1. 481 | ^cQUAE hactenus de Christo diximus, ad unum hunc scopum referenda sunt ut in nobis damnati, mortui et perditi, 482 iustitiam in ipso, liberationem, vitam et salutem quaeramus: quemadmodum docemur insigni illa Petri sententia, non esse aliud nomen sub caelo datum hominibus in quo oporteat salvos fieri [Act. 4. b. 12]. Neque vero temere, vel fortuito casu, vel hominum arbitrio impositum illi fuit nomen Iesu, sed e caelis ab Angelo supremi decreti praecone allatum, ratione etiam addita: quia ad servandum a peccatis populum missus esset [Matth. 1. d. 21; Luc; 1. c. 31]. In quibus verbis notandum est quod alibi attigimus¹, redemptoris munus ei fuisse iniunctum ut nobis esset salvator^a. || Interea tamen mutila esset redemptio, nisi per continuos progressus ad ultimam usque salutis metam nos perduceret. Itaque simulac vel minimum ab eo deflectimus, sensim^b evanescit salus, quae solida in eo residet: ut se ultro privent omni gratia quicunque in eo non acquiescunt. Et memoratu digna est illa Bernardi admonitio, non modo lucem sed cibum quoque esse nomen Iesu: oleum etiam esse, sine quo aridus est omnis animae^c cibus: salem esse, sine cuius conditura insipidum est quicquid proponitur^d: denique esse mel in ore, in aure melos, in corde iubilum, et simul medicinam: et quicquid disputatur insulsum esse, nisi ubi sonat 483 hoc nomen [Bern. in Cant. Serm. 15]¹. Sed hic diligenter expendere convenit quomodo nobis ab ipso parta sit salus: ut non modo ipsum eius authorem persuasi simus, sed quae ad stabilem fidei nostrae fulturam sufficiunt amplexi, repudiemus quaecunque possent huc vel illuc nos abstrahere. Quum enim nemo possit in seipsum descendere ac serio reputare qualis sit, quin Deum sibi iratum infestumque sentiens, necesse habeat eius placandi modum ac rationem anxie^a expetere, quod satisfactionem exigit, non vulgaris requiritur certitudo: quia peccatoribus, donec a reatu soluti fuerint, semper incumbit ira Dei et maledictio, qui, ut est iustus iudex, non sinit impune legem suam violari, quin ad vindictam armatus sit.

1. Ce que nous avons dit jusques icy de nostre Seigneur Jesus, se doit rapporter a ce but, qu’estans damnez, morts et perdus en nousmesmes, nous cherchions absolution, vie et salut en luy: comme nous sommes enseignez par ceste sentence notable de sainct Pierre, qu’il n’y a autre nom sous le ciel donné aux hommes, auquel ils puissent estre sauvez (Act. 4:12). Et de fait, ce n’a pas esté de cas fortuit ou à l’appetit des hommes, que le nom de Jesus luy a esté imposé: mais il a esté apprté du ciel par l’Ange estant envoyé heraud du decret eternel et inviolable, voire en adjoustant la raison, qu’il estoit envoyé pur sauver le peuple, le rachettant de ses pechez (Matth. 1:21; Luc 1:31). En quoy ce que nous avons dit ailleurs est à noter: c’est que l’office de Redempteur luy a esté enjoint pour nous estre aussi Sauveur. Cependant la redemption ne seroit qu’à demi, si elle ne nous conduisoit de jour en jour continuellement jusques au bout de nostre salut. Parquoy nous ne pouvons pas decliner tant peu que ce soit de Jesus Christ, que nostre salut ne s’esvanouisse, puis qu’il reside entierement en luy: tellement que tous ceux qui ne s’y reposent et n’y prennent leur contentement, se privent de toute grace. Parquoy l’advertissement de sainct Bernard est bien digne qu’on y pense: c’est que le nom de Jesus n’est pas seulement clairté: mais aussi viande: pareillement qu’huyle et confiture, sans laquelle toute viande est seiche: que c’est le sel pour donner goust et saveur à toute doctrine, qui autrement seroit fade. Bref, que c’est miel en la bouche, melodie aux oreilles, liesse au cœur, medecine à l’ame: et que tout ce qu’on peut disputer n’est que fadaise, si ce nom n’y resonne:⁹⁶ mais il est requis de bien considerer comment il nous a acquis salut, afin que non seulement nous soyons persuadez qu’il en est autheur, mais aussi qu’ayans embrassé tout ce qui appartient à bien et fermement appuyer nostre foy, nous rejettions toutes choses qui nous pourroyent distraire çà et là: car comme ainsi soit que nul ne puisse descendre en soy, et sonder à bon escient quel il est, qu’il ne sente que Dieu luy est contraire et ennemy, et que par consequent il n’ait besoin de chercher le moyen et façon de l’appaiser (ce qui ne se peut faire sans satisfaction): il est question d’estre icy bien arresté en certitude pleine et indubitable. Car l’ire de Dieu tient tousjours les pecheurs saisis, jusques à ce qu’ils soyent absous: pource que luy estant juste Juge, ne peut souffrir que sa Loy soit violée, qu’il n’en face punition, et qu’il ne se venge du mespris de sa majesté.

1. 454 All that we have hitherto advanced concerning Christ is to be referred to this point, that being condemned, dead, and ruined in ourselves, we should seek righteousness, deliverance, life, and salvation in him; as we are taught by this remarkable declaration of Peter, that “there is none other name under heaven given among men, whereby we must be saved.”¹²⁴⁴ The name of JESUS was given him, not rashly or by a fortuitous accident, or by the will of men, but was brought from heaven by the angel, the herald of the supreme decree, and also with this reason annexed to it: “for he shall save his people from their sins;”¹²⁴⁵ in which words may be remarked, what we have before hinted, that the office of a Redeemer was assigned to him in order that he might be our Saviour. Nevertheless, the redemption would be incomplete, if he did not by continual advances carry us forward to the ultimate end of salvation. Therefore, as soon as we deviate from him, though but in the smallest degree, we gradually lose sight of salvation, which resides entirely in him; so that those who are not satisfied with him, voluntarily deprive themselves of all grace. And the following observation of Bernard is worthy of recital: “that the name of Jesus is not only light, but also food; that it is likewise oil, without which all the food of the soul is dry; that it is salt, unseasoned by which, whatever is presented to us is insipid; finally, that it is honey in the mouth, melody in the ear, joy in the heart, and medicine to the soul; and that there are no charms in any discourse where his name is not heard.” But here we ought diligently to examine how he has procured salvation for us; that we may not only know 455 him to be the author of it, but, embracing those things which are sufficient for the establishment of our faith, may reject every thing capable of drawing us aside to the right hand or to the left. For since no man can descend into himself and seriously consider his own character, without perceiving that God is angry with him and hostile to him, and consequently he must find himself under a necessity of anxiously seeking some way to appease him, which can never be done without a satisfaction,—this is a case in which the strongest assurance is required. For sinners, till they be delivered from guilt, are always subject to the wrath and malediction of God, who, being a righteous Judge, never suffers his law to be violated with impunity, but stands prepared to avenge it.

1. Every thing needful for us exists in Christ. How it is to be obtained.

434 All that we have hitherto said of Christ leads to this one result, that condemned, dead, and lost in ourselves, we must in him seek righteousness, deliverance, life and salvation, as we are taught by the celebrated words of Peter, “Neither is there salvation in any other: for there is none other name under heaven given among men whereby we must be saved,” (Acts 4:12). The name of Jesus was not given him at random, or fortuitously, or by the will of man, but was brought from heaven by an angel, as the herald of the supreme decree;¹ the reason also being added, “for he shall save his people from their sins,” (Matt. 1:21). In these words attention should be paid to what we have elsewhere observed, that the office of Redeemer was assigned him in order that he might be our Saviour. Still, however, redemption would be defective if it did not conduct us by an uninterrupted progression to the final goal of safety. Therefore, the moment we turn aside from him in the minutest degree, salvation, which resides entirely in him, gradually disappears; so that all who do not rest in him voluntarily deprive themselves of all grace. The observation of Bernard well deserves to be remembered: The name of Jesus is not only light but food also, yea, oil, without which all the food of the soul is dry; salt, without which as a condiment whatever is set before us is insipid; in fine, honey in the mouth, melody in the ear, joy in the heart, and, at the same time, medicine; every discourse where this name is not heard is absurd (Bernard in Cantica., Serm. 15). But here it is necessary diligently to consider in what way we obtain salvation from him, that we may not only be persuaded that he is the author of it, but having embraced whatever is sufficient as a sure foundation of our faith, may eschew all that might make us waver. For seeing no man can descend into himself, and seriously consider what he is, without feeling that God is angry and at enmity with him, and therefore anxiously longing for the means of regaining his favour (this cannot be without satisfaction), the certainty here required is of no ordinary description,—sinners, until freed from guilt, being always liable to the wrath and curse of God, who, as he is a just judge, cannot permit his law to be violated with impunity, but is armed for vengeance.

