; and honour not his father or his mother, he shall be free. Thus have ye made the commandment of God of none effect by your tradition.”⁸⁸⁵ And whenever Paul mentions this commandment, he explains it as a requisition of obedience.⁸⁸⁶

36. It makes no difference whether those to whom this honour is required are worthy 316or unworthy. The honour is claimed especially for parents. It consists of three parts. 1. Reverence.

Wherefore, we ought to have no doubt that the Lord here lays down this universal rule—viz. that knowing how every individual is set over us by his appointment, we should pay him reverence, gratitude, obedience, and every duty in our power. And it makes no difference whether those on whom the honour is conferred are deserving or not. Be they what they may, the Almighty, by conferring their station upon them, shows that he would have them honoured. The commandment specifies the reverence due to those to whom we owe our being. This Nature herself should in some measure teach us. For they are monsters, and not men, who petulantly and contumeliously violate the paternal authority. Hence, the Lord orders all who rebel against their parents to be put to death, they being, as it where, unworthy of the light in paying no deference to those to whom they are indebted for beholding it. And it is evident, from the various appendices to the Law, that we were correct in stating, that the honour here referred to consists of three parts, reverence, obedience, and gratitude. The first of these the Lord enforces, when he commands that whose curseth his father or his mother shall be put to death. In this way he avenges insult and contempt. The second he enforces, when he denounces the punishment of death on disobedient and rebellious children. To the third belongs our Saviour’s declaration, that God requires us to do good to our parents (Mt. 15). And whenever Paul mentions this commandment, he interprets it as enjoining obedience.¹

36. Daarom moet het niet twijfelachtig zijn, of God stelt hier een algemene regel: namelijk dat wij een ieder, van wie we weten, dat hij door Gods ordinantie boven ons gesteld is, met eerbied gehoorzaamheid, en dankbaarheid bejegenen en hem alle mogelijke diensten bewijzen. En het doet er niet toe of zij waardig of onwaardig zijn, dat hun die eer bewezen wordt, want hoe ze ook zijn, toch hebben ze niet zonder Gods voorzienigheid deze plaats verkregen, ter wille van welke de Wetgever zelf gewild heeft, dat ze geëerd worden. Met name echter heeft Hij een gebod gegeven aangaande de eerbied jegens de ouders, die ons in dit leven voortgebracht hebben; tot welke eerbied de natuur zelf ons enigszins moet onderrichten. Want het zijn monsters geen mensen, die de vaderlijke macht door smaad of hardnekkigheid verzwakken. Daarom beveelt de Here allen, die hun ouders ongehoorzaam zijn, te doden, daar ze onwaardig zijn het licht te aanschouwen, omdat ze niet hen erkennen, door wier toedoen zij tot dat licht gekomen zijn. En uit verscheidene aanhangselen der wet blijkt, dat waar is wat we aangetekend hebben, namelijk dat de eer, waarover zij hier spreekt, uit drie delen bestaat: eerbied, gehoorzaamheid en dankbaarheid. Het eerste deel bevestigt de Here, wanneer Hij beveelt te doden (Ex. 21:17; Lev.20:9; Spr.20:20) wie zijn vader of moeder gevloekt heeft; want daar bestraft Hij de verachting en de smaad. Het tweede, wanneer Hij tegen ongehoorzamen en opstandigen de straf des doods uitvaardigt (Deut. 21:18) op het derde deel slaat wat Christus zegt (Matt. 15:4) dat het naar Gods gebod is om zijn ouders wel te doen. En telkens als Paulus van het gebod melding maakt, legt hij het zo uit, dat daarin gehoorzaamd geëist wordt (Ef. 6:1; Col.3:20)

36. 241Die Forderung

Aus diesem Grunde kann es nicht zweifelhaft sein, daß der Herr hier eine allgemeine Regel aufstellt: wir sollen nämlich jedem, der nach unserer Kenntnis uns durch Gottes Ordnung als Vorgesetzter gegeben ist, mit Ehrfurcht, Gehorsam, Dankbarkeit und jedem uns möglichen Dienste begegnen. Dabei ist es ganz gleich, ob die, denen solche Ehre übertragen werden soll, würdig oder unwürdig sind: denn sie mögen sein, wer sie wollen, so haben sie doch ihren Platz nicht ohne Gottes Vorsehung eingenommen, und deshalb will der Gesetzgeber sie geehrt wissen. Ausdrücklich gibt er dies Gebot hinsichtlich der Eltern, die uns dies Leben gegeben haben — zu seiner Befolgung muß uns eigentlich schon das natürliche Empfinden hinziehen! Denn wer der väterlichen Gewalt Halsstarrigkeit und Widerstand entgegensetzt, der ist ein Ungeheuer und kein Mensch! Deshalb gebietet der Herr auch, alle Menschen, die ihren Eltern Widerstand leisten, zu töten, als solche, die das Leben nicht verdienen, weil sie nicht einmal anerkennen, durch wessen Dienst sie es empfangen haben. Aus verschiedenen Zusätzen zum Gesetz läßt sich ersehen, daß tatsächlich, wie wir erwähnten, die hier gebotene Ehre dreierlei Pflichten umfaßt, nämlich Ehrerbietung, Gehorsam und Dankbarkeit. (1.) Die Ehrerbietung macht der Herr zur unverletzlichen Pflicht, indem er den, der Vater oder Mutter flucht, zu töten befiehlt (Ex. 21,17; Lev. 20,9; Spr. 20,20). Damit verdammt er Verachtung und Halsstarrigkeit gegenüber den Eltern. (2.) Den Gehorsam fordert Gott, indem er für ungehorsame und widerspenstige Kinder gleichfalls die Todesstrafe androht (Deut. 21,18-21). (3.) Zur Dankbarkeit mahnt uns Jesu Auslegung dieses Gebots in Matth. 15, wo er die Forderung ableitet, wir sollten unseren Eltern wohltun (Matth. 15,4-6). Paulus findet in diesem Gebot, sooft er von ihm redet, den Gehorsam gefordert (Eph. 6,1-3; Kol. 3,20).

36. Die woord ‘eer’ sluit eerbied, gehoorsaamheid en dankbaarheid in teenoor ons ouers en almal wat oor ons gestel is.

Daarom behoort daar geen twyfel te bestaan dat die Here hier ’n universele reël instel nie, naamlik dat ons aan elkeen van wie ons weet dat hy volgens verordening van God oor ons aangestel is, eerbied, gehoorsaamheid, dankbaarheid en die pligsvervulling waartoe ons in staat is, moet betoon. Dit kom nie daarop aan of hulle waardig of onwaardig is dat so ’n eer aan hulle bewys word nie, want hoedanig hulle ook al is, hulle het hierdie posisie tog nie sonder die voorsienigheid van God verkry nie. Dit was trouens die Wetgewer se wil dat hulle geëer moet word. Tog het Hy ons uitdruklik gebied om ons ouers wat ons in hierdie lewe ingebring het, te eerbiedig. Die natuur self moet ons

op die een of ander wyse onderrig om dit te doen. Want hulle wat die gesag van hulle vaders met belediging of koppigheid verbreek, is nie mense nie maar gedrogte. Daarom gelas die Here dat almal wat hulle ouers nie gehoorsaam nie, doodgemaak moet word as mense wat nie verdien om te lewe nie, omdat hulle dié deur wie se toedoen hulle in die lewe gekom het, nie erken nie.

Uit verskeie aanhangsels tot die wet blyk dit ook dat ons opmerkings hierbo waar is, naamlik dat die eer waarvan Hy hier praat, uit drie dele bestaan, te wete eerbied, gehoorsaamheid en dankbaarheid. Die eerste hiervan bekragtig die Here wanneer Hy gebied dat iemand wat sy vader  of sy moeder gevloek het, doodgemaak moet word,¹⁵⁶ aangesien Hy hulle minagting en belediging straf.¹⁵⁷ Die tweede hiervan bekragtig Hy wanneer Hy die doodstraf oor ongehoorsame en weerbarstige kinders uitspreek.¹⁵⁸ Dit wat Christus in Matteus 15 sê, is van toepassing op die derde, naamlik dat dit volgens die gebod van God is dat ons aan ons ouers goed moet doen.¹⁵⁹ Elke keer wanneer Paulus van die gebod melding maak, interpreteer hy dit so dat gehoorsaamheid geëis word.¹⁶⁰

36. Нельзя, следовательно, сомневаться в том, что Господь здесь даёт универсальное правило: мы должны уважать всякого, кто поставлен Им над нами, должны воздавать ему честь, почтение и любовь и служить ему, насколько это в наших силах. При этом непозволительно раздумывать, достоин ли такой человек этой чести или нет: ибо, каковы бы ни были начальствующие над нами, они не смогли бы против Божьей воли занять положение, по причине которого Господь велит нам почитать их.

Но в особенной мере велит Он почитать родителей, которые произвели нас на этот свет. Тому же учит нас и природа: все, кто отвергает родительские права и власть, суть не люди, а чудовища. Посему непослушных отцу и матери наш Господь велит предавать смерти. И вполне обоснованно. Ибо, не почитая тех, кто дал им эту жизнь, они становятся недостойными жизни. Многие места в Законе подтверждают нашу правоту, в частности в том, что честь, о которой здесь идёт речь, включает три составляющие: почтение, послушание и любовь, проистекающие из признательности за благодеяния. Первую составляющую, почтение, Бог заповедует, когда велит предавать смерти злословящих отца или мать (Исх 21:17; Лев 20:9); тем самым он карает всякую непочтительность и презрение. Послушание - вторую составляющую чести - Он предписывает, когда велит, чтобы буйный и непокорный сын также был предан смерти (Втор 21:18 сл.; Прит 20:20). Требование любви подтверждают слова Иисуса Христа в пятнадцатой главе Евангелия от Матфея: оно вытекает из повеления Бога служить и благодетельствовать родителям (Мф 15:4). Св. Павел, упоминая об этой заповеди, прежде всего призывает нас к послушанию, то есть ко второй составляющей понятия чести.

37. | Subnectitur promissio, commendationis vice, quae magis admoneat quam grata Deo sit quae hic nobis imperatur submissio. Istum enim aculeum excitando torpori nostro admovet || Paulus, quum dicit mandatum hoc esse primum cum promissione^d. Siquidem quae in prima tabula praecessit, non specialis et propria unius mandati fuit, sed ad Legem universam extendebatur. Porro sic accipienda haec est, Peculiariter Israelitis loquebatur Dominus de terra quam illis promiserat in haereditatem. Si ergo divinae benignitatis arrhabo erat terrae possessio, non miremur si Dominus testari voluerit suam gratiam, vitae longitudinem largiendo: per quam fiebat ut diuturnus caperetur sui beneficii fructus. Sensus ergo est, Honora patrem et matrem, quo per longum vitae spatium frui tibi diu liceat ea terrae possessione quae tibi futura est in gratiae meae testimonium. Caeterum, quia tota terra fidelibus benedicta est, praesentem vitam inter Dei benedictiones merito reponimus. Quare ad nos similiter spectat isthaec promissio, quatenus scilicet divinae benevolentiae documentum nobis est praesentis vitae duratio. Non enim ea aut nobis promittitur, aut promissa fuit Iudaeis, quasi beatitudinem in se contineret: sed quia symbolum piis esse solet divinae indulgentiae. Quare si contingat ante maturam aetatem obsequentem parentibus filium e vita abripi (quod non raro cernitur) nihilo minus in suae promissionis complemento constanter Dominus perseverat, quam si eum centum terrae iugeribus muneretur cui unum modo^e pollicitus erat. Totum in hoc situm est ut expendamus longam vitam eatenus promitti quatenus Dei benedictio est: benedictionem vero^f esse quatenus divinae gratiae est documentum: 379 quam ipse^a per mortem infinito uberius et^b solidius servis suis testificatur et re ipsa demonstrat^c.

37. La promesse est quant et quant adjoustée pour plus grande recommandation, afin de nous admonnester combien ceste sujettion est agreable à Dieu: car sainct Paul nous incite par cest aiguillon, quand il dit que ce precepte est le premier avec promesse (Col. 3:20; Ephes. 6:1, 2): car la promesse que nous avons eu cy dessus en la premiere Table, n’estoit pas speciale à un precepte seulement, mais s’estendoit à toute la Loy. Quant est de l’intelligence de ceste-cy, elle est telle: c’est que le Seigneur parloit proprement aux Israelites, de la terre qu’il leur avoit promise en heritage. Si donc la possession de ceste terre estoit une arre de la bonté de Dieu et sa largesse, il ne nous faut esmerveiller s’il leur a voulu testifier sa grace en leur promettant longue vie par laquelle ils pouvoyent plus longuement jouyr de son benefice. C’est donc comme s’il disoit, Honnore pere et mere, afin qu’en vivant longuement tu puisses jouyr plus long temps de la terre laquelle te sera pour tesmoignage de ma grace. Au reste, pource que toute la terre est benite aux fideles, à bon droit nous mettons la vie presente entre les benedictions de Dieu. Parquoy, entant que la longue vie nous est argument de la benevolence de Dieu sur nous, ceste promesse aussi nous appartient: car la longue vie ne nous est point, promise, comme elle n’a point esté promise aux Juifs, pource qu’elle contient en soy beatitude: mais pource que c’est aux justes une enseigne de la bonté de Dieu. S’il advient donc que quelque enfant bien obeissant à ses parens trespasse en sa jeunesse (comme souvent il advient) Dieu ne laisse pas de demeurer constant en sa promesse: mesmes ne l’accomplit pas moins que s’il donnoit cent arpens de terre à quelcun auquel il en auroit promis deux arpens. Le tout gist en cela, que la longue vie nous est icy promise entant qu’elle est benediction: davantage qu’elle est benediction de Dieu, entant qu’elle nous testifie sa grace, laquelle il declaire à ses serviteurs cent mille fois plus en la mort.

37. In order to recommend it, a promise is annexed, which is a further intimation how acceptable to God that submission is which is here enjoined. Paul employs that stimulus to arouse our inattention, when he says, “This is the first commandment with promise.” For the preceding promise, in the first table, was not particularly confined to one commandment, but extended to the whole law. Now, the true explanation of this promise is, that the Lord spake particularly to the Israelites concerning the land which he had promised them as an inheritance. If the possession of that land therefore was a pledge of the Divine goodness, we need not wonder, if it was the Lord's will to manifest his favour by bestowing length of life, in order to prolong the enjoyment of the blessing conferred by him. The meaning of it therefore is, Honour thy father and thy mother, that through the space of a long life thou mayest enjoy the possession of the land, which will be to thee a testimony of my favour. But, as the whole earth is blessed to the faithful, we justly place the present life among the blessings we receive from God. Wherefore this promise belongs likewise to us, inasmuch as the continuance of the present life affords us a proof of the Divine benevolence. For neither is it promised to us, nor was it promised to the Jews, as though it contained any blessedness in itself; but because to the pious it is generally a token of the Divine favour. Therefore, if a son, that is obedient to his parents, happen to be removed out of life before the age of maturity,—which is a case of frequent occurrence,—the Lord, nevertheless, perseveres with as much punctuality in the completion of his promise, as if he were to reward a person with a hundred acres of land to whom he had only promised one. The whole consists in this: We should consider that long life is promised to us so far as it is the blessing of God; but that it is a blessing, only as it is a proof of the favour of God, which he infinitely more richly and substantially testifies and actually demonstrates to his servants in their death.

37. Honour due to parents continued. 2. Obedience. 3. Gratitude. Why a promise added. In what sense it is to be taken. The present life a testimony of divine blessing. The reservation considered and explained.

A promise is added by way of recommendation, the better to remind us how pleasing to God is the submission which is here required. Paul applies that stimulus to rouse us from our lethargy, when he calls this the first commandment with promise; the promise contained in the First Table not being specially appropriated to any one commandment, but extended to the whole law. Moreover, the sense in which the promise is to be taken is as follows:—The Lord spoke to the Israelites specially of the land which he had promised them for an inheritance. If, then, the possession of the land was an earnest of the divine favour, we cannot wonder if the Lord was pleased to testify his favour, by bestowing long life, as in this way they were able long to enjoy his kindness. The meaning therefore is: Honour thy father and thy mother, that thou may be able, during the course of a long life, to enjoy the possession of the land which is to be given thee in testimony of my favour. But, as the whole earth is blessed to believers, we justly class the present life among the number of divine blessings. Whence this promise has, in like manner, reference 346to us also, inasmuch as the duration of the present life is a proof of the divine benevolence toward us. It is not promised to us, nor was it promised to the Jews, as if in itself it constituted happiness, but because it is an ordinary symbol of the divine favour to the pious. Wherefore, if any one who is obedient to parents happens to be cut off before mature age (a thing which not infrequently happens), the Lord nevertheless adheres to his promise as steadily as when he bestows a hundred acres of land where he had promised only one. The whole lies in this: We must consider that long life is promised only in so far as it is a blessing from God, and that it is a blessing only in so far as it is a manifestation of divine favour. This, however, he testifies and truly manifests to his servants more richly and substantially by death.

37. Bij wijze van aanprijzing wordt een belofte toegevoegd, die ons er te meer opmerkzaam op maakt, hoe welbehagelijk de onderdanigheid, die ons hier bevolen wordt, aan God is. Want Paulus maakt van die prikkel gebruik om onze slapheid aan te sporen, wanneer hij zegt, dat dit het eerste gebod is met een belofte. Want de belofte die in de eerste tafel voorafging, was niet een bijzondere en voor één gebod geldende belofte, maar strekte zich uit over de ganse wet. Verder moet deze belofte beschouwd worden als volgt: De Here sprak in het bijzonder tot de Israëlieten over het land, dat Hij hun ter erfenis beloofd had. Indien dus het bezit van het land het pand was der Goddelijke goedertierenheid, dan moeten we ons er niet over verwonderen, als de Here zijn genade wilde betuigen door het schenken van een lang leven, waardoor het geschiedde, dat men lange tijd de vruchten plukte van zijn weldadigheid. De betekenis is dus: eer uw vader en uw moeder, opdat gij gedurende een lange levenstijd de vruchten moogt genieten van het bezit van het land, welk bezit u tot een getuigenis zal zijn van mijn genade. Maar, omdat de gehele aarde voor de gelovigen gezegend is, rekenen wij terecht het tegenwoordige leven onder de zegeningen Gods. En daarom heeft deze belofte evenzo betrekking op ons, in zoverre, dat de langdurigheid van dit leven voor ons het bewijs is van Gods goedertierenheid. Want dit lange leven wordt ons niet beloofd, of was de Joden niet beloofd, alsof de gelukzaligheid daarin gelegen was, maar omdat het voor de vromen een teken pleegt te zijn van Gods goedertierenheid. Daarom, indien het gebeurt, dat een kind, dat zijn ouders gehoorzaam is, vóór de rijpe leeftijd uit het leven weggerukt wordt (wat men niet zelden ziet gebeuren) dan volhardt de Here niet minder in de vervulling zijner belofte, dan wanneer Hij honderd bunders land gaf aan iemand, aan wie Hij slechts één bunder beloofd had. Het is al hierin gelegen, dat wij overwegen, dat een lang leven in zoverre beloofd wordt, als het een zegening Gods is; dat het echter een zegening is in zoverre als het een bewijs is van Gods genade, die Hij door de dood oneindig veel overvloediger en vaster zijn dienstknechten betuigt en metterdaad betoont.

37. Die Verheißung

Die angefügte Verheißung soll uns dies Gebot besonders ans Herz legen und uns noch besser zeigen, wie wohlgefällig Gott diese hier geforderte Unterordnung ist. Auch Paulus benutzt diese Verheißung als Ansporn für unsere Trägheit und weist darauf hin: „Dies ist das erste Gebot, das Verheißung hat“ (Eph. 6,2). Er hat recht: denn die allgemeine Verheißung vor der ersten Tafel des Gesetzes bezieht sich nicht auf ein besonderes Gebot, sondern auf das ganze Gesetz. Wir werden die hier gegebenen Verheißungen so zu verstehen haben: der Herr redet besonders zu den Israeliten von dem Lande, das er ihnen als Erbe verheißen hatte. Ist also das Innehaben des Landes ein Unterpfand der Freundlichkeit Gottes, so ist es nicht verwunderlich, wenn der Herr hier seine Gnade durch die Zusage eines langen Lebens bezeugen läßt; denn so kam es zu längerem Genießen der Frucht seiner Wohltat. Dem Sinne nach ist also zu lesen: Ehre Vater und Mutter, damit du ein langes Leben hindurch den Besitz des Landes genießen kannst, das ich dir als Unterpfand meiner Gnade geben werde. Weil indessen für die Gläubigen die ganze Erde gesegnet ist, so zählen wir mit Recht das gegenwärtige Leben zu den Segnungen Gottes. Deshalb geht auch uns diese Verheißung an, sofern uns ja ein langes Leben auf Erden ein Erweis göttlicher Freundlichkeit ist. Denn dies lange Leben auf Erden wird uns ja nicht verheißen, ist auch den Juden einst nicht verheißen worden, weil es etwa in sich selber die Seligkeit trüge, sondern weil es für die Frommen ein Merkzeichen der Freundlichkeit Gottes sein sollte! Wenn deshalb ein gehorsamer Sohn seinen Eltern vor der Reife seines Lebens entrisse wird, was ja nicht selten vorkommt, so bleibt doch der Herr bei der Erfüllung seiner Verheißung, und zwar so sehr, als ob er jemand hundert Joch Land schenkte, dem er doch nur eines versprochen! Es liegt ja alles daran, daß uns ein langes Leben nur soweit verheißen wird, als es ein Segen Gottes ist, daß es aber nur ein Segen ist, sofern es Erweis der göttlichen Gnade ist. Diese Gnade aber bezeugt der Herr seinen Knechten durch den Tod unendlich reichlicher und unvergänglicher, ja er zeigt sie ihnen durch die Tat!

37. Die belofte van die vyfde gebod

In plaas van ’n aanbeveling is ’n belofte by hierdie gebod gevoeg om ons beter te leer hoe behaaglik die onderwerping wat hier aan ons opgedra word, vir God is. Paulus gebruik hierdie prikkel om ons uit ons slaap op 539  te wek wanneer hy sê dat dit die eerste gebod met ’n belofte is.¹⁶¹ Want die belofte wat in die eerste tafel voorkom, was nie ’n besondere belofte wat aan een gebod alleen eie was nie, maar het vir die wet as geheel gegeld. Verder moet ons dit soos volg opneem: Die Here het in besonder met die Israeliete gepraat van die land wat Hy as erfdeel aan hulle belowe het. As die besitting van die land dus ’n waarborg van God se goedgesindheid was, moet ons ons nie verbaas as die Here sy genade wou betuig deur ’n lang lewe te skenk nie. Die gevolg daarvan sou wees dat die vrug van sy weldadigheid ’n lang tyd geniet kon word. Die betekenis is dus: “Eer jou vader en jou moeder, sodat jy deur ’n lang lewensverloop die besitting van die land wat vir jou ’n getuie van my genade sal wees, kan geniet”.

Verder groepeer ons die huidige lewe met reg onder die seëninge van God, omdat die hele aarde vir die gelowiges geseënd is. Daarom is hierdie belofte net so op ons van toepassing in soverre as wat ’n langdurige lewe vir ons ’n bewys van God se welwillendheid is. Want ’n lang lewe word ons nie belowe en is ook nie aan die Jode belowe asof dit op sigself die geluksaligheid insluit nie, maar omdat dit vir godvrugtige mense gewoonlik ’n teken van God se goedertierenheid is. As dit daarom sou gebeur dat ’n kind wat gehoorsaam is aan sy ouers, voor volwassenheid uit die lewe weggeruk word (soos ons dikwels sien), volhard die Here nogtans net so bestendig in die vervulling van sy belofte as wanneer Hy aan iemand honderd akkers grond sou skenk hoewel Hy net een akker aan hom belowe het.

Dit is volkome daarin geleë dat ons daaraan moet dink dat ’n lang lewe slegs in soverre aan ons belowe word as wat dit ’n seën van God is; dat dit inderdaad ’n seën is in soverre dit God se genade bewys. Deur die dood betuig Hy self sy genade vir sy diensknegte eindeloos oorvloediger en sekerder, en Hy bewys dit met die daad.

37. Дабы надёжнее внушить нам, насколько покорность угодна Богу (Кол 3:20), к этой заповеди добавлено обетование. Таким же образом убеждает нас и св. Павел, когда говорит, что исполняющие это повеление вознаграждены обетованием (Эф 6:1-3). Ибо обетование, о котором мы говорили в связи с первой Скрижалью, относится не к одной заповеди, а распространяется на весь Закон. Его нужно понимать в том смысле, что Господь, обращаясь к израильтянам, говорит о земле, которую Он обещал им в наследие. Если обладание этой землёй было залогом доброты и щедрости Бога, то не следует удивляться тому, что Он свидетельствовал им о своей милости обещанием долгой жизни, на протяжении которой они смогут пользоваться плодами его благодеяния. Но поскольку для верных Богу благословенна вся земля, то мы с полным правом можем считать земную жизнь одним из Божьих благословений. А так как долгая жизнь является благоволением Бога, то это обетование относится и к нам. Но для нас долгая жизнь как таковая не является обетованием, как не была она им и для евреев, - в том смысле, как если бы она сама по себе предполагала блаженство. Нет, она является лишь символом доброты Бога к праведникам. Если случается, что умирает послушный родителям ребёнок (а это случается часто), то Бог всё равно остаётся верен в своих обетованиях. Более того, в данном случае Он как бы даёт сто арпанов земли тому, кому обещал два. Весь смысл заключается в том, что долгая жизнь, обещана нам только как благословение, а благословением она является постольку, поскольку свидетельствует нам о милости Бога. Милость же Бога в сто тысяч раз больше проявляется в смерти.

38. Adhaec, ^ddum praesentis vitae benedictionem Dominus pollicetur filiis qui parentes qua decet observatione coluerint: simul innuit, omnibus immorigeris ac inobsequentibus certissimam imminere maledictionem^e, cui ne desit executio, eos per Legem suam mortis iudicio obnoxios pronuntiat, ac supplicium de ipsis sumi mandat^f. Si iudicium effugiunt, ipse ultionem expetit quovis modo. Videmus enim quantus numerus ex hoc hominum genere vel in praeliis vel in rixis cadat: alii insolitis modis affliguntur; omnes prope comminationem hanc non esse vanam argumento sunt. Quod siqui evadunt ad ultimam senectutem: quia in hac vita, Dei benedictione privati, nihil aliud quam misere languent, et maioribus in posterum poenis reservantur, multum abest quin benedictionis piis filiis promissae fiant participes^g. Sed istud etiam obiter annotandum, quod illis obedire nonnisi in Domino iubemur [Ephe. 6. a. 1]: neque id obscurum est ex iacto prius fundamento; praesident enim eo loco in quem evexit eos Dominus, communicata cum ipsis honoris sui portione. Quae ergo submissio illis exhibetur, ad suspiciendum summum illum Patrem gradus esse debet. Quare si in Legis transgressionem nos instigant, merito tum^h non parentes nobis habendi sunt, sed extranei, qui nos a veri Patrisⁱ obedientia subducere conantur. Sic de principibus, dominis, et universo superiorum genere habendum. Indignum enim et absonum est ut ad deprimendam Dei celsitudinem eorum eminentia polleat, quae ut ab illa pendet, ita in illam deducere nos debet^k.

| PRAECEPTUM SEXTUM.^l

Non occides.

38. Au contraire, quand le Seigneur promet sa benediction en la vie presente à ceux qui se seront rendus obeissans à peres et à meres, semblablement il signifie que sa malediction adviendra à tous ceux qui auront esté desobeissans et afin que son jugement soit executé, il ordonne en sa Loy qu’on en face justice: et s’ils eschappent de la main des hommes en quelque maniere que ce soit, il en fera la vengeance. Car nous voyons de ceste maniere de gens, combien il en meurt ou en guerres, ou en noises, ou en autre façon: tellement qu’on apperçoit que Dieu y besoigne, les faisant mourir malheureusement. Et si aucuns y en a qui eschappent jusques à la vieillesse, veu qu’estans privez en ceste vie de la benediction de Dieu, ils ne font que languir, et pour l’advenir sont reservez à plus grand’peine, il s’en faut beaucoup qu’ils soyent participans de ceste promesse. Pour faire fin, il faut brievement noter qu’il ne nous est point commandé d’obeir à nos parens sinon en Dieu (Ephes. 6:1): ce qui n’est point obscur par le fondement que nous avons mis: car ils president sur nous entant que Dieu les a eleus, leur communiquant quelque portion de son honneur. Pourtant la sujettion qui leur est rendue, doit estre comme un degré pour nous conduire à la reverence de luy, qui est le souverain Pere: parquoy s’ils nous veulent faire transgresser sa Loy, ce n’est pas raison que nous les ayons pour peres, mais nous doyvent estre lors pour estrangiers qui nous veulent destourner de l’obeissance de nostre vray Pere. Il faut avoir un mesme jugement de nos Princes, seigneurs et superieurs: car ce seroit une chose trop desraisonnable, que leur preeminence vausist quelque chose pour abbaisser la hautesse de Dieu, veu qu’elle en depend: et la doit plustost augmenter, qu’amoindrir: confermer, que violer.

38. 362 Moreover, when the Lord promises the blessing of the present life to those children who honour their parents with proper reverence, he at the same time implies that a certain curse impends over all those who are disobedient and perverse. And that it might not fail of being executed, he pronounces them in his law to be liable to the sentence of death, and commands that punishment to be inflicted on them. If they escape that, he punishes them himself in some other way. For we see what great numbers of persons of this character fall in battles and in private quarrels; others are afflicted in unusual ways; and almost all of them are proofs of the truth of this threatening. But if any arrive at an extreme age, being deprived of the Divine blessing, they only languish in misery in this life, and are reserved to greater punishments hereafter; and consequently they are far from participating in the blessing promised to dutiful children. But it must be remarked by the way, that we are commanded to obey them only “in the Lord;” and this is evident from the foundation before laid; for they preside in that station to which the Lord has exalted them by communicating to them a portion of his honour. Wherefore the submission exercised towards them ought to be a step towards honouring the Supreme Father. Therefore, if they instigate us to any transgression of the law, we may justly consider them not as parents, but as strangers, who attempt to seduce us from obedience to our real Father. The same observation is applicable to princes, lords, and superiors of every description. For it is infamous and absurd, that their eminence should avail to depreciate the preëminence of God, upon which it depends, and to which it ought to conduct us.

38. Conversely a curse denounced on disobedient children. How far obedience due to parents, and those in the place of parents.

Moreover, while the Lord promises the blessing of present life to children who show proper respect to their parents, he, at the same time, intimates that an inevitable curse is impending over the rebellious and disobedient; and, that it may not fail of execution, he, in his Law, pronounces sentence of death upon theme and orders it to be inflicted. If they escape the judgment, he, in some way or other, will execute vengeance. For we see how great a number of this description of individuals fall either in battle or in brawls; others of them are overtaken by unwonted disasters, and almost all are a proof that the threatening is not used in vain. But if any do escape till extreme old age, yet, because deprived of the blessing of God in this life, they only languish on in wickedness, and are reserved for severer punishment in the world to come, they are far from participating in the blessing promised to obedient children. It ought to be observed by the way,that we are ordered to obey parents only in the Lord. This is clear from the principle already laid down: for the place which they occupy is one to which the Lord has exalted them, by communicating to them a portion of his own honour. Therefore the submission yielded to them should be a step in our ascent to the Supreme Parent, and hence, if they instigate us to transgress the law, they deserve not to be regarded as parents, but as strangers attempting to seduce us from obedience to our true Father. The same holds in the case of rulers, masters, and superiors of every description. For it were unbecoming and absurd that the honour of God should be impaired by their exaltation—an exaltation which, being derived from him, ought to lead us up to him.¹

Sixth Commandment.

THOU SHALT NOT KILL.

38. Bovendien, wanneer de Here de zegening van dit leven belooft aan de kinderen, die hun ouders eren met de passende gehoorzaamheid dan geeft Hij tegelijkertijd te kennen, dat allen, die zich niet willen voegen en ongehoorzaam zijn, de zekerste vloek boven het hoofd hangt, en opdat de voldoening daarvan niet uitblijve, verkondigt Hij door zijn wet, dat zij aan het oordeel des doods onderworpen zijn en Hij beveelt dat de straf aan hen voltrokken wordt. Indien zij het oordeel ontvluchten, volvoert Hij zelf de straf op een of andere wijze. Want wij zien, hoevelen van dit soort van mensen in gevechten of in twisterijen vallen, en hoe anderen op ongewone wijzen gestraft worden; bijna allen zijn tot bewijs, dat dit geen ijdele bedreiging is. En indien sommigen tot in hoge ouderdom ontkomen, is het er, omdat ze in dit leven, verstoken van Gods zegen, niet anders dan ellendig hun dagen voortslepen en tot groter straffen in de toekomst bewaard worden, verre vandaan, dat ze deelgenoten worden van de zegening, die aan vrome kinderen beloofd is. Maar ook dit moet terloops opgemerkt worden, dat we het bevel krijgen hun slechts in de Here te gehoorzamen (Ef. 6:1) en dat is ook duidelijk uit het vroeger gelegde fundament; want zij staan boven ons op die plaats, tot welke de Here hen verheven heeft, doordat Hij een deel van zijn eer aan hen heeft toegekend. Dus moet de onderworpenheid, die hun betoond wordt, een trap zijn om op te zien tot die hoogste Vader. Daarom moeten zij, wanneer zij ons aanzetten tot overtreding der wet, met recht door ons niet als ouders beschouwd worden, maar als vreemden, die ons trachten af te brengen van de gehoorzaamheid aan de ware Vader. Dit moet ook onze houding zijn tegenover vorsten, heren, en alle meerderen in het algemeen. Want het is onwaardig en ongerijmd, dat hun hoge staat, die van Gods hoogheid afhangt en ons tot haar moet leiden, zou dienen om die hoogheid Gods neder te drukken.

38. 242Die Drohung

Wenn nun der Herr den Kindern, die ihre Eltern mit dem schuldigen Gehorsam ehren, die Segnung des gegenwärtigen Lebens verheißt, so kündigt er damit zugleich allen Widerspenstigen und Ungehorsamen den sicher drohenden Fluch an. Diesen Fluch verwirklicht er auch: er läßt sie durch sein Gesetz des Todes schuldig sprechen und ordnet den Vollzug der Strafe an! Entgehen sie aber dem irdischen Gericht, so ahndet er selbst ihren Ungehorsam auf allerlei Weise, viele derartige Leute kommen in Kriegen und Streithändeln um, andere geraten in schwere Drangsal — aber fast alle erfahren es in ihrem eigenen Leben, daß diese Drohung kein leeres Wort ist. Mag sein, daß einige auch ein hohes Alter erreichen; aber sie sind in diesem Leben ohne den Segen Gottes und quälen sich hindurch, gehen ja auch noch schwereren Strafen entgegen — und so sind sie trotz ihres langen Lebens nicht etwa der Verheißung teilhaftig, die gehorsamen Kindern gegeben ist!

Wir wollen aber im Vorbeigehen doch auch noch anmerken, daß wir den Eltern nur „im Herrn“ gehorchen sollen (Eph. 6,1); das ergibt sich ja eigentlich schon aus der Grundlage, die wir oben fanden; denn der Vorrang der Eltern beruht ja darauf, daß der Herr sie eingesetzt und ihnen ein Stücklein von seiner Ehre übertragen hat! Die Unterordnung, die wir ihnen erzeigen, ist also selbst nur eine Stufe, um zu der Verehrung Gottes als des höchsten Vaters zu führen. Wollen sie uns also zur Übertretung des Gesetzes verleiten, so sollen wir sie mit Recht nicht für Eltern, sondern für Fremde halten, die uns vom Gehorsam gegen unseren wahren Vater abzubringen suchen. Genau so verhält es sich im entsprechenden Falle mit Fürsten und Herren und allen uns übergeordneten Ständen. Es wäre deshalb unwürdig und unsinnig, wenn ihre hohe Stellung zur Minderung der Erhabenheit Gottes sich geltend machen sollte; denn sie hängt ja doch selbst von dieser ab und muß uns darum auch zu ihr hinleiten!

Sechstes Gebot.

Du sollst nicht töten.

38. Die vloek van die vyfde gebod

Wanneer die Here die seën van ’n lewe hier op aarde belowe vir kinders wat hulle ouers met gepaste agting vereer, gee Hy terselfdertyd te kenne dat ’n gewisse vervloeking alle weerspannige en ongehoorsame kinders bedreig. Om daaraan uitvoering te gee verklaar Hy deur sy wet dat hulle almal aan die oordeel van die dood blootgestel is, en Hy gebied dat hulle met die dood gestraf moet word. As hulle aan die oordeel ontkom, wreek Hy Hom op verskillende wyses op hulle, want ons sien dat groot getalle van hulle in oorloë of in rusies omkom en dat ander op ongewone maniere geteister word. Byna al die gevalle bewys dat dit  540  geen leë dreigement is nie. As sommige mense egter tot in hulle rype ouderdom aan sy wraak ontkom, is hulle in hierdie lewe van die seën van God verstoke, hulle kwyn in ellende weg en word vir groter strawwe tot later gehou. Hulle kan dus nie deelgenote word van die seën wat aan godvrugtige kinders belowe is nie.

Maar ons moet terloops ook daarop let dat ons gebied word om hulle slegs in die Here te gehoorsaam.¹⁶² Dit is ook duidelik uit die fondamente wat ons tevore gelê het.¹⁶³ Want hulle is in ’n posisie van aansien oor ons gestel waartoe die Here hulle in sy eer laat deel. So moet die onderwerping wat ons aan hulle betoon, dus ’n trap wees om die allerhoogste Vader te eer. As hulle ons dus aanhits om die wet te oortree, moet ons hulle met reg nie as ons ouers beskou nie maar as vreemdelinge, omdat hulle probeer om ons van die gehoorsaamheid aan ons ware Vader weg te lei. So moet ons opvatting ook wees in die geval van vorste, werkgewers en owerhede in die algemeen.¹⁶⁴ Want dit is onwaardig en ongehoord dat hulle hoogheid sou bydra om God se verhewenheid te onderdruk, terwyl hulle hoogheid ons na sy hoogheid behoort te lei aangesien dit daarvan afhanklik is.

Die sesde gebod (Afdeling 39-40)

JY MAG NIE DOODSLAAN NIE.¹⁶⁵

38. Если повинующимся отцу и матери Господь обещает в этой жизни благословение, то это означает, что на всех непослушных он насылает проклятие. И, чтобы подчеркнуть непреложность своего приговора, Он предписывает в Законе жестокую кару. И если непокорные каким-то образом избегнут кары от людей, своё мщение осуществит Бог. Мы видим, как много таковых погибает на войне, в стычках или другим образом, и чувствуем здесь длань Бога, обрекающего их на мучительную смерть. И даже если некоторые избегают её и доживают до старости, то, лишённые в этой жизни Божьего благословения, а в будущей жизни обречённые куда более тяжкому наказанию, они бесконечно далеки от Божьих обетований.

В заключение полезно кратко остановиться на том, что нам заповедано повиноваться своим родителям лишь в Господе (Эф 6:1); это вполне понятно в силу уже изложенных нами причин. Ибо родители поставлены над нами лишь потому, что их избрал Бог, уделив им частицу своей чести. Поэтому подчинение им должно быть как бы ступенькой лестницы, ведущей нас к почитанию Бога, который и есть полновластный Отец. И если родители хотят заставить нас преступить Закон, то нет оснований считать их отцами и матерями. Наоборот, они нам чужие, если стремятся отвратить нас от повиновения нашему истинному Отцу. То же самое относится к нашим князьям, правителям и начальствующим: было бы безумием, если бы их превосходство в чём-то принижало величие Бога, ибо их превосходство зависит от Господа и должно возвеличивать его честь, а не умалять, утверждать, а не ниспровергать.

39. | Finis praecepti est: Quoniam hominum genus unitate quadam Dominus devinxit, incolumitatem omnium unicuique debere esse commendatam. In summa ergo^m, violentia omnis 380 et^a iniuria, ac^b omnino quaevis noxa, qua proximi corpus laedatur, nobis interdicitur^c. Ac proinde iubemur, siquid in opera nostra ad tuendam proximorum vitam subsidii est, fideliter impendere, quae ad eorum tranquillitatem faciunt, procurare: depellendis noxis excubare: || siquo in discrimine sunt, praebere manum auxiliarem. || Si Deum Legislatorem sic loqui recordaris, simul cogita velle per hanc regulam animae tuae moderari. Ridiculum enim foret ut is qui cordis cogitationes speculatur, iisque praecipue immoratur, ad veram iustitiam nihil quam corpus erudiret. Ergo et homicidium cordis hac Lege prohibetur, et praecipitur interior affectus conservandae fratris vitae. Manus quidem homicidium parit, sed animus concipit, dum ira et odio inficitur. Vide an irasci adversus fratrem possis quin noxae libidine ardeas. Si non irasci, ergo nec odisse: quando odium nihil aliud est quam ira inveterata. Dissimules licet, et vanis ambagibus extricare te coneris: ubi vel ira vel odium est, illic est maleficus affectus. Si tergiversari pergis, iam ore Spiritus pronuntiatum est, homicidam esse qui fratrem in corde suo oderit [1. Iohan. 3. c. 15.]: ore Domini Christi pronuntiatum est reum esse iudicio qui fratri suo irascitur: reum esse concilio^d qui dixerit racha: reum esse gehennae ignis qui dixerit fatue [Matth. 5. c. 22.].

39. Le Sixieme Commandement

Tu n’occiras point.

La fin est, d’autant que Dieu a conjoint en unité tout le genre humain, que le salut et la conservation de tous doit estre en recommandation à un chacun. Parquoy en somme, toute violence et injure et nuisance, par laquelle le corps de nostre prochain est blessé, nous est interdite. De là nous faut venir au commandement: c’est que si nous pouvons quelque chose pour conserver la vie de nostre prochain, il nous y faut fidelement employer tant en procurant les choses qui y appartiennent, qu’en obviant à tout ce qui y est contraire: pareillement s’ils sont en quelque danger ou perplexité, de leur aider et subvenir. Or s’il nous souvient que Dieu est le Legislateur qui parle en cest endroit, il faut penser qu’il donne ceste reigle à nostre ame: car ce seroit chose ridicule que celuy qui contemple les pensées du cœur, et s’arreste principalement à icelles, n’instruysist à vraye justice que nostre corps: parquoy l’homicide du cœur est ici defendu, et nous est commandée l’affection interieure de conserver la vie de nostre prochain. Car combien que la main enfante l’homicide, toutesfois le cœur le conçoit, qnand il est entaché d’ire et de haine. Regarde si tu te peux courroucer à ton frere, que tu n’appetes de luy nuire: si tu ne te peux courroucer, aussi ne le peux-tu hair que tu n’ayes ce mesme desir, veu que haine n’est qu’ire enracinée, combien que tu dissimules et tasches par couvertures obliques d’eschapper, il est certain que haine et ire ne peuvent estre sans cupidité de mal faire. Si tu veux encore tergiverser, desja il a esté prononcé par le sainct Esprit, que tout homme qui hait son frere en son cœur, est homicide. Il est prononcé par la bouche de Christ, que celuy qui hait son frere, est coulpable de jugement: qui montre signe de courroux, est coulpable d’estre condamné par tout le Consistoire: quiconques luy dit injure, est coulpable de la gehenne du feu (1 Jean 3:15; Matth. 5:22).

39. The end of this precept is, that since God has connected mankind together in a kind of unity, every man ought to consider himself as charged with the safety of all. In short, then, all violence and injustice, and every kind of mischief, which may injure the body of our neighbour, are forbidden to us. And therefore we are enjoined, if it be in our power, to assist in protecting the lives of our neighbours; to exert ourselves with fidelity for this purpose; to procure those things which conduce to their tranquillity; to be vigilant in shielding them from injuries; and in cases of danger to afford them our assistance. If we remember that this is the language of the Divine Legislator, we should consider, at the same time, that he intends this rule to govern the soul. For it were 363 ridiculous, that he who beholds the thoughts of the heart, and principally insists on them, should content himself with forming only the body to true righteousness. Mental homicide, therefore, is likewise prohibited, and an internal disposition to preserve the life of our brother is commanded in this law. The hand, indeed, accomplishes the homicide, but it is conceived by the mind under the influence of anger and hatred. Examine whether you can be angry with your brother, without being inflamed with a desire of doing him some injury. If you cannot be angry with him, then you cannot hate him; for hatred is nothing more than inveterate anger. However you may dissemble, and endeavour to extricate yourself by vain subterfuges, whenever there is either anger or hatred, there is also a disposition to do injury. If you persist in your evasions, it is already pronounced by the Holy Spirit, that “Whosoever hateth his brother is a murderer.”⁸⁸⁷ It is declared by the Lord Christ, “that whosoever is angry with his brother without a cause shall be in danger of the judgment; and whosoever shall say to his brother, Raca, shall be in danger of the council; but whosoever shall say, Thou fool, shall be in danger of hell fire.”⁸⁸⁸

39. Sixth Commandment expounded. Its end and substance. God, as a spiritual Lawgiver, forbids the murder of the heart, and requires a sincere desire to preserve the life of our neighbour.

The purport of this commandment is that since the Lord has 347bound the whole human race by a kind of unity, the safety of all ought to be considered as entrusted to each. In general, therefore, all violence and injustice, and every kind of harm from which our neighbour’s body suffers, is prohibited. Accordingly, we are required faithfully to do what in us lies to defend the life of our neighbour; to promote whatever tends to his tranquillity, to be vigilant in warding off harm, and, when danger comes, to assist in removing it. Remembering that the Divine Lawgiver thus speaks, consider, moreover, that he requires you to apply the same rule in regulating your mind. It were ridiculous, that he, who sees the thoughts of the heart, and has special regard to them, should train the body only to rectitude. This commandment, therefore, prohibits the murder of the heart, and requires a sincere desire to preserve our brother’s life. The hand, indeed, commits the murder, but the mind, under the influence of wrath and hatred, conceives it. How can you be angry with your brother, without passionately longing to do him harm? If you must not be angry with him, neither must you hate him, hatred being nothing but inveterate anger. However you may disguise the fact, or endeavour to escape from it by vain pretexts. Where either wrath or hatred is, there is an inclination to do mischief. If you still persist in tergiversation, the mouth of the Spirit has declared, that “whosoever hateth his brother is a murderer,” (1 John 3:15); and the mouth of our Saviour has declared, that “whosoever is angry with his brother without a cause shall be in danger of the judgment: and whosoever shall say to his brother, Raca, shall be in danger of the council: but whosoever shall say, Thou fool, shall be in danger of hell fire,” (Mt. 5:22).

39. Het zesde gebod.

Gij zult niet doodslaan.

De bedoeling van dit gebod is, dat, aangezien de Here het geslacht der mensen door een zekere eenheid verbonden heeft, aan een ieder aller ongedeerdheid ter harte moet gaan. In hoofdzaak wordt ons dus elke geweldpleging en onrechtvaardige bejegening, en in het algemeen iedere schadetoebrenging, waardoor het lichaam van onze naaste zou kunnen gekrenkt worden, verboden. En daarom krijgen wij het bevel om, wanneer wij in staat zijn de bescherming van het leven van onze naasten te bevorderen, dat getrouw te doen en te zorgen voor wat dienstig is tot hun gerustheid, tot het afweren van schade de wacht te houden en als ze in enig gevaar zijn, de behulpzame hand te bieden. Als gij bedenkt, dat God, de Wetgever zo spreekt, bedenk dan tevens, dat Hij door deze regel uw ziel wil besturen. Want het zou belachelijk zijn, dat Hij, die de gedachten des harten aanschouwt en zich daarmee vooral bezig houdt, tot de ware gerechtigheid slechts het lichaam zou onderwijzen. Dus wordt ook de doodslag des harten door deze wet verboden, en de inwendige neiging bevolen om het leven van de broeder te bewaren. De hand brengt wel de doodslag voort, maar het hart neemt hem in zich op, wanneer het door toorn en haat besmet wordt. Let eens op, of gij op uw broeder toornig kunt zijn zonder te branden van lust om hem schade toe te brengen. Als gij zonder dat niet toornig kunt zijn, dan kunt ge zonder dat ook niet haten; want de haat is niets anders dan verouderde toorn. Ook al ontveinst gij het u, en tracht gij u met ijdele uitvluchten te verontschuldigen: waar toorn of haat is, daar is neiging tot kwaaddoen. Indien gij doorgaat met u te verzetten, dan is reeds door de mond des Geestes uitgesproken, dat een doodslager is hij, die zijn broeder in zijn hart haat (1 Joh. 3:15) door de mond des Heren Christus is uitgesproken, dat strafbaar is door het gericht, die op zijn broeder toornig is, dat strafbaar is door de raad, die zegt: raka, en dat strafbaar is door het helse vuur, die zegt: gij dwaas. (Matt. 5:22)

39. Das Gebot

Zunächst der Zweck dieses Gebotes: Der Herr hat das Menschengeschlecht gewissermaßen zu einer Einheit verbunden, und deshalb muß jedem einzelnen die Erhaltung und das Wohlergehen aller angelegen sein. Daher denn auch der Hauptinhalt: es wird uns jede Gewalttat, jeder Frevel, überhaupt alles Schadentun untersagt, wodurch der Leib unseres Nächsten verletzt würde. Dementsprechend erhalten wir das Gebot, getreulich alles zu tun, was in unserer Macht steht, um das Leben unseres Nächsten zu schützen, alles daranzusetzen, um ihm zum Wohlergehen zu verhelfen und Schaden von ihm abzuwenden, und ihm in aller Not und Gefahr beizustehen. Bedenkt man aber, daß hier Gott als Gesetzgeber zu uns spricht, so wird man auch beachten: er will unsere Seele mit diesem Gebot regieren! Denn es wäre ja lächerlich, wenn er, der die tiefsten Gedanken des Herzens vor Augen hat und dem es auf das Herz in besonderer Weise ankommt, nun doch nur den Leib zur wahren Gerechtigkeit erziehen wollte. So wird auch der Mord hier verboten, der im Herzen geschieht, und es wird anderseits der innerliche Trieb verlangt, dem Bruder das Leben zu erhalten. Gewiß wird der Mord durch die Tat der Hand zur Welt gebracht; aber sein Keim liegt im Herzen, wenn es Zorn und Haß in sich trägt! Man soll doch zusehen, ob man denn wirklich gegen den Bruder zürnen kann, ohne in schadenbringender Gier zu entbrennen! Ist solch Zürnen verboten, so erst recht der Haß; denn der Haß ist ja nur ein eingewurzelter Zorn! Man mag das leugnen und sich mit allerlei Ausflüchten frei zu machen suchen — aber wo Zorn und Haß ist, da wohnt auch die Gesinnung, die zur bösen Tat führen kann! Will man eine Ausflucht suchen, so ist doch zu bedenken, daß der Mund des Heiligen Geistes es ausgesprochen hat: „Wer seinen Bruder hasset, der ist ein Totschläger“ 243 (1. Joh. 3,15), und daß der Herr Christus gesagt hat: „Wer seinem Bruder zürnet, der ist des Gerichts schuldig, und wer zu seinem Bruder sagt ‚Racha!’, der ist des Rats schuldig, wer aber sagt ‚du Narr’, der ist des höllischen Feuers schuldig!“ (Matth. 5,22).