1. Wat we tot nog toe over Christus gezegd hebben, moet tot dit ene doel gericht worden, dat wij, in onszelf vervloekt, dood en verloren, de gerechtigheid, de verlossing, het leven en de zaligheid zoeken in Hem; zoals ons geleerd wordt door die opmerkenswaardige woorden van Petrus, dat er geen andere naam onder de hemel de mensen gegeven is, door welke zij moeten zalig worden (Hand. 4:12) En ook niet zo maar, of door een toevalligheid, of door de wil der mensen is Hem de naam Jezus gegeven, maar die naam is Hem uit de hemel, door de engel, de boodschapper van het besluit des Allerhoogsten, aangebracht, en de reden daarvan werd ook toegevoegd, namelijk, omdat Hij gezonden was om zijn volk zalig te maken van zonden (Matt. 1:21; Luc.1:31) En in die woorden moet op gemerkt worden, wat wij ook elders aangeroerd hebben, dat het ambt van Verlosser Hem opgedragen is, opdat Hij ons tot een Zaligmaker zou zijn. Intussen zou de verlossing toch gebrekkig zijn, indien Hij ons niet in ononderbroken voortgang tot de eindpaal der zaligheid voerde. Daarom, zodra wij ook maar het minste van Hem afwijken, verdwijnt langzamerhand de zaligheid, die in Hem haar vaste zetel heeft: zodat allen, die in Hem niet berusten, zichzelf uit eigen beweging van alle genade beroven. En vermeldenswaardig is de opmerking van Bernardus¹, dat de naam Jezus niet alleen licht, maar ook spijs is, zonder welke elke spijs der ziel droog is; dat hij zout is, zonder welks bijvoeging al wat voorgezet wordt smakeloos is; eindelijk, dat hij is honing in de mond, muziek in het oor, juichtoon in het hart en tevens medicijn; en dat al wat geredeneerd wordt dwaasheid is, tenzij wanneer deze naam daarbij gehoord wordt. Maar hier moeten wij naarstig overwegen, hoe de zaligheid voor ons door Hem verworven is; opdat wij niet alleen overtuigd mogen zijn, dat Hij de bewerker daarvan is, maar ook opdat wij, omhelsd hebbend wat voldoende is tot stevige schraging van ons geloof, verwerpen al wat ons her of derwaarts zou kunnen aftrekken. Want daar niemand in zichzelf kan afdalen en ernstig overdenken hoedanig hij is, zonder dat hij gevoelt, dat God toornig en verstoord op hem is, en zonder dat hij het noodzakelijk acht vol angst te zoeken naar een wijze en een middel om Hem te verzoenen, omdat Hij voldoening eist, zo wordt er een niet gewone zekerheid verlangd; want op de zondaars rust, zolang ze niet van schuld verlost zijn, altijd de toorn en de vloek Gods, die, daar Hij een rechtvaardig Rechter is, niet toelaat, dat zijn wet ongestraft geschonden wordt, maar die gewapend is tot wraak.

1. 313Der Heiland

Was wir bisher von Christus gesagt haben, muß alles auf einen Punkt bezogen werden: Wir, die wir in uns selber verdammt, tot und verloren sind, wir sollen bei ihm die Gerechtigkeit, die Befreiung, das Leben und das Heil suchen. So lehrt es uns ja auch der berühmte Satz des Petrus: „Es ist in keinem anderen Heil, ist auch kein anderer Name unter dem Himmel den Menschen gegeben, darinnen wir sollen selig werden!“ (Apg. 4,12). Daß er den Namen Jesus trug, geschah ja nicht absichtslos, aus Zufall oder aus menschlicher Willkür; sondern dieser Name wurde ihm von einem Engel vom Himmel als Boten des höchsten Ratschlusses Gottes zugetragen, und es wurde ja auch der Grund zugefügt: „Denn er wird sein Volk selig machen von ihren Sünden!“ (Matth. 1,21; Luk. 1,31). Diese Worte beweisen — wie ich bereits gesagt habe! — daß ihm das Amt des Erlösers dazu übertragen ist, daß er unser Heiland sei! Und es wäre doch eine unvollständige Erlösung, wenn er uns nicht in stetem Weiterschreiten bis zum äußersten Ziel der Seligkeit hinleitete! Wenn wir also von ihm auch nur im geringsten uns abwenden, so schwindet allmählich unser Heil; denn es ruht ja allein in ihm: wer sich also nicht an ihn hält, der raubt sich selbst das Heil! Es ist wohl zu bedenken, was Bernhard sagt. Der Name Jesu ist nicht nur das Licht, sondern auch die Speise, er ist das Öl, ohne das alle Speise der Seele ohne Saft ist; er ist das Salz, ohne das alles, was uns vorgesetzt wird, keine Würze hat: er ist Honig im Munde, er ist ein schöner Klang im Ohr, er ist ein Jauchzen im Herzen, wie eine herrliche Arznei zugleich; und all unser Reden ist Torheit, wenn nicht dieser Name daraus hervorklingt! (Bernhard, Predigten zum Hohen Liede, 15).

Aber wir müssen hier fleißig darüber nachdenken, wie es denn gekommen ist, daß wir in ihm das Heil haben; denn wir sollen nicht nur gewiß sein, daß das Heil von ihm kommt, sondern auch fest ergreifen, was unserem Glauben Grund und Gewißheit verschafft, und alles abweisen, was uns in dieser oder jener Richtung wegziehen könnte! Wer aber sich selbst wirklich erkennt und im Ernste erwägt, wer er eigentlich ist, der muß notwendig Gottes Zorn gegen sich heftig empfinden und sich deshalb ängstlich danach ausstrecken, ob und wie ihm vielleicht möchte Versöhnung zuteil werden. Denn es ist hier Genugtuung vonnöten; deshalb geht es um eine ungewöhnlich starke Gewißheit; denn Gottes Zorn bleibt unverändert auf dem Sünder lasten, bis er von der Schuld frei wird; Gott ist ja ein gerechter Richter, und er läßt sein Gesetz nicht ungestraft verletzen, sondern ist zu gerechter Vergeltung gerüstet!

1. Die betekenis van die woord «Jesus»¹

658 Alles wat ons tot dusver oor Christus gesê het, het net hierdie een doelstelling, naamlik dat ons, wat in onsself vervloek, dood en verlore is, geregtigheid, verlossing, die lewe en saligheid in Hom moet soek. So word ons deur Petrus se treffende uitspraak geleer dat daar onder die hemel geen ander Naam aan die mens gegee is waarin hy salig moet word nie.² Hy het ook nie die Naam Jesus lukraak of toevallig of na die goeddunke van die mense gekry nie, maar dit is deur ’n engel uit die hemel as verkondiger van die raadsplan van die Allerhoogste aan Hom gegee. Die engel het ook die rede daarvoor gegee, naamlik dat Hy gestuur is om sy volk van hulle sondes te verlos.³ Ons moet daarop let dat daar in hierdie woorde ’n aspek is wat ons elders aangeroer het,⁴ naamlik dat die amp van Verlosser op Hom gelê is om ons Saligmaker te wees. Intussen sou ons verlossing tog mank gegaan het as Hy ons nie deur voortgesette vordering tot die eindpunt van ons saligheid gelei het nie. Sodra ons dus selfs in die geringste mate van Hom afwyk, verdwyn ons saligheid onmiddellik, omdat dit ten voile in Hom gevestig is. Dié mense wat nie in Hom berusting vind nie, beroof hulle dus self van alle genade. Bernardus se vermaning in verband hiermee verdien vermelding. Hy sê dat die woord Jesus nie alleen ‘lig’ nie maar ook ‘spyse’ beteken; dat dit ook ‘olie’ is waarsonder alle spyse van die siel droog is; dat dit ook ’sout’ beteken, omdat voedsel sonder sout laf is; kortom: dat die woord heuning in die mond, ’n melodie in die ore, ’n jubeling en tegelyk ’n geneesmiddel in die hart is en dat elke débat dwaas is as die woord nie daarin weerklank vind nie.⁵

 Hier moet ons noukeurig nadink hoe die saligheid deur Hom vir ons verkry is, sodat ons nie alleen oortuig moet wees dat Hy self die 659 Bewerker daarvan is nie, maar ook dat ons al die dinge wat tot die bestendiging van ons geloof bydra, kan omhels en alles wat ons in onsekerheid kan laat ronddobber, kan verwerp. Aangesien niemand immers in staat is om tot homself te keer en ernstig na te dink wie en wat hy is, sonder om God se toorn en gramskap te voel nie en hy noodwendig beangs ’n manier en metode moet soek om Hom te versoen omdat Hy voldoening eis, het hy nie gewone sekerheid nodig nie.⁶ Want so lank as wat sondaars nie van hulle skuld vrygemaak is nie, rus die toorn en vloek van God altyd op hulle. Hoewel Hy ’n regverdige Regter is, laat Hy nie toe dat sy wet ongestraf oortree word nie, maar Hy is gereed om Hom daarop te wreek.

1. Сказанное до сих пор о Господе нашем Иисусе Христе следует рассматривать именно в связи с тем, что проклятые, мёртвые и погибшие сами по себе, мы искали прощения грехов, жизни и спасения в Иисусе Христе, наученные замечательными словами св. Петра: «Нет другого имени под небом, данного человекам, которым надлежало бы нам спастись» (Деян 4:12). В самом деле, не случайно и не по желанию людей им было дано имя Иисуса: оно принесено с небес Ангелом, вестником вечного и непреложного решения, который указал и на причину его: Иисус послан, чтобы спасти народ, искупить его от его грехов (Мф 1:21). Здесь полезно вспомнить сказанное нами в другом месте: миссия Искупителя была Ему поручена для того, чтобы быть также и нашим Спасителем.

Искупление было бы неполным, если бы оно непрерывно, день за днём не вело нас к конечной цели - спасению. Поэтому мы не можем ни на йоту уклониться от Иисуса Христа и при этом не потерять спасения, ибо оно всецело заключено в Нём. И все, кто целиком не полагается на Него и не довольствуется Им, совершенно лишают себя благодати. А потому стоит поразмыслить над поучением св. Бернара: имя Иисуса - это не только свет, но и мясо, а также соус, без которого любое мясо сухо. Это и соль, придающая вкус и терпкость всякому учению, которое в противном случае было бы плоским и скучным. Короче говоря, это мёд для уст, веселие для сердца, лекарство для души. Всякий спор, всякое рассуждение - пустая болтовня, если в них не звучит имя Иисуса (Бернар Клервоский. Проповедь на Песнь песней, 15, 6 (MPL, CLXXXIII, 340 p.)).

Однако необходимо внимательно рассмотреть, каким образом Иисус приобрёл для нас спасение, дабы не только убедиться, что именно Он - его совершитель, но также для того, чтобы, охватив все относящееся к твёрдому основанию нашей веры, отбросить вещи, отвлекающие и рассеивающие нас. Ибо ни один человек, заглянув внутрь себя и добросовестно себя исследовав, не может не почувствовать, что Бог чужд ему и ему противостоит и что, следовательно, он должен искать средства примириться с Ним (что не может быть сделано без надлежащего удовлетворения). Над этим нужно думать, полностью и безусловно доверяя сказанному. Ибо гнев Божий неотвратимо лежит на грешниках, пока они не освобождены от греха, поскольку Бог - справедливый Судья - не может потерпеть, чтобы его Закон нарушали безнаказанно, не может не отомстить за презрение к своему величию.

2. Verum, antequam longius progredimur, in transcursu^b videndum est quomodo conveniat, Deum, qui nos misericordia sua praevenit, fuisse inimicum, donec per Christum nobis reconciliatus est. Nam quomodo in Filio unigenito singulare amoris sui pignus nobis dedisset, nisi iam ante fuisset gratuito favore complexus? Quoniam ergo hic emergit aliqua repugnantiae species, hunc nodum expediam. || In hunc fere modum Spiritus in Scripturis loquitur, Deum fuisse hominibus inimicum, donec in gratiam, Christi morte sunt restituti [Rom. 5. b. 10]: fuisse maledictos, donec illius sacrificio expiata est eorum iniquitas [Gal. 3. b. 10. 13]: fuisse a Deo separatos, donec per ipsius corpus fuerunt in coniunctionem recepti [Col. 1. c. 21.22]. Huius generis locutiones ad sensum nostrum sunt accommodatae, ut melius intelligamus quam misera sit et calamitosa extra Christum nostra conditio. Nisi enim claris verbis diceretur, iram ac vindictam Dei mortemque aeternam nobis incubuisse, minus agnosceremus quam miseri essemus sine Dei misericordia, et beneficium liberationis, minoris aestimaremus. Exempli gratia: audiat aliquis, Si te quo tempore adhuc peccator eras, odisset Deus, et te abiecisset^c, ut eras meritus, horribili exitium te manebat: sed quia sponte ac gratuita sua indulgentia te in gratia retinuit, nec alienari a se passus est, eo periculo sic te liberavit: afficietur quidem et sentiet aliqua ex parte quantum debeat misericordiae Dei. Verum audiat rursum quod Scriptura docet, se alienatum fuisse a Deo per peccatum, haeredem irae, mortis aeternae maledictioni obnoxium^d, exclusum ab omni spe salutis, extraneum ab omni benedictione Dei, Satanae 484 mancipium, sub peccati iugo captivum, horribili denique exitio destinatum et iam implicitum: hic Christum deprecatorem^a intercessisse, poenam in se recepisse ac luisse quae ex iusto Dei iudicio peccatoribus omnibus imminebat: mala, quae Deo exosos illos reddebant, sanguine suo expiasse: hoc piaculo satisfactum ac rite litatum Deo Patri esse: hoc intercessore^b iram eius fuisse placatam: hoc fundamento pacem Dei cum hominibus esse subnixam: hoc vinculo benevolentiam illius erga ipsos contineri: his nonne eo magis permovebitur quo melius ad vivum repraesentatur quanta e calamitate ereptus fuerit? In summa, quoniam non potest animus noster vitam in Dei misericordia vel satis cupide apprehendere vel qua decet gratitudine excipere, nisi formidine irae Dei et aeternae mortis horrore ante perculsus et consternatus: sic instituimur sacra doctrina, ut sine Christo Deum nobis quodammodo infestum cernamus, et eius manum in exitium nostrum armatam, benevolentiam eius paternamque charitatem nonnisi in Christo amplexemur.

2. Toutesfois devant que passer outre, nous avons à regarder comment cecy s’accorde, que Dieu lequel nous a prevenu de sa misericorde. nous ait esté ennemy jusques à ce qu’il nous a esté reconcilié par Jesus Christ. Car comment nous eust-il donné en son Fils unique un gage si singulier de son amour, sinon que desja auparavant il nous eust porté faveur gratuite? D’autant donc qu’il y a icy quelque apparence de contrarieté, je vuideray le scrupule qui y peut estre. Le sainct Esprit use ordinairement en l’Escriture de ceste forme de parler, que Dieu a esté ennemy aux hommes, jusques à ce qu’ils ont esté remis en grace par la mort de Christ: qu’ils ont esté maudits jusques à ce que par son sacrifice leur iniquité a esté effacée. Item, qu’ils ont esté separez de Dieu, jusques à ce qu’ils ont esté rejoincts à luy au corps de Christ (Rom. 5:10; Gal. 3:10, 13; Col. 1:21, 22). Or telles manieres de parler sont accommodées à nostre sens, afin de nous faire tant mieux entendre combien est malheureuse la condition de l’homme hors de Christ. Car s’il n’estoit clairement exprimé, que l’ire et la vengeance de Dieu, et la mort eternelle estoyent sur nous: nous n’entendrions pas suffisamment et comme il faut, combien nous estions povres et malheureux sans la misericorde de Dieu, et n’estimerions point le benefice qu’il nous a elargi selon sa dignité, en nous delivrant. Exemple: Quand on diroit à quelcun ainsi: Si Dieu t’eust hay du temps que tu estois pecheur, et qu’il t’eust rejetté comme tu le meritois, il te falloit attendre une damnation horrible: mais d’autant que par sa misericorde gratuite il t’a retenu en son amitié, et n’a pas souffert que tu fusses aliené de luy, il t’a par ce moyen delivré d’un tel danger. Celuy à qui on diroit cela en seroit aucunement touché, et sentiroit en partie combien il seroit tenu à la bonté de Dieu: mais d’autrepart, quand on luy parleroit comme fait l’Escriture, en luy disant qu’il estoit aliené de Dieu par le peché, qu’il estoit heritier de la mort eternelle, sujet à malediction, exclu de tout espoir de salut, banny de toute grace de Dieu, serf de Satan, captif et prisonnier sous le joug de peché, destiné à une horrible ruyne et confusion: mais que Jesus Christ est intervenu, et qu’en recevant sur soy la peine qui estoit apprestée à tous pecheurs par le juste jugement de Dieu, il a effacé et aboly par son sang les vices qui estoyent cause de l’inimitié entre Dieu et les hommes, et que par ce payement Dieu a esté satisfait, et son ire appaisée: que cela est le fondement sur lequel est appuyé l’amour que Dieu nous porte, que c’est le lien pour entretenir en sa benevolence et en sa grace: cela ne sera-il point pour l’esmouvoir plus au vif, d’autant qu’en ces mots est exprimée beaucoup mieux la calamité dont Dieu nous a retiré? En somme, d’autant que nostre esprit ne peut recevoir avec trop grand desir, le salut qui nous est offert en la misericorde de Dieu, ny avec telle reverence et recognoissance qu’il appartient, sinon que premierement il ait esté espovanté d’une frayeur de l’ire de Dieu et de la mort eternelle: la saincte Escriture nous donne ceste instruction, de cognoistre Dieu aucunement courroucé contre nous quand nous n’avons pas Jesus Christ, et sa main estre armée pour nous abysmer: au contraire, de n’avoir aucun sentiment de sa benevolence et bonté paternelle sinon en Jesus Christ.