39. Die doel van die sesde gebod

Die doel van die gebod is dat die welsyn van alle mense aan elkeen van hulle opgedra behoort te wees, omdat die Here die mensdom in ’n bepaalde eenheid saamgesnoer het. Om dit saam te vat: elke vorm van geweld en onreg en enige vorm van leed waardeur die liggaam van ons naaste geskaad kan word, is dus heeltemal vir ons verbode. Ons word gebied om getrou alles in ons vermoë op te offer ter beskerming van die lewe van ons naaste en om die middele te voorsien wat tot hulle rus bydra, om daaroor te waak dat die dinge wat hulle kan skaad, van hulle afgeweer word en as hulle in enige gevaar verkeer, ’n helpende hand aan hulle te reik. As jy daaraan gedagtig is dat dit God, die Wetgewer, is wat so praat, moet jy terselfdertyd dink dat dit sy wil is om jou lewe volgens hierdie reël te rig. Want dit sou belaglik wees dat Hy wat die oordenkinge van ons harte ondersoek en in besonder daarop let, net ons liggame 541 vir die ware geregtigheid sou onderrig. Volgens hierdie wet word dus ook moord van die hart verbied en die innerlike gesindheid voorgeskryf om die lewe van ’n medemens te bewaar. Die mens se hande pleeg wel die moord, maar dit is sy gemoed wat dit beplan wanneer dit met toorn en haat besmet is. Kyk maar of jy jou vir jou broer kan vererg sonder om van begeerte te brand om hom skade aan te doen. As daar nie toorn is nie, is daar ook nie haat nie, want haat is niks anders as toorn wat oud geword het nie. Al sou jy dit nie wil weet nie en al sou jy probeer om jou met ydele uitweë daarvan los te ruk - waar daar toorn of haat is, is daar ook ’n kwaadwillige gesindheid. As jy volhou om uitvlugkans te soek - deur die mond van die Gees is die uitspraak reeds gelewer dat iemand wat sy broer in sy hart haat, ’n moordenaar is.¹⁶⁶ Deur die mond van die Here Christus is reeds die uitspraak gelewer dat iemand wat vir sy broer kwaad is, die oordeel skuldig is en dat elkeen wat sê: “Raka”, voor die Raad skuldig is en dat elkeen wat sê: “Jou dwaas”, die helse vuur skuldig is.¹⁶⁷

39. Шестая заповедь:

Не убивай [Исх 20:13].

Цель её в том, чтобы спасение и безопасность всех людей были обязанностью каждого человека, ибо Бог связал весь человеческий род воедино. Поэтому нам вообще запрещены всякое насилие, посягательство и вред, причиняющие телесные страдания ближнему. Отсюда положительный смысл заповеди: если мы можем что-либо сделать для сохранения жизни ближнего, нужно обязательно это сделать, пользуясь подходящими средствами, и избегать противоположного. Если же ближний в опасности или в беде, то следует прийти ему на помощь и поддержать. А если вспомнить, что говорящий здесь Законодатель - это Бог, то надо полагать, что Он даёт это правило нашей душе. Было бы абсурдно, если бы Тот, кто наблюдает тайны сердца и судит прежде всего по ним, предписал истинную праведность только по отношению к телам.

В силу этого здесь запрещается убийство, замышляемое в душе, и предписывается внутреннее, душевное стремление к сохранению жизни наших ближних. Рука совершает убийство, но замышляет его ум, осквернённый гневом и ненавистью. Подумай, если ты можешь гневаться на брата своего, то как ты можешь не желать ему зла? А если не можешь гневаться, то не можешь и ненавидеть и желать зла, потому что в твоём сердце нет ни ненависти, ни гнева. Если же ты скрываешь их и пытаешься различными увёртками избежать явного зла, то всё равно ненависть и гнев вызывают желание причинить вред ближнему. А по поводу увёрток Св. Духом сказано, что всякий, ненавидящий брата своего, есть человекоубийца (1 Ин 3:15). Сам Христос объявляет, что всякий, гневающийся на брата, подлежит суду; кто проявляет гнев словами - подлежит синедриону; а кто оскорбит ближнего - подлежит геенне огненной (Мф 5:22).

40. Duplicem autem aequitatem Scriptura notat, qua nititur hoc praeceptum:^e quia et imago Dei est homo, et caro nostra. Quare, nisi imaginem Dei violare libeat, sacrosanctum habere illum: nisi omnem exuere humanitatem, ut carnem propriam fovere debemus. Quae a redemptione et Christi gratia ducenda est exhortatio, alibi tractabitur. Duo illa naturaliter in homine considerari Dominus voluit, quae nos ad conservationem eius inducerent: ut et suam imaginem in ipso impressam revereamur, et carnem nostram amplexemur. Non ergo evasit homicidii crimen qui a sanguinis effusione sibi temperarit. Siquid opere perpetras, si conatu machinaris, si voto et consilio concipis quod alterius saluti sit adversum, homicidii reus teneris. Nisi rursum illam pro facultate et opportunitate tueri studes, ea quoque immanitate Legem praevaricaris. Quod si tantopere de corporis incolumitate laboratur: hinc colligamus, quantum studii et operae saluti animae debeatur quae in immensum coram Domino praecellit.

| PRAECEPTUM SEPTIMUM.^a

Non moechaberis.

40. L’Escriture note deux raisons sur lesquelles est fondé ce precepte: c’est que l’homme est image de Dieu: puis aussi est nostre chair. Pourtant si nous ne voulons violer l’image de Dieu, nous ne devons faire aucune offense à nostre prochain: et si nous ne voulons renoncer toute humanité, nous le devons entretenir comme nostre propre chair. L’exhortation qui se peut tirer pour cela du benefice de la redemption de Christ, sera traitée ailleurs: mais le Seigneur a voulu que nous considerions naturellement ces deux choses ja dites en l’homme, lesquelles nous induisent à luy bien faire: c’est qu’en un chacun nous reverions son image, laquelle y est imprimée: et aimions nostre propre chair. Parquoy celui qui s’est abstenu d’effusion de sang, n’est pas pourtant innocent du crime d’homicide. Car quiconque ou commet par œuvre, ou s’efforce et estudie, ou conçoit en son cœur aucune chose contraire au bien de son prochain, est tenu de Dieu pour homicide. D’autrepart, sinon que nous nous employons selon nostre faculté et l’occasion qui nous sera donnée, à bien faire à nostre prochain, par telle cruauté nous transgressons ce precepte. Or si le Seigneur se soucie tant du salut corporel d’un chacun, de cela nous pouvons entendre combien il nous oblige à procurer le salut des ames, lesquelles sont sans comparaison plus precieuses devant luy.

40. Now, the Scripture states two reasons on which this precept is founded; the first, that man is the image of God; the second, that he is our own flesh. Wherefore, unless we would violate the image of God, we ought to hold the personal safety of our neighbour inviolably sacred; and unless we would divest ourselves of humanity, we ought to cherish him as our own flesh. The motives which are derived from the redemption and grace of Christ will be treated in another place. These two characters, which are inseparable from the nature of man, God requires us to consider as motives to our exertions for his security; so that we may reverence his image impressed on him, and show an affectionate regard for our own flesh. That person, therefore, is not innocent of the crime of murder, who has merely restrained himself from the effusion of blood. If you perpetrate, if you attempt, if you only conceive in your mind any thing inimical to the safety of another, you stand guilty of murder. Unless you also endeavour to defend him to the utmost of your ability and opportunity, you are guilty of the same inhuman transgression of the law. But if so much concern be discovered for the safety of the body, we may conclude, how much care and attention should be devoted to the safety of the soul, which, in the sight of God, is of infinitely superior value.

40. A twofold ground for this Commandment. 1. Man is the image of God. 2. He is our flesh.

Scripture notes a twofold equity on which this commandment is founded. Man is both the image of God and our flesh. Wherefore, if we would not violate the image of God, we must hold the person of man sacred—if we would not divest ourselves of humanity we must cherish our own flesh. The practical inference to be drawn from the redemption and gift of Christ will be elsewhere considered.¹ The Lord has been pleased to direct our attention to these two natural considerations as inducements to watch over our neighbour’s preservation—viz. to revere the divine image impressed upon him, and embrace our own flesh. To be clear of the crime of murder, it is not enough to refrain from shedding man’s blood. If in act you perpetrate, if in endeavour you plot, if in wish and design you conceive what is adverse to another’s safety, you have the guilt of murder. On the other hand,if you do not according to your means and opportunity study to defend his safety, by that inhumanity you violate the law. But if the safety of the body is so carefully provided for, we may hence infer how much care and exertion is due to the safety 348of the soul, which is of immeasurably higher value in the sight of God.

Seventh Commandment.

THOU SHALT NOT COMMIT ADULTERY.

40. De Schrift wijst een dubbele grond van billijkheid aan, waarop dit gebod berust: ten eerste omdat de mens Gods beeld is, ten andere omdat hij ons vlees is. Daarom moeten wij hem voor onschendbaar houden, als wij Gods beeld niet willen schenden; en willen wij niet alle gevoel van menselijkheid uitschudden, dan moeten wij hem koesteren als ons eigen vlees. De vermaning, die wij kunnen ontlenen aan de verlossing en de genade van Christus, zal elders behandeld worden. De Here heeft gewild, dat twee dingen van nature in de mens worden waargenomen die ons zouden brengen tot zijn behoud: namelijk, dat wij zijn beeld, dat in hem gedrukt is, zouden eerbiedigen en ons vlees zouden omhelzen. Dus is hij, die zich onthouden heeft van bloedvergieten, nog niet ontkomen aan de beschuldiging van doodslag. Indien gij iets metterdaad bedrijft, of op touw zet, indien gij iets wenst of beraamt, dat tegen het welzijn van de ander strijdt, dan zijt gij schuldig aan doodslag. En aan de andere kant, wanneer gij niet uw best doet dat welzijn naar vermogen en gelegenheid te beschermen, dan overtreedt gij ook door die onmenselijkheid de wet. Indien er zo gezorgd wordt voor de ongedeerdheid des lichaams, laat ons hieruit dan opmaken, hoeveel ijver en inspanning men verschuldigd is voor het welzijn der ziel, die voor God het lichaam oneindig ver te boven gaat.

40. Die Ursachen des Gebots

Nach der Schrift ist nun dieses Gebot auf zwei Rechtssachen begründet. Der Mensch ist einerseits Gottes Ebenbild, anderseits unser Fleisch und Blut. Soll also Gottes Bild unverletzt bleiben, so muß uns der andere Mensch heilig und unverletzlich sein; soll nicht alle Menschlichkeit in uns zugrunde gehen, so müssen wir doch unser eigen Fleisch und Blut schützen und erhalten! Was aus der Erlösung und aus Christi Gnade für eine Mahnung in dieser Richtung zu ziehen ist, wird an anderer Stelle behandelt werden. Jene beiden Grundtatsachen aber will der Herr von Natur aus im Menschen beachtet wissen, damit wir dadurch zur Erhaltung des Menschen kommen, also das ihm eingeprägte Ebenbild Gottes ehren und unser eigenes Fleisch lieben! Deshalb braucht der, der kein Blut vergossen hat, durchaus nicht von Blutschuld frei zu sein. Wer etwas mit der Tat vollbringt oder auch nur versuchsweise ins Werk setzt oder gar nur wünscht oder plant, was dem Heil seines Nächsten zuwidergeht, der ist des Mordes schuldig! Trachtet man andererseits nicht danach, den Nächsten nach allen Kräften und bei jeder Gelegenheit zu schützen, so ist bereits diese Härte eine Übertretung des Gebots! Sollen wir uns aber schon das leibliche Wohlergehen unseres Nächsten so angelegen sein lassen — wieviel Eifer und Mühe ist dann erst an das Heil der Seele zu wenden, die doch bei dem Herrn unendlich viel mehr gilt!

Siebentes Gebot.

Du sollst nicht ehebrechen.

40. Die sesde gebod rus op die feit dat die mens beeld van God is en dat sy medemens dieselfde vlees is.

Die Skrif dui aan dat daar twee vorms van billikheid is waarop hierdie gebod steun, naamlik dat die mens ten eerste beeld van God en ten tweede ook ons vlees is. As ons die beeld van God dus nie wil skend nie, moet ons ons naaste as heilig beskou; en as ons onsself nie van alle menslikheid wil stroop nie, moet ons hom as ons eie vlees koester. Die vermaning wat ons uit die verlossing en genade van Christus moet aflei, sal elders behandel word.¹⁶⁸ Dit was die Here se wil dat die mens op hierdie twee aspekte, wat van nature in hom is, bedag moet wees om ons tot die beskerming van ons medemens te lei, naamlik dat ons sy beeld wat op die mens afgedruk is, moet eerbiedig en dat ons hom soos ons vlees lief moet hê.

Iemand wat homself van bloedvergieting weerhou het, is dus nog nie aan moord onskuldig nie. As ’n mens iets met die daad bedryf, as jy in jou voorneme iets beplan, as jy in jou wense en planne iets bedink wat teen ’n ander se heil indruis, is jy skuldig aan moord. As jy nie trag om sy belange na jou vermoë en geleentheid te beskerm nie, versaak jy ook die wet deur jou onmenslikheid. Maar as daar soveel moeite gedoen word om die liggaam van die mens ongeskonde te hou, kan ons hiervan aflei  542  hoeveel inspanning en ywer aan die saligheid van die mens se siel verskuldig is, omdat dit sy liggaam voor God oneindig ver oortref.

Die sewende gebod (Afdeling 41-44)

JY MAG NIE EGBREEK NIE.¹⁶⁹

40. В Писании указаны два основания, на которых покоится эта заповедь: человек - это образ Бога; но он также и плоть - такая же, как наша. Поэтому, если мы не хотим посягать на образ Бога, мы не должны причинять никакого вреда нашему ближнему. А если мы не отрекаемся от принадлежности к человечеству, мы обязаны оберегать ближнего, как свою собственную плоть. Практические требования, вытекающие в этом смысле из искупительной жертвы Христа, будут рассмотрены в другом месте. Однако Господь пожелал привлечь наше внимание и к этим двум естественным соображениям о человеке, которые учат нас доброму к нему отношению; дабы в каждом мы чтили запечатлённый в нём образ Божий и любили свою собственную плоть. Поэтому тот, кто воздерживается от пролития крови, одним этим ещё не свободен от греха человекоубийства. Ибо всякого, кто совершает на деле или пытается совершить, или замышляет в сердце своём нечто противное благу своего ближнего, Бог считает убийцей. С другой стороны, если мы не делаем для блага ближнего того, на что способны или для чего представился случай, то подобным жестокосердием мы тоже нарушаем эту заповедь. Если Господь так заботится о безопасности тела каждого человека, то нетрудно понять, до какой степени Он обязывает нас заботиться о спасении душ, которые для Бога несравненно ценнее.

41. | Finis eius, Quia pudicitiam et puritatem Deus amat, facessere a nobis omnem immunditiem^b oportere^c. Summa igitur erit, ut nequa spurcitia, aut libidinosa intemperie carnis inquinemur. Cui respondet affirmativum praeceptum, || ut caste et continenter omnes vitae nostrae partes moderemur^d. || Scortationem autem nominatim vetat, ad quam tendit omnis libido: ut illius foeditate (quae crassior est et palpabilior, quatenus scilicet corpori etiam maculam inurit) in libidinis cuiusvis abominationem nos adducat. Quoniam hac lege conditus est homo ut solitariam vitam non agat, sed adiuncto sibi subsidio utatur: deinde ex peccati maledictione in hanc necessitatem magis addictus est: quantum satis erat, Dominus opitulatus est nobis in hac parte dum coniugium instituit, cuius^e societatem sua authoritate initam, sua quoque benedictione sanctificavit. Unde constat et aliam quamlibet, extra coniugium^f, societatem, coram ipso maledictam esse: || et illam ipsam coniugalem in necessitatis remedium esse ordinatam, ne in effraenem libidinem proruamus. || Ne ergo nobis blandiamur, dum audimus non posse virum cum muliere, sine Dei maledictione, extra coniugium copulari.

41. Le Septieme Commandement

Tu ne paillarderas point.

La fin est, pource que Dieu aime pureté et chasteté, que toute immondicité doit estre loin de nous. La somme donc sera, que nous ne soyons entachez d’aucune souillure, ou intemperance de la chair. A quoy respond le precepte affirmatif: c’est que nostre vie en toutes ses parties soit reiglée à chasteté et continence. Or il defend nommément paillardise, à laquelle tend toute incontinence: afin que par la turpitude et deshonnesteté qui est en paillardise plus apparente et plus enorme, entant qu’elle deshonnore nostre corps, il nous rende toute incontinence abominable: pource que l’homme a esté creé à ceste condition, de ne vivre point solitaire, mais avoir une aide semblable à soy: davantage, que par la malediction du peché il a esté encores plus assujetty à ceste necessité: d’autant qu’il estoit expedient, le Seigneur nous a donné remede en cest endroit, en instituant le mariage: lequel apres l’avoir ordonné de son authorité, l’a sanctifié de sa benediction. Donc il appert que toute compagnie d’homme et de femme hors mariage est maudite devant luy: et que la compagnie de mariage nous est donnée pour remede de nostre necessité, afin que nous ne laschions la bride à nostre concupiscence. Ne nous flattons point donc, quand nous oyons que l’homme ne peut cohabiter avec la femme hors mariage sans la malediction de Dieu.

41. The end of this precept is, that because God loves chastity and purity, we ought to depart from all uncleanness. The sum of it therefore is, that we ought not to be polluted by any carnal impurity, or libidinous intemperance. To this prohibition corresponds the affirmative injunction, that every part of our lives ought to be regulated by chastity and continence. But he expressly forbids adultery, to which all incontinence tends; in order that by the turpitude of that which is very gross and palpable, being an infamous pollution of the body, he may lead us to abominate every unlawful passion. Since man was created in such a state as not to live a solitary life, but to be united to a help-meet; and moreover since the curse of sin has increased this necessity,—the Lord has afforded us ample assistance in this case by the institution of marriage—a connection which he has not only originated by his authority, but also sanctified by his blessing. Whence it appears, that every other union, but that of marriage, is cursed in his sight; and that the conjugal union itself is appointed as a remedy for our necessity, that we may not break out into unrestrained licentiousness. Let us not flatter ourselves, therefore, since we hear that there can be no cohabitation of male and female, except in marriage, without the curse of God.

41. Exposition of the Seventh Command. The end and substance of it. Remedy against fornication.

The purport of this commandment is, that as God loves chastity and purity, we ought to guard against all uncleanness. The substance of the commandment therefore is, that we must not defile ourselves with any impurity or libidinous excess. To this corresponds the affirmative, that we must regulate every part of our conduct chastely and continently. The thing expressly forbidden is adultery, to which lust naturally tends, that its filthiness (being of a grosser and more palpable form, in as much as it casts a stain even on the body) may dispose us to abominate every form of lust. As the law under which man was created was not to lead a life of solitude, but enjoy a help meet for him, and ever since he fell under the curse the necessity for this mode of life is increased; the Lord made the requisite provision for us in this respect by the institution of marriage, which, entered into under his authority, he has also sanctified with his blessing. Hence, it is evident, that any mode of cohabitation different from marriage is cursed in his sight, and that the conjugal relation was ordained as a necessary means of preventing us from giving way to unbridled lust. Let us beware, therefore, of yielding to indulgence, seeing we are assured that the curse of God lies on every man and woman cohabiting without marriage.

41. Het zevende gebod.

Gij zult niet echtbreken.

De bedoeling is, dat, omdat God de kuisheid en de reinheid liefheeft, wij alle onreinheid ver van ons moeten doen. De hoofdinhoud zal dus zijn, dat wij ons met geen vuilheid of wellustige onmatigheid des vleses mogen bezoedelen. En daaraan beantwoordt het bevestigende gebod, dat wij alle delen van ons leven kuis en ingetogen moeten besturen. Met name echter verbiedt Hij de hoererij, waar alle lust op aan stuurt: opdat de vuilheid daarvan (die grover en tastbaarder is, omdat ze ook het lichaam besmet) ons zou leiden tot de verfoeiing van elke wellust. Aangezien de mens geschapen is onder deze wet, dat hij niet een eenzaam leven zou leiden, maar een hem toegevoegde hulp zou gebruiken en hij vervolgens ten gevolge van de vloek der zonde nog meer aan deze noodzakelijkheid onderworpen is, heeft de Here ons, voorzover genoeg was in dit op zicht geholpen, doordat Hij het huwelijk ingesteld heeft, waar van hij de gemeenschap, die door zijn gezag is aangegaan, ook door zijn zegen geheiligd heeft. En daar uit blijkt, dat elke andere gemeenschap buiten het huwelijk voor Hem vervloekt is, en dat de huwelijksgemeenschap zelf tot een geneesmiddel tegen de noodzakelijkheid is geordineerd, opdat wij ons niet in ongebreidelde wellust zouden storten. Laat ons dus onszelf niet misleiden, dewijl we horen, dat de man zich buiten het huwelijk niet met de vrouw kan verenigen zonder zich Gods vloek op de hals te halen.

41. Allgemeine Auslegung

Auch hier zunächst der Zweck des Gebots: Gott liebt Keuschheit und Reinheit, und deshalb soll alle Unreinigkeit ferne von uns sein! Daraus ergibt sich als Hauptinhalt: Wir sollen uns von aller Befleckung durch Unzucht und unmäßige Gier des Fleisches frei halten. Dementsprechend wird uns also geboten, unser ganzes Leben in Keuschheit und Zucht zu führen. Ausdrücklich verbietet Gott den Ehebruch; denn alle Gier richtet sich auf ihn hin, und er ist ja auch besonders abscheulich, weil er am gröbsten und am deutlichsten wahrnehmbar ist, da er ja selbst dem Leibe sein Brandmal aufdrückt; deshalb soll er uns aber auch sonst alle und jede böse Gier widerwärtig machen.

Der Mensch ist ja nach der Ordnung (hac lege) geschaffen, daß er sein Leben nicht allein führen, sondern die Hilfe des anderen Menschen brauchen soll, der ihm beigegeben ist. Dann ist er durch den Fluch über die Sünde noch mehr in diese Notwendigkeit versetzt worden. Da hat nun der Herr ausreichende Hilfe geschaffen und den Ehestand eingesetzt, hat solche Verbindung unter seiner Autorität beginnen lassen und durch seinen Segen geheiligt. Deshalb ist aber auch offenkundig jede andere Verbindung zwischen Mann und Frau außerhalb der Ehe vor ihm verflucht; der Ehestand ist ja von ihm selbst als Notmittel verordnet, damit wir nicht in zügelloser Gier alle Grenzen überrennen! Es gibt also keine Beschönigung, wenn wir doch hören, daß ein Verkehr zwischen Mann und Frau außerhalb der Ehe notwendig Gottes Fluch mit sich bringt!

41. Die doel van die sewende gebod

Die doel van hierdie gebod is dat ons alle onreinheid ver van ons moet afweer, omdat God kuisheid en reinheid liefhet. Samevattend kom dit dus daarop neer dat ons ons nie met morsigheid of met ’n wellustige gebrek aan selfbeheersing van ons vlees moet besmet nie. Die bevestigende inhoud van die gebod stem daarmee ooreen, naamlik dat ons ons lewe in alle opsigte rein en met selfbeheersing moet regeer. Dit verbied uitdruklik hoerery, waarop elke lus van die mens ingestel is, om ons deur die afstootlikheid daarvan, wat des te growwer en duideliker is namate dit sy skandvlek op die liggaam inbrand, so ver te bring om ’n weersin in enige vorm van wellustigheid te hê.

Volgens hierdie wet is die mens geskep om nie alleen te lewe nie maar om van die hulp wat aan hom toegevoeg is, gebruik te maak.¹⁷⁰ Die vloek van die sonde het dit des te meer vir die mens noodsaaklik gemaak. Die Here het ons in hierdie opsig genoegsaam te hulp gekom toe Hy die huwelik ingestel het en die eenwording wat onder sy gesag begin is, ook met sy seën geheilig het. Dit is dus duidelik dat enige ander verbintenis buite die huwelik deur Hom vervloek is. Die huweliksverbintenis is juis as ’n noodmiddel ingestel om te verhoed dat ons in teuellose wellustigheid sou uitbars. Laat ons onsself dus nie mislei wanneer ons hoor dat ’n man nie sonder die vloek van God buitehuwelikse gemeenskap met ’n vrou mag hê nie.

41. Седьмая заповедь:

Не прелюбодействуй [Исх 20:14].

Цель этой заповеди в том, чтобы от нас была удалена всякая грязь, ибо Бог любит чистоту и целомудрие. Она предписывает не оскверняться, не уступать необузданности плоти. Запрету соответствует повеление: во всех своих жизненных проявлениях мы должны соблюдать правила целомудрия и воздержания. В частности, заповедь запрещает блуд и прелюбодеяние, к которым приводит невоздержанность. Показывая гнусность и бесчестие, которые в блуде выступают самым явным и чудовищным образом, поскольку оскверняют тело, эта заповедь выставляет плотскую невоздержанность в самом мерзком виде. Так как человек был сотворён с условием, что он не будет жить в одиночестве, но будет иметь помощника себе, и так как вследствие проклятия греха он ещё сильнее подчинён этой необходимости, то Бог дал средство для её удовлетворения - в той мере, в какой это нам на пользу. Своею властью Господь установил брак и своим благословением освятил его. Отсюда следует, что всякое сожительство мужчины и женщины вне брака проклято перед Богом и что супружеский союз установлен для нас как необходимое целительное средство, помогающее держать в узде похоть. Так что не будем себя обманывать, если мы знаем, что мужчина, живущий с женщиною вне брака, не избежит проклятия.

42. Iam quum per naturae conditionem et accensa post lapsum libidine, mulieris consortio bis obnoxii simus, || nisi quos singulari gratia Deus^g inde exemit: videant singuli quid sibi datum sit. || Virginitas, fateor, virtus est non contemnenda: sed quoniam aliis negata est, aliis nonnisi ad tempus concessa, qui ab incontinentia vexantur, et superiores in certamine esse nequeunt, ad matrimonii subsidium se conferant, ut ita in suae vocationis gradu castitatem colant. || Nam qui non capiunt hoc verbum, si non proposito concessoque remedio intemperantiae suae succurrant^h, cum Deo pugnant, ac resistunt eius ordinationi. Neque mihi quispiam obstrepat (quod multi hodie faciunt) Dei se auxilio adiutum, omnia posse¹. || Dei enim auxilium non nisi iis adest qui in viis suis ambulant: hoc 382 est, in sua vocatione [Psal. 91. a. 1, et d. 14.], || a qua se omnes subducunt, qui praeteritis Dei subsidiis, necessitates suas superare eluctarique inani temeritate contendunt. Continentiam singulare esse Dei donum, || atque ex eorum genere quae non promiscue, nec in universum corpori Ecclesiae, sed paucis membris conferantur, Dominus affirmat. Primum enim certum hominum genus facit, quod se castraverit propter regnum caelorum [Matt. 19. b. 12], hoc est, ut solutius ac liberius vacare regni caelestis negotiis liceat. At^a ne talem castrationem esse in hominis sitam potestate quis putet, paulo ante ostenderat non omnes esse capaces, sed quibus peculiariter e caelo datum sit¹; unde concludit, Qui potest capere capiat². Asserit etiamnum apertius Paulus, dum scribit unumquenque habere proprium donum a Deo: unum sic, alterum autem sic [1. Cor. 7. b. 7].

42. Or comme ainsi soit que nous ayons doublement mestier de ce remede: assavoir tant pour la condition de nostre premiere nature, que pour le vice qui y est survenu, et que de cela nul ne soit excepté, sinon celuy à qui Dieu a fait particulierement grace, qu’un chacun regarde bien ce qui luy est donné. Je confesse bien que virginité est une vertu qui n’est pas à mespriser: mais d’autant qu’elle n’est pas donnée à chacun, et aux autres elle n’est donnée que pour un temps, ceux qui sont tormentez d’incontinence et ne la peuvent surmonter, doyvent recourir au remede de mariage, afin de garder chasteté selon le degré de leur vocation. Car si ceux qui n’ont point receu un tel don (j’enten de continence) ne subviennent à leur fragilité par le remede qui leur est offert et permis de Dieu, ils resistent à Dieu et à son ordonnance. Et ne faut que quelcun objecte ici ce qu’ont accoustumé plusieurs de faire, que par l’aide de Dieu il pourra toutes choses: car ceste aide n’est point donnée sinon à ceux qui cheminent en leurs voyes, c’est à dire en leur vocation: de laquelle se destournent tous ceux qui en delaissans les moyens que Dieu leur baille, veulent par folle temerité surmonter leur necessité (Ps. 91:1, 14). Le Seigneur prononce que continence est un don singulier, lequel n’est point donné indifferemment à tout le corps de son Eglise, mais à bien peu de ses membres. Car il nous propose un certain genre d’hommes, lequel s’est chastré pour le royaume des cieux: c’est à dire pour vaquer plus librement à servir à la gloire de Dieu (Matth. 19:12). Et afin que nul ne pensast que cela fust en nostre vertu, il avoit auparavant dit que tous n’en sont point capables, mais tant seulement ceux ausquels il est donné du ciel. Dont il conclud que celuy qui en pourra user, en use. Sainct Paul enseigne le mesme plus clairement, quand il dit qu’un chacun a receu sa propre grace de Dieu, l’un en une sorte, l’autre en l’autre (1 Cor. 7:7).

42. Now, since the original constitution of human nature, and the violence of the passions consequent upon the fall, have rendered a union of the sexes doubly necessary, except to those whom God has exempted from that necessity by peculiar grace, let every one carefully examine what is given to him. Virginity, I acknowledge, is a virtue not to be despised. But as this is denied to some, and to others is granted only for a season, let those who are troubled with incontinence, and cannot succeed in resisting it, avail themselves of the help of marriage, that they may preserve their chastity according to the degree of their calling. For persons who “cannot receive this saying,”⁸⁸⁹ if they do not assist their frailty by the remedy offered and granted to them, oppose God and resist his ordinance. Here let no one object, as many do in the present day, that with the help of God he can do all things. For the assistance of God is granted only to them who walk in his ways, that is, in their calling; which is deserted by all those who neglect the means which God has afforded them, and strive to overcome 365 their necessities by vain presumption. That continence is a peculiar gift of God, and of that kind which is not imparted promiscuously, or to the whole body of the Church, but only conferred on a few of its members, is affirmed by our Lord. For he mentions a certain class of men who “have made themselves eunuchs for the kingdom of heaven's sake;”⁸⁹⁰ that is, that they might be more at liberty to devote their attention to the affairs of the kingdom of heaven. But that no one might suppose this to be in the power of man, he had already declared that “all men cannot receive this saying, save they to whom it is given.” And he concludes, “He that is able to receive it, let him receive it.” Paul is still more explicit, when he says, that “every man hath his proper gift of God, one after this manner, and another after that.”⁸⁹¹

42. Continence an excellent gift, when under the control of God only. Altogether denied to some; granted only for a time to others. Argument in favour of celibacy refuted.

Now, since natural feeling and the passions unnamed by the fall make the marriage tie doubly necessary, save in the case of those whom God has by special grace exempted, let every individual consider how the case stands with himself. Virginity, I admit, is a virtue not to be despised; but since it is denied to some, and to others granted only for a season, those who are assailed by incontinence, and unable successfully to war against it, should retake themselves to the remedy of marriage, and thus cultivate chastity in the way of their calling. Those incapable of self-restraint, if they apply not to the remedy allowed and provided for intemperance, war with God and resist his ordinance. And let no man tell me (as many in the present day do) that he can do all things, God helping! The help of God is present with those only who walk in his ways (Ps. 91:14), that is, in his callings from which all withdraw themselves who, omitting the remedies provided by God, vainly and presumptuously strive to struggle with and surmount their natural feelings. That continence is a special gift from God, and of the class of those which are not bestowed indiscriminately on the whole body of the Church, but only on a few of its members, our Lord 349affirms (Mt. 19:12). He first describes a certain class of individuals who have made themselves eunuchs for the kingdom of heavenly sake; that is, in order that they may be able to devote themselves with more liberty and less restraint to the things of heaven. But lest any one should suppose that such a sacrifice was in every man’s power, he had shown a little before that all are not capable, but those only to whom it is specially given from above. Hence he concludes, “He that is able to receive it, let him receive it.” Paul asserts the same thing still more plainly when he says, “Every man has his proper gift of God, one after this manner, and another after that,” (1 Cor. 7:7).

42. Daar wij dan vanwege de toestand der natuur en de na de val ontstoken lust de gemeenschap der vrouw dubbel nodig hebben, behalve zij, die God door een bijzondere genade daarvan uitgezonderd heeft, moet een ieder zien, wat hem gegeven is. De maagdelijke kuisheid is, ik erken het, een niet te minachten deugd; maar aangezien zij sommigen ontzegd is en anderen slechts voor een tijd toegestaan, moeten zij, die door gebrek aan zelfbeheersing gekweld worden en in de strijd niet de overhand kunnen behouden, zich begeven tot de steun, die het huwelijk biedt, om zo naar de graad hunner roeping de kuisheid te dienen. Want indien zij, die dit woord niet vatten, niet door het voorgestelde en geoorloofde middel hun onmatigheid te hulp komen, strijden zij met God en weerstaan zijn ordinantie. En nu moet niemand mij tegenwerpen (wat tegenwoordig velen doen), dat hij met Gods hulp alles vermag. Want Gods hulp staat alleen hun terzijde, die in zijn wegen wandelen, dat is in zijn roeping, aan welke allen zich onttrekken, die met voorbijgang van Gods hulpmiddelen hun noden trachten te overwinnen en te boven te komen door ijdele lichtvaardigheid. De Here verzekert (Matt. 19:12) dat de onthouding een bijzondere gave Gods is en behoort tot die soort van gaven, die niet zonder onderscheid en ook niet in 't algemeen aan het lichaam der kerk geschonken worden, maar aan weinige leden. Want Hij spreekt in de eerste plaats van een soort van mensen, die zichzelf gesneden hebben om het Koninkrijk der hemelen, dat is, opdat het hun met minder gebondenheid en meer vrijheid mogelijk zou zijn zich te wijden aan de zaken van het hemelse Koninkrijk. Maar opdat niemand mene, dat zulk een snijding in des mensen macht gelegen is, had Hij een weinig te voren aangetoond, dat niet allen daartoe in staat zijn, maar alleen zij, aan wie het bijzonder uit de hemel gegeven is. En daarop besluit Hij dan: "Die dit vatten kan, die vatte het." Paulus bevestigt het nog duidelijker, wanneer hij schrijft (1 Cor. 7:7) dat een iegelijk zijn eigen gave van God heeft, de een wel aldus, maar de ander zo.

42. Ehelosigkeit?

Wir sind also durch die Anlage unserer Natur und dann erst recht wegen der Begierde, die nach dem Fall wild entbrannt ist, in doppelter Weise der ehelichen Verbindung mit der Frau bedürftig — abgesehen von denen, die Gott von dieser Regel durch einen besonderen Gnadenakt ausgenommen hat. So mag nun ein jeglicher zusehen, was ihm geschenkt ist! Gewiß ist, das gebe ich zu, die Ehelosigkeit nicht zu verachten. Aber sie ist dem einen versagt und auch dem anderen nur eine 244 Zeitlang ermöglicht; und deshalb soll der, den die Fleischeslust quält, und der im Kampfe gegen sie nicht Sieger bleibt, in der Ehe Hilfe suchen und so in seinem Stand und Beruf einen zuchtvollen Wandel führen. Denn wer dieses Wort nicht erfaßt und seiner Maßlosigkeit nicht mit dem dargebotenen Mittel entgegentritt, der streitet mit Gott und widerstrebt seiner Ordnung. Da soll mir auch keiner hineinreden — wie das heutzutage viele tun! —, mit Gottes Hilfe sei er zu allem fähig! Denn Gottes Hilfe steht nur denen bei, die in seinen Wegen gehen — und das heißt: in ihrem Beruf leben! (Ps. 91,1.14). Wer das Mittel verschmäht, das ihm Gott darreicht, und in nichtiger Vermessenheit allein seine Nöte überwinden und zu Boden zwingen will, der entzieht sich seinem Beruf! Der Herr betont ja selber, daß die Enthaltsamkeit eine besondere Gabe Gottes ist und zu den Gottesgaben gehört, die nicht allgemein an die ganze Kirche, sondern nur an wenige Glieder verteilt werden! Denn er spricht von einer ganz besonderen Art Menschen, „die da verschnitten sind um des Himmelreichs willen“ (Matth. 19,12); das sind also Leute, die diese Gabe besitzen, um sich unabhängiger und freier den Dingen des Himmelreichs widmen zu können. Aber er will doch die Irrmeinung verhindern, solche Verschneidung stehe in der Gewalt des Menschen, deshalb zeigt er kurz vorher, dazu seien nicht alle fähig, sondern nur die, denen es vom Himmel gegeben wird (Matth. 19,11) — und dann schließt er: „Wer es fassen kann, der fasse es!“ (V. 12). Noch deutlicher schreibt Paulus, ein jeglicher habe seine Gabe von Gott, der eine so, der andere so! (1. Kor. 7,7).

42. Die gronde waarop die ongehude staat geregverdig kan word¹⁷¹

Aangesien ons vanweë die toestand van die natuur en as gevolg daarvan dat die bose luste in ons na die val ontbrand het, die samesyn met ’n vrou dubbel nodig het, behalwe die mense vir wie God met sonderlinge 543 genade daarvan vrygestel het, moet elkeen let op dit wat aan hom gegee is. Ek erken dat maagdelikheid ’n deug is wat nie gering geskat moet word nie. Aangesien dit sommiges egter ontsê en aan andere net tydelik gegun is, moet die wat hulleself met moeite kan beheer en in die stryd nie daaroor kan seëvier nie, hulp soek in die huwelik om sodoende in die loop van hulle roeping kuisheid te beoefen. As mense wat nie kuisheid ontvang het nie, nie met die hulpmiddel wat hulle aangebied en toegestaan is, hulle eie gebrek aan selfbeheersing onderskraag nie, is hulle weerstrewig teen God en hulle verset hulle teen God se verordening. En niemand moet nou teen my mor - soos baie mense vandag doen - dat hy tot alles in staat is omdat hy deur die bystand van God onderskraag word nie.¹⁷² God se hulp is trouens net beskikbaar vir die wat in sy weë wandel: dit beteken in sy roeping. Hiervan wyk almal afwat God se bystand verbygaan, probeer om hulle behoeftes self te bowe te kom en met ydele onbesonnenheid daarteen te stry. Die Here verklaar trouens dat selfbeheersing een van daardie sonderlinge gawes van God is wat nie sonder onderskeid en ook nie aan die hele liggaam van die kerk toegeken word nie maar slegs aan ’n handjievol lidmate. Want Hy meld ten eerste ’n sekere groep mense wat hulleself ontman het ter wille van die koninkryk van die hemele, dit is om meer ongehinderd en ongebonde vry te wees vir die dinge van die koninkryk van die hemele.

Om egter te verhoed dat iemand sou dink dat so ’n ontmanning in ’n mens se mag is, het Hy ’n rukkie vantevore aangetoon dat nie alle mense daartoe bekwaam is nie maar slegs dié aan wie dit besonderlik uit die hemel gegun is.¹⁷³ Daaruit kom Hy tot die slotsom: “Wie dit kan verstaan, laat hom dit verstaan”.¹⁷⁴ Paulus verklaar dit nog duideliker wanneer hy skryf dat elke mens sy besondere gawe van God het, die een so en die ander weer anders.¹⁷⁵

42. Таким образом, у нас возникает как бы двойная необходимость в этом целебном средстве - ввиду нашей первоначальной природы и вследствие примешанного к ней порока. Никто не избавлен от этой необходимости, кроме тех, кому Бог дал особенную милость. Так что пусть каждый трезво оценит свой дар. Я признаю, что девство - добродетель, которой нельзя пренебрегать. Но поскольку она дана не всем, а кому-то дана лишь на время, то люди, мучимые вожделением, которое они не в силах превозмочь, должны прибегнуть к лекарству брака, чтобы сохранить целомудрие в соответствии  со степенью их призвания. Ибо если не получившие этого дара (я имею в виду воздержание) не помогают себе в своей слабости лекарством, которое им разрешил и предложил Бог, то тем самым они противятся Богу и его повелению.

И пускай никто не возражает, что так поступают многие, что с Божьей помощью возможно всё,- ибо помощь Бог даёт лишь тем, кто ходит своими путями, то есть соответственно своему призванию (Пс 90/91:1,11,14). Те же, кто, отвергая предложенные Богом средства, намеревается в безумной дерзости преодолеть непреодолимую потребность, отворачиваются от своего призвания. Господь говорит, что воздержание - особый дар, он не распределён равномерно по всему телу Церкви, а дан очень немногим его членам. Господь показывает нам определённый род людей, которые сделали себя скопцами для Царства Небесного, то есть для того, чтобы более свободно отдать себя служению славе Божьей. И чтобы никто не думал, будто это в наших собственных силах, Он прежде сказал, что на это способны не все, а лишь те, кому дано свыше. Поэтому Господь заключает: кто сможет воспользоваться этим даром, пусть воспользуется (Мф 19:11-12). Св. Павел изъясняет это более чётко, говоря, что каждый имеет своё дарование от Бога, один - одно, другой - другое (1 Кор 7:7).

43. | Quando aperta denuntiatione admonemur, non esse cuiuslibet servare castitatem in caelibatu, etiamsi studio et conatu ad id maxime aspiret: peculiarem esse gratiam quam Dominus nonnisi certis hominibus confert, quo ipsos habeat ad opus suum expeditiores: nonne Deo et naturae ab eo institutae repugnamus, si non vitae nostrae genus ad facultatis nostrae modum accommodamus? Hic scortationem Dominus prohibet: puritatem ergo et pudicitiam a nobis requirit. Eius servandae una est ratio, ut suo quisque modulo se metiatur³. Nemo temere matrimonium contemnat, veluti rem sibi aut inutilem aut supervacuam: nemo caelibatum aliter expetat quam si uxore carere possit. Neque in eo etiam carnis tranquillitati vel commoditati consulat, sed tantum ut vinculo hoc solutus ad omnia pietatis officia promptior sit ac paratior. Et quoniam multis hoc beneficium nonnisi ad tempus confertur, tandiu quisque a coniugio abstineat quandiu erit ad servandum caelibatum idoneus. Si ad domandam libidinem vires deficiant, intelligat iam sibi coniugii necessitatem a Domino impositam. Hoc demonstrat Apostolus quum praecipit ut ad fugiendam scortationem unusquisque uxorem suam habeat, et unaquaeque mulier virum. Item, Ut qui non potest se continere, matrimonium in Domino contrahat [1. Corin. 7. a. 2, et b. 9]. Primum significat maiorem hominum partem incontinentiae vitio esse obnoxiam: deinde ex iis qui obnoxii sunt neminem excipit quem non iubeat ad unicum illud remedium confugere quo impudicitiae obviam itur. Ergo qui sunt incontinentes, si hac ratione mederi negligunt suae infirmitati, eo ipso peccant 383 quod huic Apostoli mandato non obtemperant. || Neque sibi blandiatur qui mulierem non attingit, acsi impudicitiae argui non posset: quum interim animus libidine intus ardeat; pudicitiam enim definit Paulus, coniunctam cum castitate corporis, animi puritatem. Caelebs mulier, inquit, cogitat quae Domini sunt: quomodo sancta sit corpore et spiritu [1. Cori. 7. f. 34]. Itaque dum superius illud praeceptum^a ratione confirmat: non tantum dicit melius esse uxorem ducere quam scorti societate se polluere, sed dicit melius esse nubere quam uri.

43. Puis donc que nous sommes si expressement advertis qu’il n’est pas en la puissance d’un chacun de garder chasteté hors mariage, mesme qu’on y eust devotion, et qu’on s’efforçast de le faire: puis aussi qu’il nous est denoncé, que c’est une grace speciale de Dieu, laquelle il ne donne qu’à certaines personnes, à fin de les avoir plus promptes et plus à delivre à son service: ne combatons nous point contre Dieu et contre la nature qu’il a instituée, si nous n’accommodons nostre façon de vivre à la mesure de nostre faculté? Dieu defend paillardise en ce commandement: il requiert donc de nous pureté et chasteté. Or le seul moyen de la garder est, qu’un, chacun regarde sa povreté: que nul ne mesprise le mariage comme inutile ou superflu; que nul ne desire de s’en passer, sinon qu’il se puisse abstenir de femme: que nul ne regarde en cest endroit, ou son repos, ou sa tranquillité charnelle, mais qu’il cherche seulement d’estre mieux disposé à servir Dieu, estant depesché de tout lien qui l’en puisse distraire. Davantage, pource que plusieurs n’ont le don de continence: sinon pour un temps, comme nous avons dit, que celuy qui l’a, s’abstienne de se marier cependant qu’il s’en peut passer, et non plus. Si la force luy defant pour domter et veincre la concupiscence de sa chair, qu’il entende par cela que Dieu luy impose necessité de se marier: ce que demonstre l’apostre, quand il commande qu’un chacun pour eviter paillardise ait sa femme, et qu’une chacune femme ait son mari. Item, que celuy qui ne se peut contenir, se marie en Dieu (1 Cor. 7:2, 9). Premierement il signifie par cela, que la pluspart des hommes est sujette au vice d’incontinence: secondement, il n’en excepte nul de ceux qui y sont sujets, qu’il ne commande à tous de recourir à ce remede unique qu’il propose pur obvier à impudicité. Parquoy, quiconque ne se contient, s’il mesprise de remedier à son infirmité par ce moyen, il peche: mesme en ce qu’il n’obtempere point à ce commandement de l’Apostre. Et ne faut pas que celuy qui se contient de paillarder actuellement, se flatte comme s’il n’estoit point coulpable d’impudicité, si son cœur brusle de mauvaise concupiscence. Car sainct Paul definit que la vraye chasteté contient pureté de l’ame, avec l’honnesteté du corps: Celle, dit-il, qui est hors mariage, pense à Dieu comment elle sera saincte de corps et d’esprit (1 Cor. 7:34). Et pourtant quand il adjouste la raison pour confermer ceste sentence, que celuy qui ne se peut contenir se doit marier: il ne dit pas seulement qu’il est meilleur de prendre une femme, que de souiller son corps avec une paillarde: mais qu’il est meilleur de se marier, que de brusler.

43. Since we are so expressly apprized that it is not in the power of every one to preserve chastity in celibacy, even with the most strenuous efforts for that purpose, and that it is a peculiar grace, which the Lord confers only on particular persons, that he may have them more ready for his service, do we not resist God, and strive against the nature instituted by him, unless we accommodate our manner of life to the measure of our ability? In this commandment the Lord prohibits adultery: therefore he requires of us purity and chastity. The only way of preserving this is, that every one should measure himself by his own capacity. Let no one rashly despise marriage as a thing useless or unnecessary to him; let no one prefer celibacy, unless he can dispense with a wife. And in that state let him not consult his carnal tranquillity or advantage, but only that, being exempted from this restraint, he may be the more prompt and ready for all the duties of piety. Moreover, as this benefit is conferred upon many persons only for a season, let every one refrain from marriage as long as he shall be capable of supporting a life of celibacy. When his strength fails to overcome his passions, let him consider that the Lord has laid him under a necessity of marrying. This is evident from the direction of the Apostle: “To avoid fornication, let every man have his own wife, and let every woman have her own husband.” Again: “If they cannot contain, let them marry.”⁸⁹² Here, in the first place, he signifies that the majority of men are subject to the vice of incontinence; in the next place, of those who are subject to it, he makes no exception, but enjoins them all to have recourse to that sole remedy which obviates unchastity. Those who are incontinent, therefore, if they neglect this method of curing their infirmity, are guilty of sin, in not obeying this injunction of the Apostle. And let not him who refrains from actual fornication, 366 flatter himself, as though he could not be charged with unchastity, while his heart at the same time is inflamed with libidinous desire. For Paul defines chastity to consist in sanctity of mind connected with purity of body. “The unmarried woman,” he says, “careth for the things of the Lord, that she may be holy both in body and in spirit.”⁸⁹³ Therefore, when he gives a reason to confirm the preceding injunction, he does not content himself with saying that it is better for a man to marry than to pollute himself with the society of a harlot, but affirms that “it is better to marry than to burn.”⁸⁹⁴

43. Each individual may refrain from marriage so long as he is fit to observe celibacy. True celibacy, and the proper use of it. Any man not gifted with continence wars with God and with nature, as constituted by him, in remaining unmarried. Chastity defined.

Since we are reminded by an express declaration, that it is not in every man’s power to live chaste in celibacy although it may be his most strenuous study and aim to do so—that it is a special grace which the Lord bestows only on certain individuals, in order that they may be less encumbered in his service, do we not oppose God, and nature as constituted by him, if we do not accommodate our mode of life to the measure of our ability? The Lord prohibits fornication, therefore he requires purity and chastity. The only method which each has of preserving it is to measure himself by his capacity. Let no man rashly despise matrimony as a thing useless or superfluous to him; let no man long for celibacy unless he is able to dispense with the married state. Nor even here let him consult the tranquillity or convenience of the flesh, save only that, freed from this tie, he may be the readier and more prepared for all the offices of piety. And since there are many on whom this blessing is conferred only for a time, let every one, in abstaining from marriage, do it so long as he is fit to endure celibacy. If he has not the power of subduing his passion, let him understand that the Lord has made it obligatory on him to marry. The Apostle shows this when he enjoins: “Nevertheless, to avoid fornication, let every man have his own wife and let every woman have her own husband.” “If they cannot contain, let them marry.” He first intimates that the greater part of men are liable to incontinence; and then of those so liable, he orders all, without exception, to have recourse to the only remedy by which unchastity may be obviated. The incontinent, therefore, neglecting to cure their infirmity by this means, sin by the very circumstance of disobeying the Apostle’s command. And let not a man flatter himself, that because he abstains from the outward act he cannot be accused of unchastity. His mind may in the meantime be inwardly inflamed with lust. For Paul’s definition of chastity is purity of mind, combined with purity of body. “The unmarried woman careth for the things of the Lord, that she may be holy both in body and spirit,” (1 Cor. 7:34). Therefore when he gives a reason for the former precept, he not only says that it is better to marry than to live in fornication, but that it is better to marry than to burn.

43. Aangezien wij dus door een openlijke betuiging vermaand worden, dat het niet in ieders macht ligt in de ongehuwde staat de kuisheid te bewaren, ook al streeft hij nog zozeer met ijver en inspanning hiernaar, en dat het een bijzondere genade is, die de Here slechts aan bepaalde mensen schenkt, om hen te hebben als dienaren, die des te geschikter zijn tot zijn werk: verzetten wij ons dan niet tegen God en de door Hem ingestelde natuur, als wij de manier van ons leven niet doen aansluiten bij de maat van ons vermogen? De Here verbiedt ons hier de hoererij; dus eist Hij van ons reinheid en kuisheid. En er is één middel om die te bewaren, namelijk, dat ieder zichzelf afmeet met zijn eigen maat. Niemand verachte lichtvaardig het huwelijk als een zaak, die voor hem onnuttig of overtollig is; niemand begere de ongehuwde staat anders, dan wanneer hij een huisvrouw kan ontberen. En daarbij moet hij ook niet zorgen voor de rust of het gemak des vleses, maar slechts daarvoor, dat hij, vrij van deze band, des te vaardiger en meer bereid moge zijn tot alle plichten der vroomheid. En aangezien velen deze weldaad slechts voor een tijd geschonken wordt, moet een ieder zich zolang van het huwelijk onthouden, als hij geschikt is de ongehuwde staat te bewaren. Indien hem de krachten ontbreken om zijn lust te bedwingen, dan moet hij begrijpen, dat hem de noodzaak van een huwelijk door de Here opgelegd is. Dat toont de apostel aan, wanneer hij gebiedt (1 Cor. 7:2,9) dat om de hoererij te vermijden een ieder man zijn eigen vrouw zal hebben en een iedere vrouw haar eigen man. Evenzo, dat wie zich niet kan onthouden, moet huwen in de Here. In de eerste plaats heeft hij daarmee te kennen, dat het grootste deel der mensen onderworpen is aan het gebrek van zich niet te kunnen onthouden; vervolgens zondert hij van hen, die daaraan onderworpen zijn, niemand uit, wie hij niet beveelt zijn toevlucht te nemen tot dat enige middel, om de onkuisheid tegen te gaan. Indien dus zij, die de onthouding niet hebben, nalaten op die manier hun zwakheid te genezen, zondigen zij daarin, dat zij dit gebod van de apostel niet gehoorzamen. En laat hem, die geen vrouw aanraakt, zich niet vleien, alsof hij niet van onkuisheid beschuldigd zou kunnen worden, wanneer inmiddels zijn gemoed inwendig brandt van lust. Want Paulus omschrijft de kuisheid als een reinheid der ziel verbonden met zuiverheid des lichaams. De ongetrouwde vrouw, zo zegt hij (1 Cor. 7:34) bekommert zich met de dingen des Heren opdat zij heilig zij, beide aan lichaam en aan geest. Wanneer hij dus het bovenvermelde gebod met een reden bevestigt, zegt hij niet slechts, dat het beter is een vrouw te trouwen, dan zich door de gemeenschap met een hoer te bezoedelen; maar hij zegt ook, dat het beter is te trouwen dan te branden.

43.

So weist uns also die Schrift sehr deutlich darauf hin, daß nicht jeder in Ehelosigkeit die Keuschheit zu wahren vermag, auch wenn er sich noch so eifrig darum bemüht, sondern daß es eine außergewöhnliche Gnade ist, die der Herr nur besonderen Menschen zuteil werden läßt, um sie so zu seinem Werk freier zu machen. Ist es nun da nicht Widerstand gegen Gott und die von ihm uns anerschaffene Natur, wenn wir unsere Lebensgestaltung nicht nach dem Maß unseres Vermögens einrichten? Hier jedenfalls verbietet der Herr alle Hurerei; er verlangt also von uns Reinheit und Keuschheit. Der einzige Weg, die Keuschheit zu erhalten, ist der, daß sich jeder an seinem eigenen Maß messe! So soll keiner die Ehe vermessen geringschätzen, als ob sie für ihn unnütz oder überflüssig wäre! Und es soll keiner die Ehelosigkeit wählen außer dem, der ohne Frau leben kann. Auch in ihr aber soll keiner seines Fleisches Ruhe und Bequemlichkeit suchen, sondern allein dies, daß er, von jener Bindung frei, um so leichter und bereitwilliger der Pflicht eines gottgeweihten Lebens dienstbar sein kann. Auch wird ja manchen dies Geschenk nur auf Zeit zuteil; deshalb soll jeder nur solange auf die Ehe verzichten, als er zum einsamen Leben fähig ist. Gehen ihm die Kräfte aus, seiner Lust Herr zu werden, so soll er eben daran erkennen, daß der Herr ihm die Pflicht auferlegt hat, ehelich zu werden. Das zeigt auch der Apostel mit seiner Ermahnung: „Um der Hurerei willen habe ein jeglicher sein eigen Weib und eine jegliche ihren eigenen Mann“ (1. Kor. 7,2) oder auch: „So sie aber sich nicht mögen enthalten, so laß sie freien“ (1. Kor. 7,9; Calvin setzt hinzu: „in dem Herrn“). Damit spricht er zunächst aus: Weitaus die meisten Menschen sind dem Laster der Zuchtlosigkeit unterworfen, und zum zweiten: diese alle, die in solcher Lage sind, sollen ohne jede Ausnahme zu dem einzigen Heilmittel ihre Zuflucht nehmen, das der Unkeuschheit Schranken setzt. Wenn also Leute, die sich nicht enthalten können, es doch verschmähen, sich in ihrer Schwachheit mit diesem Heilmittel helfen zu lassen, so sündigen sie, weil sie diesem Gebot des Apostels nicht gehorchen. Aber auch ein Mensch, der nie ein Weib berührt hat, soll nicht in selbstsicherer Verblendung meinen, er sei von dem Vorwurf der Unkeuschheit frei, wenn er doch unterdessen inwendig vor Begierde glüht. Denn Paulus versteht unter Keuschheit die Reinheit des Herzens und zugleich damit auch die Zucht des Leibes. „Welche nicht freiet, die sorgt, was dem Herrn angehört, daß sie heilig sei 245 am Leib und auch am Geist ...“ (1. Kor. 7,34). Und so sagt er denn zur Bekräftigung des oben erwähnten Gebots nicht nur, es sei besser zu heiraten, als sich mit Hurerei zu beflecken, sondern auch, es sei besser zu heiraten, als Brunst zu leiden (7,9).

43. Dit is beter om te trou as om van begeerte te brand.

Ons word dus deur Christus se openlike verklaring vermaan dat dit nie in elkeen se vermoë is om sy kuisheid in die ongehude staat te behou nie, selfs al sou hy hom met ywer en inspanning daarop toelê, maar dat dit sonderlinge genade van God is wat Hy net aan bepaalde mense gun, om hulle onbelemmerd vir sy werk te hou. Dan stry ons mos teen God en 544 die natuur wat deur Hom ingestel is, as ons ons lewenswyse nie volgens die maat van ons vermoë inrig nie, of hoe? Die Here verbied hoerery hier. Hy eis dus reinheid en ingetoënheid van ons. Daar is net een manier waarop ons dit kan bewaar, en dit is dat elkeen homself na sy eie geringe maat moet meet. Niemand mag die huwelik blindelings verag asof dit iets is wat vir hom nutteloos en oorbodig is nie. Niemand mag die ongehude staat verkies nie, tensy hy sonder ’n eggenote kan klaarkom. Daarin mag hy die rustigheid of die gerief van sy vlees nie in ag neem nie, maar sy doel daarmee moet slegs wees om vaardiger en parater te wees vir die voile pligsvervulling van sy godsvrug wanneer hy van hierdie band vry is.¹⁷⁶ En omdat hierdie weldaad net vir ’n beperkte tyd aan baie mense gegun word, moet hy hom slegs so lank van die huwelik weerhou as wat hy bekwaam is om sy ongehude staat vol te hou. As sy kragte te kort skiet om sy luste te tem, moet hy besef dat die noodsaaklikheid om te trou deur die Here op hom gelê is.

Die apostel bewys dit trouens wanneer hy gelas dat elkeen sy eie eggenote moet hê om hoerery te ontwyk en dat elke vrou haar eie eggenoot moet hê.¹⁷⁷ Net so sê hy: “Maar as hy hom nie kan beheers nie, moet hy in die Here trou”.¹⁷⁸ In die eerste plek gee hy te kenne dat ’n groot klomp mense aan die gebrek van onbeheerstheid blootgestel is. Ten tweede sonder hy niemand van die wat so blootgestel is, uit nie, maar hy gebied hom om sy toevlug te neem tot die enigste middel waarmee hy sy onkuisheid kan weerstaan. As die mense wat hulleself dus nie kan beheers nie, nalaat om hulle swakheid so te genees, sondig hulle juis omdat hulle die bevel van die apostel nie gehoorsaam nie. Niemand wat nog nie ’n vrou aangeraak het nie, mag homself daarmee vlei asof hy nie van onkuisheid aangekla kan word terwyl sy gemoed intussen innerlik van wellus brand nie. Paulus beskrywe ingetoënheid trouens as reinheid van die gees wat ten nouste aan die kuisheid van die liggaam verbonde is. Hy sê: “’n Ongehude vrou dink oor die dinge wat aan die Here behoort, hoe om na liggaam en gees heilig te wees”.¹⁷⁹ Wanneer hy dus die gebod hierbo met ’n rede bevestig, sê hy nie slegs dat dit beter is om te trou eerder as om jouself te verontreinig deur met ’n hoer om te gaan nie,¹⁸⁰ maar hy sê dat dit beter is om te trou as om van begeerte te brand.¹⁸¹

43. Итак, поскольку мы имеем столь явное удостоверение, что сохранить целомудрие вне супружества не во власти всякого человека, даже если он имеет такое намерение и стремится его осуществить, и поскольку нам объявлено, что это особая милость Бога, которая дается лишь немногим, дабы сделать их более свободными и пригодными для служения Ему, то не восстаём ли мы против Бога и установленной им природы, когда строим свою жизнь не по мере наших возможностей?

Этой заповедью Бог запрещает блуд. Следовательно, Он требует от нас чистоты и целомудрия. Единственный способ сохранить их заключается в том, чтобы каждый правильно оценил свои возможности, чтобы никто не презирал брак как нечто бесполезное и малозначительное и не старался избежать его, - если только не способен воздерживаться от женщины, - чтобы никто не заботился в данном случае о собственном покое или умиротворении плоти, но искал лишь лучших путей к служению Богу, освобождаясь от любых стремлений, которые могут отвлечь от него.

Как мы уже говорили, некоторые люди имеют дар временного воздержания, пусть они воздерживаются от брака, но лишь до тех пор, пока могут без него обходиться - и не долее того. Если им не хватает сил обуздать и победить томление плоти, то в этом они должны видеть исходящее от Бога указание вступить в брак. Апостол недвусмысленно объявляет об этом, когда велит, чтобы во избежание блуда каждый имел свою жену и каждая имела своего мужа и что все, кто не может воздерживаться, пусть вступают в брак в Господе (1 Кор 7:2, 9). Тем самым он, во-первых, свидетельствует, что большинство людей подвержены пороку невоздержания. Во-вторых, апостол не делает исключения ни для кого из подверженных этому пороку и каждому велит прибегать к единственному целебному средству, которое позволит не впасть в разврат. Поэтому тот, кто не воздерживается, и, однако, пренебрегает этим лекарством от своей слабости, грешит хотя бы уже тем, что не следует повелению апостола. И пускай тот, кто воздерживается от блуда в данный момент, не обольщается, будто неповинен в нём, если его сердце разжигается похотью. Ибо св. Павел определяет подлинное целомудрие как чистоту души, соединённую с непорочностью тела: «Незамужняя заботится о Господнем, как угодить Господу, чтобы быть святою и телом и духом» (1 Кор 7:34). Поэтому в качестве дополнительного обоснования требования, чтобы не способный к воздержанию женился, говорится не только о том, что лучше иметь жену, чем осквернять своё тело блудом, но и о том, что лучше жениться, чем разжигаться.

44. | Porro, si coniuges recognoscunt suam societatem esse a Domino benedictam, eo admonentur non esse intemperata et dissoluta libidine conspurcandam. Non enim si incontinentiae turpitudinem velat matrimonii honestas, ideo eius irritamentum protinus esse debet. || Quare non omnia sibi licere coniuges existiment: || sed suam quisque uxorem sobrie habeat, et vicissim uxor virum: sic agentes nequid omnino indignum honestate ac temperantia matrimonii admittant. || Sic enim ad modum et modestiam revocari decet coniugium in Domino contractum, non in extremam quanque lasciviam exundare. || Hanc petulantiam Ambrosius gravi quidem, sed non indigna sententia notavit, quum uxoris adulterum vocavit qui in usu coniugali nullam verecundiae vel honestatis curam habet [Ambr. lib. de philosoph. quem citat Augustinus libro contra Iulianum 2.¹]. || Postremo reputemus quis hic legislator scortationem damnet; nempe is, qui quum nos totos possidere debeat, iure suo^b, animae, spiritus, et corporis integritatem requirit. Ergo dum scortari prohibet, simul vetat et lascivo corporis ornatu, et obscoenis gesticulationibus, et impuris sermonibus alienae pudicitiae insidiari. Non enim ratione caret Archelai sententia^c ad adulescentem molliter et delicate ultra modum vestitum, non referre qua parte cinaedus esset²: siquidem Deum respicimus, qui omnem contaminationem abominatur, quacunque in parte vel animae vel corporis nostri appareat. Ac ne dubium sit, memineris hic pudicitiam a Deo commendari. Si pudicitiam requirit a nobis Dominus, quicquid illi adversum est damnat. Proinde si ad obedientiam adspiras, nec animus prava cupidine intus ardeat, nec oculi in corruptos affectus lasciviant, nec corpus 384 ad lenocinium excolatur, nec lingua spurcis sermonibus mentem ad similes cogitationes illiciat, nec gula sua intemperie inflammet. Sunt enim omnia eiusmodi vitia veluti maculae quaedam quibus castitatis puritas conspurcatur.

| PRAECEPTUM OCTAVUM.^a

Non furtum facies.

44. Maintenant si les gens mariez recognoissent que leur compagnie est benite de Dieu, cela les doit admonnester de ne la point contaminer par intemperance dissolue. Car combien que l’honnesteté du mariage couvre la honte d’incontinence, ce n’est pas à dire que c’en doyve estre une incitation. Pourtant ils ne doyvent pas penser que toutes choses leur soyent licites, mais un chacun se doit tenir sobrement avec sa femme, et la femme mutuellement avec son mari: se gouvernans tellement qu’ils ne facent rien contraire à la saincteté du mariage. Car ainsi doit estre reiglée, et à telle modestie se doit reduire l’ordonnance de Dieu: et non pas se desborder en dissolution. Sainct Ambroise reprenant ceux qui abusent du mariage en intemperance lascive, use d’un mot assez dur, mais non pas sans propos: c’est, qu’il appelle ceux qui ne gardent nulle modestie ne honte, Paillards de leurs femmes.⁸⁷ Finalement, il nous faut regarder quel Legislateur c’est qui condamne paillardise: c’est assavoir celuy qui nous possede entierement. El pourtant à bon droit requiert de nous integrité, tant au corps qu’en l’ame et en l’esprit. Quand donc il defend de paillarder, il defend aussi, ou par habillemens immodestes, ou par gestes et contenances impudiques, ou par vileines parolles tendre à induire les autres à mal. Car un Philosophe nommé Archelaus ne dit point sans raison à un jeune homme trop delicatement vestu, que c’estoit tout un en quelle partie du corps il monstrast son impudicité: cela, dis-je, a raison devant Dieu, lequel a en abomination toute ordure, en quelque partie qu’elle soit, ou de l’ame, ou du corps. Et à fin que nul ne doute de cela, considerons que Dieu nous commande ici chasteté: s’il l’a commandée, il condamne tout ce qui y contrarie. Parquoy si nous voulons obeir à ce commandement, il ne faut point que le cœur brusle interieurement de mauvaise concupiscence, ou que le regard soit impudique, ou que la face soit ornée comme pour maquerellages, ou que la langue par vileines parolles attire à paillardise, ou que la bouche par intemperance en donne matiere: car tous ces vices sont comme macules par lesquelles chasteté et continence est entachée, et sa pureté est souillée.

44. Now, if married persons are satisfied that their society is attended with the blessing of the Lord, they are thereby admonished that it must not be contaminated by libidinous and dissolute intemperance. For if the honour of marriage conceals the shame of incontinence, it ought not on that account to be made an incitement to it. Wherefore let it not be supposed by married persons that all things are lawful to them. Every man should observe sobriety towards his wife, and every wife, reciprocally, towards her husband; conducting themselves in such a manner as to do nothing unbecoming the decorum and temperance of marriage. For thus ought marriage contracted in the Lord to be regulated by moderation and modesty, and not to break out into the vilest lasciviousness. Such sensuality has been stigmatized by Ambrose with a severe, but not unmerited censure, when he calls those who in their conjugal intercourse have no regard to modesty or decorum, the adulterers of their own wives. Lastly, let us consider who the Legislator is, by whom adultery is here condemned. It is no other than he who ought to have the entire possession of us, and justly requires the whole of our spirit, soul, and body. Therefore, when he prohibits us from committing adultery, he at the same time forbids us, either by lasciviously ornamenting our persons, or by obscene gesticulations, or by impure expressions, insidiously to attack the chastity of others. For there is much reason in the address of Archelaus to a young man clothed in an immoderately effeminate and delicate manner, that it was immaterial in what part he was immodest, with respect to God, who abominates all contamination, in whatever part it may discover itself, either of soul or of body. And that there may be no doubt on the subject, let us remember that God here recommends chastity. If the Lord requires chastity of us, he condemns every thing contrary to it. Wherefore, if we aspire to obedience, neither let our mind internally burn with depraved concupiscence, nor let our eyes wanton into corrupt affections, 367 nor let our body be adorned for purposes of seduction, nor let our tongue with impure speeches allure our mind to similar thoughts, nor let us inflame ourselves with intemperance. For all these vices are stains, by which the purity of chastity is defiled.

44. Precautions to be observed in married life. Everything repugnant to chastity here condemned.

Moreover, when spouses are made aware that their union is blessed by the Lord, they are thereby reminded that they must not give way to intemperate and unrestrained indulgence. For though honourable wedlock veils the turpitude of incontinence, it does not follow that it ought forthwith to become a stimulus to it. Wherefore, let spouses consider that all things are not lawful for them. Let there be sobriety in the behaviour of the husband toward the wife, and of the wife in her turn toward the husband; each so acting as not to do any thing unbecoming the dignity and temperance of married life. Marriage contracted in the Lord ought to exhibit measure and modesty—not run to the extreme of wantonness. This excess Ambrose censured gravely, but not undeservedly, when he described the man who shows no modesty or comeliness in conjugal intercourse, as committing adultery with his wife.¹ Lastly let us consider who the Lawgiver is that thus condemns fornication: even He who, as he is entitled to possess us entirely, requires integrity of body, soul, and spirit. Therefore, while he forbids fornication, he at the same time forbids us to lay snares for our neighbour’s chastity by lascivious attire, obscene gestures, and impure conversation. There was reason in the remark made by Archelaus to a youth clothed effeminately and over-luxuriously, that it mattered not in what part his wantonness appeared. We must have respect to God, who abhors all contaminations whatever be the part of soul or body in which it appears. And that there may be no doubt about it, let us remember, that what the Lord here commends is chastity. If he requires chastity, he condemns every thing which is opposed to it. Therefore, if you aspire to obedience, let not your mind burn within with evil concupiscence, your eyes wanton after corrupting objects, nor your body be decked for allurement; let neither your tongue by filthy speeches, nor your appetite by intemperance, entice the mind to corresponding thoughts. All vices of this description are a kind of stains which despoil chastity of its purity.

Eighth Commandment.

THOU SHALT NOT STEAL.

44. Verder, indien de echtgenoten weten, dat hun gemeenschap door de Here

44. Zucht und Keuschheit

Wenn nun die Eheleute bedenken, daß ihr Bund von dem Herrn gesegnet ist, so lassen sie sich eben dadurch auch daran mahnen, ihn nicht durch ungebändigte, zügellose Gier zu beflecken. Gewiß verbirgt die Ehe in ihrer Anständigkeit alle Wollust vor den Augen der Welt; aber das soll uns doch nun wahrhaftig kein Anreiz zur Ausschweifung sein! Deshalb sollen die Ehegatten wissen, daß sie auch nicht machen können, was sie wollen, sondern es soll der Mann gegenüber der Frau und die Frau gegenüber dem Manne züchtig handeln; sie sollen beide bei allem Tun darauf bedacht sein, nichts aufkommen zu lassen, was der Anständigkeit und Zucht des Ehestandes zuwiderliefe. Der im Herrn geschlossene Ehebund soll so zu Zucht und Maß geführt werden und nicht in tolle Zügellosigkeit ausarten. Für solche unmäßige Geilheit hat Ambrosius einen sehr ernsten, aber nicht unverdienten Ausdruck: er nennt einen Mann, der im ehelichen Leben nicht auf Zucht und Ehrbarkeit Bedacht nimmt, einen Ehebrecher am eigenen Weibe! (bei Augustin, Gegen Julian II,7; bei Ambrosius nicht).

Zum Schluß wollen wir beachten, wer dieser Gesetzgeber ist, der hier alle Unreinigkeit verdammt: er ist doch der, der uns ganz zu eigen haben muß und nach seinem Recht von uns Reinheit der Seele, des Geistes und des Leibes verlangt. Wenn er also Hurerei verwirft, so verbietet er uns zugleich, mit wollüstiger Kleidung, unzüchtigen Gebärden und unreinen Reden der Keuschheit anderer Schlingen zu legen. Es war schon recht, was Archelaus zu einem besonders reich und üppig gekleideten Jüngling sagte: es sei eigentlich gleich, an welcher Stelle sich ein Mensch als Weichling erwiese. Es gilt, den Blick auf Gott zu richten, der alle Unreinigkeit haßt, wo sie auch an Leib oder Seele in die Erscheinung tritt! Damit das nun keiner in Zweifel zieht, bedenke man, daß Gott hier Keuschheit gebietet. Fordert der Herr aber Keuschheit von uns, so verwirft er damit alles, was ihr entgegen ist. Will man nun da gehorchen, so darf das Herz nicht inwendig vor Gier brennen, dürfen die Augen nicht lüstern sein, soll auch der Leib sich nicht kupplerisch schmücken, die Zunge nicht durch geile Reden unser Gemüt zu entsprechenden Gedanken reizen, so soll auch der Gaumen nicht durch Unmäßigkeit solche Lüste entfachen! Denn alle derartigen Verderbtheiten sind gleich Schandflecken, welche die reine Keuschheit besudeln.

Achtes Gebot.

Du sollst nicht stehlen.

44. 545 Die Here eis kuisheid en verdoem alles wat daarmee in stryd is.

As huweliksgenote verder weet dat hulle huweliksband deur die Here geseën is, word hulle daardeur vermaan dat hulle dit nie met onbeheerste en ongebonde wellus mag besmet nie. Want as die eerbaarheid van die huwelik die skande van onbeheerstheid bedek, behoort dit nie daarom dadelik ’n prikkel tot onkuisheid te wees nie. Daarom moet huweliksgenote nie dink dat alles vir hulle geoorloof is nie, maar elke eggenoot moet hom sober teenoor sy vrou gedra en die vrou teenoor haar man. Hulle moet so optree dat hulle hoegenaamd niks toelaat wat die eerbaarheid en selfbeheersing van die huwelik nie waardig is nie. Want so moet ’n huwelik wat in die Here gesluit is, tot matigheid en ingetoënheid gebring word dat dit nie in uiterste bandeloosheid ontaard nie. Ambrosius het hierdie bandeloosheid wel met ’n ernstige maar tog nie ’n onpaslike uitdrukking nie gebrandmerk toe hy iemand wat hom in sy huweliksomgang geensins oor skaamte of eerbaarheid bekommer nie, ’n owerspeler van sy eie eggenote genoem het.¹⁸²

Laastens moet ons nadink oor wie hierdie Wetgewer is wat hoerery vervloek. Dit is Hy wat volgens sy eie reg ongeskondenheid van ons siel, ons gees en ons liggaam van ons eis, aangesien Hy ons volledig behoort te besit. Wanneer Hy hoerery dus verbied, verbied Hy terseldertyd dat ons met uitspattige versiering van ons liggaam, met onsedelike gebare en onrein taal vir iemand anders se kuisheid ’n strik stel. Want Archelaüs se opmerking teenoor ’n jong man wat verwyf en uitermatig uitspattig geklee was, is nie ongegrond nie. Hy het naamlik gesê dat dit nie saak maak in watter opsig iemand onkuis is nie.¹⁸³ Ons sien immers op na God, wat alle onreinheid verafsku, in watter deel van ons siel of ons liggaam dit ook al te voorskyn kom. En om geen twyfel daaroor te laat nie moet ’n mens daaraan gedagtig wees dat kuisheid hier deur God aan ons opgedra word. As die Here kuisheid van ons eis, verdoem Hy alles wat daarmee in stryd is. As ’n mens dus na gehoorsaamheid strewe, mag sy gees binne-in hom nie van verkeerde begeerte brand nie; sy oë mag nie in bedorwe emosies teuelloos wees nie; hy mag sy liggaam nie as ’n verleiding versier nie; met sy tong mag hy sy verstand nie met onkuise taal verlei om dergelike begeertes te bedink nie, en hy mag sy keel nie 546 met gulsigheid daartoe aanvuur nie. Want sulke ondeugde is soos vlekke waardeur die reinheid van kuisheid besmet word.

Die agtste gebod (Afdeling 45-46)

JY MAG NIE STEEL NIE.¹⁸⁴

44. Если женатые люди признают, что их союз благословлён Богом, то это должно убедить их не осквернять его неумеренностью и разнузданностью. Ибо, хотя честью брака прикрывается стыд невоздержания, это не означает, что она даёт повод к нему. Поэтому женатые не должны думать, будто им всё дозволено: всякому мужу следует вести себя со своей женой скромно - и, соответственно, жене с мужем, - руководствуясь тем, чтобы не совершить ничего противного святости брака. Повеление Бога нужно выполнять в скромности и умеренности, не допуская разврата. Св. Амвросий, имея в виду тех, кто злоупотребляет супружеством, предаваясь дикому сладострастию, прибегает к довольно крепким выражениям, однако не без оснований: о тех, кто в брачных отношениях не хранит скромности и стыдливости, он говорит, что они блудят со своими жёнами (Августин. Против Юлиана-пелагианина, II, VII, 20 (MPL, XLIV, 687). Здесь Августин ссылается на книгу Амвросия, которая до нас не дошла).

В конце концов, нам следует помнить, какой Законодатель осуждает блуд: это Тот, кто владеет нами целиком, и поэтому с полным правом требует от нас непорочности тела в той же степени, в какой требует непорочности души и духа. Запрещая блуд, Он также запрещает вводить в грех других - нескромной одеждой, бесстыдными жестами и манерами, непристойными разговорами. Один философ по имени Архелай не зря сказал некоему чересчур вольно одетому молодому человеку, что безразлично, какой именно частью тела тот показывает своё бесстыдство. Это очень верно. Богу мерзостна всякая грязь - как души, так и тела. И дабы никто в этом не сомневался, будем помнить, что этой заповедью Господь предписывает нам целомудрие. Если же Он что-то повелевает, то, значит, проклинает всё то, что противоположно повелению. Следовательно, если мы хотим соблюсти заповедь, то недопустимо, чтобы сердце изнутри разжигалось похотью, взгляд был нескромен, лицо разрисовано, как у содержательниц притонов разврата, язык своими гнусными речами склонял к блуду, а рот звал к нему. Ибо все эти пороки - словно комья грязи, пачкающие целомудрие и воздержание, уничтожающие чистоту.

45. | Finis, Quoniam abominationi est Deo iniustitia, ut reddatur unicuique quod suum est^b. Summa igitur erit, nos vetari rebus alienis inhiare, ac proinde iuberi suis unicuique conservandis bonis fidelem operam impendere. Sic enim cogitandum est, unicuique evenisse quod possidet, non fortuita sorte, sed ex distributione summi rerum omnium^c Domini: || non posse igitur praeverti malis artibus facultates cuiuspiam quin fraus divinae dispensationi fiat. Plurima autem sunt furtorum genera. Unum est in violentia: quum vi quacunque et praedatoria licentia aliena diripiuntur. Alterum in malitiosa impostura: ubi fraudulenter intercipiuntur. || Aliud in tectiori calliditate: ubi per speciem iuris excutiuntur. Aliud in blanditiis: ubi sub donationis praetextu emunguntur. Sed ne in generibus recensendis nimium insistamus, || artes omnes, quibus proximorum possessiones et pecuniae ad nos derivantur, ubi a synceritate dilectionis, ad fallendi aut quovis modo nocendi cupiditatem obliquant, pro furtis noverimus esse habendas. || In forensi certamine obtineant licet, a Deo tamen non secus aestimantur. Nempe videt longas captiones, quibus simpliciorem homo vafer animum incipit irretire, donec in suas tandem nassas attrahat: videt duras inhumanasque leges, quibus potentior tenuem urget ac praecipitat: videt illecebras quibus tanquam hamis imprudentem astutior inescat; quae omnia latent humanum iudicium, nec in cognitionem veniunt. Neque haec iniuria in pecunia modo, aut in mercibus, aut agris locum habet: sed in iure cuiusque; suo enim bono proximos fraudamus, si denegamus officia quibus erga eos obstringimur. Si procurator aut villicus otiosus vorat domini substantiam, nec ad rei familiaris curam intentus est: si commissas sibi facultates vel iniuria diisipat, vel luxuriose profundit: si servus herum^d ludibrio habet, si eius arcana divulgat, si ullo modo tum vitam, tum bona eius prodit: si dominus^e rursum familiam 385 immaniter vexat: furti apud Deum tenetur. Alienum enim et retinet et praevertit qui non exequitur quod ex suae vocationis munere aliis debet.

45. Le Huitieme Commandement

Tu ne desrobberas point.

La fin est, pource que toute injustice est desplaisante à Dieu, que nous rendions à un chacun ce qui luy appartient. La somme donc sera, qu’il nous defend de tascher à attirer à nous les biens d’autruy: et pourtant nous commande de nous employer fidelement à conserver le sien à un chacun. Car il nous faut estimer que ce qu’un chacun possede, ne luy est point advenu par cas fortuit, mais par la distribution de celuy qui est le souverain maistre et Seigneur de tout: et a ceste raison qu’on ne peut frauder personne de ses richesses, que la dispensation de Dieu ne soit violée. Or il y a plusieurs especes de larrecin: l’une gist en violence, quand par force et quasi par une maniere de briganderie, on volle et pille le bien d’autruy: l’autre gist en fraude et malice, quand cauteleusement on apovrit son prochain, en le trompant et decevant: l’autre en une astuce encore plus couverte, quand sous couleur de droit on prive quelcun de ses biens: l’autre en flatterie, quand par belles parolles on attire à soy, ou sous tiltre de donation ou autrement, ce qui devoit appartenir à un autre. Mais pour ne point trop nous arrester a raconter les genres divers, il nous faut brievement noter que tous moyens dont nous usons pour nous enrichir au dommage d’autruy: quand ils declinent de la syncerité Chrestienne, laquelle doit estre gardée en dilection, et se desvoyent à quelque obliquité d’astuce ou de toute autre nuisance, doyvent estre tenus pour larrecins. Car combien que ceux qui y procedent en telle façon, souventefois gagnent leur cause devant le Juge, neantmoins Dieu ne les a pour autres que larrons, car il voit les embusches que font de loin les fines gens pour attrapper les simples en leurs rets, il voit la rigueur des exactions que font les plus grans aux plus petits, pour les fouler: il voit combien sont venimeuses les flatteries dont usent ceux qui veulent emmieller quelcun pour le tromper: lesquelles choses ne viennent point à la cognoissance des hommes. Davantage, la transgression de ce precepte ne gist pas seulement en cela, quand on ait tort à quelcun en son argent, en marchandise ou possession: mais aussi en quelque droit que ce soit; car nous fraudons nostre prochain de son bien, si nous luy denions les offices ausquels nous luy sommes tenus. Parquoy si un receveur, ou metayer, ou fermier, au lieu de veiller sur le bien de son maistre, vit en oisiveté, sans se soucier de procurer le bien de celuy qui le nourrit: s’il dissipe mal ce qui luy est commis, ou en abuse en superfiuité: si un serviteur se moque de son maistre, s’il divulgue ses secrets, s’il machine rien contre son bien ou sa renommée, ou sa vie: si d’autrepart le maistre traite inhumainement sa famille, c’est larrecin devant Dieu. Car celui qui ne s’aquitte point envers les autres du devoir que porte sa vocation, retient ce qui appartient à autruy.

45. The end of this precept is, that, as injustice is an abomination to God, every man may possess what belongs to him. The sum of it, then, is, that we are forbidden to covet the property of others, and are therefore enjoined faithfully to use our endeavours to preserve to every man what justly belongs to him. For we ought to consider, that what a man possesses has fallen to his lot, not by a fortuitous contingency, but by the distribution of the supreme Lord of all; and that therefore no man can be deprived of his possessions by criminal methods, without an injury being done to the Divine dispenser of them. But the species of theft are numerous. One consists in violence; when the property of any person is plundered by force and predatory license. Another consists in malicious imposture; when it is taken away in a fraudulent manner. Another consists in more secret cunning; where any one is deprived of his property under the mask of justice. Another consists in flatteries; where we are cheated under the pretence of a donation. But not to dwell too long on the recital of the different species of theft, let us remember that all artifices by which the possessions and wealth of our neighbours are transferred to us, whenever they deviate from sincere love into a desire of deceiving, or doing any kind of injury, are to be esteemed acts of theft. This is the only view in which God considers them, even though the property may be gained by a suit at law. For he sees the tedious manœuvres with which the designing man begins to decoy his more simple neighbour, till at length he entangles him in his snares. He sees the cruel and inhuman laws, by which the more powerful man oppresses and ruins him that is weaker. He sees the baits with which the more crafty trap the imprudent. All which things are concealed from the judgment of man, nor ever come to his knowledge. And this kind of injury relates not only to money, or to goods, or to lands, but to whatever each individual is justly entitled to; for we defraud our neighbours of their property, if we deny them those kind offices, which it is our duty to perform to them. If an idle agent or steward devour the substance of his master, and be inattentive to the care of his domestic affairs; 368 if he either improperly waste, or squander with a luxurious profusion, the property intrusted to him; if a servant deride his master, if he divulge his secrets, if by any means he betray either his life or his property; and if, on the other hand, a master inhumanly oppress his family,—God holds him guilty of theft. For the property of others is withheld and misapplied by him, who does not perform towards them those offices which the duty of his situation requires of him.

45. Exposition of the Eighth Commandment. Its end and substance. Four kinds of theft. The bad acts condemned by this Commandment. Other peculiar kinds of theft.

The purport is, that injustice being an abomination to God, we must render to every man his due. In substance, then, the commandment forbids us to long after other men’s goods, and, accordingly, requires every man to exert himself honestly in preserving his own. For we must consider, that what each individual possesses has not fallen to him by chance, but by the distribution of the sovereign 351Lord of all, that no one can pervert his means to bad purposes without committing a fraud on a divine dispensation. There are very many kinds of theft. One consists in violence, as when a man’s goods are forcibly plundered and carried off; another in malicious imposture, as when they are fraudulently intercepted; a third in the more hidden craft which takes possession of them with a semblance of justice; and a fourth in sycophancy, which wiles them away under the pretence of donation. But not to dwell too long in enumerating the different classes, we know that all the arts by which we obtain possession of the goods and money of our neighbours, for sincere affection substituting an eagerness to deceive or injure them in any way, are to be regarded as thefts. Though they may be obtained by an action at law, a different decision is given by God. He sees the long train of deception by which the man of craft begins to lay nets for his more simple neighbour, until he entangles him in its meshes—sees the harsh and cruel laws by which the more powerful oppresses and crushes the feeble—sees the enticements by which the more wily baits the hook for the less wary, though all these escape the judgment of man, and no cognisance is taken of them. Nor is the violation of this commandment confined to money, or merchandise, or lands, but extends to every kind of right; for we defraud our neighbours to their hurt if we decline any of the duties which we are bound to perform towards them. If an agent or an indolent steward wastes the substance of his employer, or does not give due heed to the management of his property; if he unjustly squanders or luxuriously wastes the means entrusted to him; if a servant holds his master in derision, divulges his secrets, or in any way is treacherous to his life or his goods; if, on the other hand, a master cruelly torments his household, he is guilty of theft before God; since every one who, in the exercise of his calling, performs not what he owes to others, keeps back, or makes away with what does not belong to him.

45. Het achtste gebod.

Gij zult niet stelen.

De bedoeling van dit gebod is, dat een ieder het zijne gegeven worde, aangezien de onrechtvaardigheid Gode een verfoeiing is. De hoofdinhoud zal dus zijn, dat ons verboden wordt te pogen eens anders goederen te bemachtigen en dat ons daarom geboden wordt, aan een ieder trouwe dienst te bewijzen tot het bewaren van zijn goederen. Want men moet dit bedenken, dat aan een ieder te beurt gevallen is, wat hij bezit, niet door een toevallig lot, maar door de uitdeling van de opperste Heer van alle dingen; dat men dus niemands goed door kwade listigheden kan in beslag nemen, zonder dat men zonde bedrijft tegenover de uitdeling Gods. Er zijn echter zeer vele soorten van diefstallen. De ene bestaat in geweldpleging, wanneer men de goederen van een ander rooft door een of andere macht en rovende brutaliteit. Een andere in kwaadwillig bedrog, wanneer zij op bedriegelijke wijze worden weggenomen. Een derde in bedekte listigheid, wanneer ze onder de schijn van recht worden ontfutseld. Een andere in vleierij, als ze onder voorwendsel van schenking worden afgetroggeld. Maar om niet te lang te blijven staan bij het opsommen der soorten, moeten wij weten, dat alle kunstgrepen, waardoor de bezittingen en het geld van onze naasten naar ons worden overgebracht, wanneer die van de zuiverheid der liefde afwijken tot de begeerte om te bedriegen of op enige wijze schade toe te brengen, voor diefstal gehouden moeten worden. Ook al handhaven ze zich voor de wereldlijke rechtbank, voor God worden ze toch niet voor iets anders gehouden. Immers Hij ziet die lange verstrikkingen waarin een sluw mens een eenvoudiger geest begint te verwarren, totdat hij hem eindelijk in zijn fuik sleept; Hij ziet de harde en onmenselijke wetten, waarmee de machtige de arme drukt en neerwerpt; Hij ziet de verlokkingen, waarmee de slimme de onbehoedzame als met een vishaak verschalkt: altemaal dingen, die voor het menselijk oordeel verborgen zijn en niet bij het onderzoek in aanmerking komen. En dit onrecht heeft niet alleen plaats in geld, of in koopwaar, of in landerijen, maar in het recht op iedere zaak. Want wij onthouden onze naasten hun goed, wanneer wij hun de diensten weigeren, waartoe wij jegens hen verplicht zijn. Wanneer een lui administrateur of rentmeester het goed van zijn heer verteert en zich niet inspant om te zorgen voor het vermogen; wanneer hij het hem toevertrouwde vermogen onrechtmatig verkwist of in overdaad verspilt; wanneer een knecht zijn leermeester bespot, wanneer hij zijn geheimen openbaar maakt, wanneer hij op enige wijze zijn leven zowel als zijn goed verraadt; wanneer aan de andere kant de heer zijn personeel wreed kwelt: dan wordt hij door God schuldig geacht aan diefstal. Want hij, die niet volvoert, wat hij krachtens het ambt zijner roeping aan anderen verschuldigd is, houdt het goed van een ander achter en neemt dat in beslag.

45. Allgemeine Auslegung

Der Zweck ist hier: Gott ist jede Ungerechtigkeit zuwider, und deshalb sollen wir jedem geben, was ihm gehört. Der Hauptinhalt ist also: Wir sollen nicht nach fremdem Gut trachten, sondern im Gegenteil jedem zur Erhaltung des Seinen getreulich Hilfe leisten.

Wir müssen ja doch bedenken: was ein Mensch besitzt, das hat er nicht von irgendeinem Zufallsgeschick, sondern durch Zuteilung Gottes, des Herrn aller Dinge; wer sich also an seines Nächsten Vermögen vergreift, der übt Betrug gegen die göttliche Ordnung. Es gibt nun sehr vielerlei Diebstahl. Da ist zunächst gewaltsamer Raub: dabei wird das fremde Gut mit Gewalt und Räuberei genommen. Dann ist da der Betrug: da bringt einer auf arglistige Weise den anderen um das Seine. Wieder etwas anderes ist es, wenn man mit List und Tücke das Gut des Nächsten unter dem Schein des Rechts an sich bringt. Und wieder etwas anderes, wenn man den Nächsten mit Schmeichelei umgarnt, ihm einen Vorteil vorspiegelt und so sein Gut erschleicht. Wir wollen aber nun nicht weiter alle Formen des Dieb 246 stahls aufzählen. Jedenfalls ist alle falsche Kunst, mit der man des Nächsten Gut und Geld an sich bringt, sofern dabei die Lauterkeit der Liebe verlassen wird und dafür das Begehren sich einstellt, zu täuschen oder irgendwie Schaden zu tun, für Diebstahl zu halten. Mögen solche versteckten Diebe vor Gericht auch frei ausgehen — vor Gott gelten sie als das, was sie sind: Denn er durchschaut die verschlungenen Ränke, mit denen der Verschlagene den Harmlosen umstrickt, bis er ihn ins Netz gezogen hat. Er sieht auch die harten und unmenschlichen Gesetze, mit denen der Mächtigere den Schwachen bedrängt und zugrunde richtet. Er sieht die Schmeichelei, mit der ein tückischer Mensch den Unerfahrenen wie an der Angel fängt, obwohl das alles dem menschlichen Urteil verborgen ist und nicht zu öffentlicher Kenntnis kommt. Dergleichen Unrecht findet sich auch nicht nur zum betrügerischen Erwerb von Geld oder Waren oder Ackerland, sondern bezüglich aller Rechte, die der andere hat. Wir bringen den Nächsten auch dann betrügerisch um das Seine, wenn wir ihm den Dienst verweigern, der ihm von Rechts wegen zusteht. Läßt ein Verwalter oder Haushalter seines Herrn Gut nachlässig verkommen oder nimmt er die Pflicht gegenüber dem anvertrauten Gut nicht recht wahr, veruntreut oder verschwendet er seines Herrn Besitz, ist ein Knecht frech gegen seinen Herrn oder plaudert er seine Geheimnisse aus, verrät er sein Leben oder sein Gut, behandelt aber anderseits auch ein Herr sein Gesinde grausam oder unmenschlich — so ist das alles in Gottes Augen Diebstahl! Denn wer nicht tut, was sein Beruf den anderen gegenüber erfordert, der vergreift sich an fremdem Gut!

45. Die doel van die agste gebod

Die doel van die gebod is dat ons aan elkeen moet gee wat hom toekom,¹⁸⁵ want ongeregtigheid is vir God ’n gruwel. Dit kan soos volg saamgevat word: Ons word verbied om begerig ’n ander se goed aan te gaap; en daarom word ons gebied om ons getrou daarop toe te lê om elkeen se eiendom vir hom te bewaar. Want ons moet so daaroor dink: dat elkeen die eiendom wat hy besit, nie bloot toevallig bekom het nie maar dat die Allerhoogste, die Here van alle dinge, dit aan ons uitgedeel het, en dat ons dus nie iemand se eiendom met bose streke kan bekom sonder om God se verdeling ter syde te stel nie.

Daar is egter verskeie soorte diefstal. Een daarvan is diefstal met geweld, wanneer iemand ’n ander se eiendom met geweld en plunderende losbandigheid roof, ’n Tweede bestaan in kwaadwillige bedrog wanneer ’n ander se eiendom bedrieglik van hom weggeneem word. ’n Ander vorm van diefstal bestaan in bedekter skelmagtigheid, wanneer iemand se eiendom onder die dekmantel van reg van hom afgerokkel word. Nog een is in vleitaal, wanneer iemand onder die dekmantel van ’n geskenk aan sy neus gelei word.

Maar om nou nie te lank by die opnoem van die verskillende soorte diefstal stil te staan nie, moet ons weet dat ons alle listige streke waardeur ons ons naaste se eiendom en geld na ons toe laat kom, wanneer dit van opregte liefde afwyk na die begeerte om hom te mislei of die een of ander vorm van skade aan te doen, as diefstal moet beskou. Al sou hulle ’n ander se eiendom in ’n wêreldse hof in die hande kry, word dit nogtans deur God net so geag. Want Hy sien die winsbejag waarmee ’n listige mens die gemoed van die eenvoudige begin verstrik totdat hy hom uiteindelik in sy nette insleep. Hy sien die ongenaakbare en onmenslike wette waarmee ’n maghebber iemand wat swakker as hy is, druk en omvergooi. Hy sien die lokaas waarmee ’n skelm iemand wat onverstandig is, soos met lokaas aan ’n hoek, verlei. Dit is alles 547 skelmstreke wat vir die oordeel van die mens verborge bly en nooit bekend word nie.

Hierdie onreg vind nie net in die geval van geld, handel of landbou plaas nie maar in alles waarop iemand geregtig is. Want ons bedrieg ons naaste uit sy goed as ons hom die pligte weier waarmee ons aan hom verbind is. As ’n bestuurder of ’n lui opsigter sy werkgewer se eiendom verkwis en hy nie daarop toegespits is om sy finansies te versorg nie; as hy die middele wat aan hom toevertrou is, ten onregte verkwis of  uitspattig verspil; as ’n werknemer sy werkgewer bespot, as hy sy geheime openbaar maak, as hy in enige opsig sy lewe of sy goed verraai; as ’n werkgewer aan die ander kant sy werknemers onmenslik teister, beskou God dit alles as diefstal. Want iemand wat nie sy plig wat hy volgens sy roeping aan ander verskuldig is, volbring nie, weerhou en ontneem ’n ander sy goed.

45. Восьмая заповедь:

Не кради [Исх 20:15].

Цель этой заповеди в том, чтобы мы отдавали каждому то, что ему принадлежит, ибо любая несправедливость неугодна Богу. Содержание заповеди - запрет присваивать имущество другого. Поэтому Бог велит нам прилагать все свои силы к сохранению достояния каждого человека. Мы должны усвоить, что имущество человека достаётся ему не случайно, но по воле Того, кто является полновластным хозяином и Господином всего, и поэтому никто не вправе красть у кого бы то ни было его богатство, дабы не нарушить установленное Богом распределение.

Существует немало способов кражи. Бывает, что чужую собственность грабят и расхищают путём насилия, порой в виде прямого разбоя. Иной раз имущество похищают с помощью обмана, обкрадывают ближнего, прибегая к хитрости, лжи, притворству. Случаются и более изощрённые хитрости, когда ближнего лишают его собственности под прикрытием закона. Порой это делается с помощью лести и лукавства, когда, не скупясь на красивые слова, под видом дара или другим способом забирают себе то, что должно принадлежать другому. Но, чтобы не задерживаться на всевозможных способах кражи, скажем коротко, что любые средства, которыми мы пользуемся ради обогащения в ущерб другому, противоречащие христианскому чистосердечию, которое мы обязаны постоянно хранить, заключающие в себе хитрость, коварство, стремление причинить вред ближнему,- все такие средства являются кражей. Хотя многим людям, действующим подобным образом, нередко удаётся выиграть дело в суде, для Бога они остаются ворами, ибо Он видит ловушки, которые строят изощрённые хитрецы, чтобы поймать в свои сети простодушных людей. Он видит, как сильные облагают незаконными поборами слабых и разоряют их, видит, как ядовита медоточивая лесть, которой обманывают ближних. И не имеет значения, что многие подобные вещи не получают огласки.

Эта заповедь нарушается не только тогда, когда ближнему причиняют ущерб, относящийся к его деньгам, товарам, владениям, но и тогда, когда посягают на его права. Мы крадём у ближнего добро, если не выполняем по отношению к нему положенные обязанности. Поэтому, если управляющий, арендатор или испольщик вместо того, чтобы беречь имущество своего хозяина, живут праздно, не заботясь о благе того, кто их кормит; если работник плохо или невнимательно выполняет порученное ему дело; если слуга насмехается над господином, разглашает его секреты, что-то замышляет в ущерб его имуществу, доброму имени или жизни; если, с другой стороны, хозяин бесчеловечно обращается с домашними - всё это в очах Бога есть кража. Ибо всякий, кто не исполняет по отношению к ближнему долг, соответствующий его призванию, присваивает себе то, что принадлежит другому.

46. Rite ergo sic parebimus mandato, si nostra sorte contenti, nullum nisi honestum et legitimum lucrum facere studeamus: si non appetamus cum iniuria ditescere, nec fortunis diruere proximum moliamur, quo res nobis accrescat: si non crudeles opes, et ex aliorum sanguine expressas cumulare contendamus: si non intemperanter undecunque per fas et nefas corradamus, quo vel expleatur nostra avaritia, vel prodigentiae satisfiat. || Verum e converso sit nobis perpetuus hic scopus, omnes quoad licet consilio atque ope fideliter in retinendis suis iuvare; quod si cum perfidis ac fallacibus negotium fuerit, ex nostro potius aliquid cedere parati simus, quam ut contendamus cum illis. Neque id modo: sed quos rerum difficultate viderimus premi, eorum necessitatibus communicemus, ac nostra copia sublevemus eorum inopiam. || Postremo respiciat unusquisque quatenus ex officio aliis sit obligatus, ac quod debet, bona fide persolvat. || Hac ratione populus omnes^a sibi praefectos in honore habeat, eorum dominationem aequo animo ferat, legibus et iussis pareat, nihil detrectet quod propitio Deo ferre^b possit^c. Rursum illi plebis suae curam sustineant,^d publicam pacem^e conservent, bonis sint praesidio, malos coerceant: sic omnia administrent quasi supremo^f iudici Deo functionis suae rationem reddituri^g. Ecclesiarum ministri fideliter verbi ministerio incumbant, nec salutis doctrinam adulterent: sed puram et synceram populo Dei tradant. Nec doctrina solum, sed vitae exemplo^h instituant: praesint denique, ut boni pastores ovibusⁱ. Populus vicissim eos pro nuntiis et Apostolis Dei suscipiat^k, eum iis honorem reddat quo summus Magister^l eos dignatus est: quae eorum vitae necessaria sunt praebeat^m. Parentes liberos, ut sibi a Deo commissos, alendos, regendos, docendosⁿ suscipiant: nec^o saevitia eorum animos exasperent, et a se avertant^p: sed lenitate ac indulgentia quae suam personam 386 deceat, eos foveant, et amplectantur. Quo modo et suam illis observantiam a liberis deberi ante dictum est. Iuniores senilem aetatem revereantur, ut eam aetatem honorabilem esse Dominus voluit. Senes quoque iuventutis imbecillitatem sua prudentia, et (quo magis quam illi pollent) rerum usu^a moderentur, non asperis clamosisque insectationibus eos incessentes; sed temperantes comitate ac facilitate severitatem^b. Servi se ad obsequium^c sedulos et morigeros^d dominis praestent: neque id^e ad oculum, sed ex animo, tanquam Deo ipsi servientes^f. Heri^g quoque non morosos se et intractabiles erga servos gerant, non asperitate nimia divexent^h, non contumeliose accipiant: sed potius agnoscant sibi fratres esse, suosque sub caelesti Dominoⁱ conservos, quos mutuo amare et humaniter tractare^k debeant^l. Ad hunc, inquam^m, modum quisque reputet quid in suo ordine ac loco proximis debeat, et quod debet solvat. || Ad haec, referenda semper mens ad Legislatorem: ut animis, perinde ac manibus, regulam hanc noverimus constitui: quo aliorum commodis atque utilitatibus et tuendis et promovendis studeant.

| PRAECEPTUMⁿ NONUM.

Non eris adversus proximum tuum testis mendax.