2. Before we proceed any further, let us examine, by the way, how it could be consistent, that God, who prevents us with his mercy, should be our enemy, till he was reconciled to us by Christ. For how could he have given us a special pledge of his love in his only begotten Son, if he had not previously embraced us in his gratuitous favour? As there is some appearance of contradiction, therefore, in this representation, I shall solve the difficulty. The Spirit speaks in the Scriptures nearly in this manner—That God was an enemy to men, till by the death of Christ they were restored to his favour;¹²⁴⁶ that they were under the curse till their iniquity was expiated by his sacrifice;¹²⁴⁷ that they were separated from God, till they were restored to union with him by the body of Christ.¹²⁴⁸ Such modes of expression are accommodated to our capacity, that we may better understand how miserable and calamitous our condition is, out of Christ. For if it were not clearly expressed, that we are obnoxious to the wrath and vengeance of God, and to eternal death, we should not so fully discover how miserable we must be without the Divine mercy, nor should we so highly estimate the blessing of deliverance. For example; let any man be addressed in the following manner: “If, while you remained a sinner, God had hated you, and rejected you according to your demerits, horrible destruction would have befallen you; but because he has voluntarily, and of his own gratuitous kindness, retained you in his favour, and not permitted you to be alienated from him, he has thus delivered you from that danger;” he will be affected, and will in some measure perceive how much he is indebted to the Divine mercy. But if, on the contrary, he be told, what the Scripture teaches, “that he was alienated from God by sin, an heir of wrath, obnoxious to the punishment of eternal death, excluded from all hope of salvation, a total stranger to the Divine blessing, 456 a slave to Satan, a captive under the yoke of sin, and, in a word, condemned to, and already involved in, a horrible destruction; that in this situation, Christ interposed as an intercessor; that he has taken upon himself and suffered the punishment which by the righteous judgment of God impended over all sinners; that by his blood he has expiated those crimes which render them odious to God; that by this expiation God the Father has been satisfied and duly atoned; that by this intercessor his wrath has been appeased; that this is the foundation of peace between God and men; that this is the bond of his benevolence towards them;” will he not be the more affected by these things in proportion to the more correct and lively representation of the depth of calamity from which he has been delivered? In short, since it is impossible for the life which is presented by the mercy of God, to be embraced by our hearts with sufficient ardour, or received with becoming gratitude, unless we have been previously terrified and distressed with the fear of the Divine wrath, and the horror of eternal death, we are instructed by the sacred doctrine, that irrespective of Christ we may contemplate God as in some measure incensed against us, and his hand armed for our destruction, and that we may embrace his benevolence and paternal love only in Christ.

2. Question as to the mode of reconciling the justice with the mercy of God. Modes of expression used in Scripture to teach us how miserable our condition is without Christ.

But before we proceed farther, we must see in passing, how can 435it be said that God, who prevents us with his mercy, was our enemy until he was reconciled to us by Christ. For how could he have given us in his only-begotten Son a singular pledge of his love, if he had not previously embraced us with free favour? As there thus arises some appearance of contradiction, I will explain the difficulty. The mode in which the Spirit usually speaks in Scripture is, that God was the enemy of men until they were restored to favour by the death of Christ (Rom. 5:10); that they were cursed until their iniquity was expiated by the sacrifice of Christ (Gal. 3:10, 13); that they were separated from God, until by means of Christ’s body they were received into union (Col. 1:21, 22). Such modes of expression are accommodated to our capacity, that we may the better understand how miserable and calamitous our condition is without Christ. For were it not said in clear terms,that Divine wrath, and vengeance, and eternal death, lay upon us, we should be less sensible of our wretchedness without the mercy of God, and less disposed to value the blessing of deliverance. For example, let a person be told, Had God at the time you were a sinner hated you, and cast you off as you deserved, horrible destruction must have been your doom; but spontaneously and of free indulgence he retained you in his favour, not suffering you to be estranged from him, and in this way rescued you from danger,—the person will indeed be affected, and made sensible in some degree how much he owes to the mercy of God. But again, let him be told, as Scripture teaches, that he was estranged from God by sin, an heir of wrath, exposed to the curse of eternal death, excluded from all hope of salvation, a complete alien from the blessing of God, the slave of Satan, captive under the yoke of sin; in fine, doomed to horrible destruction, and already involved in it; that then Christ interposed,took the punishment upon himself and bore what by the just judgment of God was impending over sinners; with his own blood expiated the sins which rendered them hateful to God, by this expiation satisfied and duly propitiated God the Father, by this intercession appeased his anger, on this basis founded peace between God and men, and by this tie secured the Divine benevolence toward them; will not these considerations move him the more deeply, the more strikingly they represent the greatness of the calamity from which he was delivered? In short, since our mind cannot lay hold of life through the mercy of God with sufficient eagerness, or receive it with becoming gratitude, unless previously impressed with fear of the Divine anger, and dismayed at the thought of eternal death, we are so instructed by divine truth, as to perceive that without Christ God is in a manner hostile to us, and has his arm raised for our destruction. Thus taught, we look to Christ alone for divine favour and paternal love.

2. Maar voordat we verder gaan, moeten we in het voorbijgaan zien, hoe het overeenstemt, dat God, die ons met zijn barmhartigheid voorkomt, onze vijand was, totdat Hij door Christus met ons verzoend is. Want hoe zou Hij ons in zijn eniggeboren Zoon een bijzonder pand zijner liefde gegeven hebben, indien Hij niet reeds tevoren ons met onverdiende gunst omhelsd had? Daar ZiCh dus hier een schijn van tegenstrijdigheid voordoet, zal ik deze knoop ontwarren. Op deze wijze ongeveer spreekt de Geest in de Schrift, dat God de mensen vijandig geweest is, totdat zij door Christus' dood in genade hersteld zijn; dat zij vervloekt waren, totdat hun ongerechtigheid door zijn offerande is verzoend; dat ze van God gescheiden waren, totdat ze door zijn lichaam tot gemeenschap aangenomen zijn (Rom. 5:10; Gal.3:10,13; Col.1:21,22) Deze soort van uitspraken zijn aangepast aan ons begrip, opdat wij des te beter zouden begrijpen, hoe ellendig en rampzalig onze toestand buiten Christus is. Want indien niet met duidelijke woorden gezegd werd, dat de toorn en de wraak Gods en de eeuwige dood op ons gedrukt heeft, zouden wij te minder begrijpen, hoe ellendig wij zouden zijn zonder Gods barmhartigheid, en zouden wij de weldaad der verlossing te minder waard achten. Bij voorbeeld, laat iemand deze woorden horen: indien God ten tijde, dat gij nog een zondaar waart, u gehaat had en u verworpen had, gelijk gij verdiend hadt, dan wachtte u een vreselijk verderf; maar omdat Hij uit eigen beweging en door zijn onverdiende goedertierenheid u in genade behouden heeft, en van Hem niet heeft laten vervreemden, heeft Hij u zo van dat gevaar verlost; dan zal hij wel geroerd worden en enigszins gevoelen, hoeveel hij aan Gods barmhartigheid verschuldigd is. Maar laat hem wederom horen, wat de Schrift leert, dat hij door zijn zonde van God vervreemd is geweest, een erfgenaam des toorns, onderworpen aan de vloek van de eeuwige dood, uitgesloten van alle hoop op zaligheid, vreemd aan alle zegening Gods, een slaaf van Satan, gevangen onder het juk der zonde, eindelijk, dat hij bestemd is geweest voor een vreselijk verderf en daarin reeds verwikkeld geweest: maar dat Christus hier als een Voorbidder is tussenbeide gekomen, de straf op zich genomen en betaald heeft, welke naar Gods rechtvaardig oordeel alle zondaren boven het hoofd hing, dat Hij voor de kwade dingen, die hen bij God gehaat maakten, met zijn bloed voldaan heeft, dat door dit zoenoffer aan God de Vader genoegdoening geschonken is en Hij verzoend is; dat door Christus' tussenkomst Gods toorn gestild is, op dit fundament de vrede Gods met de mensen steunt, door deze band zijn goedertierenheid jegens hen vastgehouden wordt, zal hij door dit alles niet des te meer bewogen worden, naarmate hem beter levendig voor ogen gesteld wordt, uit hoe grote ellende hij verlost is? Kortom, aangezien onze ziel het leven in Gods barmhartigheid niet begerig genoeg kan aangrijpen of met de passende dankbaarheid kan ontvangen, tenzij zij door de vrees voor Gods toorn en de schrik voor de eeuwige dood tevoren getroffen en terneergeworpen is, worden wij door de heilige leer zo onder richt, opdat wij zouden zien, dat zonder Christus God in zekere zin vijandig tegenover ons staat, en dat zijn hand tot ons verderf gewapend is, en opdat wij zijn goedertierenheid en vaderlijke liefde slechts in Christus zouden omhelzen.