46. Nous obeirons donc au commandement, si estans contens de nostre condition nous ne taschons à faire gain, sinon qu’honneste et legitime: si nous n’appetons point de nous enrichir, en faisant tort à nostre prochain: si nous ne machinons point de le destruire pour attirer à nous son bien: si nous ne mettons point nostre estude à assembler richesses du sang ou de la sueur d’autruy: si nous n’attirons point de çà et de là, à tort et à travers tout ce qu’il est possible pour remplir nostre avarice, ou despendre en superfiuité; mais au contraire si nous avons tousjours ce but d’aider à un chacun tant que nous pouvons de nostre conseil et de nostre substance à conserver le sien, et s’il advient que nous ayons à faire avec meschans gens et trompeurs, que nous soyons prests plustost de quitter du nostre, que de combatre avec eux par mesme malice: et non seulement cela, mais quand nous verrons aucuns en povreté, nous communiquions à leur indigence, et soulagions leur necessité par nostre abondance. Final ement qu’un chacun regarde en quoy il est obligé du devoir de son office envers les autres, afin de s’acquiter loyaument. Par ceste raison, que le peuple porte honneur à ses superieurs, se soumettant à eux de bon cœur, obeissant à leurs lois et commandemens, ne refusant rien qu’il puisse faire sans offenser Dieu: d’autrepart, que les superieurs ayent soin et solicitude de gouverner leur peuple, de conserver la paix par tout, defendre les bons, chastier les mauvais, et gouverner comme ayans à rendre conte de leur office à Dieu souverain Juge. Que les Ministres ecclesiastiques administrent fidelement la parolle de Dieu, ne corrompans point la doctrine de salut, mais conservans la pureté d’icelle. Et que non seulement ils instruisent le peuple en bonne doctrine, mais aussi en exemple de vie. Bref, qu’ils president comme bons pasteurs sur les brebis: d’autrepart, que le peuple les reçoyve pour messagiers et Apostres de Dieu, leur rendant l’honneur que nostre Seigneur leur attribue, et leur donnant à vivre. Que les parens s’employent à nourrir, instruire et gouverner leurs enfans, comme leur estans commis de Dieu, ne les traitans point trop rigoureusement pour leur faire perdre courage, mais les entretiennent en douceur et benignité convenable à leur personne: comme il a esté dit, que mutuellement les enfans leur doyvent reverence et sujettion. Item, Que les jeunes portent honneur aux vieilles gens, comme nostre Seigneur a voulu cest aage-là estre honnorable: et aussi que les anciens taschent de dresser les jeunes par leur prudence, ne les traitans point par trop grande rigueur, mais usans d’une gravité temperée avec douceur et facilité. Que les serviteurs se rendent serviables à leurs maistres, et diligens à leur complaire et non point seulement à l’œil, mais aussi de cœur, comme servans à Dieu. Que les maistres aussi ne se rendent point trop difficiles et intraitables à leurs serviteurs, les opprimans de trop grande rigueur, ou les traitans contumelieusement: mais plustost qu’ils les recognoissent pour freres et leurs compaignons au service de Dieu, afin de les entretenir humainement Qu’en ceste maniere donc un chacun repute ce qu’il doit à ses prochains, en son ordre et degré, et leur rende ce qu’il leur doit. Davantage il faut que tousjours nostre memoire soit dressée au Legislateur, afin qu’il nous souvienne que ceste reigle n’est pas moins ordonnée à l’ame qu’au corps: à ce qu’un chacun applique sa volonté à conserver et avancer le bien et utilité de tous hommes.

46. We shall rightly obey this commandment therefore, if, contented with our own lot, we seek no gain but in an honest and lawful way; if we neither desire to enrich ourselves by injustice, nor attempt to ruin the fortune of our neighbour, in order to increase our own; if we do not labour to accumulate wealth by cruelty, and at the expense of the blood of others; if we do not greedily scrape together from every quarter, regardless of right or wrong, whatever may conduce to satiate our avarice or support our prodigality. On the contrary, it should be our constant aim, as far as possible, faithfully to assist all by our advice and our property in preserving what belongs to them; but if we are concerned with perfidious and fallacious men, let us be prepared rather to recede a little from our just right than to contend with them. Moreover, let us communicate to the necessities, and according to our ability alleviate the poverty, of those whom we perceive to be pressed by any embarrassment of their circumstances. Lastly, let every man examine what obligations his duty lays him under to others, and let him faithfully discharge the duties which he owes them. For this reason the people should honour their governors, patiently submit to their authority, obey their laws and mandates, and resist nothing, to which they can submit consistently with the Divine will. On the other hand, let governors take care of their people, preserve the public peace, protect the good, punish the wicked, and administer all things in such a manner, as becomes those who must render an account of their office to God the supreme Judge. Let the ministers of churches faithfully devote themselves to the ministry of the word, and let them never adulterate the doctrine of salvation, but deliver it pure and uncontaminated to the people of God. Let them teach, not only by their doctrine, but by the example of their lives; in a word, let them preside as good shepherds over the sheep. Let the people, on their part, receive them as the messengers and apostles of God, render to them that honour to which the supreme Master has exalted them, and furnish them with the necessaries of life. Let parents undertake the support, government, and instruction of their children, as committed by God to their care; nor let them exasperate their minds and alienate their affections from 369 them by cruelty, but cherish and embrace them with the lenity and indulgence becoming their character. And that obedience is due to them from their children has been before observed. Let juniors revere old age, since the Lord has designed that age to be honourable. Let old men, by their prudence and superior experience, guide the imbecility of youth; not teasing them with sharp and clamorous invectives, but tempering severity with mildness and affability. Let servants show themselves obedient and diligent in the service of their masters; and that not only in appearance, but from the heart, as serving God himself. Neither let masters behave morosely and perversely to their servants, harassing them with excessive asperity, or treating them with contempt; but rather acknowledge them as their brethren and companions in the service of the heavenly Master, entitled to be regarded with mutual affection, and to receive kind treatment. In this manner, I say, let every man consider what duties he owes to his neighbours, according to the relations he sustains; and those duties let him discharge. Moreover, our attention should always be directed to the Legislator; to remind us that this law is ordained for our hearts as much as for our hands, in order that men may study both to protect the property and to promote the interests of others.

46. Proper observance of this Commandment. Four heads. Application. 1. To the people and the magistrate. 2. To the pastors of the Church and their flocks. 3. To parents and children. 4. To the old and the young. 5. To servants and masters. 6. To individuals.

This commandment, therefore, we shall duly obey, if, contented with our own lot, we study to acquire nothing but honest and lawful gain; if we long not to grow rich by injustice, nor to plunder our neighbour of his goods, that our own may thereby be increased; if we hasten not to heap up wealth cruelly wrung from the blood of others; if we do not, by means lawful and unlawful, with excessive eagerness scrape together whatever may glut our avarice or meet our prodigality. On the other hand, let it be our constant aim faithfully to lend our counsel and aid to all so as to assist them in retaining their property; or if we have to do with the perfidious or crafty, let us rather be prepared to yield somewhat of our right than to contend with them. And not only so, but let us contribute to the relief of those whom we see under the pressure of difficulties, assisting their want out of our abundance. Lastly, let each of us consider how far he is bound in duty to others, and in good faith pay what we owe. In the same way, let the people pay all due honour to their rulers, 352submit patiently to their authority, obey their laws and orders, and decline nothing which they can bear without sacrificing the favour of God. Let rulers, again, take due charge of their people, preserve the public peace, protect the good, curb the bad, and conduct themselves throughout as those who must render an account of their office to God, the Judge of all. Let the ministers of churches faithfully give heed to the ministry of the word, and not corrupt the doctrine of salvation, but deliver it purely and sincerely to the people of God. Let them teach not merely by doctrine, but by example; in short, let them act the part of good shepherds towards their flocks. Let the people, in their turn, receive them as the messengers and apostles of God, render them the honour which their Supreme Master has bestowed on them, and supply them with such things as are necessary for their livelihood. Let parents be careful to bring up, guide, and teach their children as a trust committed to them by God. Let them not exasperate or alienate them by cruelty, but cherish and embrace them with the levity and indulgence which becomes their character. The regard due to parents from their children has already been adverted to. Let the young respect those advanced in years as the Lord has been pleased to make that age honourable. Let the aged also, by their prudence and their experience (in which they are far superior), guide the feebleness of youth, not assailing them with harsh and clamorous invectives but tempering strictness with ease and affability. Let servants show themselves diligent and respectful in obeying their masters, and this not with eye-service, but from the heart, as the servants of God. Let masters also not be stern and disobliging to their servants, nor harass them with excessive asperity, nor treat them with insult, but rather let them acknowledge them as brethren and fellow-servants of our heavenly Master, whom, therefore, they are bound to treat with mutual love and kindness. Let every one, I say, thus consider what in his own place and order he owes to his neighbours, and pay what he owes. Moreover, we must always have a reference to the Lawgiver, and so remember that the law requiring us to promote and defend the interest and convenience of our fellow-men, applies equally to our minds and our hands.

Ninth Commandment.

THOU SHALT NOT BEAR FALSE WITNESS AGAINST THY NEIGHBOUR.

46. Wij zullen dus naar behoren aan het gebod gehoorzamen, wanneer wij, met ons lot tevreden, geen andere winst pogen te behalen dan die betamelijk en rechtmatig is; wanneer wij niet met onrecht begeren rijk te worden en onze naaste niet van zijn vermogen zoeken te beroven, opdat het onze daardoor aangroeie; wanneer wij niet er naar streven om wrede rijkdommen, die uit het bloed van anderen geperst zijn, op te stapelen; wanneer wij niet onmatig van alle kanten, door recht en onrecht, bezittingen samenschrapen om daardoor onze hebzucht te vervullen of onze lust tot verkwisting te bevredigen. Maar daarentegen moet het ons voortdurend doel zijn allen zoveel mogelijk met raad en daad getrouw te helpen bij het bewaren van het hunne; en indien wij te doen hebben met trouwelozen en bedriegers, dan moeten we liever bereid zijn van het onze iets af te staan, dan dat we met hen strijden. En dat niet alleen: maar de nood van hen, die wij gedrukt zien door moeilijke omstandigheden, moeten wij met hen delen en door onze overvloed hun gebrek verlichten. Tenslotte moet ieder nagaan, in hoeverre hij door plicht aan een ander verbonden is en te goeder trouw betaalt, wat hij schuldig is. Zo moet het volk allen, die over hem gesteld zijn, in ere houden, hun heerschappij gewillig dragen, de wetten en bevelen gehoorzamen en zich aan niets onttrekken, dat het onder Gods gunst doen kan. Aan de andere kant moeten zij zorg dragen voor hun onderdanen, de openbare vrede bewaren, de goeden beschermen, de slechten bedwingen, en alles besturen in het besef, dat ze aan God, de hoogste Rechter, rekenschap van hun ambtsbediening zullen afleggen. De dienaren der kerken moeten zich getrouw toeleggen op de bediening des Woords, en de leer der zaligheid niet vervalsen, maar rein en zuiver aan Gods volk onderwijzen. En niet alleen door de leer, maar ook door het voorbeeld van hun leven moeten ze het onderrichten en eindelijk het leiden als goede herders hun schapen. Het volk van zijn kant moet hen als boden en gezanten van God ontvangen, hun de eer schenken, die de opperste Meester hen heeft waardig gekeurd en hun verschaffen wat nodig is tot het leven. De ouders moeten de kinderen, als hun door God toevertrouwd, ontvangen om hen te onderhouden, te regeren en te onderwijzen en niet door hardheid hun gemoed verbitteren en van zich afkerig maken, maar met de zachtheid en verdraagzaamheid, die hun past, koesteren en omhelzen. Hoe ook de kinderen hun gehoorzaamheid verschuldigd zijn, is te voren gezegd. De jongeren moeten de hoge leeftijd eerbied bewijzen, gelijk de Here gewild heeft, dat die leeftijd eer waardig zou zijn. De ouden moeten ook door hun inzicht en hun ervaring (waarin zij meer vermogen dan de jeugd), haar zwakheid leiden, haar niet met ruwe en luidruchtige aantijgingen te lijf gaand, maar hun strengheid door vriendelijkheid en toegevendheid matigend. De dienstknechten moeten zich tegenover hun heren ijverig en gewillig tot gehoorzaamheid betonen en dat niet voor het oog, maar van harte, alsof ze God zelf dienen. De meesters ook moeten zich jegens hun knechten niet gemelijk en onhandelbaar gedragen, hen niet door al te grote ruwheid kwellen, en hen smadelijk bejegenen; maar veeleer hen erkennen als hun broeders en mededienstknechten onder de hemelse Heer die zij wederkerig moeten liefhebben en vriendelijk behandelen. Op deze manier, zeg ik, moet ieder nagaan, wat hij in zijn rang en op zijn plaats aan zijn naasten schuldig is, en zijn schuld betalen. Bovendien moet men altijd de geest richten op de Wetgever, opdat wij mogen weten, dat deze regel voor de ziel zowel als voor de handen gesteld wordt, opdat die zich mogen toeleggen op het beschermen en bevorderen van het voordeel en het nut van anderen.

46. Das Gebot beansprucht jeden in seinem Stand

Diesem Gebot werden wir also dann Folge leisten, wenn wir uns mit unserem Besitzstand zufrieden geben und nur ehrenhaften und erlaubten Gewinn erstreben, nicht mit Unrecht reich zu werden trachten, uns auch nicht bemühen, dem Nächsten sein Gut zu entreißen, um dadurch selber den Gewinn zu haben, wenn wir nicht grausam erworbenen Reichtum, der aus anderer Leute Blut ausgepreßt ist, anzusammeln suchen, wenn wir nicht rastlos mit Recht oder Unrecht von allen Seiten alles zusammenkratzen, um so unserer Habgier Genüge zu tun oder unsere Verschwendungssucht zu befriedigen! Wir sollen im Gegenteil unser Sinnen immerzu darauf richten, dem Nächsten mit Rat und Tat das Seine behalten zu helfen. Und wenn wir es mit treulosen und betrügerischen Leuten zu tun haben, so sollen wir lieber unser Gut daransetzen, als mit ihnen in Wettbewerb zu treten. Aber das nicht allein: Sehen wir den anderen in Not, so sollen wir an seinen Schwierigkeiten Anteil nehmen und ihm in seinem Mangel mit unserem Hab und Gut beispringen.

Endlich soll jeder darauf achten, was er in seinem Beruf zu tun schuldig ist, und dann das Erforderliche getreulich erfüllen. So soll denn das Volk alle, die ihm vorstehen, in Ehren halten, ihr Herrschen mit Willigkeit ertragen, den Gesetzen und Befehlen gehorsam sein und keinen Dienst verweigern, den es mit Gottes Hilfe leisten kann. Anderseits soll die Obrigkeit für das Wohl des Volkes sorgen, den öffentlichen Frieden aufrechterhalten, die Guten schützen und die Bösen im Zaum halten, kurz alles in dem Bewußtsein regieren, daß sie ja selbst einst Gott für ihre Amtsführung Rechenschaft geben muß! Die Diener der Kirche sollen den Dienst am Wort treu üben und die Lehre des Heils nicht verfälschen, sondern sie dem Volke Gottes rein und lauter verkündigen. Ihre Unterweisung der Gemeinde soll aber nicht allein in der Lehre, sondern auch im Vorbild ihres Lebens bestehen. Kurzum, sie sollen ihr Vorsteheramt als gute Hirten ausfüllen. Das Volk soll aber anderseits die Diener der Kirche als Boten und Apostel Gottes aufnehmen und ihnen die Ehre geben, die der höchste Lehrer der Kirche ihnen zuerteilt hat, ihnen auch darreichen, was sie zum Lebensunterhalt nötig haben. Die Eltern sollen ihre Kinder, die ihnen doch Gott anvertraut hat, nähren, erziehen und unterweisen, sie nicht durch Strenge innerlich verhärten oder von sich abwenden, sondern mit der zu ihrem Amt erforderlichen Sanftmut und Nachsicht tragen und lieben. 247 Welche großen Pflichten anderseits die Kinder gegen ihre Eltern haben, wurde bereits dargelegt. Die Jüngeren sollen das Alter ehren, da der Herr selbst es so will. Dementsprechend sollen auch die Alten die Jugend in ihrer Schwachheit und Unerfahrenheit vermöge ihrer eigenen gereiften Weisheit und größeren Erfahrung leiten und sie nicht mit Härte und Grobheit verschüchtern, sondern ihre Strenge durch Freundlichkeit und Güte mildern. Die Knechte sollen ihren Herren willigen und freudigen Gehorsam leisten, nicht nur vor Augen, sondern von Herzen, als dienten sie Gott selber! Herrenleute sollen aber auch ihre Dienstleute nicht eigensinnig und stolz behandeln, ihnen auch nicht mit Härte oder mit Geringschätzung begegnen; sie sollen vielmehr anerkennen, daß die Dienstleute ihre Brüder sind, ihre Mitknechte vor dem himmlischen Herrn, die sich untereinander lieben und menschlich behandeln sollen.

Auf diese Weise kann denn jeder einzelne leicht finden, was er in seinem Stand und an seinem Platze dem Nächsten schuldig ist; und dann soll er seine Schuldigkeit auch tun. Dazu ist es nötig, immer auf den Gesetzgeber selbst zu schauen: da werden wir denn erkennen, daß diese Regel nicht nur unseren Händen, sondern auch unserem Herzen gilt; und so soll jeder danach trachten, mit allen Mitteln den Vorteil und Nutzen seines Nächsten zu wahren und zu fördern.

Neuntes Gebot.

Du sollst kein falsch Zeugnis reden wider deinen Nächsten.

46. ’n Breë verklaring van die inhoud van die agtste gebod

Ons sal die gebod dus na behore gehoorsaam as ons heeltemal met ons eie besittings tevrede is en nie belangstel om iets anders as eerlike en wettige wins te maak nie; as ons nie daarna jaag om ons met onreg te verryk nie en ons nie inspan om ons naaste van sy eiendom weg te skeur om ons eie goed te laat aangroei nie; as ons ons nie inspan om rykdomme wat wreed uit ’n ander se bloed gepers is, op te stapel nie; as ons nie onbeheers van alle kante af met reg of onreg besittings bymekaarskraap om ons gierigheid te versadig of ons kwistigheid te bevredig nie.

Aan die ander kant moet ons doel voortdurend wees om almal getrou met raad en daad by te staan om te behou wat aan hulle behoort. As ons met onbetroubare en bedrieglike mense te doen het, moet ons bereid wees om eerder iets van ons eie af te staan as om met hulle te twis. En nie alleen dit nie, maar as ons sien dat ons naaste deur nooddruf gedruk word, moet ons hulle nood deel en hulle behoefte met ons eie oorvloed verlig. Ten slotte moet elkeen daarop let in hoeverre hy volgens sy amp teenoor andere verplig is, en wat hy aan hulle verskuldig is, moet hy te goeder trou vereffen.

Daarom moet ’n volk almal wat oor hulle gestel is, eer, hulle heerskappy gelate verdra, hulle wette en bevele gehoorsaam en niks weier wat hulle met God se goedkeuring kan doen nie.¹⁸⁶ Aan die ander kant moet die owerhede sorg dra vir hulle onderdane; hulle moet die openbare vrede bewaar, die goeie mense beskerm en die slegtes aan bande lê; hulle moet alles so bestuur asof hulle aan God, die allerhoogste Regter, van hulle werk rekenskap sal gee.¹⁸⁷

548 Dienaars van die kerk moet hulle getrou op die bediening van die Woord toelê en die leer van die saligheid nie vervals nie¹⁸⁸ maar suiwer en opreg aan die volk van God oordra. En nie alleen in die leer nie maar ook met die voorbeeld van hulle eie lewe moet hulle hulle onderwys. Hulle moet hulle regeer soos goeie herders hulle skape.¹⁸⁹ Op hulle beurt moet die volk hulle as boodskappers en apostels van God aanvaar en aan hulle die eer betoon wat die allerhoogste Meester hulle waardig geag het, en aan hulle die dinge voorsien wat vir hulle lewe nodig is.¹⁹⁰ Ouers moet hulle kinders voed, regeer en onderrig as kinders wat deur God aan hulle toevertrou is. Hulle moet hulle gemoedere nie met wreedheid verbitter en hulle van hulle afkerig maak nie maar hulle met sagsinnigheid en verdraagsaamheid wat hulle rol as ouers pas, vertroetel en omhels.¹⁹¹ Tevore is alreeds gesê hoe kinders hulle ouers moet eerbiedig.¹⁹² Die jongeres moet die oues van dae hoogag, omdat dit die Here se wil is dat hulle ouderdom geëer moet word. Die oues moet ook die swakheid van die jeug met hulle wysheid en ervaring, waarin hulle kragtiger as die jeug is, lei en hulle nie met ergerlike en luidrugtige verwyte aanval nie maar hulle strengheid met vriendelikheid en tegemoetkomendheid temper.

Werknemers moet hulle werkgewers toegewyd en onderdanig gehoorsaam, en dit nie net op die oog af nie maar van harte asof hulle werknemers van God self is. Werkgewers moet nie bot en stuurs teenoor hulle werknemers optree nie, hulle nie met uitermatige hardvogtigheid mishandel of hulle beledig nie. Hulle moet eerder erken dat hulle werknemers hulle broers is en hulle werknemers onder die Here van die hemele, wat hulle van hulle kant lief moet hê en menslik moet behandel.¹⁹³

Ek herhaal: elkeen moet by homself nadink wat hy vanweë sy rang en posisie aan sy naastes verskuldig is, en hy moet sy skuld teenoor hulle vereffen. Verder moet elkeen altyd sy verstand na die Wetgewer wend, sodat ons kan weet dat hierdie reël vir sowel ons siel as ons hande ingestel is, sodat ons siel en hande ander se belange en voordele ywerig kan beskerm en bevorder.

Die negende gebod (Afdeling 47-48)

JY MAG NIE TEEN JOU NAASTE VALS GETUIG NIE.¹⁹⁴

46. Итак, мы исполняем заповедь, если довольствуемся тем, что имеем, и приобретаем что-либо только честным и законным путём; если не стремимся к обогащению, обманывая своего ближнего; не злоумышляем разорить его, чтобы завладеть его имуществом; не накапливаем богатства ценой крови и пота других людей; не собираем отовсюду где только можно и что только можно, чтобы удовлетворить свою алчность или промотать; но напротив, если мы постоянно ставим себе целью помогать, насколько возможно, каждому человеку, чтобы благодаря нашему совету или имуществу он сохранил то, чем владеет; а если случится иметь дело со злодеями и обманщиками, то готовы, скорее, расстаться со своим имуществом, нежели противостоять им такими же злодействами и обманом; и более того - если помогаем тому, кто впал в нищету, уделяя от нашего изобилия его нужде.

И наконец, пусть каждый задумается, в чём состоит его долг по отношению к другим с тем, чтобы добросовестно исполнить его. Посему пусть люди чтят своих начальников и господ, подчиняясь им от чистого сердца, повинуясь их законам и приказам, не отказывая ни в чём, что только не наносит оскорбления Богу. В то же время пусть властители усердно и заботливо управляют народом, хранят мир, защищают добрых и наказывают злых и постоянно помнят, что должны будут дать отчет в своих действиях высшему Судье - Богу. Пусть служители Церкви достойно проповедуют Слово Божье, не искажая учения о спасении, а сохраняя его чистоту. И пусть они не только наставляют народ в добром учении, но и служат примером его осуществления в жизни. Короче, пусть будут они добрыми пастырями стада. В то же время пусть народ принимает их как посланцев и апостолов Бога, воздавая им честь, которой наделил их наш Господь, и предоставляя им средства для жизни.

Пусть родители усердно заботятся о пропитании, учении и воспитании своих детей, как им поручено Богом, не держат их в чрезмерной строгости, дабы они не утратили смелости и мужества, но относятся к ним ласково и благосклонно, оберегая их личность. А дети, как уже было сказано, пусть воздают родителям почтением и послушанием. Пусть юные уважают старцев, ибо Господь пожелал, чтобы преклонный возраст был окружён почтением. А старшие пусть делятся с молодыми своей мудростью, не относятся к ним слишком сурово, но уравновешивают строгость мягкостью и обходительностью. Пусть слуги будут услужливы, усердствуют в угождении господам, и не только внешне, но всею душой, словно они служат Богу. Пусть господа не будут чересчур требовательны и суровы со слугами, не угнетают их и не унижают, но видят в них братьев и соработников в служении Богу и относятся к ним гуманно. Пусть каждый человек серьёзно задумается над тем, что он должен делать для своих ближних, и воздаст им то, что должен. Наконец, необходимо усердно устремлять свой ум к Законодателю и всегда помнить, что эта заповедь касается как тела, так и души, дабы каждый прилагал свою волю к сохранению и умножению блага и достояния всех людей.

47. | Finis eius: Quoniam mendacium Deus (qui veritas est) execratur, veritatem sine fuco esse inter nos^o colendam. Summa igitur erit, ne vel calumniis falsisque criminationibus violemus alicuius nomen, vel mendacio in suis fortunis gravemus: denique ne maledicentiae et procacitatis libidine quempiam laedamus^p. Cui interdicto cohaeret imperium, ut unicuique fidelem operam, quoad licet, in asserenda veritate commodemus, ad^q tuendam et nominis et rerum suarum integritatem. Sensum mandati sui videtur exponere voluisse Dominus Exodi. 23, his verbis, Non suscipies vocem mendacii: nec iunges manum tuam, ut pro impio dicas falsum testimonium [Exod. 23. a. 1.]. Item, 387 Mendacium fugies¹. Alio etiam loco, non ea modo parte a mendacio nos revocat, ne simus criminatores ac susurrones in populo [Levit. 19. c. 16]: sed nequis decipiat fratrem suum²; utrunque enim distinctis mandatis cavet. Sane dubium non est quin, ut praecedentibus mandatis cohibuit saevitiam, impudicitiam, avaritiam, ita hic falsitatem coerceat: cuius duo sunt membra, quae prius notavimus. Aut enim malignitate et obtrectandi pravitate delinquimus in famam proximorum: aut mentiendo, interdum etiam obloquendo, detrahimus eorum commodis. Nihil autem interest, solenne et iudiciarium testimonium hic nominari putes, an vulgare, quod in privatis sermonibus fertur. Semper enim eo recurrendum est, ex singulis vitiorum generibus speciem unam paradigmatis loco proponi, ad quam caeterae referantur: eam autem potissimum diligi, in qua vitii turpitudo maxime emineat. Quanquam generalius || extendere convenit ad calumnias et sinistras obtrectationes, quibus inique gravantur proximi: quia^a || forensis testimonii falsitas nunquam periurio caret. Periuriis autem, quatenus Dei nomen profanant ac violant^b, in mandato tertio satis est obviatum. Proinde legitima praecepti observatio est, ut lingua in asserenda veritate, proximorum tum bonae famae, tum utilitatibus serviat. Aequitas plusquam manifesta est. ^cNam si quibuslibet thesauris pretiosius est nomen bonum, nihilo minore noxa, nominis integritate quam fortunis spoliatur homo^d. In diripienda autem eius substantia, non minus interdum falso testimonio, quam manuum rapacitate proficitur.

47. Le Neufieme Commandement

Tu ne seras point faux tesmoin contre ton prochain.

La fin est, pource que Dieu, qui est verité, a mensonge en execration, qu’il nous faut garder verité sans feintise. La somme donc sera, que nous ne blessions la renommée de personne par calomnies ou faux rapports, ou que nous ne le grevions en sa substance par mensonges et faussetez. Bref, que nous ne facions tort à personne, ny en mesdisant, ny en nous moquant. A ceste defense respond le precepte affirmatif, que nous aidions à un chacun fidellement à maintenir la verité, soit pour conserver son bien ou sa renommée. Il appert que nostre Seigneur a voulu exposer le sens de ce precepte au vingttroisieme chapitre d’Exode, disant Tu ne maintiendras parolle de mensonge; et ne te conjoindras à porter faux tesmoignage pour le mensonge. Item, Tu fuiras tous mensonges (Ex. 23:1, 7). Et en un autre lieu non seulement il nous defend d’estre rapporteurs, detracteurs et mesdisans, mais aussi de decevoir nostre frere: car il parle de l’un et de l’autre nommément (Lev. 19:16). Certes il n’y a doute que comme cy dessus il a voulu corriger cruauté, impudicité et avarice: aussi qu’il veut ici reprimer fausseté, laquelle est comprise en ces deux parties que nous avons dites. Car ou en mesdisant nous blessons la renommée de nostre prochain, ou par mensonges et parolles obliques nous empeschons son profit. Or il ne peut challoir si on entend ici tesmoignage solennel qui se rend en jugement, ou qui gist en parolles privées. Car il faut tousjours là revenir, que d’un chacun genre de vices nostre Seigneur nous propose une espece pour exemple, à laquelle il faut rapporter toutes les autres: davantage, qu’il choisit celle en laquelle il apparoit plus de turpitude. Combien qu’il faut estendre ce commandement plus au large, assavoir à toutes calomnies et detractions qui nuisent à nos prochains, pource que jamais les faux tesmoignages en justice ne sont sans parjure. Or la defense a esté faite des parjures au troisieme commandement de la premiere Table, entant que le nom de Dieu y est profané. Maintenant nous voyons que pour bien observer ce precepte, il faut que nous facions servir nostre bouche à nostre prochain en verité, tant pour luy conserver son estime que son profit. L’equité est bien evidente: car si bonne renommée est plus precieuse que thresor quelconque, on ne fait point moindre tort à l’homme en luy ostant sa bonne estime, qu’en le despouillant de sa substance; d’autre part, on fait aucune fois plus de dommage au prochain par mensonge que par larrecin.

47. The end of this precept is, that because God, who is truth itself, execrates a lie, we ought to preserve the truth without the least disguise. The sum of it therefore is, that we neither violate the character of any man, either by calumnies or by false accusations, nor distress him in his property by falsehood, nor injure him by detraction or impertinence. This prohibition is connected with an injunction to do all the service we can to every man, by affirming the truth for the protection of his reputation and his property. The Lord seems to have intended the following words as an exposition of this command: “Thou shalt not raise a false report: put not thine hand with the wicked to be an unrighteous witness.” Again: “Keep thee far from a false matter.”⁸⁹⁵ In another place also he not only forbids us to practise backbiting and tale-bearing among the people, but prohibits every man from deceiving his brother;⁸⁹⁶ for he cautions us against both in distinct commandments. Indeed there is no doubt but that, as, in the preceding precepts, he has prohibited cruelty, impurity, and 370 avarice, so in this he forbids falsehood; of which there are two branches, as we have before observed. For either we transgress against the reputation of our neighbours by malignity and perverse detraction, or by falsehood and sometimes by obloquy we injure their interests. It is immaterial whether we suppose the testimony here designed to be solemn and judicial, or a common one, which is delivered in private conversations. For we must always recur to this maxim—that, of each of the separate kinds of vices, one species is proposed as an example, to which the rest may be referred; and that, in general, the species selected is that in which the turpitude of the vice is most conspicuous. It is proper, however, to extend it more generally to calumnies and detraction, by which our neighbours are unjustly harassed; because falsehood in a forensic testimony is always attended with perjury. But perjury, being a profanation and violation of the name of God, has already been sufficiently condemned in the third commandment. Wherefore the legitimate observance of this precept is, that our tongue, by asserting the truth, ought to serve both the reputation and the profit of our neighbours. The equity of this is self-evident. For if a good name be more precious than any treasures whatever, a man sustains as great an injury when he is deprived of the integrity of his character, as when he is despoiled of his wealth. And in plundering his substance, there is sometimes as much effected by false testimony, as by the hands of violence.

47. Exposition of the ninth Commandment. Its end and substance. The essence of the Commandment—detestation of falsehood, and the pursuit of truth. Two kinds of falsehood. Public and private testimony. The equity of this Commandment.

The purport of the commandment is, since God, who is truth, abhors falsehood, we must cultivate unfeigned truth towards each other. The sum, therefore, will be, that we must not by calumnies and false accusations injure our neighbour’s name, or by falsehood impair his fortunes; in fine, that we must not injure any one from 353petulance, or a love of evil-speaking. To this prohibition corresponds the command, that we must faithfully assist every one, as far as in us lies, in asserting the truth, for the maintenance of his good name and his estate. The Lord seems to have intended to explain the commandment in these words: “Thou shalt not raise a false report: put not thine hand with the wicked to be an unrighteous witness.” “Keep thee far from a false matter,” (Exod. 23:1, 7). In another passage, he not only prohibits that species of falsehood which consists in acting the part of tale-bearers among the people, but says, “Neither shalt thou stand against the blood of thy neighbour,” (Lev. 19:16). Both transgressions are distinctly prohibited. Indeed, there can be no doubt, that as in the previous commandment he prohibited cruelty unchastity, and avarice, so here he prohibits falsehood, which consists of the two parts to which we have adverted. By malignant or vicious detraction, we sin against our neighbour’s good name: by lying, sometimes even by casting a slur upon him, we injure him in his estate. It makes no difference whether you suppose that formal and judicial testimony is here intended, or the ordinary testimony which is given in private conversation. For we must always recur to the consideration, that for each kind of transgression one species is set forth by way of example, that to it the others may be referred, and that the species chiefly selected, is that in which the turpitude of the transgression is most apparent. It seems proper, however, to extend it more generally to calumny and sinister insinuations by which our neighbours are unjustly aggrieved. For falsehood in a court of justice is always accompanied with perjury. But against perjury, in so far as it profanes and violates the name of God, there is a sufficient provision in the third commandment. Hence the legitimate observance of this precept consists in employing the tongue in the maintenance of truth, so as to promote both the good name and the prosperity of our neighbour. The equity of this is perfectly clear. For if a good name is more precious than riches, a man, in being robbed of his good name, is no less injured than if he were robbed of his goods; while, in the latter case, false testimony is sometimes not less injurious than rapine committed by the hand.

47.Het negende gebod.

Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.

De bedoeling van dit gebod is, dat, daar God (die de waarheid is), de leugen verfoeit, wij de waardheid zonder bedrog onder elkander moeten beoefenen. De hoofdinhoud zal dus zijn, dat wij niet door laster en valse beschuldigingen iemands naam krenken, of hem door leugen in zijn bezittingen schade toe brengen, eindelijk, dat wij niet iemand door lust tot kwaadspreken of tot spotten kwetsen. En aan dat verbod is het bevel verbonden, dat wij aan ieder, voorzover mogelijk is, trouwe hulp verlenen in het bevestigen der waarheid en in het beschermen van de ongeschondenheid van zijn naam en zijn goederen. Het schijnt, dat de Here de betekenis van zijn gebod heeft willen uiteenzetten in deze woorden (Ex. 23:1) "Gij zult niet een stem der leugen opnemen en uw hand niet verbinden om voor een goddeloze een vals getuigenis te spreken." Evenzo (Ex. 23:7) "Gij zult de leugen vlieden." En op een andere plaats (Lev. 19:16) roept Hij ons niet alleen in zoverre van de leugen terug dat wij geen lasteraars en achterklappers onder het volk mogen zijn, maar ook, dat niemand zijn broeder mag bedriegen. Want beide verbiedt Hij door onderscheiden geboden. Het is zeker niet twijfelachtig, dat, evenals Hij in de voorafgaande geboden de wreedheid, de onkuisheid en de hebzucht heeft gebreideld, Hij hier de valsheid bedwingt; die uit twee leden bestaat, welke wij tevoren hebben aangeduid. Want wij vergrijpen ons aan het goed gerucht van onze naasten òf door kwaadwilligheid en boze achterklapperij; òf wij benadelen zijn belangen door liegen en soms ook door smaden. Nu doet het er niets toe of men meent, dat hier sprake is van een plechtig getuigenis voor de rechtbank, dan wel van een gewone getuigenis, dat in particuliere gesprekken wordt uitgesproken. Want altijd moet men hierop acht slaan, dat van iedere soort van zonden één geval bij wijze van voorbeeld gesteld wordt, dat ook voor de andere moet dienen, en dat het liefst dat geval uitgekozen wordt, waarin de schandelijkheid der zonde het meest aan de dag treedt. Trouwens het is het beste, dat men dit gebod meer in het algemeen uitstrekt tot de lasteringen en de slinkse achterklap, waardoor de naasten ten onrechte bezwaard worden; want de valse getuigenis voor de rechtbank geschiedt nooit zonder meineed. En tegen de meineed, voorzover Gods naam daardoor ontheiligd en geschonden wordt, is bij de bespreking van het derde gebod genoeg gezegd. Daarom is de juiste waarneming van het gebod hierin gelegen, dat de tong door het betuigen der waarheid zowel de goede naam als het nut der naasten dient. De billijkheid hiervan is meer dan duidelijk. Want indien een goede naam kostbaarder is dan alle schatten, wordt de mens tot geen geringer schade van de onkreukbaarheid van zijn naam beroofd dan van zijn goederen. En in het roven van zijn goederen vordert men soms niet minder door een vals getuigenis dan door roofgierigheid der handen.

47. Allgemeine Auslegung

Hier ist der Zweck: Da die Lüge Gott, der ja die Wahrheit ist, verhaßt ist, so sollen wir untereinander ohne alles Falsch die Wahrheit lieben und üben! Daher ist der Hauptinhalt dieses Gebots: wir sollen den guten Namen des anderen nicht mit Schmähungen und falschen Beschuldigungen verletzen, ihm auch nicht mit Lügerei Schaden zufügen, auch sollen wir niemand mit Lästerungen und frecher Schmähsucht kränken. Dem Verbot entspricht das Gebot: wir sollen allen Menschen, soviel es uns möglich ist, dazu helfen, die Wahrheit durchzusetzen und das gute Recht ihres Namens zu schützen. Den Sinn dieses Gebots hat der Herr augenscheinlich im 23. Kapitel des Buches Exodus deutlich machen wollen: „Du sollst falscher Anklage nicht glauben, daß du einem Gottlosen Beistand tust und ein falscher Zeuge seist“ (Ex. 23,1), oder auch: „Sei ferne von falschen Sachen“ (Ex. 23,7). An anderer Stelle werden wir vor der Lüge nicht nur insofern gewarnt, als wir nicht Angeber und Verleumder in unserem Volk sein sollen (Lev. 19,16), sondern auch insofern, als wir unseren Bruder nicht täuschen sollen (Lev. 19,11). Beides verbietet also Gott in bestimmten Geboten. Und wie er in den vorigen Geboten Härte, Unkeuschheit und Habgier (nämlich die unrechte Gesinnung) untersagte, so verbietet er zweifellos hier auch die Verschlagenheit. Diese äußert sich, wie bereits gesagt, auf zweierlei Weise. Auf der einen Seite steht da die Sünde gegen den guten Ruf des Nächsten, wie sie durch Lästerung oder Verleumdung geschieht. Und dann auf der anderen Seite der Eintrag, der seinem Wohlergehen durch Lüge oder gehässiges Dreinreden widerfährt. Es verschlägt dabei nichts, ob man hierbei an das feierliche Zeugnis vor Gericht oder an die gewöhnliche Aussage über den anderen denkt, wie sie in privatem Gespräch geschieht. Wir müssen uns nämlich immer wieder den Grundsatz vor Augen halten: aus der Zahl der hier gemeinten Vergehen wird eins in besonderer Weise als Beispiel gesetzt, auf das dann die übrigen zurückgeführt werden sollen; dieses Beispiel bildet aber das Vergehen, das durch Verwerflichkeit besonders auffällt. Wir müssen jedoch das Gebot allgemeiner fassen und es auch auf die Verleumdungen und falschen Anschuldigungen beziehen, mit denen wir dem Nächsten Unrecht tun. Denn die falsche Aussage vor Gericht ist ja zugleich stets ein Meineid; dieser aber ist, weil er Gottes 248 Namen entheiligt und verletzt, ja schon im dritten Gebot scharf untersagt! Die rechte Befolgung dieses Gebots besteht also darin, daß die Zunge die Wahrheit verteidigen und dadurch dem guten Ruf und dem Wohl des Nächsten dienen soll. Wie billig diese Forderung ist, leuchtet unmittelbar ein. Denn der gute Name ist mehr wert als alle Schätze; deshalb ist es ein ebenso schlimmes Verbrechen, einem Menschen den guten Ruf zu nehmen, wie wenn man ihn bestiehlt. Aber selbst Geld und Gut wird manchem Menschen ebensosehr durch falsches Zeugnis wie durch Raub und Diebstahl entrissen!

47. 549 Die doel van die negende gebod

Die doel van die gebod is dat ons die waarheid sonder bedrog onder ons moet hoogag, omdat God, wat self Waarheid is, die leuen vervloek. Samevattend kom dit dus hierop neer: Ons mag niemand se naam met valse beskuldigings en laster skend nie en sy waardigheid met leuentaal aantas nie. Kortom: Ons mag niemand uit ’n begeerte om hom sleg te sê of uit ’n begeerte van wreedheid skade berokken nie. Met die verbod hang ook die bevel saam dat ons, sover dit binne ons vermoë is, aan elkeen getroue bystand moet verleen om die waarheid te handhaaf en om die ongeskondenheid van sy naam en sy goed te beskerm.

Klaarblyklik wou die Here die betekenis van sy gebod met die volgende woorde in Eksodus 23 verduidelik: “Jy mag nie ’n valse gerug rondstrooi nie; jy mag jou nie met ’n goddelose verbind om ter wille van hom valse getuienis af te lê nie”.¹⁹⁵ Net so: “Jy moet die leuen ontvlug”.¹⁹⁶ Elders roep Hy ons nie alleen van die leuen terug in soverre dat ons nie valse beskuldigers en skindertonge onder die volk mag wees nie¹⁹⁷ maar ook dat niemand sy broer mag bedrieg nie.¹⁹⁸ Hy waak trouens in afsonderlike gebooie teen albei hierdie vergrype. Daar kan tewens geen twyfel daaroor bestaan dat Hy soos Hy in die voorafgaande gebooie wreedheid, onkuisheid en gierigheid aan bande gelê het, hier valsheid net so bedwing nie. Soos ons tevore opgemerk het, bestaan dit uit twee dele. Want ons sondig teen die goeie naam van ons naaste uit kwaadwilligheid of goddelose afgunstigheid, of ons skaad die voordeel van ons naastes deur te lieg en soms selfs deur hulle te versmaad. Dit maak nie saak of jy dink dat hier van plegtige getuienis voor ’n wêreldse hof melding gemaak word en of dit die gewone getuienis is wat in persoonlike gesprekke voorkom nie. Dit kom immers altyd op dieselfde neer, naamlik dat by wyse van voorbeeld uit elke soort sonde net een voorgehou word, waarop die res ook van toepassing is, maar dat die soort sonde in besonder voorkeur geniet waarin die skande van die sonde die meeste na vore kom. Tog moet ons die gebod oor die algemeen uitbrei tot laster en verkeerde afguns waarmee ons naaste ten onregte uitgekryt word, want valse getuienis in ’n wêreldse hof is nooit sonder ’n valse eed nie. In die derde gebod is meineed genoegsaam teengegaan in soverre dit God se Naam ontheilig en skend. Die opregte onderhouding van die gebod is dus daarin geleë dat ons tong in die verklaring van die waarheid die goeie naam sowel as die voordeel van ons naaste moet 550  dien. Billikheid is bekend genoeg. Want as ’n goeie naam kosbaarder as al die skatte is,¹⁹⁹ ly ’n mens nie minder skade as hy van die onkreukbaarheid van sy naam eerder as van sy besittings beroof word nie. ’n Mens slaag soms net so veel met valse getuienis as deur die berowing met sy hande om iemand se eiendom van hom los te skeur.

47. Девятая заповедь:

Не произноси ложного свидетельства на ближнего твоего [Исх 20:16].

Цель этой заповеди в том, чтобы мы держались истины без всякого притворства, ибо ложь - мерзость перед Богом, который есть истина. Смысл заповеди - не наносить ущерба доброму имени человека путём клеветы или лжесвидетельства, не посягать на его имущество с помощью лжи и обмана. Короче, мы не должны никому вредить ни обманом, ни злословием, ни насмешками. Этому запрету соответствует положительное предписание: мы обязаны искренне помогать каждому защитить истину, чтобы сохранить его имущество и доброе имя. Наш Господь пожелал разъяснить смысл этого предписания в двадцать третьей главе Книги Исхода, где Он говорит: «Не внимай пустому слуху, не давай руки твоей нечестивому, чтоб быть свидетелем неправды» (Исх 23:1). Там же сказано: «Удаляйся от неправды» (Исх 23:7). А в другом месте Бог не только запрещает нам быть доносчиками, клеветниками и лжесвидетелями (Лев 19:15-16), но и просто обманывать друг друга (Лев 19:11). Все эти виды нарушений заповеди вполне очевидным образом запрещены.

Несомненно, что подобно тому как в предыдущих заповедях Господь желает исправить жестокость, развращённость и алчность людей, так здесь Он хочет запретить ложь в двух её проявлениях, о которых мы только что сказали. Злословием мы посягаем на доброе имя ближнего, а обманом и лжесвидетельством вредим его выгоде. И неважно, идет ли речь о клятвенном свидетельстве в суде или о мнении, высказанном в частном порядке. Ибо нужно всегда помнить, что для любого рода порока Господь даёт пример, относящийся ко всем порокам этого рода, причём выбирает такой, который бы вызывал наибольшее отвращение. Так что Он распространяет эту заповедь на все виды хулы и клеветы, наносящие вред ближнему.

Кроме того, лжесвидетельство в суде никогда не бывает без ложной клятвы. Ложные и недостойные клятвы были запрещены в третьей заповеди первой Скрижали, поскольку ими оскорбляется Божье имя. Теперь мы видим, что для того, чтобы хорошо исполнить это предписание, необходимо служить ближнему нашими устами, произнося лишь истину и оберегая тем самым его репутацию и законную выгоду. Это вполне закономерно: если доброе имя ценнее любого сокровища, то лишать ближнего уважения окружающих так же недопустимо, как отнимать его имущество. Более того, ложь нередко наносит больший ущерб человеку, чем кража.

48. Et tamen mirum est quam supina securitate passim in hac re peccetur, ut rarissimi reperiantur qui non hoc morbo notabiliter laborent: adeo venenata quadam dulcedine oblectamur^e in alienis malis tum inquirendis, tum detegendis. Nec putemus idoneam esse excusationem si saepenumero^f non mentimur. Nam qui prohibet mendacio fratris nomen deturpari, vult etiam illibatum conservari, quantum per veritatem licet. Siquidem utcunque illi adversus mendacium tantum caveat: eo ipso tamen innuit, sibi esse commendatum. Atqui id nobis sufficere debet ad famam proximo salvam custodiendam, Deo^g eam curae esse. Quare damnatur proculdubio in universum maledicentia. Porro maledicentiam intelligimus, non obiurgationem, 388 quae fit castigandi studio: non accusationem aut iudiciariam denuntiationem, qua remedium malo quaeritur: non publicam reprehensionem, quae ad incutiendum caeteris peccatoribus terrorem tendit: non manifestationem apud eos quorum salutis interest praemonitos fuisse, ne ignorantia periclitentur: sed odiosam criminationem quae ex malignitate et obtrectandi petulantia nascitur. || Quin huc quoque extenditur mandatum istud, ne scurrilem urbanitatem affectemus, || et amaris loedoriis intinctam, quibus aliorum vitia, sub imagine lusus, mordaciter perstringantur, qualiter solent nonnulli qui facetiarum laudem, cum aliorum rubore ac etiam gemitu captant: quando ex eiusmodi procacitate non leviter interdum fratres sugillantur. Nunc si ad Legislatorem convertamus oculos, quem convenit non minus auribus atque animo, quam linguae, pro suo iure dominari: succurret certe et audiendarum obtrectationum aviditatem, et importunam ad sinistra iudicia propensionem, nihilominus interdici. Ridiculum enim est siquis putet Deum odisse maledicentiae in lingua morbum: malignitatis in animo, non improbare. || Quare si verus est timor atque amor Dei in nobis, demus operam quoad licet et expedit, et quantum fert charitas, ne maledictis et amaris salibus vel linguam vel aures praebeamus: ne obliquis suspicionibus temere mentem permittamus: sed aequi erga omnium dicta et facta interpretes, tum iudicio, tum auribus, tum lingua salvum illis suum honorem candide servemus.

| PRAECEPTUM DECIMUM.^a

Non concupisces domum proximi tui, etc.^b

48. Neantmoins c’est merveilles comment on ne se soucie point d’offenser en cest endroit: car il y en a bien peu qui ne soyent entachez bien fort de ce vice, comme tout le monde est enclin à esplucher et descouvrir les vices d’autruy. Et ne faut penser que ce soit excuse valiable, si nous ne mentons point; car celuy qui defend de diffamer le prochain en mentant, veut que son estime soit conservée entant qu’il se peut faire avec verité. Car combien qu’il ne defende sinon de la blesser par mensonge, toutesfois en cela il signifie qu’il l’a en recommandation. Or il nous doit bien suffire, quand nous voyons que nostre Seigneur prend ceste solicitude, que nostre prochain ne soit point diffamé. Parquoy toute detraction est icy condamnée sans doute. Par Detraction nous entendons, non point reprehension qui se fait pour corriger l’homme: non point accusation judiciaire, qui se fait pour remedier aux vices: non point correction publique, qui se fait de quelcun pour donner crainte aux autres: non point advertissement qu’on fait de la meschanceté d’un homme, à ceux ausquels il est expedient de la cognoistre, afin de n’en estre point abusez: mais injure odieuse, laquelle se fait de mauvais vouloir ou de cupidité de mesdire. Davantage, ce precepte s’estend jusques là, que nous n’affections point une plaisanterie d’honnesteté, et une grace de brocarder et mordre en riant les uns et les autres, comme font aucuns, qui se bagnent quand ils peuvent faire vergongne à quelcun: car par telle intemperance souventesfois quelque marque demeure sur l’homme qu’on a ainsi noté. Maintenant si nous considerons le Legislateur, lequel ne doit pas moins dominer sur les oreilles et sur les cœurs, que sur les langues: nous cognoistrons qu’icy la cupidité d’ouir les detracteurs, et la promptitude de leur prester l’oreille et de croire legierement à leur mauvais rapports, n’est pas moins defendue que de detracter, car ce seroit une moquerie, de dire que Dieu hait le vice de maledicence en la langue, et qu’il ne reprouvast point la malignité du cœur. Pourtant si nous portons vraye crainte et amour de Dieu, mettons peine tant qu’il est possible et expedient, et entant que la charité requiert, de ne point adonner ne les oreilles, ne la langue à blasme, detraction ou brocardise, de ne donner point facilement lieu en nostre cœur à mauvaises suspitions: mais prenans en bonne part les faits et dits de tout le monde, conservons en toute maniere l’honneur à un chacun.

48. Nevertheless, it is wonderful with what supine security this precept is generally transgressed, so that few persons can be found, who are not notoriously subject to this malady; we are so fascinated with the malignant pleasure of examining and detecting the faults of others. Nor should we suppose it to be a sufficient excuse, that in many cases we cannot be charged with falsehood. For he who forbids the character of our brother to be bespattered with falsehood, wills also that as far as the truth will permit, it be preserved immaculate. For although he only guards it against falsehood, he thereby suggests that it is committed to his charge. But this should be sufficient to induce us to defend the fair character of our neighbour—that God concerns himself in its protection. Wherefore detraction is, without doubt, universally condemned. Now, by detraction we mean, not reproof, which is given from a motive of correction; not accusation or judicial denunciation, by which recompense is demanded for an injury; not public reprehension, which tends to strike terror into other offenders; not a discovery to them whose safety depends on their being previously warned, that they may not be endangered through ignorance; but odious crimination, 371 which arises from malice, and a violent propensity to detraction. This commandment also extends so far as to forbid us to affect a pleasantry tinctured with scurrilous and bitter sarcasms, severely lashing the faults of others under the appearance of sport; which is the practice of some who aim at the praise of raillery, to the prejudice of the modesty and feelings of others; for such wantonness sometimes fixes a lasting stigma on the characters of our brethren. Now, if we turn our eyes to the Legislator whose proper right it is to rule our ears and our minds, as much as our tongues, it will certainly appear that an avidity of hearing detraction, and an unreasonable propensity to unfavourable opinions respecting others, are equally prohibited. For it would be ridiculous for any one to suppose that God hates slander in the tongue, and does not reprobate malice in the heart. Wherefore, if we possess the true fear and love of God, let us make it our study, that as far as is practicable and expedient, and consistent with charity, we devote neither our tongues nor our ears to opprobrious and malicious raillery, nor inadvertently attend to unfavourable suspicions; but that, putting fair constructions on every man's words and actions, we regulate our hearts, our ears, and our tongues, with a view to preserve the reputation of all around us.

48. How numerous the violations of this Commandment. 1. By detraction. 2. By evil speaking—a thing contrary to the offices of Christian charity. 3. By scurrility or irony. 4. By prying curiosity, and proneness to harsh judgments.

And yet it is strange, with what supine security men everywhere sin in this respect. Indeed, very few are found who do not notoriously labour under this disease: such is the envenomed delight we take both in prying into and exposing our neighbour’s faults. Let us not imagine it is a sufficient excuse to say that on many occasions our statements are not false. He who forbids us to defame our neighbour’s reputation by falsehood, desires us to keep it untarnished in so far as truth will permit. Though the commandment is only directed against falsehood, it intimates that the preservation of our neighbour’s good name is recommended. It ought to be a sufficient inducement to us to guard our neighbour’s good name, that God takes an interest in it. Wherefore, evil-speaking in general is undoubtedly 354condemned. Moreover, by evil-speaking, we understand not the rebuke which is administered with a view of correcting; not accusation or judicial decision, by which evil is sought to be remedied; not public censure, which tends to strike terror into other offenders; not the disclosure made to those whose safety depends on being forewarned, lest unawares they should be brought into danger, but the odious crimination which springs from a malicious and petulant love of slander. Nay, the commandment extends so far as to include that scurrilous affected urbanity, instinct with invective, by which the failings of others, under an appearance of sportiveness, are bitterly assailed, as some are wont to do, who court the praise of wit, though it should call forth a blush, or inflict a bitter pang. By petulance of this description, our brethren are sometimes grievously wounded.¹ But if we turn our eye to the Lawgiver, whose just authority extends over the ears and the mind, as well as the tongue, we cannot fail to perceive that eagerness to listen to slander, and an unbecoming proneness to censorious judgments are here forbidden. It were absurd to suppose that God hates the disease of evil-speaking in the tongue, and yet disapproves not of its malignity in the mind. Wherefore, if the true fear and love of God dwell in us, we must endeavour, as far as is lawful and expedient, and as far as charity admits, neither to listen nor give utterance to bitter and acrimonious charges, nor rashly entertain sinister suspicions. As just interpreters of the words and the actions of other men, let us candidly maintain the honour due to them by our judgment, our ear, and our tongue.

Tenth Commandment.

THOU SHALT NOT COVET THY NEIGHBOUR’S HOUSE, THOU SHALT NOT COVET THY NEIGHBOUR’S WIFE NOR HIS MAN-SERVANT, NOR HIS MAID-SERVANT, NOR HIS OX NOR HIS ASS, NOR ANYTHING THAT IS THY NEIGHBOUR’S.

48. En toch is het te verwonderen, met welk een rustige zorgeloosheid men

48. Der gute Ruf unseres Nächsten

Aber es ist doch verwunderlich, mit was für einer Sorglosigkeit an diesem Stück allgemein gesündigt wird, so daß man nur wenige finden kann, die nicht merklich mit diesem Laster behaftet sind. So groß ist die Freude, die wir an der vergifteten Süßigkeit haben, die Fehler anderer aufzusuchen und zu entdecken! Wir sollen uns aber nicht einbilden, es wäre eine Entschuldigung, daß wir dabei sehr oft nicht lügen. Denn Gott, der da verbietet, den guten Namen des Bruders mit Lügen zu schänden, der will auch, daß er unbefleckt erhalten werde, soweit es mit Wahrheit möglich ist. Gewiß, er nimmt ihn ausdrücklich nur gegen die Lüge in Schutz; aber damit gibt er doch zu verstehen, wie wichtig er ihm ist. Daß aber Gott für den guten Namen unseres Nächsten sorgen will, das muß uns doch genügender Anlaß sein, ihn auch unsererseits unverletzt zu lassen. So wird also hier ohne Zweifel jegliche böse Nachrede verboten. Unter böser Nachrede verstehe ich nun freilich nicht den Tadel, der sich um Besserung bemüht, auch nicht die Anklage vor Gericht oder die gerichtliche Anzeige, in der es um Abhilfe gegen die Bosheit geht, auch nicht den öffentlichen Verweis, der die übrigen Übeltäter abschrecken soll, auch nicht die öffentliche Warnung vor der Bosheit eines Menschen den anderen gegenüber, deren Wohlergehen solche Warnung erfordert, damit sie nicht in Unkenntnis zu Schaden kommen. Ich verstehe vielmehr unter böser Nachrede die gehässige Anschuldigung, die aus Bosheit und Verkleinerungssucht entspringt. Weiter verbietet uns dies Gebot auch den boshaften Scherz und bitteren Spott, durch den wir die Gebrechen anderer unter dem Schein des Scherzwortes gehässig bespötteln — so geschieht es vor allem von Menschen, die sich aus anderer Leute Schamröte und Seufzen selber den Ruf eines guten Gesellschafters verschaffen möchten, während doch aus derartiger Leichtfertigkeit der Bruder oft in bitteren Kummer versetzt wird! Nun sollen wir aber unsere Augen auf den Gesetzgeber richten, der an Ohr und Herz genau so wie an die Zunge sein Anrecht hat. Dann wird es uns deutlich werden, daß es uns ebensosehr verboten ist, Verleumdungen gierig das Ohr zu leihen, als auch selbst der sündhaften Neigung zu mißgünstigem Urteil zu frönen. Denn es wäre ja eine lächerliche Meinung, wenn einer auf den Gedanken käme, Gott hasse zwar das Laster der bösen Nachrede durch die Zunge, sei aber der ungerechten Gesinnung im Herzen nicht feind! Ist es wirklich so, daß wir Gott fürchten und lieben, so sollen wir uns auch recht Mühe geben, soweit es möglich und nütze ist und die Liebe es erträgt, böser Nachrede und verletzendem Spott weder Zunge noch Ohren zu leihen, auch bösem Argwohn in unserem Herzen keinen Raum zu geben. Vielmehr wollen wir anderer Leute Worte und Taten gerecht zu verstehen suchen und ihnen in unserem Urteilen, Hören und Reden ihren guten Ruf rein erhalten.

Zehntes Gebot.

Laß dich nicht gelüsten deines Nächsten Hauses ...

48. Ons oordeel, ons hoor en ons praat moet daarop gemik wees om die eer van ons naaste te bevorder.

Tog is dit verbasend met watter gemaklike onbesorgdheid mense oral in hierdie opsig sondig, sodat daar baie selde iemand gevind kan word wat nie ooglopend aan hierdie kwaal ly nie. As gevolg van die een of ander venynige onaangenaamheid skep ons soveel behae daaruit om iemand anders se sondes te ondersoek en te ontbloot. En ons moet nie dink dat dit ’n gepaste verskoning is as ons dikwels nie lieg nie. Want Hy wat jou verbied om die naam van jou broer te beklad, wil ook hê dat jy dit ongeskonde moet bewaar in soverre as wat jy dit in waarheid kan doen. Want hoewel Hy sy naam slegs teen die leuen beskerm, gee Hy tog juis daarmee te kenne dat Hy daaroor besorg is. En dat God Hom oor die naam van ons naaste bekommer behoort vir ons genoeg te wees om die naam van ons naaste ongeskonde te bewaar.

Kwaadsprekery word daarom sonder twyfel heeltemal verdoem. Onder kwaadsprekery verstaan ons nie ’n berisping wat uit ywer om te bestraf spruit nie, ook nie ’n aanklag of beskuldiging voor ’n hof waardeur hulp teen die kwaad gesoek word nie, ook nief ’n openbare teregwysing wat daarop gemik is om ander sondaars skrik in te boesem nie, ook nie ’n bekendmaking van iets aan mense vir wie se welvaart dit van belang is dat hulle vooraf gewaarsku moet wees sodat hulle nie uit onkunde in gevaar beland nie; nee, ek bedoel die haatlike beskuldiging wat uit kwaadwilligheid en moedswillige vernedering spruit. Ja, hierdie gebod het ook die strekking dat ons nie ’n platvloerse poets mag bak wat in bitter beskimpings gedoop is, om ander se foute onder die skyn van ’n speletjie bitsig aan te roer nie. Dit doen sommige mense gewoonlik wat lof vir hulle spitsvondighede soek uit die verleentheid waarmee sommige bloedrooi word en selfs sug, want deur sulke wreedheid word hulle broers soms erg gekwets.

As ons dan nou ons oë na die Wetgewer sou wend, wat vanweë sy reg oor ons ore en ons gees sowel as oor ons tonge heers, sal dit sekerlik by ons opkom dat die begeerte om skinderstories te hoor en die onpaslike neiging om verkeerd te oordeel, nietemin hier verbied word. Want dit is  551  belaglik as iemand sou meen dat God die kwaad van kwaadsprekery in ’n tong sou haat maar dat Hy die kwaadwilligheid van ons gemoed nie sou afkeur nie. As ons God dus waarlik vrees en liefhet, moet ons soveel ons kan en soveel dit moontlik is en so veel as wat die liefde toelaat, sorg dat ons nie ons tonge of ons ore vir vloekery en bitter bespotting leen nie; dat ons ook ons verstand nie toelaat om ondeurdag ongunstige verdenking te koester nie. Ons moet inteendeel regverdige vertolkers van die woorde en dade van alle mense wees en met ons oordeel, ons ore en ons tonge hulle eer in opregtheid ongeskonde bewaar.

Die tiende gebod (Afdeling 49-50)

JY MAG NIE JOU NAASTE SE HUIS BEGEER NIE, ENSOVOORTS.²⁰⁰

48. Удивительно, однако, как легкомысленно относимся мы к этому греху. Очень мало людей не запятнаны им, большинство же склонны выявлять и обсуждать пороки других. И не следует думать, что достаточно того, что мы не лжём. Ибо Тот, кто запрещает бесчестить ближнего ложью, желает сохранить его доброе имя, насколько это позволяет правда. Хотя Господь прямо запрещает посягать на него только с помощью лжи, всё же подразумевается, что Он советует не делать этого вообще. Указанием нам должно служить уже то, что мы видим заботу Господа о сохранении доброго имени наших ближних. Поэтому несомненно, что этой заповедью осуждаются всякие сплетни и хула.

Под хулой мы понимаем не порицание, которое делается с целью исправить человека, не обвинительный приговор суда, выносимый ради защиты от порока, не публичное наказание виновного с целью устрашения других, не предупреждение о порочности какого-то человека, сделанное для тех, кому необходимо о ней знать, чтобы уберечься от злодейства,- под хулой мы понимаем грязные оскорбления, источником которых являются злая воля и стремление к злословию. Более того, эта заповедь запрещает нам шутки, затрагивающие чью-то честь, запрещает язвить и глумиться, высмеивая ближних, как делают иные люди, которые получают истинное удовольствие, когда могут вогнать кого-нибудь в стыд. И человек зачастую страдает от последствий подобной распущенности.

А если мы вспомним, что Законодатель не в меньшей степени, чем над нашим языком и сердцем, властвует и над нашими ушами, то легко поймем, что стремление слушать сплетни, готовность внимать хулителям и верить их злословию запрещена нам в той же мере, как и сама хула. Смешно было бы думать, что Бог ненавидит порок злоречия, заключённый в языке, и не обращает внимания на злобу в сердце. Поэтому, если мы носим в себе истинный страх перед Богом и истинную любовь к Нему, то - насколько это возможно и необходимо и насколько этого требует любовь - приложим усилия к тому, чтобы ни слухом, ни речью не предаваться хуле и насмешкам, не давать места в наших сердцах дурным подозрениям. Но, напротив, по справедливости оценивая поступки и речи других, будем всячески оберегать честь каждого человека.

49. | Finis est, Quoniam totam animam dilectionis affectu possideri vult Deus, omnem adversam charitati cupiditatem ex animis excutiendam^c. Summa igitur erit, nequa cogitatio nobis irrepat, quae noxia et in alterius detrimentum vergente concupiscentia, animos nostros commoveat. Cui respondet ex adverso praeceptum, ut quicquid concipimus, deliberamus, volumus, meditamur, id cum proximorum bono et commoditate sit coniunctum. Sed hic magna et perplexa, ut videtur, difficultas nobis occurrit. Si enim vere superius a nobis dictum est, sub scortationis et furti vocabulis, scortandi libidinem, et nocendi, 389 fallendique consilium cohiberi: supervacuum fuisse videri queat, ut nobis postea seorsum alienorum bonorum concupiscentia interdiceretur. Sed nobis facile nodum istum expediet distinctio inter consilium et concupiscentiam. Consilium enim, qualiter de eo in superioribus praeceptis loquuti sumus, est^a deliberata voluntatis consensio, ubi animum libido subiugavit. Cupiditas citra talem et deliberationem et assensionem esse potest, quum animus vanis perversisque obiectis pungitur modo, et titillatur. Quemadmodum ergo voluntatibus, studiis, operibus, charitatis regulam praeesse hactenus Dominus iussit: ita ad eandem nunc dirigi animi conceptiones iubet, ne sint ullae pravae et contortae, quae animum aliorsum extimulent. Quemadmodum animum inflecti atque induci in iram, odium, scortationem, rapinam, mendacium, vetuit, ita nunc prohibet instigari.

49. Le Dixieme Commandement

Tu ne convoiteras point la maison de ton prochain: et ne desireras point sa femme, ne son serviteur, ne sa chambriere, ne son bœuf, ne son asne, ne nulle des choses qui sont à lui.

La fin est, pource que Dieu veut que toute nostre ame soit remplie et possedée d’affection de charité, qu’il faut jetter hors de nostre cœur toute cupidité contraire. La somme donc sera, qu’il ne nous vienne aucudn pensée en l’entendement pour esmouvoir nostre cœur à concupiscence, laquelle emporte nuisance ou detriment à nostre prochain. A quoy respond d’autrepart le precepte affirmatif: c’est que quelque chose que nous concevions, deliberions, ou appetions, ou poursuyvions, que cela soit conjoint avec le bien et utilitaé de nostre prochain. Mais il y a ici une grande difficulté. Car si ce que nous avons dit par cy devant est vray, que nostre Seigneur en defendant la paillardise et larrecin, par cela defendoit impudicité, et tout vouloir de nuire, tromper et desrobber, il sembleroit advis estre superflu de maintenant interdire separément la concupiscence des biens d’autruy. Toutesfois nous pourrons soudre ceste question, en considerant quelle difference il y a entre Conseil et Concupiscence: car nous appellons Conseil, un propos deliberé de la volonté quand le cœur de l’homme est veincu et subjugé par la tentation: Concupiscence peut estre sans telle deliberation ou consentement, quand le cœur est seulement chatouillé et piqué de commettre quelque meschanceté. Parquoy comme cy dessus le Seigneur a voulu que les volontez, entreprises et œuvres de l’homme fussent moderées selon la reigle de charité: ainsi maintenant il veut que les pensées de l’entendement y soyent aussi rapportées, à ce qu’il n’y en ait nulle qui incite au contraire. Comme auparavant il a defendu que le cœur ne fust induit à ire, hayne, paillardise, rapine, mensonge: ainsi à present il defend qu’il n’y soit provoqué on esmeu.

49. The end of this precept is, that, since it is the will of God that our whole soul should be under the influence of love, every desire inconsistent with charity ought to be expelled from our minds. The sum, then, will be, that no thought should obtrude itself upon us, which would excite in our minds any desire that is noxious, and tends to the detriment of another. To which corresponds the affirmative precept, that all our conceptions, deliberations, resolutions, and undertakings, ought to be consistent with the benefit and advantage of our neighbours. But here we meet with what appears to be a great and perplexing difficulty. For if our previous assertions be true, that the terms adultery and theft comprehend the licentious desire, and the injurious and criminal intention, this may be thought to have superseded the necessity of a separate command being afterwards introduced, forbidding us to covet the possessions of others. But we shall easily solve this difficulty by a distinction between intention and concupiscence. For an 372 intention, as we have before observed in explaining the former commandments, is a deliberate consent of the will, when the mind has been enslaved by any unlawful desire. Concupiscence may exist without such deliberation or consent, when the mind is only attracted and stimulated by vain and corrupt objects. As the Lord, therefore, has hitherto commanded our wills, efforts, and actions to be subject to the law of love, so now he directs that the conceptions of our minds be subject to the same regulation, lest any of them be corrupt and perverted, and give our hearts an improper impulse. As he has forbidden our minds to be inclined and persuaded to anger, hatred, adultery, rapine, and falsehood, so now he prohibits them from being instigated to these vices.

49. Exposition of the Tenth Commandment. Its end and substance. What meant by the term Covetousness. Distinction between counsel and the covetousness here condemned.

The purport is: Since the Lord would have the whole soul pervaded with love, any feeling of an adverse nature must be banished from our minds. The sum, therefore, will be, that no thought be permitted to insinuate itself into our minds, and inhale them with a noxious concupiscence tending to our neighbour’s loss. To this 355corresponds the contrary precept, that every thing which we conceive, deliberate, will, or design, be conjoined with the good and advantage of our neighbour. But here it seems we are met with a great and perplexing difficulty. For if it was correctly said above, that under the words adultery and theft, lust and an intention to injure and deceive are prohibited, it may seem superfluous afterwards to employ a separate commandment to prohibit a covetous desire of our neighbour’s goods. The difficulty will easily be removed by distinguishing between design and covetousness.¹ Design, such as we have spoken of in the previous commandments, is a deliberate consent of the will, after passion has taken possession of the mind. Covetousness may exist without such deliberation and assent, when the mind is only stimulated and tickled by vain and perverse objects. As, therefore, the Lord previously ordered that charity should regulate our wishes, studies, and actions, so he now orders us to regulate the thoughts of the mind in the same way, that none of them may be depraved and distorted, so as to give the mind a contrary bent. Having forbidden us to turn and incline our mind to wrath, hatred, adultery, theft, and falsehood, he now forbids us to give our thoughts the same direction.

49. Het tiende gebod.

Gij zult niet begeren uws naasten huis enz.

De bedoeling van dit gebod is, dat, aangezien God wil, dat de gehele ziel in bezit gehouden wordt door de gezindheid der liefde, alle begeerte, die tegen de liefde strijdt, uit onze harten verdreven moet worden. De hoofdinhoud zal dus zijn, dat geen gedachte bij ons insluipe, die onze gemoederen zou kunnen verontrusten door een schadelijke en tot eens ander nadeel zich neigende begeerte. En daaraan beantwoordt aan de andere kant het gebod, dat wat wij ook bedenken, overwegen, willen en overleggen, dit verbonden moet zijn met het nut en voordeel van de naaste. Maar hier doet zich, naar het schijnt, een grote en ingewikkelde moeilijkheid aan ons voor. Want indien tevoren naar waarheid door ons gezegd is, dat onder de woorden hoererij en diefstal ook de lust tot hoererij en het plan om te schaden en te bedriegen verboden wordt, dan zou het overbodig kunnen schijnen, dat ons later afzonderlijk de begeerte naar andermans goederen verboden werd. Maar die knoop wordt voor ons gemakkelijk ontbonden door het onderscheid tussen plan en begeerte. Want een plan is, zoals wij daarover bij de vorige geboden gesproken hebben, de weloverwogen toestemming van de wil, wanneer de lust het gemoed heeft overwonnen. De begeerte kan zonder zulk een overweging en toestemming bestaan, wanneer het gemoed door ijdele en verkeerde ingevingen slechts geprikkeld en gekitteld wordt. Evenals dus de Here tot nu toe geboden heeft, dat onze wil, ons streven en werken door de regel der liefde beheerst moet worden, zo beveelt Hij nu, de gedachten van ons hart naar diezelfde regel te richten, opdat ze niet slecht en verdraaid mogen zijn en zo het gemoed aanvuren in andere richting. Zoals Hij verboden heeft het hart te buigen en te leiden tot de toorn, haat, hoererij, roof en leugen, zo verbiedt Hij nu het daartoe aan te zetten.

49. Der Sinn dieses Gebotes

Zunächst der Zweck dieses Gebots: Gott will, daß unser ganzes Herz von der Liebe gegen den Nächsten erfüllt sei, und deshalb soll alle Begehrlichkeit, die sich gegen die Liebe richtet, ausgerottet werden. Daher wird der Hauptinhalt darin bestehen, daß in uns keinerlei innere Regung aufkommen soll, die uns zu 249 schadenbringender und dem Nächsten abträglicher Begierde antreiben könnte. Dem entspricht wieder auf der anderen Seite das Gebot: wir sollen bei all unserem Planen, Erwägen, Wollen und Trachten auf unseres Nächsten Wohl und Vorteil bedacht sein. Aber augenscheinlich tritt uns hier eine große und schwere Frage entgegen. Denn wir haben doch schon weiter oben gesagt, daß uns mit dem Ehebrechen und Stehlen, die ausdrücklich verboten werden, auch die ehebrecherische Lust und die Absicht, dem Nächsten zu schaden oder ihn zu betrügen, untersagt ist. Da könnte es denn überflüssig erscheinen, daß uns nachträglich nun noch verboten wird, uns nach dem Gut anderer gelüsten zu lassen. Um diesen Knoten zu lösen, müssen wir zwischen Vorsatz und Gelüsten unterscheiden. Unter Vorsatz, wie wir ihn bei der Erklärung der vorausgehenden Gebote meinten, ist ein mit Überlegung gefaßter Willenratschluß zu verstehen; da hat die Lust die Seele in Fesseln geschlagen. Gelüsten aber kann auch ohne solche Erwägung und solche innere Zustimmung da sein, wenn nämlich das Herz bloß von eitlen, verkehrten Dingen gekitzelt und gereizt wird. So hat also der Herr bisher geboten, daß die Regel der Liebe bei allem Wollen, Trachten und Wirken die Herrschaft führen soll. Jetzt dagegen gebietet er, daß auch die Neigungen unseres Gemüts sich nach dieser Regel richten sollen, um nicht böse und verkehrt zu werden und uns innerlich in der verkehrten Richtung zu ziehen. Wie der Herr also jede innere Hinneigung zu Zorn, Haß, Ehebruch, Raub und Lüge verboten hat, so wendet er sich jetzt auch gegen den Reiz und das Gelüsten.

49. Die doel van die tiende gebod

Die doel van die gebod is dat ons elke begeerte wat teen die liefde indruis, uit ons gemoedere moet verban, omdat dit God se wil is dat ons hele gemoed met die gesindheid van liefde vervul moet wees. Samevattend kom dit dus hierop neer dat geen gedagte in ons mag insluip wat ons gemoedere deur ’n skadelike begeerte wat tot nadeel van ’n ander strek, kan beînvloed nie. Hiermee stem die gebod aan die ander kant ooreen dat alles wat ons bedink, besluit, wens of beplan, met die voordeel en welsyn van ons naaste verbind moet wees.²⁰¹ Maar, soos dit lyk, kom ons hier ’n groot en ingewikkelde probleem teë. Want as dit wat ons hierbo gesê het, dan waar is, naamlik dat onder die woorde hoerery en diefstal ook die begeerte om te hoereer en ook die plan om skade te berokken en te bedrieg verbied word, kan dit oorbodig lyk dat ons daarna weer verbied word om die eiendom van iemand anders tebegeer.²⁰² Maar ons sal hierdie knoop maklik deurhak as ons tussen plan en begeerte onderskei. Want soos ons in die bespreking van die voorgaande gebooie gesê het, is ’n plan die oorwoë instemming van die wil wanneer bose begeerte die gemoed onderwerp het. Begeerte kan sonder so ’n oorweging en instemming wees wanneer die gemoed deur ydele en verkeerde voorwerpe geprikkel en gestreel word. Soos die Here dus tot hier toe nog gebied het dat die liefdesreël oor die wil, oor ons strewes en ons werke heers, so gebied Hy nou dat ons ons 552 oordenkinge volgens dieselfde reël moet rig dat hulle nie bedorwe en verwronge moet wees sodat dit ons gemoed nie prikkel om af te wyk nie. Soos Hy verbied dat ons gemoedere tot toorn, nyd, hoerery, roof en leuentaal beînvloed en oorgehaal word, so verbied Hy nou dat ons gemoedere daartoe aangehits word.

49. Десятая заповедь:

Не желай дома ближнего твоего; не желай жены ближнего твоего, ни раба его, ни рабыни его, ни вола его, ни осла его, ничего, что у ближнего твоего [Исх 20:17].

Цель заповеди в том, чтобы в соответствии с желанием Бога наша душа была наполнена и захвачена милосердной любовью, чтобы наше сердце было очищено от всякого противоречащего ей желания. Смысл заповеди в том, чтобы нам не приходила на ум никакая мысль, способная воспламенить наше сердце вожделением, приносящим вред или ущерб ближнему. Этому соответствует положительное предписание: всякое дело, замышляемое, избираемое, желаемое и исполняемое нами, должно отвечать благу и пользе наших ближних. Но здесь возникает одна трудность. Если верно сказанное нами ранее, а именно что Господь, запрещая нам блуд и кражу, тем самым запрещает распущенность и всякое желание навредить ближнему, обмануть и обокрасть его, то кажется излишним отдельно запрещать теперь желание завладеть имуществом другого человека. Мы сумеем разрешить этот вопрос, если вспомним о существенном различии между намерением и дурным желанием. Мы называем намерением свободное согласие воли на стремление души, побеждённой искушением и поддавшейся ему. В то же время дурное желание может возникнуть без свободного выбора и согласия, когда в душе возникает смутное стремление совершить зло. В силу этого, если в предыдущих заповедях Господь желал, чтобы закон любви смирял волю, стремления и дела человека, то теперь Он желает, чтобы ему были подчинены мысли, зарождающиеся в сознании, и чтобы ни одна из них не была направлена на противоположное. Ранее Бог запретил нашим сердцам предаваться гневу, ненависти, блуду, алчности, лжи. Теперь Он запрещает нашему уму тревожить наше сердце, подталкивая его к подобным делам.

50. Neque vero sine causa tantam rectitudinem exigit. Nam quis aequum esse neget, omnes animae potentias charitate occupari? Siqua autem a charitatis scopo aberret, quis morbosam esse inficietur? Iam vero unde fit ut animum tuum subeant cupiditates fratri tuo damnosae, nisi quod neglecto illo, tibi uni studes? Si enim charitate totus esset imbutus animus, nulla eius particula talibus imaginationibus pateret. Vacuum ergo eatenus charitate esse oportet, quatenus concupiscentiam recipit. Obiiciet quispiam non tamen consentaneum esse ut phantasiae, quae temere volutantur in mente, et tandem evanescunt, pro concupiscentiis, quarum sedes in corde est, damnentur. Respondeo, hic quaestionem esse de eius generis phantasiis quae dum mentibus obversantur, simul animum cupiditate mordent ac feriunt; quandoquidem nunquam in mentem venit optare aliquid quin cor excitatum saliat. Mirabilem ergo dilectionis ardorem Deus^b mandat, quem ne minimis quidem concupiscentiae tricis vult impediri^c. Animum mirifice compositum requirit, quem ne levibus quidem aculeis commoveri contra dilectionis legem patitur. Ad hanc intelligentiam mihi primum viam aperuit Augustinus, ne gravi suffragio destitui eam putes¹. Etsi autem qualibet prava cupiditate interdicere consilium Domini fuit, ea tamen obiecta in exemplum proposuit quae falsa delectationis imagine nos ut plurimum capiunt: nequid cupiditati prorsus relinqueret, ubi ab iis rebus retrahit in quas potissimum insanit et exultat. En 390 secunda Legis tabula, in qua satis admonemur quid hominibus debeamus propter Deum^a, a cuius consideratione pendet tota charitatis ratio. Quare frustra inculcaveris quaecunque in hac tabula docentur officia, nisi doctrina tua Dei timore et reverentia, tanquam fundamento, subnitatur. || Qui duo praecepta quaerunt in concupiscentiae prohibitione¹, perversa sectione quod unum erat lacerare^b, prudens lector me tacente iudicabit. Nec obstat quod secundo repetitur verbum Non concupisces: quia ubi domum posuit, partes eius enumerat, ab uxore incipiens. Unde clare patet, uno contextu, quod recte Hebraei faciunt, legendum esse, ac Deum in summa praecipere, ut quod possidet quisque, maneat salvum et intactum non modo ab iniuria aut libidine fraudandi, sed a minima etiam cupiditate quae animos sollicitet^c.

50. Et n’est pas sans cause qu’il requiert une si grande droiture. Car qui est-ce qui niera que ce ne soit raison que toutes les vertus de l’ame soyent appliquées à charité? Et si aucune en est destournée, qui est-ce qui niera qu’elle ne soit vicieuse? Or dont vient cela que quelque cupidité dommageuse à ton prochain entre en ton entendement, sinon d’autant qu’en ne tenant conte des autres tu cherches seulement ton profit? Car si tout ton cœur estoit occupé de charité, nulle telle imagination n’y auroit entrée. Il faut donc dire qu’il est vuide de charité, entant qu’il reçoit telles concupiscences. Quelcun objectera, qu’il n’est pas toutesfois convenable que les fantasies qui voltigent au cerveau, et apres s’esvanouissent, soyent condamnées pour concupiscences lesquelles ont leur siege dedans le cœur. Je respon qu’il est ici question des fantasies lesquelles non seulement passent au travers du cerveau, mais aussi poignent le cœur de concupiscence: veu que jamais nous ne concevons en la pensée quelque desir ou souhait, que le cœur n’en soit touché ou enflambé. Nostre Seigneur donc commande une merveilleuse ardeur de charité, laquelle il ne veut estre empeschée de la moindre concupiscence du monde. Il requiert un cœur merveilleusement bien reiglé, lequel il ne veut estre aucunement piqué d’un seul aiguillon contre la Loy de charité. Sainct Augustin m’a fait ouverture à entendre ce precepte, afin qu’il ne semble à quelcun que je soye seul en mon opinion. Or combien que l’intention de Dieu ait esté de defendre toute mauvaise cupidité, neantmoins il a mis pour exemple les objects qui ont accoustumé le plus souvent de nous attirer et decevoir: en quoy faisant il ne permet rien à la cupidité de l’homme quand il la retire des choses esquelles elle est principalement enclinée. Nous avons maintenant la seconde table de la Loy, laquelle nous admonneste amplement de ce que nous devons aux hommes pour l’amour de Dieu, sur lequel est fondée la charité. Parquoy on auroit beau inculquer les choses qui sont enseignées en ceste seconde Table, sinon que telle doctrine fust premierement appuyée sur la crainte et reverence de Dieu, comme sur son fondement. Ceux qui partissent ce commandement en deux, deschirent ce que Dieu avoit uni, comme tous Lecteurs de sain jugement le pourront voir, encore que je m’en taise. Et ne doit challoir que ce verbe, Tu ne convoiteras point, est reiteré pour la seconde fois: car Dieu apres avoir nommé la maison, raconte les parties d’icelle, commençant à la femme: dont il appert qu’il y a une liaison comme de choses conjointes, et pourtant qu’il faut lire tout d’une traitte, comme les Hebrieux n’ont point mal advisé. Dieu donc commande en somme, que non seulement on s’abstienne de frauder et mal faire, et qu’on laisse à chacun ce qu’il possede sauf et entier, mais aussi qu’on ne soit touché de nulle convoitise qui solicite les cœurs à porter nuisance à autruy.

50. Nor is it without cause that he requires such consummate rectitude. For who can deny that it is reasonable for all the powers of our souls to be under the influence of love? But if any one deviate from the path of love, who can deny that that soul is in an unhealthy state? Now, whence is it, that your mind conceives desires prejudicial to your neighbour, but that, neglecting his interest, you consult nothing but your own? For if your heart were full of love, there would be no part of it exposed to such imaginations. It must therefore be destitute of love, so far as it is the seat of concupiscence. Some one will object, that it is unreasonable, that imaginations, which without reflection flutter about in the mind, and then vanish away, should be condemned as symptoms of concupiscence, which has its seat in the heart. I reply, that the present question relates to that kind of imaginations, which, when they are presented to our understandings, at the same time strike our hearts, and inflame them with cupidity; since the mind never entertains a wish for any thing after which the heart is not excited to pant. Therefore God enjoins a wonderful ardour of love, which he will not allow to be interrupted even by the smallest degree of concupiscence. He requires a heart admirably well regulated, which he permits not to be disturbed with the least emotion contrary to the law of love. Do not imagine that this doctrine is unsupported by any great authority; for I derived the first idea of it from Augustine. Now, though the design of the Lord was to prohibit us from all corrupt desires, yet he has exhibited, as examples, those objects which most generally deceive us with a fallacious appearance of pleasure; that he might not leave any thing to concupiscence, after having driven it from those objects towards which it is most violently inclined. Behold, then, the second table of the law, which sufficiently instructs us in the duties we owe to men for the sake of God, on regard to whom the whole rule of love depends. The duties taught in this 373 second table, therefore, we shall inculcate in vain, unless our instruction be founded on the fear and reverence of God. To divide the prohibition of concupiscence into two precepts, the discerning reader, without any comment of mine, will pronounce to be a corrupt and violent separation of what is but one. Nor is the repetition of this phrase, “Thou shalt not covet,” any objection against us; because, having mentioned the house or family, God enumerates the different parts of it, beginning with the wife. Hence it clearly appears that it ought to be read, as it is correctly read by the Hebrews, in one continued connection; and in short, that God commands, that all that every man possesses remain safe and entire, not only from any actual injury or fraudulent intention, but even from the least emotion of cupidity that can solicit our hearts.

50. Why God requires so much purity. Objection. Answer. Charity toward our neighbour here principally commended. Why house, wife, man-servant, maid-servant, ox, and ass, &c., are mentioned. Improper division of this Commandment into two.

Nor is such rectitude demanded without reason. For who can deny the propriety of occupying all the powers of the mind with charity? If it ceases to have charity for its aim, who can question that it is diseased? How comes it that so many desires of a nature hurtful to your brother enter your mind, but just because, disregarding him, you think only of yourself? Were your mind wholly imbued with charity, no portion of it would remain for the entrance of such thoughts. In so far, therefore, as the mind is devoid of charity, it must be under the influence of concupiscence. Some one will object that those fancies which casually rise up in the mind, and forthwith vanish away, cannot properly be condemned as concupiscences, which have their seat in the heart. I answer, That the question here relates to a description of fancies which while they present themselves to our thoughts, at the same time impress and stimulate the mind with cupidity, since the mind never thinks of making some choice, but the heart is excited and tends towards it. God therefore commands a strong and ardent affection, an affection not to be impeded by any portion, however minute, of concupiscence. He requires a mind so admirably arranged as not to be prompted in the slightest degree contrary to the law of love. Lest you should imagine that this view is not supported by any grave authority, I may mention that it was first suggested to me by Augustine.² But although it was the intention of God to prohibit every kind of perverse desire, he, by way of 356example, sets before us those objects which are generally regarded as most attractive: thus leaving no room for cupidity of any kind, by the interdiction of those things in which it especially delights and loves to revel.

Such, then, is the Second Table of the Law, in which we are sufficiently instructed in the duties which we owe to man for the sake of God, on a consideration of whose nature the whole system of love is founded. It were vain, therefore, to inculcate the various duties taught in this table, without placing your instructions on the fear and reverence to God as their proper foundation. I need not tell the considerate reader, that those who make two precepts out of the prohibition of covetousness, perversely split one thing into two. There is nothing in the repetition of the words, “Thou shalt not covet.” The “house” being first put down, its different parts are afterwards enumerated, beginning with the “wife;” and hence it is clear, that the whole ought to be read consecutively, as is properly done by the Jews. The sum of the whole commandment, therefore, is, that whatever each individual possesses remain entire and secure, not only from injury, or the wish to injure, but also from the slightest feeling of covetousness which can spring up in the mind.

50. En niet zonder reden eist Hij zulk een rechtheid. Want wie zou ontkennen, dat het passend is, dat alle krachten der ziel door de liefde in beslag genomen worden? En indien enige kracht van het doelwit der liefde afdoolt, wie zou dan loochenen dat ze krank is? En verder, vanwaar komt het, dat in uw hart begeerten opkomen, die voor uw broeder schadelijk zijn, anders dan daardoor, dat gij met veronachtzaming van hem, alleen voor u zelf ijvert? Want indien uw gehele hart doortrokken was van liefde, zou geen enkel deeltje daarvan openstaan voor zulke overdenkingen. Het moet dus in zoverre van liefde ontbloot zijn, als het de begeerte in zich opneemt. Iemand zal tegenwerpen, dat het niet passend is, dat de gedachten, die zo maar in de geest komen en eindelijk weer verdwijnen, veroordeeld worden als begeerten, wier zetel in het hart is. Ik antwoord, dat het hier gaat over zulke gedachten, die, terwijl ze in de geest verwijlen, tegelijkertijd het gemoed door begeerte bijten en slaan; want nooit komt het ons in de geest iets te wensen, of het hart wordt opgewekt en springt op. Een verwonderlijke gloed der liefde gebiedt God dus, die Hij zelfs niet door de kleinste sprankjes van begeerte belemmerd wil zien. Hij eist een wonderbaarlijk gesteld hart, waarvan Hij niet duldt, dat het zelfs door lichte prikkels bewogen wordt tegen de wet der liefde. Tot dit inzicht heeft Augustinus mij het eerst de weg gebaand; meen dus niet, dat het verstoken is van krachtige steun. Ofschoon het echter 's Heren bedoeling geweest is iedere slechte begeerte te verbieden, heeft Hij toch die dingen tot een voorbeeld gesteld, die ons meestal door een valse schijn van vermaak vangen; opdat Hij de begeerte in het geheel niets zou laten, doordat Hij haar aftrekt van die dingen, op welke zij het meest verzot is en door welke zij het meest opspringt. Ziedaar de tweede tafel der wet, waarin wij voldoende vermaand worden, wat wij de mensen schuldig zijn terwille van God, op wie acht te slaan eis is van het ganse wezen der liefde. En daarom zult ge tevergeefs alle plichten, die in deze tafel geleerd worden, inprenten, indien niet uw leer op de vrees en de eerbied voor God, als op een fundament rust. Zij, die twee geboden zoeken in het verbod der begeerte, snijden verkeerdelijk in tweeën wat één was, gelijk de verstandige lezer, ook zonder dat ik het zeg, zal oordelen. En hieraan doet niets af, dat het woord: gij zult niet begeren, tweemaal herhaald wordt; want nadat Hij het huis genoemd heeft, somt Hij de delen daarvan op, beginnende bij de vrouw. En daaruit blijkt duidelijk, dat men, zoals de Joden terecht doen, in één zin moet doorlezen, en dat God in hoofdzaak beveelt, dat wat ieder bezit, ongeschonden en ongedeerd moet blijven, niet alleen door onrecht of lust tot bedrog, maar ook zelfs door de geringste begeerte, die de gemoederen verontrust.

50. Innerste Rechtschaffenheit!

Diese innere Rechtschaffenheit fordert Gott nicht ohne Grund von uns. Denn wer will es nicht für ein gerechtes Verlangen halten, daß unser Herz mit allen seinen Kräften von der Liebe erfüllt sei? Und wer wird es nicht für ein schlimmes Gebrechen halten, wenn es von dem Richtpunkt der Liebe abweicht? Woher kommt es auch, daß im Herzen Gelüste sich breitmachen, die dem Bruder Schaden bringen, als daher, daß man jenes Ziel aus dem Auge verliert und nur an sich selber denkt? Wäre wirklich das Herz ganz von der Liebe in Anspruch genommen, so fände derartiges Gelüste nirgendwo einen Ansatzpunkt! Wo also die falsche Begierde Raum gewinnt, da muß in diesem Maße der Liebe Raum entzogen sein! Nun wird aber vielleicht jemand einwenden, es sei doch nicht angebracht, daß ungeformte Gedanken, die von selbst im Gemüt auftauchen und schließlich wieder verfliegen, als Begierden, die doch im Herzen ihren Sitz haben, verdammt werden sollten. Ich antworte: hier ist von solchen ungeformten Gedanken die Rede, die zwar im Gemüt aufkommen, aber doch zugleich das Herz mit böser Begierde angreifen und reizen. Denn das Gemüt kann nicht wünschen, ohne daß zugleich das Herz entflammt wird und frohlockt! Gott verordnet also jene wundersame Glut der Liebe, die nach seinem Willen auch nicht die geringste Lust stören soll. Er verlangt jene wunderbare Bereitschaft des Herzens, die sich auch nicht vom kleinsten Stachel gegen das Gebot der Liebe aufbringen läßt. Zu diesem Verständnis hat mir zuerst Augustin den Weg gebahnt, damit man nicht meint, es fehle meiner Behauptung an gewichtigen Gewährsmännern.

Obwohl nun der Herr jedwede böse Begierde verbieten will, nennt er doch als Beispiel besondere Dinge, die uns unter dem trügerischen Schein des Vergnügens besonders gefangennehmen; er will auf diese Weise unserer Begehrlichkeit rein nichts übriglassen, wenn er sie doch von den Dingen weg zieht, die sie am tollsten zu reizen vermögen.

So hält uns also die zweite Tafel des Gesetzes alles vor, was wir den Menschen um Gottes willen schuldig sind; allein an der Betrachtung Gottes aber hängt das ganze Wesen der Liebe. Deswegen wird man auch den Menschen alle Pflichten, die uns die zweite Tafel auferlegt, vergebens einschärfen, wenn diese Unterweisung nicht auf die Furcht und Ehrerbietung vor Gott als festen 250 Grund gegründet ist. Wer nun zwei Gebote annimmt, die die böse Begierde verbieten, der reißt, wie der Leser, auch wenn ich nichts davon sagte, selbst einsehen würde, sinnlos auseinander, was doch zusammengehört. Daß der Ausdruck „Laß dich nicht gelüsten“ zweimal vorkommt, besagt nichts dagegen; denn es wird zunächst das Haus in Betracht gezogen, und dann alles, was dazu gehört, von dem Weibe angefangen. So muß denn offenbar dieser ganze Zusammenhang nach dem rechten Vorbild des hebräischen Textes einheitlich verstanden werden. Danach gebietet Gott allgemein, daß wir alles, was der andere besitzt, weder mit Unrecht und Schadgier, noch auch mit der geringsten Lust unseres Herzens antasten sollen.

50. Waar die liefde heers, is geen plek vir bose begeerte nie²⁰³

Hy vereis inderdaad nie sonder rede so ’n groot opregtheid van ons nie. Want wie sou kon verklaar dat dit nie billik is dat al die vermoëns van die siel deur die liefde beheers word nie? As dit van die doel van die liefde afwyk, wie sou dan ontken dat dit gebrekkig is? Waaruit ontstaan dit dan dat begeertes wat vir jou broer skadelik is, jou gemoed kan inneem anders as net omdat jy hom versmaai en net jou eie belange alleen bevorder? Want as jou gemoed volkome van die liefde deurdronge is, sou geen deeltjie daarvan vir sulke verbeeldingsvlugte oopstaan nie. Dit moet dus sonder die liefde wees in soverre dit die begeerte toelaat.

Iemand sal die beswaar opper dat dit onpaslik is om fantasieë wat blindelings in die gedagte rondfladder en uiteindelik verdwyn, as begeertes wat in die hart gesetel is, te verdoem. My antwoord hierop is dat ons hier te doen het met ’n vraag in verband met sulke fantasieë, wat, terwyl dit in die verstand ronddraai, terselfdertyd met begeerte aan die gemoed knaag en dit deurboor. Want dit kom nooit in ons gedagte op om iets te begeer nie of ons hart begin opgewonde bons. Die Here gebied dus dat ons heerlik van liefde brand, en Hy wil nie hê dat dit selfs deur die onbenulligste begeertes in die wiele gery moet word nie. Hy vereis ’n wonderbaarlik geordende gemoed, en Hy laat nie toe dat ons gemoedere selfs met ligte prikkels teen die liefdeswet in beroering gebring word nie.

Augustinus het eerste vir my die weg gebaan om dit te verstaan,²⁰⁴ om te verhoed dat jy miskien sou dink dat dit sonder gewigtige ondersteuning is. Hoewel dit die Here se doel was om elke bose begeerte te verbied, het Hy tog die begeerte na die dinge wat ons verbeelding met ’n valse skyn van genot die meeste aangryp, as ’n voorbeeld aan ons voorgehou. Sy doel was dus om niks aan begeerte oor te laat wanneer Hy begeerte van daardie voorwerpe wegneem waaroor dit die meeste in verrukking en vervoering is nie.

Daar het jy nou die tweede tafel van die wet. Daarin word ons genoegsaam geleer wat ons van Godsweë aan ons medemens verskuldig is. Die hele grondslag van die naasteliefde is trouens van die nadenke 553 oor God afhanklik. Daarom sal jy tevergeefs al die pligte wat in hierdie tafel geleer word, in iemand indril tensy jou onderwysing op die vrees en eerbied vir God soos op ’n fondament gegrond is.

Sonder dat ek daaroor praat, sal ’n verstandige leser kan oordeel dat die mense wat twee gebooie in die begeertegebod soek, verkeerdelik versnipper en uitmekaar skeur wat net een gebod is.²⁰⁵ Die feit dat die woorde: “Jy mag nie begeer nie”, twee keer herhaal word, doen geen afbreuk daaraan nie, want wanneer Hy die huis van ons naaste aan ons voorgehou het, noem Hy die dele daarvan op, beginnende by jou naaste se vrou. Daaruit is dit duidelik dat ons dit kontekstueel as ’n eenheid moet lees, soos die Jode tereg doen. Dit is ook duidelik dat God samevattend gebied dat alles wat iemand besit, veilig en ongedeerd moet bly en nie alleen sonder onreg of bose lus om hom te bedrieg moet wees nie maar ook sonder die geringste begeerte wat ons gemoedere onrustig kan maak.

‘n Samevatting van die bespreking van die wet (Afdeling 51-59)

50. Бог не без оснований требует столь глубокой праведности. Кто станет отрицать правомерность того, что все душевные добродетели должны служить братской любви? А если хоть одна из них отклонилась от этого пути, то кто не согласится с тем, что сама душа порочна? Как получается, что едва в твоём сознании родилось некое намерение, способное нанести ущерб твоему ближнему, то, не принимая в расчёт остальных людей, ты ищешь исключительно собственной выгоды? Но если твоё сердце исполнено любви, то никакое подобное намерение не возникнет и в твоём сознании. Если же такие желания овладевают твоим сердцем, то, значит, оно лишено любви.

Кто-нибудь может возразить: неразумно полагать, что возникающие в мозгу и быстро исчезающие фантазии подлежат осуждению за желания, которые возникают в сердце. Я отвечу, что речь здесь идет о фантазиях, которые не просто возникают в мозгу, а захватывают вожделением также и сердце, так как мы никогда не схватываем мыслью желание или стремление, которым не было бы затронуто и воспламенено наше сердце. Поэтому наш Господь требует горячей любви к ближнему, не омрачённой ни малейшим посторонним желанием. Он требует совершенно умиротворенного сердца, которое не могло бы уколоть никакое жало, возбуждая его против Закона любви. Постичь это предписание помог мне св. Августин - говорю это для того, чтобы не создалось впечатления, будто это только мое собственное мнение. Хотя намерение Бога состояло в запрещении всякого дурного желания, в качестве примера Он привёл то, что влечёт и соблазняет нас чаще всего. Тем самым Он не оставляет никакой лазейки для человеческой алчности, ибо исключает её главные предметы.

Такова вторая Скрижаль Закона: она показывает нам наш долг по отношению к людям, исходящий из любви к Богу, на которой зиждется любовь к ближнему. Было бы тщетно внушать людям правила, записанные на второй Скрижали, если бы это учение не опиралось как на своё основание на страх перед Богом и на почитание Его. Люди, разделяющие эту заповедь на две, разрывают то, что Бог объединил. Это могут увидеть все здравомыслящие читатели, даже если бы я об этом умолчал. Не имеет значения, что глагол «не желай» повторён дважды: Бог, сказав «дом», перечисляет его составляющие, начиная с жены. Из этого можно сделать вывод об их неразрывной связи и в силу этого воспринимать заповедь целиком, как совершенно справедливо делали древние евреи. Бог сразу же повелевает, что нужно не только воздерживаться от кражи и причинения вреда ближнему, не только сохранять целым и невредимым его имущество, но и не допускать ни малейшего желания, склоняющего сердце к причинению вреда другому.

51. | ^dQuorsum vero spectet Lex universa, non erit nunc difficile iudicium, nempe in iustitiae complementum: ut hominis vitam ad divinae puritatis exemplar formet. Ita enim suum ingenium Deus illic delineavit, ut siquis factis quicquid illic praecipitur repraesentet, imaginem Dei quodammodo sit in vita expressurus. Quamobrem Moses, quum summam illius reducere Israelitis in memoriam vellet, Et nunc Israel (aiebat) quid petit abs te Dominus Deus tuus, nisi ut timeas Dominum, et ambules in viis eius: diligas eum, ac servias ei in toto corde, et in tota anima, custodiasque mandata eius [Deut. 10. c. 12]? Nec cessabat eadem occinere illis quoties indicandus erat Legis scopus. Huc ita^e respicit Legis doctrina, ut hominem vitae sanctitate cum Deo suo coniungat, et (quemadmodum alibi Moses loquitur) cohaerere faciat.² || Porro eius sanctitatis perfectio in duobus iam recitatis capitibus sita est, Ut diligamus Dominum Deum ex toto corde, tota anima, totis viribus [Deut. 6. a. 5, et 11. b. 13], et Proximum, sicut nosipsos^{3 f}. Ac primum quidem est ut Dei dilectione anima nostra omni ex parte impleatur. Ex ea protinus ultro fluet proximi dilectio. || Quod ostendit Apostolus, dum scribit finem praecepti esse charitatem ex^g conscientia pura, et fide non simulata [1. Tim. 1. a. 5]. Vides, tanquam in capite collocari conscientiam, et fidem non simulatam: hoc est, uno verbo, veram pietatem: inde charitatem deduci. || Fallitur ergo siquis autumat rudimenta quaedam et 391 primordia iustitiae duntaxat in Lege tradi, quibus homines ad tyrocinium inchoentur, non etiam dirigantur ad rectam bonorum operum metam^{a 1}; quando ultra illam Mosis et hanc Pauli sententiam, ad supremam perfectionem nihil desiderare queas. Quo enim quaeso, procedere volet, qui ista institutione contentus non erit, qua homo ad timorem Dei, ad spiritualem cultum, ad mandatorum obedientiam, ad sequendam viae Domini rectitudinem, denique ad puritatem conscientiae, synceram fidem et dilectionem eruditur? Unde confirmatur illa Legis interpretatio, quae omnia pietatis et dilectionis officia in eius praeceptis vestigat et reperit. Qui enim arida ieiunaque tantum elementa sectantur, acsi dimidia ex parte voluntatem Dei edoceret, finem illius, teste Apostolo, nequaquam tenent.