2. Die Erkenntnis des Zorns Gottes macht uns um so dankbarer für seine Liebestat in Christus

Aber bevor wir weitergehen, müssen wir im Vorbeigehen der Frage nachsinnen, wie es sich denn miteinander vereinbaren läßt, daß Gott, der uns mit seinem Erbarmen zuvorgekommen ist, uns doch feind ist, bis er in Christus mit uns versöhnt ist! Denn wie hätte er uns in seinem eingeborenen Sohne eine solch einzigartige Bürgschaft seiner Liebe zu uns geben können, wenn er uns nicht schon zuvor in freier Gnade freundlich gesinnt gewesen wäre? Hier entsteht also wirklich der Schein eines Widerspruchs, und ich muß also diesen Knoten zu lösen versuchen. Der Heilige Geist sagt es in der Schrift etwa so: Gott ist den Menschen feind gewesen, bis sie durch Christi Tod bei ihm wieder zu Gnaden gekommen sind (Röm. 5,10). Oder wir hören auch, der Mensch sei unter dem Fluch, bis seine Ungerechtigkeit durch Christi Opfertod gesühnt sei (Gal. 3,10.13), oder auch, er sei von Gott getrennt, bis dass 314 in Christi Leib die Gemeinschaft wiederhergestellt sei (Kol. 1,21f.). Diese und ähnliche Sprüche sind unserem Verständnis angepaßt, damit wir besser erkennen, wie jämmerlich und notvoll unsere Lage ist außer Christus. Denn wenn es uns nicht mit klaren Worten gesagt würde, daß Gottes Zorn und Strafe und der ewige Tod auf uns gelegen, so würden wir weniger anerkennen, wie elend wir ohne Gottes Erbarmen wären, und das Geschenk der Befreiung weniger zu schätzen wissen! Ich will ein Beispiel bilden. Es hört jemand: Wenn dich Gott, als du noch ein Sünder warst, so gehaßt und dich so von sich gestoßen hätte, wie du es verdient hättest, so wärest du jämmerlich zugrunde gegangen; aber Gott hat dich von sich aus und in freiem Erbarmen in Gnaden angenommen, wollte dich nicht gänzlich verstoßen und rettete dich aus solcher Gefahr. Wer das hört, der wird gewiß davon innerlich betroffen, er wird auch zu einem gewissen Teil erwägen, was er also Gottes Erbarmen für Dank schuldig ist. Aber wenn er nun auf der anderen Seite hört, was die Schrift lehrt: Du bist durch die Sünde wirklich von Gott abgekommen, bist ein Erbe des Zorns, bist dem Fluch des ewigen Todes verfallen, ausgeschlossen von jeder Hoffnung auf das Heil, fremd aller Segnung Gottes, Sklave des Satans, Gefangener unter dem Joch der Sünde, schrecklichem Verderben ausgeliefert, ja, schon mitten darin! — dann aber ist Christus als Fürsprecher ins Mittel getreten und hat die Strafe auf sich genommen, hat gelitten, was nach Gottes gerechtem Urteil alle Sünder leiden mußten, hat all das Böse, das sie vor Gott verhaßt machte, mit seinem Blute gesühnt; und nun ist durch dieses Sühnopfer dem Vater Genüge getan, durch diesen Fürsprecher sein Zorn besänftigt, auf diesem Grund der Friede Gottes mit den Menschen fest gegründet, nun ruht auf dieser Verbindung Gottes Wohlgefallen gegen uns! — ich sage, wenn der Mensch das hört, wird er nicht um so tiefer das alles zu Herzen nehmen, je deutlicher und lebendiger ihm vor Augen gestellt wird, wie groß die Not ist, aus der ihn Gott herausreißt? Kurz, wir sind ja von Natur gar nicht so beschaffen, daß wir nach dem Leben aus Gottes Barmherzigkeit recht verlangen und dafür genugsam danken können, wenn uns nicht zuvor der Schrecken vor dem Zorn Gottes und das Entsetzen vor dem ewigen Tode durch die Seele dringt und uns zu Boden wirft; und deshalb unterweist uns die göttliche Lehre derart, daß wir Gott als uns feindlich erblicken, seine Hand ausgereckt sehen, um uns zu verderben — aber doch nur, damit wir seine Freundlichkeit und seine Vaterliebe allein in Christus ergreifen!

2. ’n Verduideliking daarvan dat God ons vyand was totdat Hy deur Christus met ons versoen is

Voordat ons egter verder gaan, moet ons terloops opmerk hoe dit rym dat God, wat ons met sy barmhartigheid vooruitloop, ons vyand was totdat Hy deur Christus met ons versoen is.⁷ Want hoe sou Hy in sy eniggebore Seun aan ons ’n sonderlinge pand van sy liefde kon gegee het, tensy Hy ons alreeds vantevore met vrye gunsbewyse omhels het? Omdat hier dus ’n skynbare teenstrydigheid na vore kom, sal ek eers hierdie probleem oplos.

Oor die algemeen praat die Heilige Gees soos volg in die Skrif: God was die mense se vyand totdat hulle deur die dood van Christus weer in genade herstel is;⁸ hulle was vervloek totdat hulle ongeregtigheid deur sy offer gereinig is;⁹ hulle is van God geskei totdat hulle deur sy liggaam weer met Hom verenig is.¹⁰ Sulke uitsprake is by ons begrip aangepas, sodat ons beter kan verstaan hoe ellendig en rampspoedig ons toestand sonder Christus is. Want as daar nie in duidelike woorde aan ons gesê sou word dat God se toorn en wraak en die ewige dood oor ons hang nie, sou ons glad nie besef het hoe ellendig ons sonder God se barmhartigheid is nie, en ons sou die weldaad van verlossing baie gering geskat het. As iemand byvoorbeeld sou hoor: “As God jou gehaat en jou verwerp het toe jy nog ’n sondaar was, soos jy verdien het, sou ’n verskriklike verderf 660 op jou gewag het. Omdat Hy jou egter vanself en uit vrye goedertierenheid in sy genade behou het en jou nie van Hom laat vervreem het nie, het Hy jou van hierdie gevaar verlos”, sal hy wel beînvloed word en deels besef hoeveel hy aan die barmhartigheid van God verskuldig is. Gestel hy sou aan die ander kant hoor dat die Skrif leer dat hy deur die sonde van God vervreem is, dat hy ’n erfgenaam van sy toorn is en aan die vloek van die ewige dood onderworpe is; as hy sou hoor dat hy van alle hoop op saligheid uitgesluit en van alle seën van God vervreem is, ’n slaaf van die Satan, onder die juk van die sonde gevang; dat hy, kortom, vir die verskriklike verderf bestem is en alreeds daarin verstrik is;¹¹ as hy dan sou hoor dat Christus as sy Voorbidder tussenbei getree en dat Hy die straf op Hom geneem en dat Hy geboet het vir die straf wat na die regverdige oordeel van God oor al die sondaars gehang het; dat Hy die kwaad as gevolg waarvan God hulle gehaat het, met sy bloed versoen het; dat God die Vader deur hierdie soenoffer tevrede gestel en ten voile versoen is; dat sy toorn deur hierdie Voorbidder gestil is; dat die vrede van God met die mense deur hierdie fondament gesteun is; dat sy goedgunstigheid jeens hulle met hierdie band gebind word¹² - sal so ’n man dan nie meer beînvloed word as lewendig vir hom uitgebeeld word uit hoe ’n groot ramp hy geruk is nie?

Kortom: omdat ons gemoed nog ’n lewe in die barmhartigheid van God begerig genoeg kan aangryp nog met gepaste dankbaarheid kan aanneem as dit nie eers uit vrees vir God se toorn en uit vrees vir die ewige dood verslae en neergewerp is nie, word ons deur die heilige leer so onderrig dat ons kan bemerk dat sonder Christus God Hom vir ons vertoorn en dat sy hand toegerus is om ons te vernietig as ons sy guns en vaderlike liefde nie in Christus omhels nie.

2. Прежде чем идти дальше, нужно рассмотреть, каким образом согласуется то, что Бог хранил нас своею милостью, с тем, что Он был нашим врагом, пока Его не примирил с нами Иисус Христос. Почему Он дал нам в качестве особенного залога своего единственного Сына, если раньше Он уже излил на нас незаслуженные милости? Здесь имеет место некоторое видимое противоречие, и я должен разрешить могущие возникнуть сомнения.

В Писании Св. Дух обычно пользуется такой формой выражения: Бог был врагом людей, пока они не примирились с Ним смертью Иисуса Христа (Рим 5:10). Они были прокляты, пока Христос своею жертвой не устранил их нечестия (Гал 3:10-13). А также: они были отчуждены от Бога, пока не соединились с Ним в теле Христовом (Кол 1:21-22). Такая форма выражения соответствует нашему восприятию, дабы мы лучше поняли, насколько горестно состояние человека вне Христа. Ибо, если бы не было ясно сказано, что над нами тяготеют гнев и мщение Бога, то мы не осознали бы как следует, насколько мы нищи и несчастны без Божьего милосердия, и не оценили бы благодеяние, которое Он сотворил нам сообразно своему достоинству, освободив нас.