51. Il ne sera pas maintenant difficile à juger quel est le but de la Loy, assavoir une justice parfaite, à ce que la vie de l’homme soit conformée à la pureté de Dieu, comme à un patron. Car nostre Seigneur a tellement depeint sa nature en la Loy, que si quelcun accomplissoit ce qui y est commandé, il representeroit en sa vie l’image de Dieu. Pourtant Moyse voulant sommairement reduire en memoire au peuple d’Israel ses commandemens: Et qu’est-ce Israel, disoit-il, que te commande ton Dieu, sinon que tu le craignes et chemines en ses voyes? que tu l’aimes, et que tu le serves de tout ton cœur, en toute ton ame, et gardes ses commandemens (Deut 10:12)? Et ne cessoit de leur repeter cela, toutes fois et quantes qu’il vouloit remonstrer la fin de la Loy. Voila donc à quoy regarde la doctrine de la Loy: c’est de conjoindre l’homme par saincteté de vie à son Dieu, et comme Moyse dit en un autre lieu, le faire adherer avec luy. Or l’accomplissement de ceste saincteté gist en ces deux articles: que nous aimions le Seigneur Dieu de tout nostre cœur, de toute nostre ame, et de toutes nos forces: en apres, nostre prochain comme nousmesme (Deut 6:5; 11:13; Matth. 22:37). Le premier donc est, que nostre ame soit entierement remplie de la charité de Dieu: de là apres s’ensuyvra la dilection de nostre prochain. C’est ce qu’entend l’Apostre quand il dit que la fin des commandemens est charité, de conscience pure et foy non feinte (1 Tim. 1:5). Nous voyons comment la bonne conscience et la foy, c’est à dire en un mot, la pieté et crainte de Dieu, est mise au dessus comme au chef: et de là apres est deduite la charité. Ce seroit donc folie de penser que la Loy n’enseignast sinon quelques petits rudimens de justice, pour introduire seulement les hommes à un commencement, et non pas pour les conduire en parfaite voye, veu que nous ne saurions desirer une plus grande perfection, que celle qui est comprise en la sentence de Moyse, et celle de sainct Paul. Car où voudra tendre celuy qui ne sera point content de l’instruction, par laquelle l’homme est dressé et formé à la crainte de Dien, au service spirituel de sa majesté, à l’obeissance des commandemens, à la droiture de Dieu et de sa voye? finalement à pureté de conscience, syncerité de foy et dilection? Par laquelle raison est confermée l’exposition que nous avons mise, en reduisant aux commandemens de la Loy tout ce qui est requis à pieté et charité, car ceux qui s’arrestent à je ne say quels elemens, comme si elle n’enseignoit qu’à demy la volonté de Dieu, ne tiennent point bien la fin d’icelle, comme dit l’Apostre.

51. But what is the tendency of the whole law, will not now be difficult to judge: it is to a perfection of righteousness, that it may form the life of man after the example of the Divine purity. For God has so delineated his own character in it, that the man who exemplifies in his actions the precepts it contains, will exhibit in his life, as it were, an image of God. Wherefore, when Moses would recall the substance of it to the remembrance of the Israelites, he said, “And now, Israel, what doth the Lord thy God require of thee, but to fear the Lord thy God, to walk in all his ways, and to love him, and to serve the Lord thy God with all thy heart, and with all thy soul, to keep the commandments of the Lord?”⁸⁹⁷ Nor did he cease to reiterate the same things to them, whenever he intended to point out the end of the law. The tendency of the doctrine of the law is to connect man with his God, and, as Moses elsewhere expresses it, to make him cleave to the Lord in sanctity of life.⁸⁹⁸ Now, the perfection of this sanctity consists in two principal points, already recited—“that we love the Lord our God with all our heart, and with all our soul, and with all our strength, and with all our mind; and our neighbour as ourselves.”⁸⁹⁹ And the first is, that our souls be completely filled with the love of God. From this the love of our neighbour will naturally follow; as the Apostle signifies, when he says, that “the end of the commandment is charity out of a pure heart, and of a good conscience, and of faith unfeigned.”⁹⁰⁰ Here we find a good conscience and faith unfeigned, that is, in a word, true piety, stated to be the grand source from which charity is derived. He is deceived, therefore, who supposes that the law teaches nothing but certain rudiments and first principles of righteousness, by which men are introduced to the commencement, but are not directed to the true goal of good 374 works; since beyond the former sentence of Moses, and the latter of Paul, nothing further can be wanted to the highest perfection. For how far will he wish to proceed, who will not be content with this instruction, by which man is directed to the fear of God, to the spiritual worship of him, to the observance of his commands, to persevering rectitude in the way of the Lord, to purity of conscience, and sincere faith and love? Hence we derive a confirmation of the foregoing exposition of the law, which traces and finds in its precepts all the duties of piety and love. For they who attend merely to dry and barren elements, as though it taught them but half of the Divine will, are declared by the Apostle to have no knowledge of its end.

51. The last part of the chapter. The end of the Law. Proof. A summary of the Ten Commandments. The Law delivers not merely rudiments and first principles, but a perfect standard of righteousness, modelled on the divine purity.

It will not now be difficult to ascertain the general end contemplated by the whole Law—viz. the fulfilment of righteousness, that man may form his life on the model of the divine purity. For therein God has so delineated his own character, that any one exhibiting in action what is commanded, would in some measure exhibit a living image of God. Wherefore Moses, when he wished to fix a summary of the whole in the memory of the Israelites, thus addressed them, “And now, Israel, what does the Lord thy God require of thee, but to fear the Lord thy God, to walk in all his ways, and to love him, and to serve the Lord thy God with all thy heart, and with all thy soul, to keep the commandments of the Lord and his statutes which I command thee this day for thy good?” (Deut. 10:12, 13). And he ceased not to reiterate the same thing, whenever he had occasion to mention the end of the Law. To this the doctrine of the Law pays so much regard, that it connects man,by holiness of life, with his God; and, as Moses elsewhere expresses it (Deut. 6:5; 11:13), and makes him cleave to him. Moreover, this holiness of life is comprehended under the two heads above mentioned. “Thou shalt love the Lord thy God with all thy heart, and with all thy soul, and with all thy mind, and with all thy strength, and thy neighbour as thyself.” First, our mind must be completely filled with love to God, and then this love must forthwith flow out toward our neighbour. This the Apostle shows when he says, “The end of the commandment is charity out of a pure heart, and a good conscience, and of faith unfeigned,” (1 Tim. 1:5). You see that conscience and faith unfeigned are placed at the head, in other words, true piety; and that from this charity is derived. It is a mistake then to suppose, that merely the rudiments and first principles of righteousness are delivered in the Law, to form, as it were, a kind of introduction to good works, and not to guide to the perfect performance of them. For complete perfection, nothing more can be required than is expressed in these passages of Moses and Paul. How far, pray, would he wish to go, who is not satisfied with the instruction which directs man to the fear of God, to spiritual worship, practical obedience; in fine, purity of conscience, faith unfeigned, and charity? This confirms that interpretation of the Law which searches out, and finds in its precepts, all the duties of piety and charity. Those who merely search for dry and meagre elements, as if it taught the will of God only by halves, by no means understand its end, the Apostle being witness.

51. Nu zal het niet moeilijk zijn te oordelen, waartoe de ganse wet dient, namelijk tot vervulling der gerechtigheid: opdat ze het leven van de mens vorme naar het voorbeeld der Goddelijke reinheid. Want God heeft daar zijn aard zo getekend, dat, indien iemand in zijn daden verwezenlijkt, al wat daar bevolen wordt, hij het beeld Gods in zijn leven enigszins zal uitdrukken. Toen daarom Mozes de hoofdinhoud der wet de Israëlieten in het geheugen wilde roepen, zeide hij (Deut. 10:12) "Nu dan, Israël, wat eist de Here, uw God, van u, dan de Here uw God te vrezen, en in zijn wegen te wandelen, en Hem lief te hebben en te dienen met uw ganse hart en uw ganse ziel, en zijn geboden te bewaren? En hij liet niet na ditzelfde te herhalen telkens wanneer het doelwit der wet moest worden aangewezen. Hierop is dus de leer der wet gericht, dat zij de mens door heiligheid des levens met zijn God verenigt, en (zoals Mozes elders zegt) Hem doet aanhangen. Verder is de volmaking dezer heiligheid gelegen in de twee reeds vermelde hoofdzaken, dat wij de Here, onze God, beminnen met geheel ons hart, geheel onze ziel en al onze krachten en onze naaste als onszelf. En het eerste is, dat onze ziel in allen dele met de liefde tot God vervuld worde. Daaruit zal dan terstond de liefde tot de naaste voortvloeien. Dit toont de apostel aan (1 Tim. 1:5) wanneer hij schrijft, dat het einde des gebods is liefde uit een rein hart, en uit een goed geweten en uit een ongeveinsd geloof. Gij ziet, dat het geweten en het ongeveinsd geloof, dat is in één woord, de ware vroomheid, als het ware bovenaan gezet worden; en dat die liefde daaruit wordt afgeleid. Men vergist zich dus, wanneer men meent, dat in de wet slechts de eerste beginselen en de aanvang der gerechtigheid worden geleerd, waardoor de mensen tot het eerste onderricht gebracht en niet ook tot de juiste eindpaal der goede werken geleid zouden worden: want boven die uitspraak van Mozes en die van Paulus uit, zou men niets meer kunnen verlangen tot de hoogste volmaking. Want waarheen, vraag ik u, zou hij willen gaan, die met die onderwijzing niet tevreden is, door welke de mens tot de vrees Gods, tot de geestelijke godsdienst, tot de gehoorzaamheid aan de geboden, tot het bewandelen van de rechte weg des Heren en eindelijk tot de reinheid van geweten, een oprecht geloof en oprechte liefde onderricht wordt? En daaruit wordt die uitlegging der wet bevestigd, die alle plichten der vroomheid en liefde in haar geboden naspeurt en vindt. Want zij, die slechts de droge en dorre beginselen zoeken, alsof de wet slechts ten halve Gods wil leerde, kennen haar bedoeling, volgens getuigenis van de apostel, niet.

51. Das Gesetz als Ganzes. Die Summe des Gesetzes

Jetzt ist es auch nicht mehr schwer zu sagen, was das Gesetz als Ganzes will: nämlich vollkommene Gerechtigkeit; es will des Menschen Leben nach dem Bilde göttlicher Reinheit gestalten. Denn Gott hat im Gesetz sein heiliges Wesen derart deutlich kundgetan, daß der, welcher das Gebotene mit Taten darstellen würde, gewissermaßen Gottes Ebenbild zum Ausdruck brächte! So sagt auch Mose, um den Israeliten den Hauptinhalt des Gesetzes zusammenzufassen: „Nun, Israel, was fordert der Herr, dein Gott, von dir, denn daß du den Herrn, deinen Gott, fürchtest, daß du in seinen Wegen wandelst und liebest ihn und dienest dem Herrn, deinem Gott, von ganzem Herzen und von ganzer Seele, daß du die Gebote des Herrn haltest ...“ (Deut. 10,12.13). Und jedesmal, wenn er dem Volk das Wichtigste am Gesetz vorhalten wollte, hat er ihm immer wieder das gleiche zugerufen! Die Unterweisung des Gesetzes hat ja zum Ziele, daß es uns in Heiligkeit des Lebens mit unserem Gott verbinde und uns — wie Mose an anderer Stelle sagt — an Gott fest hangen lasse (Lev. 19,2).

So besteht denn die vollkommene Heiligkeit in den schon erwähnten zwei Stücken: „Du sollst den Herrn, deinen Gott, liebhaben von ganzem Herzen, von ganzer Seele und aus allem Vermögen“ (Deut. 6,5; 11,13; Calvin zitiert in der 1. Pers. Plur.) und „Du sollst deinen Nächsten lieben als dich selbst“ (Lev. 19,18). Das Entscheidende aber ist es, daß unser Herz ganz und gar von der Liebe zu Gott erfüllt werde. Daraus fließt dann die Liebe zum Nächsten ganz von selbst hervor. Das zeigt auch der Apostel: „Die Hauptsumme des Gebotes ist Liebe von reinem Herzen und von gutem Gewissen und von ungefärbtem Glauben“ (1. Tim. 1,5). Da wird also das reine Gewissen und der ungefärbte Glaube gewissermaßen an die Spitze gestellt, das heißt aber mit einem Wort: an erster Stelle steht die wahre Frömmigkeit, und aus ihr folgt die Liebe! Es ist also irrig, wenn man meint, im Gesetz seien uns bloß Anfangsgründe oder Ansätze der Gerechtigkeit mitgeteilt, mit denen die Menschen sozusagen Neulingsunterricht bekämen, aber noch nicht zum wahren Ziel der guten Werke hingeleitet würden. Denn als höchste Vollkommenheit kann man doch nicht mehr verlangen, als es Mose und Paulus in den erwähnten Sätzen ausgesprochen haben. Wo will denn ein Mensch weiter hin, der nicht damit zufrieden ist, in der Furcht Gottes, der geistlichen Anbetung, dem Halten der Gebote, im Befolgen der rechten Wege des Herrn, in der Reinheit des Gewissens und in lauterem Glauben und reiner Liebe unterwiesen zu werden? So bestätigt sich also jene Auslegung des Gesetzes als richtig, die in seinen Geboten alle Pflichten der Frömmigkeit und der Liebe sucht und findet. Wer dagegen im Gesetz nur dürre und unreife Anfangsgründe sucht, als ob es den Willen Gottes bloß halb lehrte, der hat von seiner wahren Absicht nach dem Zeugnis des Apostels noch nichts begriffen.

51. Die doel van die wet is die vervulling van geregtigheid.

Nou kan ons maklik oordeel wat die doel van die wet in sy geheel is, naamlik die vervulling van geregtigheid sodat dit die mens se lewe in vergelyking met die voorbeeld van God se reinheid kan vorm. Want God het sy eie aard daar so afgeteken dat as iemand met sy dade alles sou uitbeeld wat daarin gebied word, hy in ’n sekere sin in sy lewe aan die beeld van God uitdrukking sou gee. Toe Moses die Israeliete aan die samevatting van die wet wou herinner, het hy daarom gesê: “En nou, Israel, wat eis die Here, jou God, van jou, as net dat jy die Here moet vrees, in al sy weë moet wandel, Hom moet liefhê, Hom met jou hele hart moet dien en met jou hele siel en dat jy sy gebooie moet bewaar?”²⁰⁶ Hy het ook nie daarvan afgesien om dieselfde dinge te profeteer wanneer hy die doel van die wet vir hulle moes aandui nie. Die onderwysing van die wet is dus daarop gerig om die mens deur ’n heilige lewe aan sy God te verbind en, soos Moses elders sê, te maak dat Hy Hom aanhang.²⁰⁷

Die volmaaktheid van sy heiligheid is verder geleë in die twee hoofaspekte wat ons reeds opgenoem het, naamlik dat ons die Here, ons God, 554  uit ons hele hart, ons hele siel en met al ons kragte moet liefhê en ons naaste soos onsself.²⁰⁸ Die belangrikste hiervan is dat ons siel ten voile met die liefde vir God vervul moet word. Daaruit vloei onmiddellik die liefde teenoor die naaste voort. Dit bewys die apostel wanneer hy skryf dat die doel van die gebod liefde uit ’n rein gewete en uit ’n ongeveinsde geloof is.²⁰⁹ Dit beteken, om dit saam te vat, ware godsvrug, waaruit naasteliefde afgelei word.

Iemand mislei homself dus as hy meen dat ons net sekere grondbeginsels en die eerste beginsels van geregtigheid in die wet geleer word, waarmee mense soos rekrute ’n begin kan maak maar tog nie op die ware oogmerk van goeie werke gerig kan word nie.²¹⁰ Want vir die hoogste volmaaktheid kan ’n mens niks meer verlang as hierdie woorde van Moses en Paulus nie. Want, vra ek jou, waarheen wil iemand nou eintlik gaan wat nie met hierdie onderwysing tevrede is nie? Daarvolgens word die mens tog opgelei in die vrees van God, in die geestelike godsdiens, in die gehoorsaamheid aan sy gebooie, in die bewandeling van die weë van geregtigheid van die Here, kortom: in ’n rein gewete, ’n opregte geloof en liefde. Hieruit word die interpretasie van die wet bevestig wat al die pligte van godsvrug en liefde in die gebooie daarvan naspeur en vind. Want die mense wat slegs dooie en uitgemergelde beginsels daarin soek, net asof dit God se wil maar net halfpad sou leer, hou glad nie rekening met die doel van die wet soos die apostel daarvan getuig nie.

51. Теперь нетрудно увидеть, какова цель Закона. Это совершенная праведность, уподобление жизни человека чистоте Бога как образцу. Ибо наш Господь настолько полно запечатлел в Законе свою природу, что, если бы кто-то исполнил всё, что в нём заповедано, такой человек представил бы своею жизнью образ Бога. Поэтому Моисей, стремясь вложить в сознание народа Израиля главный смысл Божьих заповедей, говорит: «Итак, Израиль, чего требует от тебя Господь, Бог твой? Того только, чтобы ты боялся Господа. Бога твоего, ходил всеми путями Его, и любил Его, и служил Господу, Богу твоему, от всего сердца твоего и от всей души твоей, чтобы соблюдал заповеди Господа и постановления Его» (Втор 10:12-13). И он не уставал повторять это всякий раз, когда хотел показать цель и смысл Закона. Вот в чём состоит учение Закона: в соединении человека через святость его жизни с его Богом. Или, как говорит Моисей в другом месте, в вовлечении человека в святость Бога (Лев 19:2).

Достижение подобной святости заключается в исполнении двух повелений: любить Господа Бога всем сердцем своим, всею душою своею и всеми силами своими (Втор 6:5; 11:13) и любить ближнего своего как самого себя (Лев 19:18; Мф 22:37-39). Смысл первого повеления в том, чтобы вся наша жизнь наполнилась любовью к Богу. Из неё следует любовное расположение к ближнему. Именно это имеет в виду апостол, когда говорит: «Цель же увещания есть любовь от чистого сердца и доброй совести и нелицемерной веры» (1 Тим 1:5). Мы видим, что добрая совесть и вера, то есть благочестие и страх перед Богом, поставлены превыше всего, как глава. Из них выводится любовь. Безумие думать, будто Закон преподаёт лишь начатки праведности, чтобы побудить людей сделать первые шаги, а не ведёт их уже по пути совершенства. Ибо мы не можем и желать большего совершенства, нежели то, что указано в речениях Моисея и св. Павла. К чему ещё хочет двигаться тот, кто не удовлетворяется наставлениями, воспитывающими человека в страхе Божьем, побуждающими его на духовное служение величию Бога, на послушание его заповедям, на хождение его правым путём? На чистоту совести, искренность веры и любовь наконец? Поэтому вполне подтверждена правомерность нашего толкования, в котором все обязанности благочестия, веры и любви мы свели к заповедям Закона. Те же, кто задерживается на каких-то мелких деталях, словно воля Бога отражена в Законе лишь наполовину, совершенно не понимают его цели, как о ней говорит апостол.

52. Enimvero quia in commemoranda Legis summa interdum Christus et Apostoli priorem tabulam praetermittunt, ea in re plurimi hallucinantur, dum eorum verba ad utranque tabulam trahere volunt. Vocat Christus apud Matthaeum praecipua Legis misericordiam, iudicium et fidem [Matt. 23. c. 23^b]. Sub fidei vocabulo mihi non est ambiguum quin veritatem erga homines^c designet. Atqui, ut sententia in totam Legem protendatur, quidam pro religione erga Deum^d accipiunt²: frustra certe; nam Christus de his operibus disserit quibus homo se iustum approbare debet. Hanc rationem si observemus, desinemus etiam mirari cur alibi roganti adulescenti quae sint mandata quorum observatione ad vitam ingredimur, haec sola respondeat. Non occides, Non moechaberis, Non furaberis, Non falsum testimonium dices. Honora patrem et matrem, Dilige proximum tuum sicut teipsum [Matt. 19. d. 18^e]. Siquidem prioris tabulae obedientia aut in cordis affectu, aut in ceremoniis fere erat. Cordis affectus non apparebat, ceremoniis hypocritae assidue incumbebant: at opera charitatis talia sunt ut solidam iustitiam per ea testemur. || Hoc vero ita passim occurrit in Prophetis, ut lectori mediocriter exercitato familiare esse debeat. Nam fere quoties hortantur ad poenitentiam, omissa priore tabula, fidem, iudicium, misericordiam et aequitatem urgent. Neque hoc modo praetereunt Dei timorem, sed eius seriam probationem a signis exigunt. Hoc quidem notum est, ubi de 392 Legis observatione disserunt, plaerunque insistere in secunda tabula: quia illic maxime perspicitur iustitiae et integritatis studium. Neque opus est recensere locos: quia per se quisque facile animadvertet quod dico^a.

52. Toutesfois pource que Christ et ses Apostres aucune fois en recitant la somme de la Loy, ne font nulle mention de la premiere Table, il faut que nous touchions un mot de cela, à cause que plusieurs s’y abusent, referans les parolles à toute la Loy, lesquelles sont dites de la moitié. Christ en sainct Matthieu dit que le principal de la Loy gist en misericorde, jugement et foy (Matth. 23:23). Par ce mot de Foy, il n’y a doute qu’il ne signifie Verité, contraire à feintise et tromperie; neantmoins pour estendre ceste sentence à la Loy universelle, aucuns prennent le mot de Foy pour religion, ce qui est frivole: car Christ parle là des œuvres par lesquelles l’homme doit faire apparoistre sa justice. Si nous observons ceste raison, il ne nous sera point de merveille pourquoy en un autre lieu, estant interrogué quels sont les commandemens qu’il faut observer en la vie eternelle, il respond que ce sont ceux qui s’ensuyvent, Tu ne tueras point, Tu ne paillarderas point, Tu ne desrobberas point, Tu ne diras point faux tesmoignage, Tu honnereras pere et mere, Tu aimeras ton prochain comme toy-mesme (Matth. 19:18): car l’observation de la premiere Table estoit située ou en l’affection interieure du cœur, ou en ceremonies. L’affection du cœur n’apparoissoit point: les hypocrites observoyent les ceremonies plus diligemment que tous autres. Ce sont donc les œuvres de charité qui rendent plus certain tesmoignage de la justice. Or cela est si frequent en tous les Prophetes, que celuy qui est moyennement exercé en leur doctrine le doit tenir pour familier; car quand ils exhortent les pecheurs à repentance, en laissant à part la premiere Table, et n’en faisant nulle mention, ils insistent sur la droiture, loyauté, compassion et equité. Or en ce faisant ils n’oublient pas la crainte de Dieu: mais plustost par les signes qu’ils mettent, ils requierent une vive approbation d’icelle. C’est bien une chose notoire qu’en traitant de l’observation de la Loy, ils s’arrestent à la seconde Table, pource qu’en icelle on cognoist beaucoup mieux quelle affection chacun a de suyvre integrité. Et n’est ja besoin d’amasser ici les passages lesquels se presentent assex d’eux-mesmes par tout.

52. But because Christ and his Apostles, in reciting the substance of the law, sometimes omit the first table,⁹⁰¹ many persons are deceived in this point, who wish to extend their expressions to both tables. In the Gospel of Matthew, Christ calls judgment, mercy, and faith, “the weightier matters of the law.” By the word faith it is evident to me that he intends truth or fidelity towards men. Some, however, in order to extend the passage to the whole law, take the word faith to mean religion towards God. But for this there is no foundation; for Christ is treating of those works by which man ought to prove himself to be righteous. If we attend to this observation, we shall cease also to wonder, why, in another place, to the inquiry of a young man, what those commandments are by the observance of which we enter into life, he only returns the following answer: “Thou shalt do no murder, Thou shalt not commit adultery, Thou shalt not steal, Thou shalt not bear false witness, Honour thy father and thy mother; and, Thou shalt love thy neighbour as thyself.”⁹⁰² For obedience to the first table consisted chiefly either in the disposition of the heart, or in ceremonies. The disposition of the heart was not visible, and the ceremonies were diligently performed by hypocrites; but the works of charity are such as enable us to give a certain evidence of righteousness. But the same occurs in the Prophets so frequently, that it must be familiar to the reader who is but tolerably conversant with them. For in almost all cases when they exhort to repentance, they omit the first table, and insist on faith, judgment, mercy, and equity. Nor do they by this method neglect the fear of God, but require substantial proof of it from those marks. It is well known that when they treat of the observation of the law, they generally insist on the second table; because it is in it that the love of righteousness and integrity is principally discovered. It is unnecessary to quote the passages, as every person will of himself easily remark what I have stated.

52. Why, in the Gospels and Epistles, the latter table only mentioned, and not the first. The same thing occurs in the Prophets.

As, in giving a summary of the Law, Christ and the Apostles sometimes omit the First Table, very many fall into the mistake of supposing that their words apply to both tables. In Matthew, Christ calls “judgment, mercy, and faith,” the “weightier matters of the Law.” I think it clear, that by faith is here meant veracity towards men. But in order to extend the words to the whole Law, some take it for piety towards God. This is surely to no purpose. For Christ is speaking of those works by which a man ought to approve himself as just. If we attend to this, we will cease to wonder why, elsewhere, when asked by the young man, “What good thing shall I do, that I may have eternal life?” he simply answers, that he must keep the commandments, “Thou shalt do no murder, Thou shalt not commit adultery, Thou shalt not steal, Thou shalt not bear false witness, Honour thy father and thy mother: and, Thou shalt love thy neighbour as thyself,” (Mt. 19:16, 18). For the obedience of the First Table consisted almost entirely either in the internal affection of the heart, or in ceremonies. The affection of the heart was not visible, and hypocrites were diligent in the observance of ceremonies; but the works of charity were of such a nature as to be a solid attestation of righteousness. The same thing occurs so frequently in the Prophets, that it must be familiar to every one who has any tolerable acquaintance with them.¹ For, almost on every occasion, when they exhort men to repentance, omitting the First Table, they insist on faith, judgment, mercy, and equity. Nor do they, in this way, omit the fear of God. They only require a serious proof of it from its signs. It is well known, indeed, that when they treat of the Law, they generally insist on the Second Table, because therein the cultivation of righteousness and integrity is best manifested. There is no occasion to quote passages. Every one can easily for himself perceive the truth of my observation.

52. Want omdat Christus en de apostelen soms bij het vermelden van de hoofdinhoud der wet de eerste tafel onvermeld laten, vergissen zeer velen zich, doordat ze de woorden van hen op beide tafelen willen betrekken. Christus noemt bij Mattheüs (Matt. 23:23) het voornaamste der wet barmhartigheid, oordeel en geloof. Door het woord geloof duidt Hij, zoals voor mij niet twijfelachtig is, de waarheid jegens de mensen aan. Maar, om de uitspraak tot de gehele wet uit te strekken, verstaan sommigen het als eerbied jegens God. Doch ongetwijfeld ten onrechte; want Christus spreekt over de werken, door welke de mens moet bewijzen, dat hij rechtvaardig is. Als wij hierop letten, zullen wij ook ophouden ons erover te verwonderen, waarom Hij elders aan de jongeling, die Hem vraagt welke de geboden zijn, die we onderhouden moeten om tot het leven in te gaan, alleen dit antwoordt (Matt. 19:18) "Gij zult niet doden; gij zult geen overspel doen; gij zult niet stelen; gij zult geen valse getuigenis geven; eer uw vader en uw moeder; bemin uw naaste als u zelf." Want de gehoorzaamheid aan de eerste tafel was nagenoeg geheel in de gezindheid des harten of in de ceremoniën gelegen. De gezindheid des harten openbaarde zich niet, op de ceremoniën legden de geveinsden zich voortdurend toe; maar de werken der liefde zijn zodanig, dat we door hen van de ware gerechtigheid getuigenis kunnen afleggen. Dit treft men echter in de profeten zo telkens aan, dat het de lezer, die maar een weinig geoefend is, vertrouwd moet zijn. Want bijna steeds, als ze vermanen tot berouw, dringen ze, met weglating van de eerste tafel, aan op geloof, oordeel, barmhartigheid en rechtvaardigheid. En zo gaan ze de vreze Gods niet voorbij, maar eisen ze uit de tekenen een ernstig bewijs daarvan. Dit is namelijk bekend, dat ze, wanneer ze handelen over de onderhouding der wet, meestentijds de nadruk leggen op de tweede tafel, omdat daar het meest de ijver tot gerechtigheid en oprechtheid gezien wordt. En het is niet nodig, de plaatsen op te sommen, omdat ieder op zichzelf gemakkelijk zal opmerken, wat ik zeg.

52. Warum nennt die Schrift oft allein die zweite Tafel?

Nun übergehen aber Christus und die Apostel bei der Erwähnung der Summe des Gesetzes öfters die erste Tafel; deshalb verfallen nun viele Leute auf die törichte Phantasterei, als ob sich diese Worte auf beide Tafeln zugleich bezögen. So nennt zum Beispiel Christus bei Matthäus die Hauptstücke am Gesetz Gericht, Barmherzigkeit und Treue (Matth. 23,23). Unter „Treue“ scheint mir nun eindeutig 251 die rechtschaffene Gesinnung gegen die Menschen verstanden zu sein. Will man diesen Spruch aber auf das ganze Gesetz beziehen, so versteht man darunter die Treue gegen Gott. Das ist sicher verkehrt; denn Christus redet von solchen Werken, in denen der Mensch sich sichtbar als gerecht erweisen soll. Beachten wir dies, so werden wir uns auch nicht mehr wundern, daß er jenem Jüngling auf die Frage: „Was soll ich Gutes tun, daß ich das ewige Leben möge haben?“ (Matth. 19,16) allein die Antwort gibt: „Du sollst nicht töten, Du sollst nicht ehebrechen, Du sollst nicht stehlen, Du sollst nicht falsch Zeugnis geben, Ehre Vater und Mutter und Du sollst deinen Nächsten lieben als dich selbst“ (Matth. 19,18.19). Denn der Gehorsam gegenüber der ersten Tafel des Gesetzes bestand ja in der Gesinnung des Herzens oder in der Erfüllung von Zeremonien. Die Herzensgesinnung trat nicht ins Sichtbare, und die Zeremonien übten auch Heuchler mit großem Eifer; die Werke der Liebe dagegen sind so geartet, daß sie die Echtheit unserer Gerechtigkeit erweisen! Das kommt bei den Propheten so oft vor, daß es einem in ihnen einigermaßen bewanderten Leser wohlbekannt sein muß. Denn fast jedesmal, wo sie zur Buße mahnen, sehen sie von der ersten Tafel ab und dringen auf Treue, Gerechtigkeit, Barmherzigkeit und Billigkeit. Dabei gehen sie nicht etwa an der Furcht Gottes vorbei, sondern sie wollen es an klaren Zeichen bestätigt sehen, daß es den Leuten Ernst damit ist! Bekanntlich bestehen sie auch, wenn von der Erfüllung des Gesetzes die Rede ist, zumeist auf den Geboten der zweiten Tafel, weil ja hier das Trachten nach Gerechtigkeit und Reinheit am deutlichsten ins Licht tritt. Dazu brauche ich keine Stellen anzuführen, weil jedermann selbst diese Beobachtung machen kann.

52. Barmhartigheid, reg en geloof is die belangrikste werke van die wet.

Omdat Christus en die apostels soms die eerste tafel van die wet in die weergawe van die samevatting daarvan agterweë laat, speel baie mense se verbeelding hulle parte wanneer hulle hulle woorde op albei tafels van toepassing wil maak. In Mattheüs noem Christus barmhartigheid, reg en geloof die belangrikste werke van die wet.²¹¹ Ek het geen twyfel daaroor dat Hy met die woord geloof waaragtigheid teenoor ons medemens aandui nie. Om sy woorde egter oor die hele wet uit te brei verstaan sommige mense daaronder eerbied teenoor God.²¹² Dit is sekerlik verkeerd, want Christus praat van die werke waarmee die mens moet bewys dat hy regverdig is.

555 As ons dit in aanmerking neem, sal ons ook ophou om verbaas te wees waarom Hy elders ’n jong man wat Hom gevra het wat die gebooie is wat ons moet onderhou om tot die lewe in te gaan, antwoord dat dit slegs die volgende is: “Jy mag nie doodslaan nie; jy mag nie egbreek nie; jy mag nie steel nie; jy mag geen valse getuienis lewer nie. Eer jou vader en jou moeder; jy moet jou naaste liefhê soos jouself.”²¹³ Gehoorsaamheid aan die eerste tafel was immers oor die algemeen in ’n gesindheid van die hart of in seremonies geleë. Die gesindheid van ’n mens se hart kon nie gesien word nie, en die geveinsdes het hulle dus veral op die seremonies toegelê, maar die werke van die liefde is van so ’n aard dat ons daardeur van ware geregtigheid getuig.

Ons kom dit trouens oral in die profete teë dat ’n leser wat maar net effens daarin geoefen is, daarmee vertroud behoort te wees. Want wanneer hulle die volk tot berou aanspoor, laat hulle oor die algemeen die eerste tafel weg en hulle dring aan op geloof, oordeel, barmhartigheid en regverdigheid. So gaan hulle die vrees vir God egter nie verby nie, maar hulle eis dat die volk met sigbare tekens ernstige bewys daarvan moet lewer. Dit is wel bekend dat hulle meestal op die tweede tafel aandring wanneer hulle oor die onderhouding van die wet praat, want daar kan die ywer vir geregtigheid en opregtheid veral waargeneem word. Dit is nie nodig dat ons verwysings daarvoor aanhaal nie, want elkeen kan self maklik opmerk wat ek sê.

52. Известно, однако, что Христос и его апостолы, не раз говорившие о Законе в целом, никогда не упоминали о первой Скрижали. Мы обязаны коснуться этой темы потому, что некоторые злоупотребляют этим обстоятельством, относя ко всему Закону то, что было сказано лишь о половине его. В Евангелии от Матфея Иисус говорит, что важнейшее в Законе - это суд, милость и вера (Мф 23:23). Словом «вера» Он, несомненно, обозначает Истину, которая противоположна лицемерию и обману. Однако, пытаясь распространить это высказывание на весь Закон, некоторые понимают под верой религию, что не имеет под собой оснований, так как в данном случае Христос говорит о делах, которыми человек должен засвидетельствовать свою праведность. Если мы примем это соображение, то нас не удивит, почему в другом месте Иисус, будучи спрошен, какие заповеди нужно соблюсти, чтобы войти в вечную жизнь, называет следующие: «не убивай; не прелюбодействуй; не кради; не лжесвидетельствуй; почитай отца и мать; и: люби ближнего твоего, как самого себя» (Мф 19:18-19). Ибо соблюдение заповедей первой Скрижали определяется или внутренней склонностью сердца, или выполнением ритуала. Сердечная склонность не обнаруживалась, лицемеры соблюдали ритуалы усерднее всех остальных. Но именно дела милосердия являются самым надежным свидетельством праведности.

Все пророки говорят об этом так настойчиво, что это должно быть хорошо известно каждому, кто хотя бы поверхностно знаком с их учением. Когда они призывают грешников к покаянию, оставляя в стороне первую Скрижаль и даже не упоминая о ней, они настаивают на праведности, честности, сострадании и справедливости. Однако, говоря обо всём этом, они не забывают о страхе Божьем, но требуют его живого доказательства посредством признаков, которые они назвали. Весьма знаменательно, что в своих рассуждениях о соблюдении Закона пророки останавливаются на второй Скрижали, ибо через неё яснее видно, в какой степени каждый человек склонен честно исполнять Закон. Нет необходимости приводить многочисленные фрагменты, красноречиво подтверждающие сказанное мною.

53. | Ergone, inquies, pluris est ad iustitiae summam, cum hominibus innocenter vivere, quam pietate Deum honorare? Minime; sed quia non temere quis charitatem per omnia custodit, nisi Deum serio timeat, inde quoque pietatis approbatio sumitur. Huc accedit, quod Dominus quum probe noverit nihil beneficentiae a nobis pervenire ad seipsum posse (quod et per Prophetam testatur) non sibi officia nostra deposcit, sed erga proximum bonis operibus nos exercet [Psal. 16. a. 2]¹. Itaque non sine causa Apostolus totam sanctorum perfectionem in charitate reponit [Ephe. 3. d. 19.]^b. Nec ipsam alibi absurde vocat Legis complementum: addens, Legem perfecisse qui diligit proximum [Rom. 13. b. 8.]. Item Totam Legem uno verbo comprehendi, Dilige proximum sicut teipsum [Gal. 5. c. 14.]. Non enim aliud docet quam Christus ipse^c, dum ait, Quaecunque vultis ut faciant vobis homines, eadem facite illis; hoc est enim Lex et Prophetae [Matth. 7. b. 12]. Certum est, in Lege et Prophetis primum locum tenere fidem et quicquid ad legitimum Dei cultum pertinet^d, inferiore loco subsidere dilectionem: sed intelligit Dominus, in Lege nobis tantum praescribi iuris et aequitatis inter homines observantiam, qua ad testandum pium eius^e timorem, siquis in nobis est, exerceamur.

53. Mais quelcun demandera s’il y a plus grande importance pour obtenir justice, de vivre bien et loyaument entre les hommes, que de craindre Dieu et l’honnorer par pieté. A cela je respon que non: mais pource que nul ne peut facilement garder charité du tout, que premierement il ne craigne Dieu, les œuvres de charité font approbation mesme de la pieté de l’homme. Davantage, comme ainsi soit que Dieu ne puisse recevoir aucun bien-fait de nous (comme il dit par son Prophete) (Ps. 16:2) il ne requiert point que nous nous employons à luy faire du bien: mais il nous exerce en bonnes œuvres envers nostre prochain. Parquoy ce n’est point sans cause que sainct Paul constitue toute la perfection du fidele en charité (Ephes. 3:19; Col. 3:14). Et en un autre passage il l’appelle l’accomplissement de la Loy, disant que celuy qui aime son prochain a accomply la Loy: puis apres dit qu’elle est entierement comprinse sous ce mot, Tu aimeras ton prochain comme toymesme: car il n’enseigne rien davantage que ce que dit le Seigneur en ceste sentence, Tout ce que vous voulez que vous facent les hommes, faites leur: car en cela gist la Loy et les Prophetes (Rom. 13:8; Gal. 5:14; Matth. 7:12). Il est certain que tant la Loy que les Prophetes donnent le premier lieu à la foy et à la reverence du nom de Dieu, puis apres recommandent la dilection envers le prochain: mais le Seigneur entend que là il nous est seulement commandé d’observer droiture et equité envers les hommes pour testifier la crainte qu’on luy doit, si elle est en nous.

53. 375 Is it, then, it will be asked, of more importance towards the attainment of righteousness to live innocently with men, than piously towards God? By no means. But because no man fulfils all the duties of charity, unless he really fear God, we derive from those duties a proof of his piety. Besides, the Lord, well knowing that he can receive no benefit from us, which he also declares by the Psalmist,⁹⁰³ requires not our services for himself, but employs us in good works towards our neighbour. It is not without reason, then, that the Apostle makes all the perfection of the saints to consist in love;⁹⁰⁴ which in another place he very justly styles “the fulfilling of the law;” adding, that “he that loveth another hath fulfilled the law.”⁹⁰⁵ Again: that “all the law is fulfilled in one word, even in this, Thou shalt love thy neighbour as thyself.”⁹⁰⁶ For he teaches nothing different from what is taught by Christ himself, when he says, “All things whatsoever ye would that men should do to you, do ye even so to them; for this is the law and the prophets.”⁹⁰⁷ It is certain that in the law and the prophets, faith, and all that pertains to the legitimate worship of God, hold the principal place, and that love occupies an inferior station; but our Lord intends that the observance of justice and equity among men is only prescribed to us in the law, that our pious fear of him, if we really possess any, may be proved by our actions.

53. An objection to what is said in the former section removed.

Is it then true, you will ask, that it is a more complete summary of righteousness to live innocently with men, than piously towards God? By no means; but because no man, as a matter of 358course, observes charity in all respects, unless he seriously fear God, such observance is a proof of piety also. To this we may add, that the Lord, well knowing that none of our good deeds can reach him (as the Psalmist declares, Psalm 16:2), does not demand from us duties towards himself, but exercises us in good works towards our neighbour. Hence the Apostle, not without cause, makes the whole perfection of the saints to consist in charity (Eph. 3:19; Col. 3:14). And in another passage, he not improperly calls it the “fulfilling of the law,” adding, that “he that loveth another has fulfilled the law,” (Rom. 13:8). And again, “All the law is fulfilled in this: Thou shalt love thy neighbour as thyself,” (Gal. 5:14). For this is the very thing which Christ himself teaches when he says, “All things whatsoever ye would that men should do to you, do ye even so to them: for this is the law and the prophets,” (Mt. 7:12). It is certain that, in the law and the prophets, faith, and whatever pertains to the due worship of God, holds the first place, and that to this charity is made subordinate; but our Lord means, that in the Law the observance of justice and equity towards men is prescribed as the means which we are to employ in testifying a pious fear of God, if we truly possess it.

53. Is het dan, zo zal men zeggen, van meer betekenis voor de hoofdzaak der gerechtigheid, om met de mensen onberispelijk te leven, dan God in vroomheid te eren? Allerminst, maar omdat men niet zo maar in alles de liefde onderhoudt, tenzij men ernstig God vreest, wordt ook daaruit het bewijs der vroomheid genomen. Daar komt bij, dat, daar de Here zeer wel weet, dat geen enkele weldadigheid van ons tot Hem zelf kan komen, wat Hij ook door de profeet betuigt (Ps. 16:2) Hij niet voor zichzelf onze plichten afeist, maar ons oefent in goede werken jegens de naaste. En zo plaatst de apostel niet zonder reden de ganse volmaking der heiligen in de liefde (Ef. 3:19) En niet ten onrechte noemt hij haar elders (Rom. 13:8) de vervulling der wet, er bij voegende, dat hij die zijn naaste bemint, de wet vervuld heeft. Evenzo (Gal. 5:14) zegt hij, dat de gehele wet in één woord begrepen wordt: heb uw naaste lief als u zelf. Want hij leert niet anders dan Christus zelf, wanneer deze zegt (Matt. 7:12) "Alle dingen, die gij wilt, dat u de mensen doen, doet gij hun ook alzo; want dat is de wet en de profeten." Het is zeker, dat in de wet en de profeten het geloof en al wat behoort tot de wettige dienst van God de eerste plaats inneemt en dat de liefde op een lagere plaats staat; maar de Here wil zeggen, dat ons in de wet slechts de onderhouding van het recht en de gerechtigheid onder de mensen wordt voorgeschreven, opdat wij daardoor geoefend worden tot het getuigen van de vrome vreze Gods, als die in ons aanwezig is.

53. Glaube und Liebe

Nun könnte weiter jemand fragen: ist denn nun wirklich der unsträfliche Wandel unter den Menschen zur Gerechtigkeit mehr nütze als die fromme Ehrerbietung gegen Gott? Ganz gewiß nicht! Aber weil niemand leichtlich in allen Stücken die Liebe wahren kann, wenn er nicht Gott ernstlich fürchtet, so kann die Liebe als Erweis der Gottesfurcht dienen. Dazu kommt auch: der Herr weiß ja sehr wohl, daß keine unserer guten Taten bis zu ihm zu dringen vermag — was ja auch der Prophet bezeugt —; und deshalb hat er von uns keinen Dienst für sich verlangt, sondern er übt uns in guten Werken gegen den Nächsten (Ps. 16,2; Vulgata). Deshalb sucht der Apostel auch mit Recht die ganze Vollkommenheit der Heiligen in der Liebe (Eph. 3,19; Kol. 3,14). Es ist auch nicht widersinnig, wenn er an anderer Stelle die Liebe „des Gesetzes Erfüllung“ nennt, wobei er dann zufügt, der habe das Gesetz erfüllt, der seinen Nächsten liebe (Röm. 13,8.10). So sagt er denn auch: „Denn alle Gesetze werden in einem Wort erfüllet, in dem: ,Liebe deinen Nächsten als dich selbst’“ (Gal. 5,14). Er bringt dabei keine andere Lehre als Christus selber: „Was ihr nun wollt, daß euch die Leute tun sollen, das tut ihr ihnen auch. Das ist das Gesetz und die Propheten“ (Matth. 7,12). Ganz gewiß nimmt im Gesetz und in den Propheten den ersten Platz der Glaube ein und alles, was zu Gottes rechter Verehrung gehört, die Liebe folgt erst dann als etwas Untergeordnetes. Aber der Herr versteht es so, daß uns im Gesetz nur vorgeschrieben werde, unter den Menschen nach Recht und Billigkeit zu trachten; darin sollen wir geübt werden, unsere fromme Ehrfurcht vor Gott, wenn sie anders in uns lebt, auch zu bezeugen!

53. Naasteliefde beteken vervulling van die wet.

Nou sal jy vra: “Dra dit dan meer gewig vir die vervulling van geregtigheid om in onskuld met jou medemens saam te lewe as om God met godvrugtigheid te eer?” Hoegenaamd nie! Maar omdat iemand die liefde met moeite in alle dinge bewaar as hy God nie opreg vrees nie, word ’n bewys van sy godsvrug ook uit sy naasteliefde geput. Hierby kom die feit dat die Here nie ons pligte net vir Homself opeis nie, aangesien Hy goed weet dat geen milddadigheid van ons kant af by Hom kan kom nie, soos Hy trouens deur sy profeet getuig. Hy oefen ons egter daarmee in goeie werke teenoor ons naaste.²¹⁴ Die apostel stel die volkome volmaaktheid van die heiliges dus nie sonder rede in die liefde nie.²¹⁵ Elders noem hy die liefde paslik die vervulling van die wet, en hy voeg by dat hy wat sy 556  naaste liefhet, die wet volbring het.²¹⁶ Op ’n ander plek sê hy dat die hele wet in een woord saamgevat kan word, naamlik: “Jy moet jou naaste liefhê soos jouself”.²¹⁷ Hy leer dieselfde as Christus wanneer Hy sê:

“Alles wat julle dan wil hê dat die mense aan julle moet doen - net so moet julle ook aan hulle doen. Want dit is die wet en die profete”.²¹⁸ Dit is seker dat die geloof en alles wat op die wettige godsdiens betrekking het, voorkeur geniet in die wet en die profete en dat die liefde ’n laer posisie by hulle beklee, maar die Here bedoel daaronder dat daar in die wet slegs die onderhouding van reg en regverdigheid onder mense voorgeskryf word om daardeur geoefen te word om ons godvresendheid te betuig as ons iets daarvan het.

53. Если кто-либо спросит, не являются ли добрые и честные взаимоотношения между людьми более важным свидетельством праведности, нежели страх перед Богом и благочестивое почитание Его, то я отвечу, что нет. И как раз потому, что никто не в состоянии питать любовь к ближнему, если прежде не убоится Бога. Дела милосердия являются доказательством благочестия. Более того, поскольку Бог не может принять от нас никакого благодеяния (как Он и говорит через своего пророка), Он не требует от нас каких-то благ для Себя, но побуждает нас делать добро ближнему (Пс 15/16:2-3). Поэтому не без основания св. Павел полагает всё совершенство верующих в любви (Эф 3:19; Кол 3:14). А в другом месте он называет её исполнением Закона, говоря, что любящий ближнего исполнил Закон (Рим 13:8). Позднее он объявляет, что весь Закон заключается в одном слове: «люби ближнего твоего, как самого себя» (Гал 5:14). И этим он ничего не прибавляет к сказанному Господом: «Во всём, как хотите, чтобы с вами поступали люди, так поступайте и вы с ними: ибо в этом закон и пророки» (Мф 7:12). Очевидно, что как Закон, так и пророки на первое место ставят веру и почитание имени Божьего и лишь затем говорят о милости к ближнему. Но Господь полагает, что честность и справедливость в отношениях с людьми заповедана нам в Законе для того, чтобы свидетельствовать о страхе перед Богом, если он действительно у нас есть.

54. Hic ergo haereamus, tum optime ad Dei voluntatem Legisque praescriptum compositam fore vitam nostram, quum fratribus omni ex parte fructuosissima fuerit. || In tota vero Lege syllaba una non^f legitur, quae regulam homini de iis statuat quae carnis suae^g commodo facturus aut omissurus sit². Et sane, quando ita nati sunt homines ut in amorem sui plus iusto^h toti proni ferantur, || et, quantumvis a veritate excidant, eum semper retineantⁱ: || nulla fuit opus Lege quae 393 amorem illum sponte sua immodicum, magis inflammaret [Vide Augustinum de Doctr. Christ, lib. 1. cap. 23. et sequentibus.]^{a 1}. Quo plane perspicuum est, non nostri ipsorum amorem, sed Dei et proximi, observationem mandatorum esse: optimeque ac sanctissime eum vivere qui quam minimum fieri potest, sibi vivit ac studet: neminem vero eo peius nec iniquius vivere, qui sibi duntaxat vivit ac studet, suaque duntaxat cogitat ac quaerit². || Quinetiam quo magis exprimeret Dominus quanta propensione nos^b in proximorum dilectionem agi oporteret, ad nostri amorem (quia nullum habebat vehementiorem aut validiorem affectum)^c tanquam ad regulam exegit. Ac diligenter quidem pensitanda est vis locutionis; non enim (quod stolide somniarunt sophistae quidam) priores partes τῇ φιλαυτίᾳ concedit, et secundas charitati assignat^{d 3}: sed potius quem naturaliter amoris affectum trahimus ad nos ipsos, eum ad alios transfert. Unde Apostolus asserit, charitatem non quaerere quae sua sunt [1. Cor. 13. b. 5.]. Nec pili aestimanda est eorum ratio, Regulatum semper esse inferius sua regula. Siquidem non regulam statuit in amore nostri Dominus, cui charitas erga alios subesset: sed ubi naturali pravitate solebat amoris affectus in nobis residere, ostendit alio iam oportere diffundi: ut non minori alacritate, ardore, sollicitudine parati simus ad benefaciendum proximo quam nobisipsis.

54. Arrestons nous donc à ce poinct, que lors nostre vie sera bien ordonnée à la volonté de Dieu et au commandement de la Loy, si elle est profitable en toute maniere à nos freres: au contraire, en toute la Loy on ne lit point une seule syllabe qui donne reigle à l’homme de ce qu’il doyve faire ou laisser pour son profit. Et certes puis que les hommes de leur naturel sont trop plus enclins à s’aimer qu’il ne seroit de mestier, il ne falloit ja leur donner commandement pour les enflamber à cest amour, qui de soy mesme excedoit mesure. Dont il est evident que non point l’amour de nous-mesmes, mais de Dieu et de nostre prochain, est l’observation des commandemens, et pourtant que cestuy-là vit tresbien, qui le moins qu’il luy est possible vit à soymesme: d’autrepart, que nul ne vit plus desordonnément, que celuy qui vit à soy, et ne pense qu’à son profit.⁸⁸ Mesme le Seigneur, afin de mieux exprimer quelle affection d’amour nous devons à nostre prochain, nous renvoyé à l’amour de nous-mesmes, et nous le propose pour reigle et patron: ce qui est diligemment à considerer. Car il ne faut point prendre ceste similitude comme aucuns Sophistes, qui ont pensé qu’il commandoit à chacun de s’aimer en premier lieu, puis apres son prochain: mais plustost il a voulu transferer aux autres l’amour que nous attirons à nous. Parquoy l’Apostre dit que charité ne cherche point son profit particulier (1 Cor. 13:5); et ne vaut pas un festu la raison qu’ils alleguent: c’est que la reigle precede la chose qui est compassée à icelle. Or il est ainsi, disent-ils, que nostre Seigneur compasse la charité de nostre prochain à lamour de nous-mesmes. Je respon que nostre Seigneur ne constitue point cest amour ne nousmesmes, comme une reigle à laquelle soit reduite la dilection de nostre prochain, comme inferieure: mais au lieu que de nostre perversité naturelle nostre amour reposoit en nous, il monstre qu’il faut qu’elle s’espande ailleurs, afin que nous ne soyons point moins prests à bien faire aux autres qu’à nous-mesmes.