Вот пример. Человеку говорят: Бог возненавидел тебя с того момента, когда ты согрешил, Он отверг тебя, как ты того заслуживаешь, и тебе следует ожидать самого сурового приговора. Но поскольку Бог по своей милости, дающейся даром, сохранил дружбу с тобой и не мог потерпеть, чтобы ты был отчуждён от Него, Он освобождает тебя от этой опасности и угрозы. Тот, кому так скажут, будет в какой-то мере тронут и почувствует себя до некоторой степени обязанным Богу. Но, с другой стороны, когда к нему обратятся так, как это сделано в Св. Писании, и объявят, что грехом он был отчуждён от Бога, что он был наследником вечной смерти, лишённым всякой надежды на спасение и на милость Бога, рабом Сатаны, узником в оковах греха, обречённым на страшную и позорную гибель; но при этом объявят также, что его заступником стал Иисус Христос и, приняв на Себя наказание, которое уготовил всем грешникам справедливый Божий суд, своею кровью изгладил и обратил в ничто пороки, которые были причиной вражды между Богом и людьми, что Бог был удовлетворён этой платой и его гнев утишился; объявят также, что это стало основанием, на котором покоится Божья любовь к нам, связующим звеном, удерживающим нас в его благоволении и милости,- разве такие слова не сильнее заденут за живое? Ведь в них гораздо лучше выражается то бедствие, от которого спас нас Бог.

Итак, поскольку наш дух не готов с особенным желанием и с подобающим почтением и благодарностью принять спасение, предлагаемое нам Богом по его милосердию, если прежде не будет устрашён ужасающей картиной Божьего гнева и вечной смерти, то Св. Писание преподносит нам этот урок: узнать Бога, ожесточённого против нас, когда мы не имели Иисуса Христа, узнать Божью десницу с оружием, которое должно нас поразить, узнать, что благоволение и отеческая доброта к нам проявились у Бога только в Иисусе Христе.

3. Atque hoc tametsi pro captus nostri infirmitate dicitur, non tamen falso. Deus enim, qui summa iustitia est, iniquitatem, quam in omnibus nobis conspicit, amare non potest. Habemus ergo omnes in nobis quod Dei odio dignum sit. Proinde secundum corruptae nostrae naturae, et deinde accedentis pravae vitae respectum^c, in offensione Dei revera sumus omnes in eius conspectu rei, et ad gehennae damnationem nati^d. Verum quia Dominus quod suum est in nobis perdere non vult, adhuc aliquid invenit quod pro sua benignitate amet. Utcunque enim peccatores vitio nostro simus, manemus tamen eius creaturae: utcunque mortem nobis asciverimus, ipse tamen nos ad vitam condiderat. Sic mera et gratuita nostri dilectione excitatur ad nos in gratiam recipiendos. Atqui si perpetuum et irreconciliabile dissidium est inter iustitiam et iniquitatem: quandiu peccatores manemus, suscipere nos totos non potest. Itaque ut sublata omnis simultatis materia, nos sibi prorsus reconciliet, proposita in morte Christi expiatione, quicquid in nobis mali est abolet, ut iusti in eius conspectu et sancti appareamus, qui antea immundi eramus ac impuri. Proinde sua dilectione praevenit ac antevertit Deus Pater nostram in Christo reconciliationem. Imo quia prius diligit [1. Iohan. 4. d. 19], postea nos sibi reconciliat. Sed quia in nobis, donec sua morte succurrit Christus, 485 manet iniquitas quae Dei indignationem meretur, et est coram eo maledicta ac damnata: non ante plenam habemus firmamque cum Deo coniunctionem quam ubi Christus nos coniungit. Adeoque si Deum nobis pacatum ac propitium volumus polliceri, in Christum solum oculos mentesque defigere convenit: ut revera per ipsum solum consequimur ne imputentur nobis peccata, quorum imputatio iram Dei secum trahit.

3. Or combien que Dieu en usant d’un tel stile, s’accommode à la capacité de nostre rudesse, toutesfois si est-ce la verité: car luy qui est la justice souveraine, ne peut aimer l’iniquité laquelle il voit en nous tous: nous avons donc matiere en nous pour estre hais de Dieu. Pourtant au regard de nostre nature corrompue, et puis de nostre meschante vie, nous sommes tous en la haine de Dieu, coulpables de son jugement, et nais en damnation: mais pource que Dieu ne veut point perdre en nous ce qui est sien, il y trouve encore par sa benignité quelque chose à aimer: car ja soit que nous soyons pecheurs par nostre faute neantmoins nous demourons tousjours ses creatures: combien que nous ayons acquis la mort, toutesfois il nous avoit creez à la vie. Par ainsi il est esmeu par la pure et gratuite dilection qu’il nous porte, à nous recevoir en grace. Or s’il y a un different perpetuel, et qui ne se peut appointer entre la justice et l’iniquité: cependant que nous demourons pecheurs, il ne nous peut point recevoir du tout. Pourtant afin qu’en abolissant toute inimitié, il nous reconcilie entierement à soy: en mettant au devant la satisfaction qui a esté faite en la mort de Jesus Christ, il abolist tout le mal qui est en nous, afin que nous apparoissions justes devant sa face, au lieu qu’auparavant nous estions impurs et souillez. Il est donc bien vray que Dieu le Pere previent par sa dilection la reconciliation qu’il fait avec nous en Jesus Christ: ou plustost en tant qu’il nous a aymé auparavant, il nous reconcilie apres à soy (1 Jean 4:19). Mais d’autant que jusques à ce que Jesus Christ nous subvient par sa mort, l’iniquité demeure en nous, laquelle merite l’indignation de Dieu, et est maudite et damnée devant luy: nous n’avons point pleine et ferme conjonction avec luy, sinon quand Jesus Christ nous y conjoinct. Et de fait, si nous voulons avoir asseurance que Dieu nous ayme et nous est propice, il nous convient jetter les yeux sur Jesus Christ, et nous arrester en luy: comme de vray c’est par luy seul que nous obtenons que nos pechez ne nous soyent point imputez, desquels l’imputation emporte l’ire de Dieu.

3. Now, though this is expressed according to the weakness of our capacity, yet it is strictly true. For God, who is the perfection of righteousness, cannot love iniquity, which he beholds in us all. We all, therefore, have in us that which deserves God's hatred. Wherefore, in respect of our corrupt nature, and the succeeding depravity of our lives, we are all really offensive to God, guilty in his sight, and born to the damnation of hell. But because the Lord will not lose in us that which is his own, he yet discovers something that his goodness may love. For notwithstanding we are sinners through our own fault, yet we are still his creatures; notwithstanding we have brought death upon ourselves, yet he had created us for life. Thus, by a pure and gratuitous love towards us, he is excited to receive us into favour. But if there is a perpetual and irreconcilable opposition between righteousness and iniquity, he cannot receive us entirely, as long as we remain sinners. Therefore, to remove all occasion of enmity, and to reconcile us completely to himself, he abolishes all our guilt, by the expiation exhibited in the death of Christ, that we, who before were polluted and impure, may appear righteous and holy in his sight. The love of God the Father therefore precedes our reconciliation in Christ; or rather it is because he first loves, that he afterwards reconciles us to himself.¹²⁴⁹ 457 But because, till Christ relieves us by his death, we are not freed from that iniquity which deserves the indignation of God, and is accursed and condemned in his sight; we have not a complete and solid union with God, before we are united to him by Christ. And therefore, if we would assure ourselves that God is pacified and propitious to us, we must fix our eyes and hearts on Christ alone, since it is by him only that we really obtain the non-imputation of sins, the imputation of which is connected with the Divine wrath.

3. Not used improperly; for God finds in us ground both of hatred and love.

Though this is said in accommodation to the weakness of our capacity, it is not said falsely. For God, who is perfect righteousness, cannot love the iniquity which he sees in all. All of us, therefore, 436have that within which deserves the hatred of God. Hence, in respect, first, of our corrupt nature; and, secondly, of the depraved conduct following upon it, we are all offensive to God, guilty in his sight, and by nature the children of hell. But as the Lord wills not to destroy in us that which is his own, he still finds something in us which in kindness he can love. For though it is by our own fault that we are sinners, we are still his creatures; though we have brought death upon ourselves he had created us for life. Thus, mere gratuitous love prompts him to receive us into favour. But if there is a perpetual and irreconcilable repugnance between righteousness and iniquity, so long as we remain sinners we cannot be completely received. Therefore, in order that all ground of offence may be removed, and he may completely reconcile us to himself, he, by means of the expiation set forth in the death of Christ, abolishes all the evil that is in us, so that we, formerly impure and unclean, now appear in his sight just and holy. Accordingly, God the Father, by his love, prevents and anticipates our reconciliation in Christ. Nay, it is because he first loves us, that he afterwards reconciles us to himself. But because the iniquity, which deserves the indignation of God, remains in us until the death of Christ comes to our aid, and that iniquity is in his sight accursed and condemned, we are not admitted to full and sure communion with God, unless, in so far as Christ unites us. And, therefore, if we would indulge the hope of having God placable and propitious to us, we must fix our eyes and minds on Christ alone, as it is to him alone it is owing that our sins, which necessarily provoked the wrath of God, are not imputed to us.