54. Here, then, we must rest, that our life will then be governed according to the will of God, and the prescriptions of his law, when it is in all respects most beneficial to our brethren. But we do not find in the whole law one syllable, that lays down any rule for a man respecting those things which he should practise or omit for his carnal convenience. And surely, since men are born in such a state, that they are entirely governed by an immoderate self-love,—a passion which, how great soever their departure from the truth, they always retain,—there was no need of a law which would inflame that love, already of itself too violent. Whence it plainly appears, that the observance of the commandments consists not in the love of ourselves, but in the love of God and of our neighbour; that his is the best and most holy life, who lives as little as possible to himself; and that no man leads a worse or more iniquitous life, than he who lives exclusively to himself, and makes his own interest the sole object of his thoughts and pursuits. Moreover, the Lord, in order to give us the best expression of the strength of that love which we ought to exercise towards our neighbours, has regulated it by the standard of our self-love, because there was no stronger or more vehement affection. 376 And the force of the expression must be carefully examined; for he does not, according to the foolish dreams of some sophists, concede the first place to self-love, and assign the second to the love of our neighbour; but rather transfers to others that affection of love which we naturally restrict to ourselves. Whence the Apostle asserts that “charity seeketh not her own.”⁹⁰⁸ Nor is their argument, that every thing regulated by any standard is inferior to the standard by which it is regulated, worthy of the least attention. For God does not appoint our self-love as the rule, to which our love to others should be subordinate; but whereas, through our natural depravity, our love used to terminate in ourselves, he shows that it ought now to be diffused abroad; that we may be ready to do any service to our neighbour with as much alacrity, ardour, and solicitude, as to ourselves.

54. A conduct duly regulated by the divine Law, characterised by charity toward our neighbour. This subverted by those who give the first place to self-love. Refutation of their opinion.

Let us therefore hold, that our life will be framed in best accordance with the will of God, and the requirements of his Law, when it is, in every respect, most advantageous to our brethren. But in the whole Law, there is not one syllable which lays down a rule as to what man is to do or avoid for the advantage of his own carnal nature. And, indeed, since men are naturally prone to excessive self-love, which they always retain, how great soever their departure from the truth may be, there was no need of a law to inflame a love already existing in excess. Hence it is perfectly plain,¹ that the observance of the Commandments consists not in the love of ourselves, but in the love of God and our neighbour; and that he leads the best and holiest life who as little as may be studies and lives for himself; and that none lives worse and more unrighteously than he who studies and lives only for himself, and seeks and thinks only of his own. Nay, the better to express how strongly we should be inclined to love our neighbour, the Lord has made self-love as it were the standard, there being no feeling in our nature of greater strength and vehemence. The force of the expression ought to be carefully weighed. For he does not (as some sophists have stupidly dreamed) assign the first place to self-love, and the second to charity. He rather transfers to others the love which we naturally feel for ourselves. Hence the Apostle declares, that charity “seeketh not her own,” (1 Cor. 13:5). Nor is the argument worth a straw, That the thing regulated must always be inferior to the rule. The Lord did not make self-love the rule, as if love towards others was subordinate to it; but whereas, 359through natural pravity, the feeling of love usually rests on ourselves, he shows that it ought to diffuse itself in another direction—that we should be prepared to do good to our neighbour with no less alacrity, ardour, and solicitude, than to ourselves.

54. Laat ons dus hierbij blijven dat ons leven dan het best naar Gods wil en het voorschrift der wet zal ingericht zijn, wanneer het voor onze broederen in alle opzichten het meest vrucht oplevert. In de gehele wet echter staat geen woord te lezen dat de mens een regel stelt van wat hij tot voordeel van zijn eigen vlees zal doen of laten. En voorzeker, daar de mensen zo geboren zijn, dat ze meer dan hetamelijk is, geheel en al en met grote neiging gedreven worden tot eigenliefde en, hoezeer ze ook van de waarheid afwijken, die altijd behouden, was er geen wet nodig, om deze liefde, welke uit zichzelf al onmatig groot is, nog meer aan te vuren¹. En daaruit blijkt duidelijk, dat niet de liefde tot onszelf, maar die tot God en de naaste de onderhouding der geboden is; en dat hij het best en het heiligst leeft, die zo min mogelijk voor zichzelf leeft en ijvert; dat niemand echter slechter en bozer leeft, dan die slechts voor zichzelf leeft en ijvert, en slechts het zijne bedenkt en zoekt. Ja zelfs, opdat de Here nog meer zou uitdrukken met hoe grote genegenheid wij ons moeten laten leiden tot naastenliefde, heeft Hij die naar onze eigenliefde (omdat Hij geen heftiger en krachtiger genegenheid kon noemen) als naar een richtsnoer afgemeten. En naarstig moet men de kracht van de uitdrukking overwegen. Want Hij kent niet aan de eigenliefde (wat sommige drogredenaars zich verbeeld hebben) de eerste rol toe en de tweede aan de liefde, maar veeleer brengt Hij de aandoening der liefde, die wij van nature op onszelf richten, op anderen over. Daarom zegt de apostel (1 Cor. 13:5) dat de liefde zichzelf niet zoekt. Ook moet hun redenering, dat hetgeen geregeld wordt altijd minder is dan de regel zelf, niets waard geacht worden. Want de Here stelt in de liefde tot onszelf geen regel, waar de liefde jegens anderen onder zou staan; maar waar de aandoening der liefde door onze natuurlijke verdorvenheid in onszelf placht te verblijven, toont Hij aan, dat ze zich nu tot anderen moet uitbreiden, zodat wij met niet minder opgewektheid, ijver en zorg bereid zijn om onze naaste wel te doen als onszelf.

54. Nächstenliebe

Wir wollen also festhalten, daß unser Leben erst dann dem Willen Gottes und der Vorschrift des Gesetzes entsprechend gestaltet ist, wenn es sich in allen Stücken unseren Brüdern recht nütze erweist! Im ganzen Gesetz findet sich nicht eine Silbe, in der dem Menschen eine Regel darüber gegeben wird, was er zu Nutz und Frommen seines eigenen Fleisches zu tun oder zu lassen hat! Und wahrlich, wenn doch die Menschen schon von Natur mehr, als recht ist, zur Selbstliebe geneigt sind und diese, wie weit sie sich auch von der Wahrheit entfernen, stets festhalten, 252 so bedurfte es keines Gesetzes, um diese ohnehin maßlose Eigenliebe noch mehr zu entfachen! (vgl. Augustin, Von der christlichen Unterweisung I, 23-25). So ist also, wie vollkommen deutlich ist, nicht unsere Eigenliebe, sondern die Liebe zu Gott und zum Nächsten die Erfüllung der Gebote, und es lebt der am besten und am heiligsten, der am wenigsten sich selber lebt und nach sich selber trachtet, und anderseits lebt keiner mehr in Verkehrtheit und Ungerechtigkeit als der, welcher nur sich selber lebt, nach sich selber trachtet, nur an das Seine denkt und das Seine sucht! Um uns also zu zeigen, wie sehr wir unseren Nächsten lieben sollen, weist der Herr auf unsere Selbstliebe hin, die ja der heftigste und stärkste Trieb in uns ist — und macht sie zum Maßstab für unsere Liebe zu den anderen! (Lev. 19,18). Dabei muß man freilich sehr wohl darauf achten, was der Herr mit dieser Redeweise sagen will; denn er gibt hier nicht, wie einige Klüglinge töricht erträumt haben, der Selbstliebe den ersten Platz und der Nächstenliebe den zweiten. Er überträgt vielmehr den Liebestrieb zu uns selber, den wir von Natur in uns tragen, eben die Selbstliebe, nun auf die anderen! So behauptet ja auch der Apostel: „Die Liebe sucht nicht das Ihre“ (1. Kor. 13,5). Nicht eines Haares wert ist auch die sophistische Beweisführung, das, was an einem Maßstab gemessen werde, sei stets geringer als dieser Maßstab selber. Denn der Herr macht unsere Selbstliebe gar nicht zu einem Maßstab, dem nun die Liebe zu den anderen unterworfen sein sollte, sondern er zeigt: die Liebe, die aus natürlicher Verderbtheit bei uns selber hängenzubleiben pflegt, die soll nun dem anderen zuteil werden, so daß wir nun nicht weniger flink, hitzig und eifrig bei der Hand sind, dem Nächsten Gutes zu tun, als uns selber!

54. Nie die liefde vir onsself nie maar liefde vir God en ons naaste beteken vervulling van die wet.

Ons moet dus hieraan vasklem dat ons lewe die beste na God se wil en na die voorskrif van die wet ingerig sal wees wanneer ons lewe in alle opsigte die meeste voordeel vir ons medemens inhou. In die hele wet kan ons nie een lettergreep lees wat vir die mens ’n reël bepaal oor die dinge wat hy tot voordeel van sy eie vlees moet doen of moet nalaat nie.

En omdat die mens in elk geval so ’n geaardheid het dat hy geneig is tot groter liefde vir homself as wat hom betaam, en al sou hy van die waarheid afwyk dat hy sy liefde vir homself altyd behou, was daar in elk geval geen wet nodig om daardie liefde, wat vanself uitermatig is, nog10 meer vlam te laat vat nie.²¹⁹ Daaruit is dit baie duidelik dat nie die liefde vir onsself nie maar die liefde vir God en ons naaste gehoorsaamheid aan die wet beteken. Dit is ook duidelik dat iemand wat so min moontlik vir homself lewe en werk, die beste en heiligste lewe, maar dat niemand slegter en onregverdiger lewe as iemand wat slegs vir homself lewe en werk, net aan sy eie belange dink en dit soek nie.²²⁰ Ja, om selfs beter te beskrywe met hoe ’n groot geneigdheid ons tot die liefde vir ons naaste aangedryf moet word, het die Here ons naasteliefde aan die maatstaf van ons liefde vir onsself gemeet, omdat daar nie ’n heftiger of kragtiger emosie as liefde vir onsself was nie. Die betekenis van sy woorde moet 557 ook noukeurig oorweeg word. Want Hy stel eieliefde²²¹ nie (soos sekere sofiste hulle hardnekkig verbeel) in die eerste plek en liefde teenoor ons naaste in die tweede plek nie, maar dra die gevoel van liefde wat ons van nature op onsself toepas, na ander mense oor.²²² Daarom verklaar die apostel dat die liefde nie sy eie belang soek nie.²²³ Hulle rede dat iets wat gereël word, altyd slegter is as die reël waarvolgens dit gereël word, moet nie soveel as ’n haar se waarde geag word nie. Want die Here het nie ’n reël vir ons liefde vir onsself neergelê, waaraan ons liefde vir ander ondergeskik is nie. Hy toon ons egter dat die gevoel van liefde wat vanweë ons natuurlike bedorwenheid gewoonlik in ons gebly het, nou ook na ’n ander moet oorgaan, sodat ons bereid kan wees om ons naaste se welstand met nie minder vuur, hartstog en besorgdheid as ons eie ter harte te neem nie.

54. Остановимся на этом пункте, то есть на том, что наша жизнь только тогда будет подчинена воле Бога и требованиям Закона, когда она всячески нацелена на пользу нашим братьям. И напротив, во всём Законе нет ничего, дающего человеку какое-то правило насчёт того, что он должен или может делать на пользу себе. Это, несомненно, потому, что люди по своей природе склонны любить себя, и не было никакой необходимости давать им предписание разжигать в себе эту любовь, которая и так не знает меры. Очевидно, что не любовь к самим себе, но любовь к Богу и ближнему является исполнением заповедей. Поэтому доброй жизнью живёт тот, кто как можно меньше живёт для себя. С другой стороны, никто не живёт более беззаконно, чем тот, кто живёт для себя и думает лишь о собственной выгоде (Эти суждения весьма близки к позиции Лютера. См., в частности, Werke, B. 7, S. 214; B. 10, T. 2, S. 388.).

Но чтобы лучше показать, какую горячую любовь должны мы питать к ближнему, Господь указывает нам на любовь к самим себе, предлагая её в качестве мерила и образца, которому нужно в точности следовать. Это сравнение нельзя воспринимать подобно иным софистам, которые полагали, будто Господь заповедует каждому любить в первую очередь себя и уже потом ближнего (Пётр Ломбардский. Сент. III, dist. XXVIII, 1; dist. XXIX, 1 (MPL, CXCII, 814 p., 816); Бонавентура. Сент. III, dist. XXIX, art. 1, q. III; Фома Аквинский. Сумма теологии, II, 2a-e, q. XXVI, art. 4-5). Скорее, Он хотел, чтобы мы перенесли на других ту любовь, которую испытываем по отношению к самим себе. Поэтому апостол говорит, что любовь не ищет своего (1 Кор 13:5). Довод, который приводят эти софисты, не стоит выеденного яйца: будто мерка ставится впереди предмета, который с ней сравнивается. А поскольку это так, говорят они, то, значит, наш Господь уподобляет любовь к ближнему любви к себе. Я отвечаю, что наш Господь не выставляет эту пресловутую любовь к себе в качестве мерила, с которым должна соотноситься милость к ближнему как нечто подчинённое ей. Напротив, Он показывает, что любовь, которая вследствие нашей природной испорченности обращена нами на нас самих, должна распространяться вовне, дабы мы были готовы делать добро другим не в меньшей степени, чем самим себе.

55. | Iam sub proximi vocabulo quum Christus in parabola Samaritani demonstrarit alienissimum quenque contineri [Luc. 10. g. 36.], || non est quod dilectionis praeceptum ad nostras necessitudines limitemus. Non nego, ut quisque est nobis coniunctissimus, ita officiis nostris esse familiarius adiuvandum. Ita enim fert humanitatis ratio, ut eo plura homines inter se officia communicent, quo arctioribus inter se aut cognationis, aut familiaritatis, aut viciniae vinculis connectuntur. Atque id nulla Dei offensione, cuius providentia huc quodammodo adigimur. Sed dico, universum hominum genus, nulla exceptione, uno charitatis affectu esse amplexandum: nullum hic esse 394 discrimen barbari aut Graeci, digni vel indigni, amici vel inimici: quoniam in Deo, non in seipsis considerandi sunt: a quo intuitu dum deflectimus, non mirum est si multis erroribus implicamur. Quare si veram diligendi lineam tenere libet, non in hominem primum convertendi sunt oculi, cuius aspectus odium saepius quam amorem exprimeret: sed in Deum, qui amorem, quem sibi deferimus, ad universos homines diffundi iubet; ut sit hoc perpetuum fundamentum, Qualiscunque sit homo, diligendum tamen esse, quia diligitur Deus.

55. Outreplus, puis que sous le nom de Prochain, Jesus Christ en la parabole du Samaritain a monstré que le plus estrange du monde y est contenu (Luc 10:29 s.): il ne nous faut restreindre le precepte de dilection à ceux qui ont quelque alliance ou affinité avec nous. Je ne nie point que d’autant qu’un chacun nous est plus conjoint, nous ne luy devions aider plus familierement: car la reigle d’humanité porte cela, que d’autant que nous sommes conjoints de plus prochains liens, ou de parentage, ou d’amitié, ou de voisinage, que nous ayons d’autant plus affaire les uns aux autres; et cela sans offenser Dieu, duquel la providence nous meine à ainsi faire: mais je dy cependant qu’il nous faut embrasser en affection de charité tous hommes generalement, sans en excepter un, sans faire difference entre le Grec et le Barbare, sans regarder s’ils en sont dignes ou indignes, s’ils sont amis ou ennemis: car il les faut considerer en Dieu, non pas en eux-mesmes, duquel regard quand nous nous destournons, ce n’est point merveille si nous tombons en plusieurs erreurs. Pourtant si nous voulons tenir la droite voye de dilection, il ne nous faut point jetter l’œil sur les hommes, desquels la consideration nous contreindroit souvent à les hair plus qu’à les aimer: mais il nous faut regarder Dieu lequel nous commande d’estendre l’amour que nous luy portons envers tous hommes, tellement que nous ayons tousjours ce fondement: Quel que soit l’homme, il nous le faut tousjours aimer, si nous aimons Dieu.

55. Now, since Christ has demonstrated, in the parable of the Samaritan, that the word “neighbour” comprehends every man, even the greatest stranger, we have no reason to limit the commandment of love to our own relations or friends. I do not deny, that the more closely any person is united to us, the greater claim he has to the assistance of our kind offices. For the condition of humanity requires, that men should perform more acts of kindness to each other, in proportion to the closeness of the bonds by which they are connected, whether of relationship, or acquaintance, or vicinity; and this without any offence to God, by whose providence we are constrained to it. But I assert, that the whole human race, without any exception, should be comprehended in the same affection of love, and that in this respect there is no difference between the barbarian and the Grecian, the worthy and unworthy, the friend and the foe; for they are to be considered in God, and not in themselves, and whenever we deviate from this view of the subject, it is no wonder if we fall into many errors. Wherefore, if we wish to adhere to the true law of love, our eyes must chiefly be directed, not to man, the prospect of whom would impress us with hatred more frequently than with love, but to God, who commands that our love to him be diffused among all mankind; so that this must always be a fundamental maxim with us, that whatever be the character of a man, yet we ought to love him because we love God.

55. Who our neighbour. Double error of the Schoolmen on this point.

Our Saviour having shown, in the parable of the Samaritan (Luke 10:36), that the term neighbour comprehends the most remote stranger, there is no reason for limiting the precept of love to our own connections. I deny not that the closer the relation the more frequent our offices of kindness should be. For the condition of humanity requires that there be more duties in common between those who are more nearly connected by the ties of relationship, or friendship, or neighbourhood. And this is done without any offence to God, by whose providence we are in a manner impelled to do it. But I say that the whole human race, without exception, are to be embraced with one feeling of charity: that here there is no distinction of Greek or Barbarian, worthy or unworthy, friend or foe, since all are to be viewed not in themselves, but in God. If we turn aside from this view, there is no wonder that we entangle ourselves in error. Wherefore, if we would hold the true course in love, our first step must be to turn our eyes not to man, the sight of whom might oftener produce hatred than love, but to God, who requires that the love which we bear to him be diffused among all mankind, so that our fundamental principle must ever be, Let a man be what he may, he is still to be loved, because God is loved.

55. Daar verder Christus in de gelijkenis van de Samaritaan (Luc. 10:27 e.v.) aangetoond heeft, dat onder het woord naaste een ieder, ook wie ons geheel vreemd is, begrepen wordt, is er geen reden, om het gebod der liefde tot onze betrekkingen te beperken. Ik ontken niet, dat naarmate iemand nauwer met ons verbonden is, hij door onze diensten des te gemeenzamer moet geholpen worden. Want de menselijke omgang brengt mee, dat de mensen des te meer elkander diensten bewijzen, naarmate ze door nauwer banden van verwantschap of vriendschap of nabuurschap met elkander verbonden zijn. En dat wel zonder God te kwetsen, door wiens voorzienigheid we in zekere zin hiertoe gedreven worden. Maar ik zeg, dat het ganse menselijke geslacht zonder uitzondering, met één gezindheid der liefde omhelsd moet worden, dat hier geen onderscheid is van barbaar of Griek, waardige of onwaardige, vriend of vijand; aangezien ze in God en niet in zichzelf beschouwd moeten worden. En wanneer wij van die beschouwing afwijken, is het geen wonder als we in vele dwalingen verward geraken. Daarom, wanneer we de rechte lijn der liefde willen houden, moeten we niet in de eerste plaats de ogen richten op de mens, want die aan te zien zou vaker haat dan liefde opwekken; maar op God, die beveelt de liefde, die we Hem toedragen, over alle mensen uit te breiden. Zodat dit het bestendige fondament is, dat, hoedanig de mens ook is, wij hem toch moeten liefhebben, omdat we God liefhebben.

55. Wer ist der Nächste?

Nun zeigt Christus im Gleichnis vom barmherzigen Samariter, daß der Ausdruck „der Nächste“ auch den Fremdesten umfaßt (Luk. 10,36); deshalb sollen wir dieses Gebot der Nächstenliebe nicht auf unsere nächste Freundschaft und Verwandtschaft einschränken. Ich gebe freilich zu: je näher wir mit einem Menschen verbunden sind, desto größer ist auch unsere Verpflichtung, ihm freundschaftlich beizustehen. Denn es liegt im Wesen der menschlichen Art, daß die Menschen untereinander um so mehr verpflichtet sind, je fester sie durch die Bande der Verwandtschaft, Freundschaft oder Nachbarschaft verbunden sind. Das bedeutet nicht etwa eine Beleidigung Gottes; denn er hat uns in seiner Vorsehung solche Verpflichtungen gewissermaßen auferlegt. Und doch sage ich: diese unsere Liebe muß alle Menschen miteinander umfassen, ohne Ausnahme; hier gibt es keinen Unterschied zwischen Nichtgriechen und Griechen, Würdigen und Unwürdigen, Freund und Feind; denn wir sollen die Menschen ja in Gott und nicht an und für sich selber ansehen! Geben wir freilich diese Blickrichtung auf, so ist es kein Wunder, wenn wir in allerlei Irrtümer uns hineinverstricken. Wollen wir also in unserer Nächstenliebe den rechten Weg finden, so dürfen wir unser Auge nicht zunächst auf den Menschen richten, der uns durch das, was vor Augen ist, vielleicht eher Haß als Liebe einflößen müßte, sondern auf Gott, der da will, daß wir die Liebe, die wir ihm zuteil werden lassen, auf alle Menschen ausgießen. So soll also dies das beständige Fundament sein: Der Mensch mag sein, wie er will, wir sollen ihn lieben, weil wir Gott lieben!

55. Wie is ons naaste?

Aangesien Christus in die gelykenis van die Samaritaan aangetoon het dat selfs die verste vreemdeling onder die woord naaste ingesluit word,²²⁴ is daar geen gronde waarom ons die liefdesgebod net tot bekendes moet beperk nie. Ek erken wel dat iemand wat ten nouste met ons verbonde is, met groter tegemoetkomendheid deur ons diens gehelp moet word. Want menslike redelikheid bring mee dat mense onderling aan mekaar soveel te meer diens bewys namate hulle met nouer bande van verwantskap of vriendskap of buurmanskap aan mekaar verbind is. Dit gebeur sonder enige aanstoot vir God, omdat ons deur sy voorsienigheid op die een of ander wyse hiertoe gedwing word. Maar ek verklaaT dat ons die ganse mensdom sonder uitsondering met een gevoel van liefde moet omhels en dat hierin geen onderskeid tussen barbaar of Griek, tussen waardige of onwaardige, vriend of vyand is nie, want ons moet nie ten opsigte van hulleself aan hulle dink nie maar ten opsigte van God.²²⁵ As ons van inagneming hiervan afwyk, is dit nie 558 verbasend as ons in baie dwalinge verstrengel raak nie. As ons daarom die begeerte het om aan die ware beginsel van die liefde vas te hou, moet ons ons oë nie in die eerste plek op die mens rig nie, omdat so ’n aanskouing baie dikwels haat eerder as liefde oplewer; maar ons moet ons oë rig op God, wat ons gebied om die liefde wat ons aan Hom betoon, na alle mense uit te brei. Dit moet dus ’n ewige fondament wees dat ons ons naaste, hoe hy ook al is, lief moet hê, omdat ons God liefhet.

55. Поскольку Иисус Христос в притче о добром самарянине (Лк 10:29-37) показал, что под ближним понимается и самый далёкий по мирским меркам человек, то нам не следует ограничивать заповедь любви только так или иначе близкими нам людьми. Я не отрицаю того, что чем теснее связан с нами человек, тем больше мы должны ему помогать. Человеческая жизнь так устроена, что чем теснее связывающие нас узы - родства, дружбы, соседства, - тем больше у нас общих дел. Это ни в коем случае не является оскорблением Бога, который установил такой порядок своим промыслом. Но в то же время я утверждаю, что мы должны обнимать своею любовью всех людей без единого исключения, не делая различия между греком и варваром, невзирая на то, достоин человек или недостоин, друг это или враг. Ибо людей следует видеть в Боге, а не самих по себе. Если же мы отказывается от такой точки зрения, то неудивительно, что впадаем в многочисленные заблуждения. Поэтому, если мы желаем идти правым путём любви, то следует смотреть не на людей и не оценивать их, что скорее заставит их ненавидеть, чем любить. Нам следует смотреть на Бога, который требует, чтобы мы распространяли любовь к Нему на всех людей, чтобы всегда руководствовались таким правилом: каков бы ни был человек, мы обязаны его любить, если любим Бога.

56. | Quapropter pestilentissimae vel ignorantiae vel malitiae fuit, quod Scholastici^a ex praeceptis de non appetenda vindicta, de diligendis inimicis, quae et omnibus olim Iudaeis tradita fuerunt, et tum omnibus in commune Christianis tradebantur, consilia fecerunt, quibus parere vel non parere liberum esset¹. Eorum autem necessariam obedientiam ad monachos relegarunt: qui^b vel hoc uno simplicibus^c Christianis essent iustiores, quod ultro se servandis consiliis obstringerent². Et rationem assignant cur ea non recipiant pro legibus^d: quod^e onerosa nimium et gravia videantur, Christianis praesertim, qui sunt sub Lege gratiae³. Itane Legem Dei aeternam de diligendo proximo refigere audent? || An tale in aliqua Legis pagina discrimen extat: ac non magis passim illic occurrunt mandata quae inimicorum dilectionem a nobis severissime exigant? Quale enim est istud, quod esurientem iubemur inimicum pascere [Prov. 25. c. 21.]? eius boves et asinos errantes in viam dirigere, aut oneri succumbentes sublevare [Exod. 23. a. 4.]⁴? Belluisne in eius gratiam benefaciemus, nulla in ipsum benevolentia? Quid? || annon aeternum est^f verbum Domini, Mihi vindictam, et ego rependam^g [Deut. 32. c. 35.]^h? || Quod alibi quoque explicatius habetur, Non quaeras ultionem, nec memor eris iniuriae civium tuorum [Levit. 19. d. 18]. Aut haec obliterent ex Lege, aut Dominum Legislatorem fuisse agnoscant, non consiliariumⁱ fuisse mentiantur. 395

56. Parquoy ç’a esté une ignorance ou malice pernicieuse, que les docteurs Scolastiques, des commandemens que nostre Seigneur a baillez tant aux Juifs qu’aux Chrestiens, touchant de ne point appeter vengeance et d’aimer noz ennemis, en ont fait des simples conseils, ausquels ils disent qu’il est libre d’obtemperer, ou ne point obtemperer: et ont dit qu’il n’y avoit que les Moynes qui fussent sujets à les tenir necessairement: ausquels ils ont attribué une justice plus parfaite qu’aux Chrestiens, à cause qu’ils s’obligeoyent de garder les conseils Evangeliques, comme ils les appellent. Ils alleguent la raison pourquoy ils ne les reçoyvent point pour preceptes, c’est à cause qu’ils sont trop griefs et difficiles, mesme aux Chrestiens qui sont sous la Loy de grace. Mais est-ce ainsi qu’ils osent abolir la Loy de Dieu eternelle, touchant d’aimer le prochain? Pourra-on trouver une telle difference en toute l’Escriture, et non plustost le contraire: assavoir plusieurs commandemens qui nous enjoignent estroitement d’aimer noz ennemis? Car qu’est-ce que veut dire cela, que nous devons repaistre nostre ennemy quand il aura faim? que nous devons redresser en la voye son bœuf et son asne quand ils seront esgarez? et que nous les devons relever s’ils sont tombez sous quelques fardeaux (Prov. 25:21; Ex. 23:4)? Ferons-nous bien aux bestes de noz ennemis en leur faveur, en ne portant nulle amour à iceux? Quoy? n’est-ce pas une parolle eternelle de Dieu, qu’à luy seul appartient la vengeance, et qu’il rendra à un chacun ce qui luy appartient? Ce qui est dit plus expressement en un autre lieu, Tu ne chercheras point vengeance, et ne te souviendra point des injures que t’auront fait tes prochains (Deut. 32:35; Lev. 19:18). Ou qu’ils effacent ces articles de la Loy, ou qu’ils confessent qu’il a voulu estre Legislateur en commandant cela, et non point un conseillier, comme ils songent.

56. Wherefore the schoolmen have discovered either their ignorance or their wickedness in a most pestilent manner, when, treating of the precepts prohibiting the desire of revenge, and enjoining the love of our enemies, which were anciently delivered to all the Jews, and afterwards equally to all 377 Christians, they have made them to be counsels which we are at liberty to obey or not to obey, and have confined the necessary observance of them to the monks, who, on account of this very circumstance, would be more righteous than plain Christians, because they voluntarily bound themselves to observe these counsels. The reason which they assign for not receiving them as laws, is, that they appear too burdensome and grievous, especially to Christians who are under the law of grace. Do they presume in this manner to disannul the eternal law of God respecting the love of our neighbour? Is such a distinction to be found in any page of the law? On the contrary, does it not abound with commandments most strictly enjoining the love of our enemies? For what is the meaning of the injunction to feed our neighbour when he is hungry?⁹⁰⁹ to direct into the right way his oxen or his asses when they are going astray, and to help them when sinking under a burden?⁹¹⁰ Shall we do good to his cattle for his sake, and feel no benevolence to his person? What! is not the word of the Lord eternal? “Vengeance is mine, I will repay:”⁹¹¹ which is expressed in another passage still more explicitly: “Thou shalt not avenge, nor bear any grudge against the children of thy people.”⁹¹² Let them either obliterate these passages from the law, or acknowledge that the Lord was a Legislator, and no longer falsely pretend that he was only a counsellor.

56. This error consists, I. In converting precepts into counsels to be observed by monks.

Wherefore, nothing could be more pestilential than the ignorance or wickedness of the Schoolmen in converting the precepts respecting revenge and the love of enemies (precepts which had formerly been delivered to all the Jews, and were then delivered universally to all Christians) into counsels which it was free to obey or disobey, confining the necessary observance of them to the monks, who were made more righteous than ordinary Christians, by the simple circumstance of voluntarily binding themselves to obey counsels. The reason they assign for not receiving them as laws is, that they seem too heavy and burdensome, especially to Christians, who are under the law of grace. Have they, indeed, the hardihood to remodel the eternal law of God concerning the love of our neighbour? Is there a page of the Law in which any such distinction exists; or rather do we not meet in every page with commands which, in the strictest terms, require us to love our enemies? What is meant by commanding us to feed our enemy if he is hungry, to bring back his ox or his ass if we meet it going astray, or help it up if we see it lying under its burden? (Prov. 25:21; Exod. 23:4). Shall we show kindness to cattle for man’s sake, and have no feeling of good will to himself? What? Is not the word of the Lord eternally true: “Vengeance is mine, I will repay?” (Deut. 32:35). This is elsewhere more explicitly stated: “Thou shalt not avenge, nor bear any grudge against the children of thy people,” (Lev. 19:18). Let 360them either erase these passages from the Law, or let them acknowledge the Lord as a Lawgiver, not falsely feign him to be merely a counsellor.

56. Daarom getuigt het van een zeer verderfelijke onwetendheid of slechtheid, dat de Scholastieken van de geboden aangaande het niet streven naar wraak, en het beminnen van zijn vijanden, die oudtijds aan alle Joden gegeven zijn en daarna aan alle Christenen in 't algemeen werden gegeven, gemaakt hebben raadgevingen, aan welke het vrij stond al of niet te gehoorzamen. En de noodzakelijke gehoorzaamheid aan die geboden hebben ze naar de monniken verwezen, die alleen reeds hierin rechtvaardiger zouden zijn dan de eenvoudige Christenen, dat ze zich uit eigen beweging verplichtten tot het nakomen van deze raadgevingen. Ook geven zij de reden op, waarom zij ze niet aannemen als wetten, namelijk omdat ze te lastig en te zwaar schijnen, vooral voor de Christenen, die onder de wet der genade leven. Durven zij zo de eeuwige wet van God aangaande het liefhebben van de naaste afschaffen? Komt er op enige bladzijde der wet zulk een onderscheid voor? En treffen we daar niet veeleer overal geboden aan, die de liefde tot onze vijanden zeer streng van ons eisen? Want wat is dat anders, dat we het bevel krijgen een vijand, die hongert te spijzen (Spr. 25:21) zijn ossen en ezels, als ze dwalen, op de rechte weg te leiden, of wanneer ze onder de last bezwijken, op te beuren (Ex. 23:4) Zullen wij zijn beesten om zijnentwil weldoen, zonder welwillend te zijn jegens hem? Verder, is het niet een eeuwig woord des Heren (Deut. 32:35) "Mijn is de wraak, en ik zal het vergelden"? En dat wordt ook elders duidelijker gezegd: "Gij zult niet wreken, en niet gedachtig zijn het onrecht u door uw medeburgers aangedaan" (Lev. 19:18) Of zij moeten dit uit de wet schrappen, òf erkennen, dat de Here een Wetgever geweest is en niet leugenachtig zeggen, dat Hij een raadgever is geweest.

56. "Evangelische Ratschläge?"

Deshalb war es eine Unwissenheit und Bosheit wie die Pest, daß die Scholastiker aus dem Gebot, keine Rache zu nehmen und die Feinde zu lieben, das doch schon einstmals den Juden bekannt war und nun allen Christen miteinander kundgemacht worden ist, sogenannte „evangelische Ratschläge“ gemacht haben, die man halten und auch nicht halten kann, ganz nach Belieben! Diesen „evangelischen Ratschlägen“ zu gehorchen, sollen allein die Mönche gebunden sein, deren höhere Gerechtigkeit gegenüber den gewöhnlichen Christen eben schon darin bestünde, daß sie sich freiwillig zur Erfüllung dieser „Ratschläge“ verpflichteten! Daß man diese „Ratschläge“ nicht 253 als Gesetze gelten lassen will, wird damit begründet, sie erschienen doch als zu große Last und zu schwer, zumal für Christen, die doch unter dem Gesetz der Gnade stünden! So will man sich also erdreisten, Gottes ewiges Gesetz, das uns die Nächstenliebe aufträgt, von sich aus abzutun? Ist denn im Gesetz auf einem einzigen Blatt eine derartige Unterscheidung (in „Gesetz“ und „evangelische Ratschläge“) zu finden? Treten uns da nicht immer wieder Gebote entgegen, die uns gar die Feindesliebe aufs strengste abfordern? Oder was soll es heißen, wenn uns befohlen wird, den hungrigen Feind zu speisen (Spr. 25,21), seinen Ochsen oder Esel, der in der Irre geht, auf den rechten Weg zurückzuführen oder ihm die Last leichter zu machen, wenn es ihm zu schwer wird? (Ex. 23,4.5). Sollen wir dem Tier unseres Feindes um seinetwillen Gutes tun — und ihn selber von unserem Wohlwollen ausschließen? Wieso, ist es nicht ewiges Wort des Herrn: „Mein ist die Rache, ich will vergelten“? (Deut. 32,35). Das wird doch an anderer Stelle noch deutlicher gemacht: „Du sollst dich nicht rächen und das Unrecht nicht nachtragen, das dir dein Nächster getan hat“ (Lev. 19,18). Solcherlei Gebote muß man entweder aus der Schrift herausreißen — oder aber man muß anerkennen, daß der Herr uns sein Gesetz gibt, und auf die Lüge verzichten, er erteilte bloß „Ratschläge“!

56. Die Skolastici se opvatting dat ’n mens vry is om die gebod in verband met naasteliefde te gehoorsaam of te verontagsaam, is die toppunt van onkunde.

Dit was daarom die toppunt van afstootlike onkunde of kwaadwilligheid dat die Skolastici die gebooie in verband daarmee dat ons nie wraak mag soek nie en dat ons ons vyande moet liefhê, as raadgewings opgedis het waarvolgens dit ’n mens dan vry sou staan om dit te gehoorsaam of nie te gehoorsaam nié.²²⁶ Dit is gebooie wat die Jode vroëer geleer het en wat ook aan al die Christene saam geleer is. Hulle het egter die noodsaaklikheid om daaraan gehoorsaam te wees op die monnike afgeskuif, omdat hulle, al was dit dan om hierdie een enkele rede, regverdiger sou wees as gewone Christene, omdat hulle hulle vrywillig verbind het om dié raadgewings te volg.²²⁷ Hulle voer ook ’n rede aan waarom hulle dit nie as wette kan aanvaar nie. Hulle sê naamlik dat dit darem alte lastig en swaar lyk, in besonder vir Christene, wat onder die wet van die genade is!²²⁸ Ja, waag hulle dan nie so om die ewige wet van God in verband met naasteliefde af te skaf nie? Of is daar êrens in die wet so ’n onderskeid? Kom daarin dan nie eerder oral gebooie voor wat ten strengste van ons vereis dat ons ons vyande moet liefhê nie? Want wat is die feit dat ons gebied word om ons vyand te voed as hy honger het, anders as ’n gebod;²²⁹ of as sy osse of sy esels verdwaal het, hulle op die regte pad te stuur of wanneer hulle onder hulle laste gaan lê, hulle op te tel?²³⁰ Moet ons dan 559 aan sy diere goed doen sonder om welwillend teenoor hom te wees? Hoe dan nou? Is die woord van die Here dan nie ewig nie: “My kom die wraak toe; Ek sal vergeld”.²³¹ Elders word dit nog duideliker gestel: “Jy mag nie wraakgierig wees nie, en jy mag nie die onreg van jou medeburgers in gedagte hou nie”.²³² Hulle moet dit uit die wet skrap of erken dat die Here ’n Wetgewer was, en hulle moet nie ’n leuen vertel dat Hy ’n Raadgewer was nie.

56. Поэтому заявления схоластов, будто повеления нашего Господа не стремиться к отмщению, но любить своих врагов, данные как евреям, так и христианам, являются простыми советами, которым человек свободен следовать или не следовать, суть плод невежества или злоумышления. Они утверждают, что строго придерживаться их обязаны лишь монахи, которым они приписывают более совершенную праведность, нежели простым христианам, поскольку монахи приняли обет следовать евангельским советам, как называют эти повеления схоласты. И они указывают причину, по которой не воспринимают их как повеления: они слишком суровы и тяжелы даже для христиан, которые находятся под законом благодати (Фома Аквинский. Сумма теологии, I, 2a-e, q. CVIII, art. 4; II, 2a-e, q. CLXXXIV, CLXXXVI). Не осмеливаются ли они таким образом отменить вечный Закон Бога, повелевающий любить ближнего? Можно ли найти подобное разграничение в Писании, и разве дело не обстоит как раз наоборот, разве не содержится там несколько чётко сформулированных повелений любить врагов наших? Разве не говорят об этом слова, что мы обязаны накормить врага, если он голоден (Прит 25:21)? Что мы обязаны привести к нему заблудившегося вола или осла? Что должны развьючить его, если он упал под ношею (Исх 23:4-5)? Или мы должны делать добро животным наших врагов и не испытывать ни малейшей любви к ним самим? Так как же? Разве это не вечное слово Бога, что только в его руках отмщение и что Он воздаст его каждому, кто того заслужил (Втор 32:35)? Более выразительно это сказано в другом месте: «Не пытайся отомстить и не вспоминай обид, которые нанесут тебе ближние» (Лев 19:18). Так что схоласты должны либо вычеркнуть эти предписания из Закона, либо признать, что Бог повелевает это в качестве Законодателя, а вовсе не подаёт советы в качестве советчика, как они воображают.

57. | Et quid haec, quaeso, sibi volunt quae ausi sunt insulso glossemate illudere? || Diligite inimicos vestros^a: benefacite iis qui oderunt vos: orate pro persequentibus vos: || benedicite iis qui vos execrantur: ut sitis filii Patris vestri qui est in caelis [Matt. 5. g. 44.]. || Quis non hic cum Chrysostomo ratiocinetur, ex tam necessaria causa probe constare non esse exhortationes, sed praeceptiones [Libro de compunctione cordis.]¹? Quid nobis amplius restat, ubi expungimur e numero filiorum Dei? || At secundum eos^b filii Patris caelestis erunt soli monachi, soli Deum Patrem audebunt invocare. || Quid interim Ecclesia? Eodem iure relegabitur ad Gentiles et publicanos. Dicit enim Christus, Si amicis vestris estis benevoli, quam inde gratiam expectatis? annon Gentes et publicani idem faciunt [Matth. 5. g. 46]? Bene vero nobiscum agetur^c si Christianorum titulus nobis relinquatur, caelestis regni adimatur haereditas. || Nec minus firmum est Augustini argumentum, Quum scortari, inquit ille, Dominus vetat, non inimici minus quam amici uxorem attingere prohibet: quum furtum interdicit, nihil omnino furari permittit, sive ab amico, sive ab inimico [Lib. de Doctrina Chri.^d]². Haec autem duo, Non furari, et Non scortari, ad dilectionis regulam revocat Paulus: imo docet sub hoc mandato contineri, Diliges proximum tuum sicut teipsum [Rom. 13. c. 9]. Ergo aut falsum Legis interpretem fuisse Paulum oportet, aut necessario hinc conficitur, diligendos quoque esse inimicos ex praecepto, quemadmodum amicos.^e || Vere itaque se filios Satanae esse produnt qui commune iugum filiorum Dei excutiunt adeo licentiose^f. || Dubites autem maiorine stupiditate an impudentia istud dogma evulgarint. Nemo enim veterum est qui non tanquam de re certa pronuntiet haec esse mera praecepta. Ne Gregorii quidem aetate dubitatum de eo fuisse, ex secura eius asseveratione liquet; nam citra controversiam pro praeceptis habet³. || Et quam stolide^g ratiocinantur? Onus, inquiunt^h, esset nimisⁱ grave Christianis. Quasi vero gravius quicquam excogitari possit quam diligere 396 Deum ex toto corde, ex tota anima, ex totis viribus. Prae ista Lege nihil non facile haberi debeat^a, sive diligendus inimicus, sive omnis vindictae cupiditas ex animis deponenda. Omnia certe nostrae imbecillitati ardua sunt et difficilia, vel ad minimum usque Legis apicem. Dominus est in quo virtutem facimus; det ille quod iubet, et iubeat quod velit¹. Sub Lege gratiae esse Christianos, non est effraenate sine Lege vagari, sed Christo insitos esse, cuius gratia a Legis maledictione liberi sint, et cuius spiritu Legem habeant in cordibus inscriptam^{b 2}. Hanc gratiam, Legem improprie vocavit Paulus^c, alludens ad Legem Dei, cui per contentionem eam opponebat: isti in nomine Legis de nihilo philosophantur^d.

57. Davantage, que veulent dire ces parolles, qu’ils ont depravées par une sotte glose? Aimez voz ennemis, dit nostre Seigneur: faites bien à ceux qui vous baissent: priez pour ceux qui vous persecutent: dites bien de ceux qui vous detractent, afin que vous soyez enfans de vostre Pere qui est au ciel (Matth. 5:44). Qui est-ce qui ne pourra conclure avec Chrysostome, que d’une cause si necessaire il appert que ce ne sont point exhortations, mais preceptes.⁸⁹ Qu’est-ce qu’il nous reste plus, si nostre Seigneur nous efface du nombre de ses enfans? Selon l’opinion de ces Rabbins, il n’y aura que les Moynes qui soyent enfans de Dieu, qui osent invoquer Dieu pour leur Pere. Que deviendra cependant l’Eglise? Par ceste raison elle sera renvoyée avec les Payens et Publicains. Car nostre Seigneur dit consequemment, Si vous aimez seulement voz amis, quelle grace en attendez-vous? les Payens et Publicains en font bien autant (Matth. 5:46, 47). Nous serons donc bien arrivez, d’avoir le tiltre de Chrestiens, et que l’heritage celeste nous soit osté. Saint Augustin aussi use d’un argument qui n’est pas moins ferme: Quand le Seigneur, dit-il, defend de paillarder, il ne defend pas moins d’attoucher la femme de nostre ennemy que de nostre amy. Quand il condamne le larrecin, il ne permet non plus de desrobber le bien de nostre ennemy que de nostre amy.⁹⁰ Or ces deux commandemens, de ne point desrobber ne paillarder, sont reduits par sainct Paul à la reigle de dilection: mesme il dit qu’ils sont contenus sous ceste sentence, Tu aimeras ton prochain comme toy mesme (Rom. 13:9). Pourtant il faut dire que sainct Paul soit mauvais expositeur de la Loy: ou de ces mots nous pouvons conclurre necessairement, que Dieu nous commande d’aimer noz ennemis aussi bien que noz amis. Voila que dit sainct Augustin. Pourtant telle maniere de gens se monstrent bien estre enfans de Satan, quand ils rejettent ainsi hardiment le joug qui est commun à tous enfans de Dieu. Et de fait, je ne say si je me doy plus esmerveiller de leur bestise ou impudence, en ce qu’ils ont publié ceste doctrine: car il n’y a nul des Anciens qui ne prononce sans doute, comme d’une chose resolue, que ce sont tous preceptes. Mesme on voit bien que du temps de sainct Gregoire on n’en doutoit point: veu que sans en faire difficulté, il les conte pour preceptes. Mais voyons combien ils arguent follement: Ce seroit, disent-ils, un fardeau trop grief aux Chrestiens, comme s’il se pouvoit rien imaginer plus grief, que d’aimer Dieu de tout nostre cœur, de toute nostre ame, et de toutes noz forces. Au prix de ce commandement il n’y a rien qui ne soit facile, soit qu’il faille aimer nostre ennemy, soit qu’il faille nous demettre de toute cupidité de vengeance. Certes tout ce qui est en la Loy, jusques au moindre poinct, est haut, et difficile à nostre imbecillité: il n’y a que Dieu seul par lequel nous cheminions vertueusement: qu’il donne de faire ce qu’il commande, et qu’il commande ce qu’il voudra. Ce qu’ils alleguent, que les Chrestiens sont sous la Loy de grace, cela n’est point à dire qu’ils doivent cheminer desordonnément comme à bride avallée: mais c’est qu’ils sont inserez en Christ, par la grace duquel ils sont libres de la malediction de la Loy, et par l’Esprit duquel ils ont la Loy escrite en leurs cœurs. Sainct Paul appelle ceste grace, Loy, improprement, voulant retenir la similitude qu’il avoit prinse, accomparant l’une avec l’autre: ces follastres, sans propos prennent un grand mystere en ce mot de Loy.

57. And what is the meaning of the following expressions, which they have presumed to abuse by the absurdity of their comment? “Love your enemies, bless them that curse you, do good to them that hate you, and pray for them which despitefully use you, and persecute you; that ye may be the children of your Father which is in heaven.”⁹¹³ Here, who would not argue with Chrysostom, that the allegation of such a necessary cause clearly proves these to be, not exhortations, but commandments? What have we left us, after being expunged from the number of the children of God? But according to them, the monks will be the only sons of the heavenly Father; they alone will venture to invoke God as their Father. What will now become of the Church? Upon the same principle it will be confined to heathen and publicans. For Christ says, “If ye love them which love you, what reward have ye? do not even the publicans the same?”⁹¹⁴ Shall not we be in a happy situation, if they leave us the title of Christians, but deprive us of the inheritance of the kingdom of heaven? The argument of Augustine is equally strong. When the Lord, says he, prohibits adultery, he forbids you to violate the 378 wife of your enemy no less than of your friend: when he prohibits theft, he permits you not to steal from any one, whether he be a friend or an enemy. Now, Paul reduces these two prohibitions of theft and adultery to the rule of love, and even teaches that they are “briefly comprehended in this saying, namely, Thou shalt love thy neighbour as thyself.”⁹¹⁵ Either, then, Paul must have been an erroneous expositor of the law, or it necessarily follows from this, that we are commanded to love, not only our friends, but also our enemies. Those, therefore, who so licentiously shake off the yoke common to the children of God, evidently betray themselves to be the sons of Satan. It is doubtful whether they have discovered greater stupidity or impudence in the publication of this dogma. For all the fathers decidedly pronounce that these are mere precepts. That no doubt was entertained on the subject in the time of Gregory, appears from his positive assertions; for he treats them as precepts, as though it had never been controverted. And how foolishly do they argue! They would be a burden, say they, too grievous for Christians; as though truly any thing could be conceived more difficult, than to love God with all our heart, with all our soul, and with all our strength. Compared with this law, every thing must be accounted easy, whether it be to love an enemy, or to banish from the mind all desire of revenge. To our imbecility, indeed, every thing is arduous and difficult, even the smallest point in the law. It is the Lord in whom we find strength: let him give what he commands, and let him command what he pleases. The being Christians under the law of grace consists not in unbounded license uncontrolled by any law, but in being ingrafted into Christ, by whose grace they are delivered from the curse of the law, and by whose Spirit they have the law inscribed on their hearts. This grace Paul has figuratively denominated a law, in allusion to the law of God, to which he was comparing and contrasting it. Their dispute concerning the word law is a dispute about nothing.