3. En ofschoon dit gezegd wordt naar de zwakheid van ons begrip, is het toch juist. Want God, die de hoogste rechtvaardigheid is, kan de ongerechtigheid, die Hij in ons allen ziet, niet beminnen. Wij hebben dus allen in ons iets, dat Gods toorn waardig is. Daarom zijn wij allen ten aanzien van onze verdorven natuur en het verder daarbijkomende slechte leven, in Gods verborgenheid inderdaad schuldig voor Zijn aangezicht en geboren tot de verdoemenis der hel. Maar omdat de Here wat het zijne is in ons niet verderven wil, vindt Hij nog iets, dat Hij naar zijn goedertierenheid bemint. Want ook al zijn we door onze eigen misslag zondaars, zo blijven we toch zijn schepselen; ook al hebben wij ons de dood berokkend, Hij had ons niettemin tot het leven geschapen. Zo wordt Hij door loutere en onverdiende liefde tot ons opgewekt om ons in genade aan te nemen. Maar, daar er een eeuwige en onverzoenlijke strijd is tussen rechtvaardigheid en ongerechtigheid, kan Hij ons, zolang wij zondaars blijven, niet geheel opnemen. Op dat Hij dus, met wegneming van alle stof tot vijandschap, ons geheel met zich zou verzoenen, doet Hij, na de verzoening in Christus' dood voorgesteld te hebben, al het kwaad, dat in ons is, te niet, opdat wij, die te voren onrein en vuil waren, voor zijn aangezicht rechtvaardig en heilig verschijnen mogen. Daarom komt God de Vader met zijn liefde vóór onze verzoening in Christus. Ja zelfs, omdat Hij ons eerst bemint, verzoent Hij ons daarna met zich. Maar omdat de ongerechtigheid, welke Gods verbolgenheid verdient en die voor zijn aanschijn vervloekt en verdoemelijk is, in ons blijft, totdat Christus ons door zijn dood te hulp komt, hebben wij niet eerder een volkomen en vaste gemeenschap met God, dan wanneer Christus ons met Hem verbindt. En daarom, wanneer wij ons een God, die met ons verzoend en ons goedgunstig is, willen beloven, dan moeten wij op Christus alleen onze ogen en harten vestigen; gelijk wij inderdaad door Hem alleen verkrijgen, dat onze zonden ons niet toegerekend worden, welker toerekening de toorn Gods met zich sleept.

3. Gottes Zorn gründet in seiner Gerechtigkeit, das Erlösungswerk in seiner Schöpfermaeht

Was wir von Gottes Zorn hören, ist also um unserer Schwachheit willen gesagt; aber deshalb ist es trotzdem nicht unrichtig. Denn Gott ist doch die Gerechtigkeit in ihrer höchsten Vollkommenheit, und darum kann er die Ungerechtigkeit, die er an uns allen wahrnimmt, nicht lieben. Er findet in uns allen genug, was seinen Zorn verdient. Denn unsere Natur ist verderbt, unser Leben ist verkehrt — und deshalb sind wir vor seinem Angesicht allesamt der Feindschaft gegen ihn schuldig und zur höllischen Verdammnis geboren! Aber der Herr will in uns nicht dem Verderben preisgeben, was doch sein ist, und darum findet er immer noch etwas, was er in seiner Güte lieben kann. Denn wir sind zwar in unserer Verdorbenheit Sünder — aber wir bleiben doch seine Geschöpfe; wir haben zwar den Tod verdient — aber er hat uns doch einst zum Leben erschaffen! So kommt er aus reiner, gnädiger Liebe zu uns doch dazu, uns in Gnaden anzunehmen! Aber der Widerstreit zwischen Gerechtigkeit und Ungerechtigkeit ist unaufhörlich und unversöhnlich, und deshalb kann er uns, solange wir Sünder sind, durchaus nicht annehmen. Deshalb tilgt er, um aller Feindschaft ein Ende zu machen und uns ganz mit ihm zu versöhnen, durch die in Christus geschehene Versöhnung alles Böse in uns aus, so daß wir vor ihm gerecht und heilig erscheinen, die wir doch zuvor unrein und befleckt waren! So geht also die Liebe des Vaters der Versöhnung durch Christus voraus. Er „hat uns zuerst geliebet“ (1. Joh. 4,19) — und dann hat er uns mit sich versöhnt! 315 Aber in uns bleibt ja, bis Christus mit seinem Tode uns Hilfe bringt, die Ungerechtigkeit, die Gottes Zorn verdient, und sie ist vor ihm verflucht, verdammt. Wir haben also erst dann wirklich und vollkommen Gemeinschaft mit Gott, wenn Christus uns in seine Gemeinschaft zieht. Wollen wir also die feste Gewißheit haben, daß wir mit Gott versöhnt sind und in ihm einen gnädigen Gott haben, so gilt es, Auge und Herz fest und ausschließlich auf Christum zu richten; denn einzig durch ihn geschieht es, daß uns unsere Sünden nicht zugerechnet werden. Wäre es anders, so wäre Gottes Zorn unausbleiblich!

3. Omdat God ons eerste liefgehad het, het Hy ons in Christus met Hom versoen.

Hoewel hierdie stelling in ooreenstemming met die swakheid van ons begripsvermoë gemaak word, is dit tog nie vals nie. Want God, wat self die hoogste geregtigheid is, kan die ongeregtigheid wat Hy in ons almal raaksien, nie liefhê nie. In ons het ons almal dus iets wat God se haat verdien. Daarom is ons almal vanweë ons bedorwe natuur en verder as gevolg van ons verkeerde lewe wat daarby kom, in God se toorn waarlik voor sy aangesig skuldig en vir die verdoemenis van die hel gebore. Maar omdat die Here dit wat in ons aan Hom behoort, nie verlore wil laat 661  gaan nie, vind Hy nog iets wat Hy na sy goedertierenheid lief kan hê.

Want hoewel ons deur ons eie skuld sondaars is, bly ons nogtans sy skepsels. Hoewel ons self vir ons die dood op die hals gehaal het, het Hy ons nogtans vir die lewe geskep. So word Hy uit louter onverdiende liefde vir ons opgewek om ons in sy genade op te neem. Maar as daar ’n ewige onversoenlike tweespalt tussen sy geregtigheid en ons ongeregtigheid bestaan, kan Hy ons nie ten voile aanneem solank ons nog sondaars bly nie. Sodra al die stof tot vyandskap dus uit die weg geruim is, sal Hy ons ten voile met Hom versoen. Sodra die soenoffer in die dood van Christus aan Hom voorgelê word, sal Hy al die kwaad wat nog in ons is, tot niet maak, sodat ons regverdig en heilig voor Hom kan verskyn ten spyte daarvan dat ons tevore onrein en vuil was. Daarom gaan God die Vader met sy liefde aan ons versoening in Christus vooraf. Of, liewer, omdat Hy ons eerste liefgehad het, versoen Hy ons daarna met Homself.¹³ Maar omdat die ongeregtigheid wat God se toorn verdien en voor sy aangesig vervloek en verdoem is, nog in ons bly totdat Christus ons met sy dood te hulp kom, het ons geen voile en vaste band met God voordat Christus ons nie met Hom verenig nie. As ons dus aan onsself die belofte wil maak dat God tevrede en genadig sal wees, moet ons ons oë en ons gemoedere op Christus alleen vestig soos ons dit waarlik deur sy toedoen alleen verkry dat die sondes wat die toorn van God meebring,  ons nie toegereken word nie.

3. Хотя Бог, прибегая к подобному способу выражения, приспосабливается к нашему жестокосердию, тем не менее это правда: Бог, являющий Собою высшую справедливость, не может любить нечестия, которое Он видит во всех нас. Так что Богу есть за что нас ненавидеть. Поэтому с точки зрения нашей испорченной природы, а затем и нашей дурной жизни все мы являемся объектом ненависти Бога, подлежащими его суровому суду и родившимися в проклятии. Но так как Бог не хочет утратить в нас своё достояние, то Он по своей благости находит в нас нечто достойное любви. Пусть по собственной вине мы стали грешниками, однако мы остаёмся Божьими созданиями. Хотя мы приобрели себе смерть, Бог сотворил нас для жизни. Поэтому Бог, движимый чистой и не заслуженной нами любовью, готов принять нас и одарить милостью.