57. Refutation of this error from Scripture and the ancient Theologians. Sophistical objection obviated.

And what, pray, is meant by the following passage, which they have dared to insult with this absurd gloss? “Love your enemies, bless them that curse you, do good to them that hate you, and pray for them which despitefully use you, and persecute you; that ye may be the children of your Father which is in heaven,” (Mt. 5:44, 45). Who does not here concur in the reasoning of Chrysostom (lib. de Compunctione Cordis, et ad Rom. 7), that the nature of the motive makes it plain that these are not exhortations, but precepts? For what is left to us if we are excluded from the number of the children of God? According to the Schoolmen, monks alone will be the children of our Father in heaven—monks alone will dare to invoke God as their Father. And in the meantime, how will it fare with the Church? By the same rule, she will be confined to heathens and publicans. For our Saviour says, “If ye love them which love you, what reward have ye? do not even the publicans the same?” It will truly be well with us if we are left only the name of Christians, while we are deprived of the inheritance of the kingdom of heaven! Nor is the argument of Augustine less forcible: “When the Lord forbids adultery, he forbids it in regard to the wife of a foe not less than the wife of a friend; when he forbids theft, he does not allow stealing of any description, whether from a friend or an enemy,” (August. Lib. de Doctr. Christ). Now, these two commandments, “Thou shalt not steal, Thou shalt not commit adultery,” Paul brings under the rule of love; nay, he says that they are briefly comprehended in this saying, “Thou shalt love thy neighbour as thyself,” (Rom. 13:9). Therefore, Paul must either be a false interpreter of the Law, or we must necessarily conclude, that under this precept we are bound to love our enemies just as our friends. Those, then, show themselves to be in truth the children of Satan who thus licentiously shake off a yoke common to the children of God. It may be doubted whether, in promulgating this dogma, they have displayed greater stupidity or impudence. There is no ancient writer who does not hold it as certain that these are pure precepts. It was not even doubted in the age of Gregory, as is plain from his decided assertion; for he holds it to be incontrovertible that they are precepts. And how stupidly they argue! The burden, say they, were too difficult for Christians to hear! As if any thing could be imagined more difficult than to love the Lord with all the heart, and soul, and strength. Compared with this Law, there is none which may not seem easy, whether it be to love our enemy, or to banish every feeling of revenge from our minds. To our weakness, indeed, every thing, even to the minutest tittle of the Law, is arduous and difficult. In the Lord we have strength. It is his to give what he orders, and to order what he wills. That Christians are under the law of grace, means not that 361they are to wander unrestrained without law, but that they are engrafted into Christ, by whose grace they are freed from the curse of the Law, and by whose Spirit they have the Law written in their hearts. This grace Paul has termed, but not in the proper sense of the term, a law, alluding to the Law of God, with which he was contrasting it. The Schoolmen, laying hold of the term Law, make it the ground-work of their vain speculations.¹

57. En wat betekenen, vraag ik u, deze woorden, die zij gewaagd hebben door een dwaze uitlegging bespottelijk te maken? "Hebt uw vijanden lief; doet wel degenen, die u haten; bidt voor degenen, die u vervolgen; zegent hen, die u vloeken, opdat gij moogt kinderen zijn uws Vaders, die in de hemelen is" (Matt. 5:44) Wie zou hier niet met Chrysostomus¹ de gevolgtrekking maken, dat uit deze zo noodzakelijke oorzaak, wel degelijk blijkt, dat het geen aansporingen zijn, maar geboden? Wat blijft ons nog over, wanneer wij uit het getal der kinderen Gods worden verwijderd? Maar volgens hen zullen alleen de monniken kinderen des hemelsen Vaders zijn en zullen alleen die God als hun Vader durven aanroepen. En de kerk dan? Die zal met hetzelfde recht verbannen worden naar de heidenen en tollenaars. Want Christus zegt: "Indien gij liefhebt, die u liefhebben, wat loon hebt gij? Doen ook de heidenen en tollenaars niet hetzelfde?" (Matt. 5:46) Voorwaar, het zal goed met ons gaan, wanneer de naam Christenen ons gelaten wordt, maar de erfenis van het Koninkrijk der hemelen ons ontnomen wordt! En niet minder krachtig is het bewijs van Augustinus² : wanneer de Here, zo zegt hij, verbiedt te hoereren, dan verbiedt Hij evenzeer de vrouw van de vijand als die van een vriend aan te raken; wanneer Hij diefstal verbiedt, laat Hij in het geheel niet toe te stelen, hetzij van een vriend, hetzij van een vijand. Deze twee echter, niet stelen en niet hoereren, rekent Paulus onder de regel der liefde; ja zelfs leert hij (Rom. 13:9) dat ze begrepen zijn onder dit gebod: Gij zult uw naaste liefhebben gelijk u zelf. Dus òf Paulus moet een vals uitlegger der wet geweest zijn, òf noodzakelijk wordt hieruit opgemaakt, dat men ook volgens het gebod de vijanden moet liefhebben evenals de vrienden. Naar waarheid betonen dus zij zich kinderen van Satan, die het gemeenschappelijk juk met de kinderen Gods zo onbeschaamd van zich werpen. Men zou er over kunnen aarzelen of de domheid of de onbeschaamdheid, waarmee ze dat leerstuk verbreid hebben, het grootst is. Want niemand is er der ouden, die niet als van een geheel zekere zaak zegt, dat het zuivere geboden zijn. Dat zelfs niet ten tijde van Gregorius daaraan getwijfeld is, blijkt uit zijn vrijmoedige verzekering; want zonder enig tegenspreken houdt hij het voor geboden. En hoe dwaas redeneren zij? Het zou, zeggen ze, voor de Christenen een al te zware last zijn. Alsof er iets zwaarders zou kunnen uitgedacht worden dan God te beminnen van ganser harte, van ganser ziele en met alle krachten! In vergelijking met die wet moet alles licht geacht worden, zowel het liefhebben van de vijand als het afleggen van alle begeerte naar wraak uit de ziel. Alles is ongetwijfeld voor onze zwakheid lastig en moeilijk, tot zelfs het kleinste puntje der wet. De Here is het, in wie wij krachtige daden doen: Hij geve, wat Hij beveelt en bevele, wat Hij wil. Christenen te zijn onder de wet der genade betekent niet teugelloos rond te dolen zonder wet, maar Christus ingelijfd te zijn, door wiens genade ze vrij zijn van de vloek der wet en door wiens Geest zij de wet hebben ingeschreven in hun harten. Deze genade heeft Paulus oneigenlijk wet genoemd met zinspeling op de wet Gods, tegenover welke hij haar bij vergelijking stelde: over niets gaat het, wanneer zij over het woord wet bespiegelingen houden.

57. Das Gebot der Feindesliebe ist echtes Gebot

Aber was bedeuten denn die Worte, die man mit so ungereimten Bemerkungen hat verfälschen wollen? „Liebet eure Feinde, tut wohl denen, die euch hassen, bittet für die, so euch beleidigen und verfolgen, segnet, die euch fluchen, auf daß ihr Kinder seid eures Vaters im Himmel ...“! (Matth. 5,44.45). Wer will da nicht mit Chrysostomus zu der Folgerung gelangen, daß ein so wichtiger Grund („auf daß ihr Kinder seid ...“) schon ein deutliches Zeichen sei, hier Vorschriften und nicht Ermahnungen zu sehen? (In dem Buche De compunctione cordis I). Denn was bleibt uns, wenn wir aus der Zahl der Kinder Gottes getilgt werden? Aber nach den scholastischen Klüglingen werden wohl einzig die Mönche wirklich Kinder Gottes sein, einzig sie es wagen dürfen, Gott als ihren Vater anzurufen! Was soll aber dann die Kirche noch sein? Die wird man mit dem gleichen Recht zu den Heiden und Zöllnern verweisen können! Denn Christus sagt: „So ihr liebet, die euch lieben, was werdet ihr für Lohn haben? Tun nicht dasselbe auch die Zöllner?“ (Matth. 5,46; Calvin sagt: „Heiden und Zöllner“). Da muß es ja wahrlich schön um uns stehen, wenn uns bloß der leere Name eines Christen gelassen, die Erbschaft des Himmelreichs aber entrissen wird!

Nicht weniger tragkräftig ist auch die Beweisführung Augustins. Er sagt: „Wenn der Herr den Ehebruch verbietet, so untersagt er uns ebensosehr, das Weib eines Feindes, wie das eines Freundes zu berühren, verbietet er uns den Diebstahl, so sollen wir eben rein niemandem etwas entwenden, weder einem Freunde, noch einem Feind!“ (Von der christlichen Unterweisung I). So führt auch Paulus diese beiden Gebote „Du sollst nicht stehlen“ und „Du sollst nicht ehebrechen“ auf das Gebot der Liebe zurück und sagt, auch sie seien in dem Gebot enthalten: „Du sollst deinen Nächsten lieben als dich selbst“ (Röm. 13,9). Da muß also Paulus ein verkehrter Ausleger des Gesetzes sein — oder aber es ergibt sich hier wirklich das Gebot, Feinde wie die Freunde zu lieben! Wer nun so mutwillig das Joch abwirft, das den Kindern Gottes aufliegt, der erweist sich damit wirklich als Kind des Satans! Man kann nur zweifeln, ob bei der Aufbringung dieses Dogmas mehr die Dummheit oder mehr die Unverschämtheit das Wort geführt hat. Denn die Alten haben es allesamt ohne Ausnahme als eine gewisse und unbestreitbare Überzeugung ausgesprochen, daß es sich hier um reine Gebote handelt! Es ist, wie sich aus Gregors eigener klarer Bestätigung ergibt, nicht einmal zu seiner Zeit angefochten gewesen; er redet jedenfalls, ohne eine Meinungsverschiedenheit in dieser Sache zu erwähnen, von Vorschriften. 254 Was ist das auch für eine törichte Beweisführung, die die Scholastiker vorbringen! Man sagt, diese Dinge seien für einen Christenmenschen ein zu schweres Joch. Als ob man etwas Schwereres ausdenken könnte als dies, man solle Gott lieben von ganzem Herzen, ganzer Seele und aus allen Kräften! Angesichts dieses Gebots muß doch alles leicht erscheinen, sogar die Liebe zu den Feinden und die Entfernung aller Rachsucht aus unserem Inneren! Für uns in unserer Schwachheit ist gewiß alles zu schwer, selbst das kleinste Tüttelchen am Gesetz! Der Herr aber ist es, der uns kräftig macht: er muß geben, was er befiehlt — und dann mag er befehlen, was er will (Augustin). Daß der Christenmensch unter dem Gesetz der Gnade steht, bedeutet ja nicht, daß er willkürlich ohne Gesetz daherläuft, sondern daß er in Christus eingepflanzt ist, dessen Gnade ihn vom Fluch des Gesetzes frei macht und dessen Geist ihm das Gesetz ins Herz schreibt! Diese Gnade nannte Paulus uneigentlich ein Gesetz (z. B. Röm. 8,2); er stellt sie damit in Beziehung zum Gesetze Gottes, dem er sie vergleichsweise gegenüberstellt. Die Scholastiker aber treiben mit dem Wort „Gesetz“ ein nichtiges Spiel!

57. Die Skolastici se interpretasie van die woord ’wet’ is verkeerd.

En wat, vra ek jou, beteken die uitdrukking wat hulle waag om met hulle lawwe interpretasies te bespot? “Jy moet jou vyande liefhê; doen goed aan die wat julle haat; bid vir die wat julle vervolg; seën die wat julle vervloek, sodat julle kinders kan word van julle Vader wat in die hemele is.”²³³ Wie sou nie saam met Chrysostomos redeneer dat uit so ’n noodsaaklike rede noodwendig blyk dat dit nie blote aansporings is nie maar gebooie?²³⁴ Wat bly daar nog vir ons oor wanneer ons uit die getalle van die kinders van God uitgewis word? Maar volgens hulle sal net die monnike kinders van ons hemelse Vader wees en hulle alleen kan waag om God as Vader aan te roep! Wat word intussen van die kerk? Volgens dieselfde reg sal dit op die heidene en tollenaars afgeskuif word! Want Christus sê: “As julle goed doen aan julle vriende, waarom verwag julle dan genade daarvoor? Doen die heidene en tollenaars dan nie dieselfde nie”.²³⁵ Dit sal inderdaad goed met ons gaan as mense ons die naam Christene laat hou maar die erfdeel van die koninkryk van die hemele van ons weggeneem word!

Augustinus se redenasie is ewe onomstootlik. Hy sê: “Wanneer die Here hoerery verbied, verbied Hy ons om die vrou van ons vyand sowel as die vrou van ons vriend aan te raak. Wanneer Hy diefstal verbied, laat Hy ons glad nie toe om van vriend of van vyand te steel nie”.²³⁶ Paulus groepeer hierdie twee, naamlik dat jy nie mag steel nie en nie mag hoereer nie, 560  onder die liefdesreël. Ja, hy leer ook dat dit ingesluit word onder die gebod: “Jy moet jou naaste liefhê soos jouself’.²³⁷ Paulus moes dit dus vals uitgelê het, of daaruit moet noodwendig afgelei word dat ons volgens die gebod ook ons vyande soos ons vriende lief moet hê. Mense wat die gemeenskaplike juk van die kinders van God so willekeurig afskud, toon dus dat hulle waarlik kinders van die Satan is. ’n Mens kan wel twyfel of hulle hierdie leer met groter onnoselheid of met groter onbeskaamdheid die lig laat sien het. Want daar is niemand van die skrywers van die ou tyd wat nie in verband hiermee verklaar dat dit wesenlike voorskrifte is wat soos ’n paal bo water staan nie. Selfs nie eens in Gregorius se tyd was daar enige twyfel daaroor nie - soos uit sy selfversekerde verklaring blyk. Hy beskou dit immers ongetwyfeld as gebooie.²³⁸ Hoe stompsinnig redeneer hulle tog nie! Hulle sê dat dit ’n las is wat te swaar is vir Christene! Net asof iets swaarder bedink kan word as om God uit jou hele hart, uit jou hele siel en met al jou kragte lief te hê! As dit met die wet vergelyk word, moet alle dinge as maklik be-skou word - of jy nou ook al jou vyande moet liefhê of elke begeerte om wraak te neem uit jou gemoed moet wegruim. Vir ons swakheid is alles in elk geval moeilik en swaar, selfs die geringste deeltjie van die wet. Dit is die Here in wie ons kragtig is. Mag Hy ons gee wat Hy gebied, en mag Hy gebied wat Hy wil.²³⁹ Die feit dat die Christene onder die wet van die genade is, beteken nie dat hulle onbeteueld sonder die wet mag rondploeter nie maar dat hulle in Christus ingelyf is, deur wie se genade hulle van die vloek van die wet verlos is en deur wie se Gees die wet op hulle harte geskrywe is.²⁴⁰ Paulus het hierdie genade in oneintlike sin ’n wet genoem, terwyl hy sinspelend na die wet van God verwys, wat hy by wyse van vergelyking daarteenoor gestel het.²⁴¹ Maar onder die woord wet filosofeer hulle oor niks nie.

57. К тому же, что означают слова, которые они извратили своим глупым толкованием: «Я говорю вам: любите врагов ваших, благословляйте проклинающих вас, благотворите ненавидящим вас и молитесь за обижающих вас и гонящих вас, да будете сынами Отца вашего Небесного» (Мф 5:44-45)? Кто не согласится с Иоанном Златоустом, что ввиду одного лишь такого обетования это не призыв, а повеление? (Иоанн Златоуст. Против хулителей монашеской жизни, III, 14 (MPG, XLVII, 372 p.)) Что ещё нам останется, если Господь исключит нас из числа своих детей? По мнению этих раввинов, только монахи, являющиеся детьми Бога, смеют взывать к Нему как к своему Отцу. Что же тогда останется от Церкви? Она сольётся с язычниками и мытарями, потому что наш Господь далее сказал: «Ибо, если вы будете любить любящих вас, какая вам награда? Не то же ли делают и мытари?» (Мф 5:46). Так мы дойдём до того, что, нося звание христиан, будем лишены небесного наследия! Св. Августин прибегает здесь к не менее убедительному аргументу: «Господь, запрещая прелюбодеяние, одинаково запрещает посягать и на жену нашего врага, и на жену нашего друга. Запрещая кражу, Он запрещает похищать имущество врага так же, как и имущество друга. Обе эти заповеди - не красть и не прелюбодействовать - св. Павел сводит к заповеди любви. Точнее, он говорит, что они заключаются в одном слове: "люби ближнего твоего, как самого себя" (Рим 13:9). Исходя из этого, надо или признать, что св. Павел - плохой толкователь Закона, или с необходимостью заключить, что Бог требует от нас любить врагов не меньше, чем друзей.» (Августин. О христианском учении, I, XXX, 32 (MPL, XXXIV, 31)) Вот что говорит св. Августин. Таким образом, люди, столь дерзко отвергающие иго, общее для всех детей Божьих, показывают себя детьми Сатаны.

В самом деле, я не знаю, чему следует больше удивляться - их глупости или наглости, если они осмелились проповедовать подобное учение. Ибо нет ни одного древнего учителя, который бы не заявил со всей определённостью, что всё это суть повеления. Хорошо известно, что в этом не сомневались со времён Григория Великого, поскольку последний без всяких колебаний относит их к заповедям (Григорий Великий. Гомилии на Евангелие, кн. II, гом. XXVII, 1 (MPL, LXXVI, 1206)).

Но посмотрите, как безумна аргументация тех, о ком мы говорим. Это, по их утверждению, было бы слишком тяжким бременем для христиан. Как будто они не могут представить себе ничего более тяжкого, чем любовь к Богу - всем сердцем, всею душою, всеми нашими силами! В свете этой заповеди нет ничего лёгкого - будь то любовь к врагу или отказ от желания мстить. Конечно, и мельчайшая буква в Законе слишком высока и трудна при нашей немощи: только в Боге можем мы поступать добродетельно. Пусть Он даст нам силы поступать так, как Он требует, и пусть Он потребует, чего пожелает. Они заявляют, что христиане находятся под Законом благодати. Но это не означает, что они должны уподобиться разнузданным коням - это означает, что они приобщены ко Христу, по милости которого они свободны от проклятия Закона и Духом которого Закон написан в их сердцах. Св. Павел называет эту милость Законом в переносном смысле и показывает тем самым подобие одного и другого Закона. Но эти безумцы безо всяких оснований затемняют подлинное значение слова «Закон».

58. | Eiusdem est rationis quod peccatum veniale nuncuparunt, cum occultam impietatem^e, quae primae tabulae adversatur, tum directam ultimi mandati praevaricationem³. Sic enim definiunt, esse cupiditatem sine deliberato assensu, quae non diu cordi insideat⁴. Ego autem ne subire quidem posse dico, nisi ob defectum eorum quae in Lege requiruntur. Vetamur^f alienos habere deos. Quum mens diffidentiae machinis perculsa, alio circumspectat, quum subita cupidine^g alio transferendae suae beatitudinis incessitur^h: unde isti quamlibet evanidi motus, nisi quia est aliquid in anima vacuum ad recipiendas eiusmodi tentationes? Ac ne longius argumentum protrahatur, praeceptum est de diligendo Deo ex toto corde, ex tota mente, ex tota anima; nisi ergo omnes animae potentiae in Dei amorem intenduntur, iam discessum est a Legis obedientia; quia Deo non bene stabilitum in conscientia nostra thronum arguunt qui illic insurgunt adversus regnum eius hostes, eiusque edicta interpellantⁱ. Mandatum vero ultimum proprie huc pertinere demonstratum 397 est¹. Pupugit nos animi aliquod desiderium? iam concupiscentiae rei tenemur, ac simul constituimur Legis transgressores: quia Dominus non tantum deliberare et machinari quod sit in iacturam alterius vetat, sed concupiscentia etiam stimulari et aestuare. Legis vero transgressioni maledictio Dei semper incumbit. Non est igitur quod vel levissimas cupiditates iudicio mortis eximamus. || In aestimandis peccatis, inquit Augustinus, non afferamus stateras dolosas, ubi appendamus quod volumus, et quomodo volumus, pro arbitrio nostro, dicentes, hoc grave, hoc leve est: sed afferamus stateram divinam de Scripturis sanctis, tanquam de thesauris Dominicis: et in illa quid sit gravius appendamus: imo non appendamus, sed a Domino appensa recognoscamus [Libro. 2. de Baptis. contra Donatist. cap. 6.]². || Quid autem Scriptura? certe dum Paulus stipendium peccati mortem vocat,³ sibi putidam hanc distinctionem incognitam fuisse ostendit. Quum plus iusto proclives ad hypocrisin simus, fomentum hoc addi minime oportuit quod torpidas conscientias mulceret^a.

58. Il y a autant de propos à ce qu’ils ont dit du peché veniel: appellans Peché veniel, tant l’impieté cachée contre Dieu, laquelle contrevient à la premiere table de la Loy, comme la trangression evidente du dernier commandement. Car ceste est leur definition, que peché veniel est cupidité mauvaise sans consentement deliberé, laquelle ne repose point long temps dedans le cœur. Or je dy au contraire, que nulle mauvaise cupidité ne peut entrer dedans le cœur, sinon en defaut de ce qui est requis en la Loy. Il nous est defendu d’avoir des dieux estranges. Quand l’ame tentée de deffiance regarde çà et là et vacille, quand elle est esmeue de chercher sa beatitude ailleurs qu’en Dieu, d’où viennent ces mouvemens, quelque legiers qu’ils soyent, sinon qu’il y a quelque chose vuide en l’ame pour recevoir telles tentations? Et afin qu’il ne faille point longuement argumenter, il nous est commandé d’aimer Dieu de tout nostre cœur et de toute nostre ame et de toute nostre pensée. Parquoy si toutes les forces et parties de l’ame ne sont appliquées à l’amour de Dieu, nous declinons de l’obeissance de la Loy. Car quand les tentations qui sont ennemies et contraires au regne de Dieu, ont quelque vigueur à nous esbranler, ou mettre le moindre empeschement du monde en nostre pensée, à ce que Dieu ne soit entierement obey, et sa volonté observée sans aucun contredit, c’est signe que son regne n’est pas bien confermé en nostre conscience. Or nous avons monstré que le dernier commandement se refere proprement à cela. Y a-il donc quelque mauvais desir qui nous ait picqué le cœur? Desja nous sommes tenus coulpables de concupiscence, et par consequent transgresseurs de la Loy: car le Seigneur non seulement a defendu de deliberer et machiner ce qui est au detriment du prochain, mais aussi d’estre stimulé ou enflambé d’aucune concupiscence. Or où il y a transgression de la Loy, là est apprestée malediction de Dieu. Il ne faut point donc que nous exemptions de condamnation de mort les moindres concupiscences qui puissent estre. Quand il est question d’estimer les pechez, dit sainct Augustin, n’apportons point de fausses balances pour poiser ce que nous voulons, et selon que bon nous semble à nostre fantasie, en disant, Cela est Pesant, Cela est legier: mais apportons la balance des Escritures, comme des thresors du Seigneur: et poisons en icelle pour savoir ce qui est le plus pesant ou le plus legier: ou plustost ne poisons point, mais tenons-nous au poids que Dieu en aura fait.⁹¹ Et qu’est-ce qu’en dit l’Escriture? Certes sainct Paul en nommant le peché Gage de mort (Rom. 6:23), monstre bien que ceste sotte distinction luy a esté incognue. Et de fait puis que desja nous ne sommes que trop enclins à hypocrisie, il n’estoit ja mestier d’attiser le feu, ou bien nous faire crouppir en noz ordures en amadouant nostre paresse.

58. Of the same nature is what they have called venial sin—a term which they apply to secret impiety, which is a breach of the first table, and to the direct transgression of the last commandment. For this is their definition, that “it is evil desire without any deliberate assent, and without any long continuance in the heart.” Now, I assert that evil desire cannot enter the heart, except through a deficiency of those things which the law requires. We are forbidden to have any strange gods. When the mind, assaulted by mistrust, looks around to some other quarter; when it is stimulated by a sudden 379 desire of transferring its happiness from God to some other being; whence proceed these emotions, however transient, but from the existence of some vacant space in the soul to receive such temptations? And not to protract this argument to greater length, we are commanded to love God with all our heart, with all our mind, and with all our soul: therefore, unless all the powers of our soul be intensely engaged in the love of God, we have already departed from the obedience required by the law; for that the dominion of God is not well established in our conscience, is evident, from the enemies that there rebel against his government, and interrupt the execution of his commands. That the last commandment properly belongs to this point, has been already demonstrated. Have we felt any evil desire in our heart? we are already guilty of concupiscence, and are become at once transgressors of the law; because the Lord forbids us, not only to plan and attempt any thing that would prove detrimental to another, but even to be stimulated and agitated with concupiscence. Now, the curse of God always rests on the transgression of the law. We have no reason, therefore, to exempt even the most trivial emotions of concupiscence from the sentence of death. “In determining the nature of different sins,” says Augustine, “let us not use deceitful balances, to weigh what we please and how we please, according to our own humour, saying, This is heavy,—This is light; but let us borrow the Divine balance from the Holy Scriptures, as from the treasury of the Lord, and therein weigh what is heavy; or rather let us weigh nothing ourselves, but acknowledge the weights already determined by the Lord.” And what says the Scripture? The assertion of Paul, that “the wages of sin is death,”⁹¹⁶ sufficiently demonstrates this groundless distinction to have been unknown to him. As we have already too strong a propensity to hypocrisy, this opiate ought by no means to have been added, to lull our consciences into greater insensibility.

58. Error of the Schoolmen consists, II. In calling hidden impiety and covetousness venial sins. Refutation drawn, 1. From a consideration of the whole Decalogue. 2. The testimony of an Apostle. 3. The authority of Christ. 4. The nature and majesty of God. 5. The sentence pronounced against sin. Conclusion.

The same must be said of their application of the term, venial sin, both to the hidden impiety which violates the First Table, and the direct transgression of the last commandment of the Second Table.² They define venial sin to be, desire unaccompanied with deliberate assent, and not remaining long in the heart. But I maintain that it cannot even enter the heart unless through a want of those things which are required in the Law. We are forbidden to have strange gods. When the mind, under the influence of distrust, looks elsewhere or is seized with some sudden desire to transfer its blessedness to some other quarter, whence are these movements, however evanescent, but just because there is some empty corner in the soul to receive such temptations? And, not to lengthen out the discussion, there is a precept to love God with the whole heart, and mind, and soul; and, therefore, if all the powers of the soul are not directed to the love of God, there is a departure from the obedience of the Law; because those internal enemies which rise up against the dominion of God, and countermand his edicts prove that his throne is not well established in our consciences. It has been shown that the last commandment goes to this extent. Has some undue longing sprung up in our mind? Then we are chargeable with covetousness, and stand convicted as transgressors of the Law. For the Law forbids us not only to meditate and plan our neighbour’s loss, but to be stimulated and inflamed with covetousness. But every transgression of the Law lays us under the curse, and therefore even the slightest desires cannot be exempted from the fatal sentence. “In weighing our sins,” says Augustine, “let us not use a deceitful balance, weighing at our own discretion what we will, and how we will, calling this heavy and that light: but let us use the divine balance of the Holy Scriptures, as taken from the treasury of the Lord, and by it weigh every offence, nay, not weigh, but rather recognise what has been already weighed by the Lord,” (August. De Bapt. cont. Donatist. Lib. 2 chap. 6). And what saith the Scripture? Certainly when Paul says, that “the wages of sin is death,”(Rom. 6:23), he shows that he knew nothing of this vile distinction. As we are but too prone to hypocrisy, there was very little occasion for this sop to soothe our torpid consciences.

58. Van dezelfde aard is het, dat ze zowel de verborgen goddeloosheid, die ingaat tegen de eerste tafel, als ook de rechtstreekse overtreding van het laatste gebod een vergefelijke zonde genoemd hebben. Want zij omschrijven het zo, dat het een begeerte is zonder weloverwogen toestemming, die niet lang in het hart gezeteld blijft. Maar ik zeg, dat de begeerte zelfs niet kan binnenkomen, tenzij door het ontbreken van datgene, wat in de wet geëist wordt. Ons wordt verboden vreemde goden te hebben. Wanneer nu het hart, door de werkingen van gebrek aan vertrouwen verslagen, elders heen ziet, wanneer het bevangen wordt door de plotseling opkomende begeerte om zijn zaligheid in iets anders te stellen: vanwaar komen dan die, zij het spoedig verdwijnende, bewegingen anders dan daardoor, dat er in die ziel een leegte is tot het opnemen van dergelijke verzoekingen? En om niet langer bij dit onderwerp stil te staan; het gebod zegt, dat we God moeten liefhebben met geheel ons hart, geheel ons verstand en geheel onze ziel. Indien dus niet alle krachten der ziel worden ingespannen tot de liefde tot God, is men reeds afgeweken van de gehoorzaamheid der wet. Want dat in ons geweten de troon voor God niet wel gevestigd is, wordt aangetoond door de vijanden, die daar tegen zijn Koninkrijk opstaan en zich verzetten tegen zijn bevelen. En dat het laatste gebod in het bijzonder hierop betrekking heeft, is aangetoond. Heeft enig verlangen des gemoeds ons geprikkeld? Dan zijn wij reeds schuldig aan de begeerte en worden tegelijkertijd gesteld als overtreders der wet; want de Here verbiedt niet alleen iets te overwegen en op touw te zetten, dat strekt tot nadeel van een ander, maar ook door begeerte aangezet te worden en van begeerte te branden. En op de overtreding der wet ligt steeds de vloek Gods. Er is dus geen reden om zelfs de geringste begeerten te onttrekken aan het oordeel des doods. "Bij het beoordelen der zonden," zegt Augustinus¹, "moeten wij niet komen met bedriegelijke weegschalen, om daar aan te hangen, wat wij willen en zoals wij het willen, naar ons goeddunken, zeggende: dit is zwaar, dit is licht, maar laat ons komen met de Goddelijke weegschaal uit de Heilige Schrift, als uit de schatkamer des Heren, en met haar wegen, wat het zwaarst is, of liever gezegd niet wegen, maar het door de Here gewogene nagaan." Wat nu zegt de Schrift? Voorzeker, wanneer Paulus de dood de bezoldiging der zonde noemt (Rom. 6:23) toont hij, dat hem deze stinkende onderscheiding onbekend geweest is. En daar wij meer dan behoorlijk geneigd zijn tot huichelarij, had men dit verzachtingsmiddel allerminst moeten aanwenden, om daarmee de trage gewetens te koesteren.

58. Keine Unterscheidung von schwereren und leichteren Sünden!

Nicht besser ist es auch, daß die Scholastiker die verborgene Gottlosigkeit, die der ersten Tafel des Gesetzes zuwider ist, und auch die offene Übertretung des letzten Gebotes (also die böse Lust) eine „läßliche“ Sünde nennen (peccatum veniale). Sie stellen die Sache so dar, es handle sich um eine Begierde ohne entschlossene innere Bejahung, die nicht lange im Herzen bleibe. Ich bin dagegen der Überzeugung, daß eine solche Begierde gar nicht ohne Verletzung der Forderungen des Gesetzes im Herzen aufkommen kann. So wird uns verboten, andere Götter zu haben. Wenn nun unsere Seele, von der Tücke des Unglaubens umkämpft, sich nach der anderen Seite umsieht und sie dann plötzlich die Neigung beschleicht, ihr Heil auf etwas anderes zu bauen (als auf Gott allein) — woher kann dann ein solcher törichter Antrieb kommen als daher, daß in unserem Herzen noch Raum ist, der solchen Anfechtungen offen ist? Wir wollen den Beweis nicht in die Länge ziehen; kurz: wir haben ja das Gebot: „Du sollst Gott lieben von ganzem Herzen, ganzer Seele und ganzem Gemüte“; ist nun unser Herz mit allen seinen Kräften nicht ganz auf die Liebe zu Gott gerichtet, so bedeutet das bereits ein Abweichen vom Gehorsam gegen das Gesetz. Denn die Feinde, die sich in unserem Gewissen regen, um Gottes Herrschaft umzustoßen und seine Gebote zu umgehen, beweisen ja damit schon, daß Gottes Thron darin noch nicht fest genug steht! Wie wir gezeigt haben, bezieht sich aber gerade darauf das zehnte Gebot. Da kommt in unserem Herzen ein heftiges Verlangen auf: schon sind wir des bösen Begehrens schuldig und offenbar Übertreter des Gesetzes! Denn der Herr verbietet uns nicht nur, zum Schaden unseres Nächsten etwas zu überlegen oder ins Werk zu setzen, sondern er untersagt uns jede Reizung und Aufwallung der Lust! Auf der Übertretung des Gesetzes aber liegt immer Gottes Fluch! Deshalb haben wir keinerlei Anlaß, diese leisesten Regungen der Begierde dem Todesurteil Gottes zu entziehen. Augustin sagt: „Wir sollen uns bei der Betrachtung der Sünde keiner trügerischen Waage bedienen, auf der wir dann wägen, was wir wollen und wie wir wollen, ganz nach unserem Ermessen, sollen auch nicht sagen: ‚das ist schwer’ — ‚das ist leicht’; nein, wir sollen uns aus der Heiligen Schrift, gewissermaßen aus des Herrn eigener Schatzkammer, die rechte, göttliche Waage nehmen und danach abwägen, was schwerer ist — nein, nicht einmal wägen, sondern anerkennen, wie es der Herr gewogen hat!“ (Von der Taufe, gegen die Donatisten II,6). Wie steht es aber in der Schrift (mit jener angeblichen Unterscheidung in schwerere und leichtere Sünden)? Paulus sagt: „der Tod ist der Sünde Sold“ — und bezeugt damit, daß jedenfalls ihm von dieser verwerflichen Unterscheidung nichts bekannt ist! Wir sind ja auch zur Heuchelei nur allzu geneigt, und deshalb war wirklich kein Polster nötig, um unser stumpfes Gewissen noch mehr einzuschläfern!

58. Die Heilige Skrif is die weegskaal na aanleiding waarvan God ons sondes weeg.

Die feit dat hulle beide die bedekte goddeloosheid wat strydig is met die eerste tafel en ’n oortreding wat regstreeks teen die laaste gebod begaan word, ’n vergeeflike sonde noem, berus op dieselfde redenasie. 561  Want hulle beskrywe dit soos volg: “Dit is ’n begeerte sonder voorbedagte instemming, wat nie lank in ons harte bly nie.”²⁴² Sover dit my aangaan, verklaar ek dat geen begeerte in ons hart kan opkom anders as weens ’n gebrek aan die dinge wat in die wet vereis word nie. Ons word verbied²⁴³ om vreemde gode te hê. Wanneer ons verstand deur die werking van ons wantroue verslae is en rondkyk na ’n ander god; wanneer dit deur ’n plotselinge begeerte om sy geluksaligheid op ’n ander god oor te dra aangedryf word, waaruit ontstaan die emosies wat - toegegee - maklik verdwyn, anders as uit die feit dat daar in ons siele ’n plek ontruim is om sulke versoekings daarin te verwelkom? Om nie die redenasie te lank uit te rek nie: die gebod eis dat ons God met ons hele hart, met ons hele verstand en met ons hele siel moet liefhê. As al die vermoëns van ons siel dus nie op die liefde vir God gerig is nie, het ons alreeds van die gehoorsaamheid aan die wet afgewyk. Want die vyande wat in ons siele teen sy koninkryk opstaan en sy gebooie weerstrewe, bewys alreeds dat die troon vir God nog nie in ons gewete goed gevestig is nie. Ons het inderdaad alreeds aangetoon dat die laaste gebod eintlik hiertoe dien.²⁴⁴ Het die een of ander begeerte ons gemoed geprikkel? Dan is ons reeds skuldig aan begeerte en word ons oortreders van die wet omdat die Here ons nie alleen verbied om iets wat vir iemand anders skadelik kan wees, te bedink of te beplan nie maar selfs om deur die begeerte daartoe geprikkel te word of daarvan te brand. En op die oortreding van die wet rus God se vloek altyd.

Daar is dus geen rede om selfs die ligste begeerte van die oordeel van die dood vry te stel nie. Augustinus sê dat ons in die evaluering van die sonde nie bedrieglike weegskale vorendag moet haal om daarop na ons goeddunke te weeg wat en hoe ons wil en te sê: “Hierdie sonde is swaar en daardie een lig” nie; maar ons moet die weegskaal van God uit die heilige Skrif neem soos uit die skatte van die Here en daarop moet ons weeg wat swaarder is - of liewer ons moet dit nie weeg nie maar die gewig erken van dit wat deur die Here geweeg is.²⁴⁵ Maar wat sê die Skrif? Wanneer Paulus die dood die loon van die sonde noem,²⁴⁶ toon hy dat hy nie hierdie verrotte onderskeid geken het nie. Aangesien ons meer as wat ons hoort, tot geveinsdheid geneig is, moet ’n middel nie nog bygevoeg word om ons trae gewete nog verder te streel nie.

58. То же самое следует сказать и относительно их утверждений по поводу «простительного греха». Таковым они считают тайное нечестие, оскорбляющее Бога и нарушающее предписания первой Скрижали Закона, а также явное нарушение последней заповеди. Согласно их определению, простительный грех - это дурное желание, возникающее помимо свободного согласия человека и не удерживаемое в сердце надолго. Я же, напротив, утверждаю, что любое дурное желание проникает в сердце, только если нарушаются требования Закона. Так, нам запрещено иметь иных богов. Когда душа, движимая неверием, мечется туда и сюда, когда она желает найти счастье в чём-то помимо Бога, то как могут появиться подобные устремления, какими бы мимолетными они ни были, если в душе не находится некоей пустоты, чтобы воспринять соблазны? И чтобы не пускаться в длинные рассуждения, нам заповедано любить Бога всем сердцем, всей душой, всем нашим разумением. И если не все силы и не все части нашей души направлены на любовь к Богу, то мы уклоняемся от послушания Закону. Ибо когда искушения, враждебные Богу и противящиеся его владычеству, оказываются достаточно сильны, чтобы смутить нас, вселить в душу исходящие от мира сомнения в необходимости полного повиновения Богу и беспрекословного подчинения его воле, то это является признаком того, что владычество Бога недостаточно прочно утвердилось в нашей совести и в нашем сознании.

Ранее мы показали, что последняя заповедь имеет к этому самое непосредственное отношение. Уязвило ли наше сердце какое-то дурное желание? Если да, то мы уже виновны в «пожелании» и являемся преступниками Закона. Ибо Господь запретил не только что-то замышлять или предпринимать во вред нашему ближнему, но и разжигаться подобными желаниями. А там, где преступление Закона, там и проклятие Бога. Так что не следует исключать угрозу смертной кары даже за малейшие злые желания, могущие возникнуть в нашем сердце. «Когда речь заходит об оценке грехов, - говорил св. Августин, - то не станем брать собственных неверных весов, чтобы взвешивать так, как нам хочется и как представляется нашей фантазии, говоря: это тяжёлое, это лёгкое. Но возьмём весы Писания - сокровищницу Господа - и взвесим на них, дабы узнать, что легче, а что тяжелее. Или, лучше, не будем взвешивать вообще и подождём, пока взвесит Бог» (Августин. О крещении, против донатистов, II, VI, 9 (MPL, XLIII, 132)). Что же говорит об этом Писание? Св. Павел, называя грех «залогом смерти» [Рим 6:23], обнаруживает, что глупое различение, о котором мы говорили, было ему незнакомо. И в самом деле, поскольку мы и так слишком склонны к притворству, не было никакой необходимости согревать нашу душу или оставлять нас гнить в собственных нечистотах, всячески умасливая нашу леность.

59. | Utinam reputarent quid sibi velit illud Christi dictum, Qui transgressus fuerit unum ex mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, nullus habebitur in regno caelorum [Matth. 5. c. 19]. An ex eo numero non sunt, dum Legis transgressionem ita extenuare audent acsi digna morte non esset? Atqui oportuerat considerare, non simpliciter quid praecipiatur, sed quisnam sit ille qui praecipit, quia in qualicunque mandatae ab eo Legis transgressiuncula eius authoritati derogatur. An illis parum est Dei maiestatem ulla in re violari? Deinde si suam in Lege voluntatem exposuit Deus, quicquid Legi contrarium est, illi displicet. An iram Dei sic exarmatam fingent ut non mortis vindicta^b protinus consequatur? Neque ipse obscure pronuntiavit (si vocem eius exaudire in animum potius inducerent, quam claram veritatem insipidis suis argutationibus obturbare). Anima (inquit) quae peccaverit, ipsa morietur [Ezec. 18. e. 20]. Item quod nuper citavi^{c 4}, Stipendium peccati, mors [Rom. 6. d. 23]. Isti autem quod peccatum esse fatentur, quia negare nequeunt, mortale tamen non esse contendunt. Sedenim quia plus satis hactenus insaniae indulserunt, discant 398 saltem aliquando resipiscere. Quod si delirare perseverant, illis valere iussis, habeant filii Dei, omne peccatum mortale esse: quia est adversus Dei voluntatem rebellio, quae eius iram necessario provocat: quia est Legis praevaricatio, in quam edictum est sine exceptione Dei iudicium: Sanctorum delicta venialia esse, non ex suapte natura, sed quia ex Dei misericordia veniam consequuntur.

59. Je voudroye que telles gens reputassent que c’est que veut dire ceste parolle de Christ, que celuy qui aura transgressé l’un des plus petis commandemens, et aura ainsi enseigné les hommes ne sera en nulle estime au Royaume des cieux (Matth. 5:19). Ne sont-ils pas de ce nombre là, quand ils osent tellement extenuer la transgression de la Loy, comme si elle n’estoit pas digne de mort? Mais ils devoyent considerer non pas seulement ce qui est commandé, mais qui est celuy qui commande: car il n’y a si petite transgression, en laquelle on ne derogue à son authorité. Est-ce peu de chose, à leur opinion, que la majesté de Dieu soit violée en quelque endroit? Davantage, si le Seigneur a declairé en la Loy sa volonté, tout ce qui contrevient à la Loy luy desplait. Et pensent-ils que l’ire de Dieu soit si foible et desarmée, que la vengeance ne s’en ensuyve incontinent. Et de fait il l’a assez declairé, s’ils se pouvoyent renger à escouter sa voix, plustost que par leurs subtilitez frivoles obscurcir sa verité: L’ame, dit-il, laquelle aura peché, mourra de mort (Ezech. 18:20). Item ce que j’ay nagueres allegué de sainct Paul, Le loyer de peché c’est mort (Rom. 6:23). Ceux-cy confessans concupiscence egtre peché, pource qu’ils ne le peuvent nier, maintiennent toutesfois que ce n’est point peché mortel. Puis qu’ils ont si longuement tenu bon en leur folie, pour le moins qu’ils s’amendent maintenant: que s’ils veulent tousjours perseverer en leurs resveries, que les enfans de Dieu les laissent là, et recognoissent que tout peché est mortel: veu que c’est rebellion contre la volonté de Dieu, laquelle necessairement provoque son ire; veu que c’est transgression de la Loy, sur laquelle est denoncée la mort eternelle sans exception aucune. Touchant des pechez que commettent les saincts et fideles, ils sont bien veniels: mais c’est de la misericorde de Dieu, et non point de leur nature.

59. I wish these persons would consider the meaning of this declaration of Christ: “Whosoever shall break one of these least commandments, and shall teach men so, he shall be called the least in the kingdom of heaven.”⁹¹⁷ Are not they of this number, who thus presume to extenuate the transgression of the law, as though it were not worthy of death? But they ought to consider, not merely what is commanded, but who it is that gives the commands; because the smallest transgression of the law, which he has given, is a derogation from his authority. Is the violation of the Divine majesty in any case a trivial thing in their estimation? Lastly, if God has declared 380 his will in the law, whatever is contrary to the law displeases him. Will they pretend that the wrath of God is so debilitated and disarmed, that the punishment of death cannot immediately follow? He has unequivocally declared, if they could induce themselves to listen to his voice, rather than obscure the plain truth with their frivolous subtleties, “The soul that sinneth, it shall die;”⁹¹⁸ and, which I have before cited, “The wages of sin is death.”⁹¹⁹ They acknowledge it to be sin, because it is impossible to deny it; yet they contend that it is not mortal sin. But, as they have hitherto too much resigned themselves to infatuation, they should at length learn to return to the exercise of their reason. If they persevere in their dreams, we will take our leave of them. Let the children of God know that all sin is mortal; because it is a rebellion against the will of God, which necessarily provokes his wrath; because it is a transgression of the law, against which the Divine judgment is universally denounced; and that the offences of the saints are venial, not of their own nature, but because they obtain pardon through the mercy of God.

59. Refutation drawn, 1. From a consideration of the whole Decalogue. 2. The testimony of an Apostle. 3. The authority of Christ. 4. The nature and majesty of God. 5. The sentence pronounced against sin. Conclusion.

I wish they would consider what our Saviour meant when he said, “Whosoever shall break one of these least commandments, and shall teach men so, he shall be called the least in the kingdom of heaven,” (Mt. 5:19). Are they not of this number when they presume to extenuate the transgression of the Law, as if it were unworthy of death? The proper course had been to consider not simply what is commanded, but who it is that commands, because every least transgression of his Law derogates from his authority. Do they count it a small matter to insult the majesty of God in any one respect? Again, since God has explained his will in the Law, every thing contrary to the Law is displeasing to him. Will they feign that the wrath of God is so disarmed that the punishment of death will not forthwith follow upon it? He has declared plainly (if they could be induced to listen to his voice, instead of darkening his clear truth by their insipid subtleties), “The soul that sinneth it shall die,” (Ezek. 18:20). Again, in the passage lately quoted, “The wages of sin is death.” What these men acknowledge to be sin, because they are unable to deny it, they contend is not mortal. Having already indulged this madness too long, let them learn to repent; or, if they persist in their infatuation, taking no further notice of them, let the children of God remember that all sin is mortal, because it is rebellion against the will of God, and necessarily provokes his anger;and because it is a violation of the Law, against every violation of which, without exception, the judgment of God has been pronounced. The faults of the saints are indeed venial, not, however, in their own nature, but because, through the mercy of God, they obtain pardon.

59. Och, of ze eens overwogen, wat dit woord van Christus betekent: "Zo wie dan een van deze minste geboden overtreden en de mensen alzo zal geleerd hebben, die zal voor niets geacht worden in het Koninkrijk der hemelen" (Matt. 5:19) Of behoren zij niet daartoe, wanneer zij de overtreding der wet zo durven verkleinen, alsof die de dood niet verdiend had? En zij hadden moeten overwegen, niet eenvoudig wat geboden wordt, maar wie Hij is, die gebiedt, omdat in elke overtreding der door Hem gegeven wet, hoe klein die ook zij, aan zijn gezag afbreuk gedaan wordt. Of betekent het voor hen niet veel, dat Gods majesteit in iets geschonden wordt? Verder, indien God in de wet zijn wil heeft uiteengezet, mishaagt Hem al wat tegen de wet ingaat. Of zullen ze durven beweren, dat de toorn Gods zo ontwapend is, dat de straf des doods niet terstond volgt? En Hijzelf heeft zich niet onduidelijk uitgesproken als ze maar eens besloten liever naar zijn stem te luisteren, dan de klare waarheid door hun dwaze spitsvondigheiden te verduisteren "De ziel," zegt Hij, "die zondigt, zal sterven" (Eze. 18:20) Evenzo, wat ik zoëven aanhaalde "De bezoldiging der zonde is de dood" (Rom. 6:23) Maar zij beweren, dat datgene, waarvan ze bekennen, dat het zonde is, omdat ze het niet kunnen ontkennen, toch de dood niet verdient. Evenwel, daar ze meer dan genoeg tot nu toe aan hun dwaasheid hebben toegegeven, moeten ze eindelijk eens leren wijs te worden. En indien zij in hun waanzin volharden, moeten de kinderen Gods hen laten lopen, en het er voor houden, dat elke zonde de dood verdient; want ze is een opstand tegen de wil Gods, die noodzakelijkerwijs zijn toorn opwekt; want ze is een overtreding der wet, tegen welke zonder uitzondering, Gods oordeel uitgesproken is. Verder moeten de kinderen Gods het er voor houden, dat de zonden der heiligen vergiffenis kunnen erlangen, niet door hun eigen natuur, maar omdat ze door Gods barmhartigheid vergeven worden

59. 255Jede Sünde ist "Todsünde"!

Wenn man doch beachtete, was Christus sagen will, wenn er spricht: „Wer nun eines von diesen kleinsten Geboten auflöst und lehrt die Leute also, der wird der Kleinste heißen im Himmelreich“ (Matth. 5,19)! Gehören dazu nicht auch die, welche die Übertretung des Gesetzes so zu verharmlosen wagen, als ob sie nicht des Todes würdig wäre? Man sollte doch bedenken, nicht einfach was da geboten wird, sondern wer da gebietet; denn auch in der mindesten Übertretung des von ihm uns aufgetragenen Gesetzes wird doch seiner Autorität Eintrag getan! Ist es denn jenen Leuten einfach gleichgültig, ob Gottes Majestät in irgendeinem Stück verletzt wird? Auch dies ist zu beachten: wenn uns Gott in seinem Gesetz seinen Willen kundgetan hat, so ist ihm doch wohl alles, was dem Gesetz widerspricht, auch selbst zuwider! Will man aber meinen, Gottes Zorn sei so waffenlos, daß nicht auf die Übertretung die Todesstrafe folgen müsste? Auch hat er ja selber — sofern man noch auf sein Wort hören und nicht lieber seine reine Wahrheit mit sinnlosen Spitzfindigkeiten entstellen will! — deutlich genug ausgesprochen: „Welche Seele sündigt, die soll sterben!“ (Ez. 18,20). Oder auch, wie ich bereits oben anführte: „Der Tod ist der Sünde Sold“ (Röm. 6,23). Die Klüglinge aber geben zwar die Sünde zu, weil sie sie nicht ableugnen können — aber daß sie den Tod bringe, das wollen sie bestreiten! Ich meine, jetzt hätten sie genug getollt — und nun sollten sie endlich klug werden! Wollen sie aber ihren Wahnsinn weiter treiben, so wollen wir uns nicht mehr um sie kümmern. Die Kinder Gottes sollen jedenfalls daran festhalten, daß alle Sünde zum Tode führt, weil sie Aufruhr wider Gottes Willen ist, der notwendig seinen Zorn hervorruft, und weil sie Übertretung seines Gesetzes ist, auf der ausnahmslos Gottes Gericht steht! Daß aber die Verfehlungen der Heiligen „läßlich“ sind, hat seinen Grund nicht in diesen Verfehlungen selber, sondern in Gottes Erbarmen, das ihnen Vergebung gewährt!

59. 562 “Elkeen wat die minste van die gebooie oortree en die mense so leer... ”

Het hulle tog maar nagedink oor die betekenis van hierdie woorde van Christus: “Elkeen wat een van die minste van die gebooie oortree en die mense so leer, sal die minste genoem word in die koninkryk van die hemele”.²⁴⁷ Maar tel hulle nie onder sulke mense wanneer hulle waag om die oortreding van die wet so uit te brei asof dit die dood nie meer sou verdien nie? Hulle moes gelet het, nie doodeenvoudig op dit wat gebied word nie, maar op wie dit is wat dit gebied het, want in elke oortreding van die wet, hoe gering dit ook al is, word aan sy gesag afbreuk gedoen. Of is dit vir hulle van weinig belang dat God se majesteit in enige opsig geskend word? As God verder sy wil in die wet geopenbaar het, mishaag Hom alles alles wat strydig is met die wet. Verbeel hulle hulle dan dat die toorn van God so sonder wapens is dat die doodstraf nie onmiddellik daarop sou volg nie? God het self duidelik daaroor uitspraak gelewer - as hulle hulle maar net so ver bring om na sy stem te luister eerder as om sy helderklare waarheid met hulle onnosel spitsvondighede te vertroebel. Hy sê: “Die siel wat sondig, sal sterwe”.²⁴⁸ Die verwysing wat ek ’n rukkie tevore aangehaal het,²⁴⁹ is net so: “Die loon van die sonde is die dood”.²⁵⁰ Hulle hou egter vol dat dit waarvan hulle erken dat dit sonde is, omdat hulle dit nie kan ontken nie, nogtans nie die dood verdien nie. Laat hulle tog nou eenmaal wysheid leer omdat hulle hulle tot nou toe meer as genoeg aan waansinnigheid oorgegee het! Maar as hulle in hulle kranksinnigheid volhard om die gebooie vaarwel toe te roep, moet die kinders van God weet dat elke sonde die dood verdien. Hulle opvatting kom immers in opstand teen die wil van God omdat dit sy toorn noodwendig uitdaag. Dit is tewens ’n oortreding van die wet waaroor die oordeel van God sonder uitsondering uitgespreek is: die sondes van die heiliges kan egter vergewe word, nie vanweë hulle eie natuur nie maar omdat hulle deur die barmhartigheid van God vergifnis verkry.

59. Я желал бы заставить этих людей задуматься, что означают слова Христа о том, что нарушивший одну из малейших заповедей и научивший тому людей наречётся малейшим в Царстве Небесном (Мф 5:19)? Не из их ли числа и те, кто осмеливается настолько смягчать вину за нарушение Закона, что она будто бы уже не заслуживает смерти? Но они должны сознавать не только то, что именно заповедано, но и то, Кто это заповедал. Ибо нет такого даже малейшего нарушения, которое бы не посягало на власть Заповедавшего как таковую. Разве это, по их мнению, пустяк, если в чём-либо оскорблено величие Бога?

Кроме того, если Господь объявил в Законе свою волю, то, значит, всё, что не согласно с Законом, Ему неугодно. Или они полагают, что гнев Божий столь слаб и безоружен, что возмездие не неизбежно? В самом деле, об этом Бог объявил вполне ясно - если только они способны слышать его голос и легкомысленные умствования не окончательно затмили для них истину: «Душа согрешающая, она умрёт» (Иез 18:20). Или словами св. Павла, на которые я только что ссылался: «возмездие за грех - смерть» (Рим 6:23). Люди, признающие дурные желания и похоть грехом, поскольку не могут этого отрицать, тем не менее утверждают, что это не смертный грех. Столь долго упорствовавшие в своих безумствах пусть исправятся хотя бы теперь. Если же они захотят упорствовать и дальше, то пусть дети Божьи оставят их и признают, что всякий грех - смертный, потому что это бунт против воли Бога, неизбежно вызывающий его гнев; потому что это преступление Закона, за которое назначена вечная смерть без всякого исключения. Что же касается грехов, совершаемых святыми и верующими, то они простительны, однако не потому, что эти люди святые, а по Божьему милосердию.