Поскольку, однако, противоположность между праведностью и нечестием сохраняется постоянно и её нельзя устранить, то, пока мы остаёмся грешниками, Бог никак не может нас принять. Поэтому с целью устранить вражду и полностью примирить нас с Собою Он - когда смертью Иисуса Христа было принесено удовлетворение - изгладил в нас всё злое, дабы мы предстали перед его лицом праведными, тогда как прежде были запятнаны и осквернены. Верно, что Бог-Отец вследствие своего благорасположения к нам предусмотрел примирение с нами, совершённое Им в Иисусе Христе. Или, точнее, любя нас прежде (1 Ин 4:8-9), Он впоследствии примирил нас с Собою. Но пока Иисус Христос не помог нам своею смертью, в нас оставалось нечестие, заслуживающее возмущения Бога и проклятое в его очах: мы можем прочно и целиком соединиться с Ним, только если нас соединяет Иисус Христос. Если мы хотим быть уверены, что Бог нас любит и к нам благорасположен, нам следует воззреть на Иисуса Христа и остановить свой взгляд на Нем. Ибо истинно, что только благодаря Ему наши грехи не будут вменены нам - в противном случае на нас обрушится гнев Божий.

4. Atque hac ratione dicit Paulus, eam dilectionem, qua nos ante mundi creationem complexus est Deus, in Christo constitisse ac fuisse^a fundatam [Ephes. 1. a. 4]¹. Haec perspicua sunt et Scripturae consentanea, locosque illos optime inter se conciliant, ubi dicitur, Deum suam erga nos dilectionem in eo declarasse quod unigenitum Filium in mortem dederit [Iohan. 3. b. 16]: et tamen fuisse inimicum, antequam morte Christi in gratiam reductus esset [Rom. 5. b. 10]. Verum quo firmiora sint apud eos qui veteris Ecclesiae testimonium requirunt, citabo locum^b Augustini ubi id ipsum docetur. Incomprehensibilis (inquit) ac immutabilis est Dei dilectio. Non enim ex quo ei reconciliati sumus per sanguinem Filii eius, coepit nos diligere, sed ante mundi constitutionem dilexit nos, ut cum eius Unigenito etiam nos filii eius essemus, antequam omnino aliquid essemus. Quod ergo reconciliati sumus per mortem Christi, non sic accipiatur quasi ideo nos reconciliaverit ei Filius, ut iam amare inciperet quos oderat: sed iam nos diligenti reconciliati sumus, cum quo propter peccatum inimicitias habebamus. Quod utrum verum dicam, attestetur Apostolus. Commendat (inquit) dilectionem suam^c erga nos, quoniam quum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est [Rom. 5. b. 8]. Habebat itaque ille erga nos charitatem, etiam quum inimicitias adversus eum exercentes operaremur iniquitatem. Proinde miro et divino modo et quando nos oderat, diligebat. Oderat enim nos, quales ipse non fecerat: et quia iniquitas nostra opus eius non omni ex parte consumpserat, noverat simul in unoquoque nostrum et odisse quod feceramus, et amare quod fecerat [Tract, in Evang. Ioh. 110]^{d 2}. || Haec sunt Augustini verba.

4. Pour ceste cause sainct Paul dit, que la dilection de laquelle Dieu nous a aimé devant la creation du monde, a tousjours esté fondée en Christ (Ephes. 1:4). Ceste doctrine est claire et conforme à l’Escriture, et est propre pour accorder ces passages, oú il est dit que Dieu nous a monstré sa dilection en ce qu’il a exposé son Fils unique à la mort: et neantmoins qu’il nous estoit ennemy, devant que Jesus Christ en mourant eust fait l’appointement (Jean 3:16; Rom. 5:10). Toutesfois encore afin que ceux qui desirent tousjours l’approbation de l’Eglise ancienne, en soyent encore plus certains, j’allegueray un passage de sainct Augustin, auquel il deduit tresbien cela: La dilection de Dieu, ditil, est incomprehensible et immuable: car il n’a point commencé à nous aymer depuis que nous sommes reconciliez avec luy par la mort de son Fils: mais devant la creation du monde il nous a aimé, afin que nous fussions ses enfans avec son Fils unique, devant que nous fussions du tout rien.⁹⁷ Touchant ce que nous avons esté reconciliez par le sang de Christ, il ne le nous faut pas prendre comme si Jesus Christ avoit fait l’appointement entre Dieu et nous, afin que Dieu commençast à nous aimer, comme s’il nous eust hay auparavant: mais nous avons esté reconciliez à celuy qui nous aimoit desja, lequel toutesfois avoit inimitié avec nous, à cause de noz iniquitez. Que l’Apostre soit tesmoin si je dy verité, ou non: Dieu, dit-il, approuve sa dilection envers nous, en ce que Jesus Christ est mort pour nous, du temps que nous estions encore pecheurs; il nous portoit amour desja du temps que nous avions inimitié avec luy en mal vaivant (Rom. 5:8). Pourtant d’une façon admirable et divine il nous aimoit et hayssoit tout ensemble. Il nous hayssoit, d’autant que nous n’estions point tels qu’il nous avoit fait: mais d’autant que l’iniquité n’avoit pas du tout destruit son œuvre en nous, il hayssoit en chacun de nous ce que nous avions fait, et aimoit ce qu’il avoit fait. Voila les parolles de sainct Augustin.

4. For this reason Paul says, that the love which God had for us before the creation of the world, was founded on Christ.¹²⁵⁰ This doctrine is clear, and consistent with the Scripture, and admirably reconciles the different passages, where it is said, that God manifested his love to us by the gift of his only begotten Son,¹²⁵¹ and yet that he was our enemy till he was reconciled by the death of Christ.¹²⁵² But for a further confirmation of it, to such as require the testimony of the ancient Church, I will cite a passage from Augustine, which expressly maintains the same. “The love of God,” says he, “is incomprehensible and immutable. For he did not begin to love us when we were reconciled to him by the blood of his Son, but he loved us before the creation of the world, that we might be his children, together with his only begotten Son, even before we had any existence. Therefore our reconciliation by the death of Christ must not be understood as if he reconciled us to God, that God might begin to love those whom he had before hated; but we are reconciled to him who already loved us, but with whom we were at enmity on account of sin. And whether my assertion be true, let the apostle attest. ‘God,’ says he, ‘commendeth his love toward us, in that, while we were yet sinners, Christ died for us.’¹²⁵³ He loved us, therefore, even when we were in the exercise of enmity against him, and engaged in the practice of iniquity. Wherefore, in a wonderful and Divine manner, he both hated and loved us at the same time. He hated us, as being different from what he had made us; but as our iniquity had not entirely destroyed his work in us, he could at the same time in every one of us hate what we had done, and love what proceeded from himself.” This is the language of Augustine.

4. This confirmed from passages of Scripture and from Augustine.

For this reason Paul says, that God “has blessed us with all spiritual blessings in heavenly places in Christ: according as he has chosen us in him before the foundation of the world,” (Eph. 1:3, 4). These things are clear and conformable to Scripture, and admirably reconcile the passages in which it is said, that “God so loved the world, that he gave his only begotten Son,” (John 3:16); and yet that it was “when we were enemies we were reconciled to God by the death of his Son,” (Rom. 5:10). But to give additional assurance to those who require the authority of the ancient Church, I will quote a passage of Augustine to the same effect: “Incomprehensible and immutable is the love of God. For it was not after we were reconciled to him by the blood of his Son that he began to love us, but he loved us before the foundation of the world, that with his only begotten Son we too might be sons of God before we were any thing at all. Our being reconciled by the death of Christ must not be understood as if the Son reconciled us, in order that the Father, then hating, might begin to love us, but that we were reconciled to him already, loving, though at enmity with us because of sin. To the truth of both propositions we have the attestation of the Apostle, ‘God commendeth his love toward us, in that while we were yet sinners, Christ died for us,’ (Rom. 5:8). Therefore he had this love 437towards us even when, exercising enmity towards him, we were the workers of iniquity. Accordingly in a manner wondrous and divine, he loved even when he hated us. For he hated us when we were such as he had not made us, and yet because our iniquity had not destroyed his work in every respect, he knew in regard to each one of us, both to hate what we had made, and love what he had made.” Such are the words of Augustine (Tract in Jo. 110).

4. En daarom zegt Paulus (Ef. 1:4) dat de liefde, waarmee God ons vóór de schepping der wereld liefgehad heeft, in Christus gevestigd en gefundeerd geweest is. Dit is duidelijk en in overeenstemming met de Schrift, en verenigt op uitnemende wijze die plaatsen met elkaar, waar gezegd wordt (Joh. 3:16) dat God zijn liefde jegens ons daarin betoond heeft, dat Hij zijn eniggeboren Zoon tot de dood gegeven heeft, en dat Hij toch onze vijand was, voordat Hij door de dood van Christus verzoend was (Rom. 5:10) Maar opdat dit des te vaster zij bij hen, die vragen naar een getuigenis van de oude kerk, zal ik een plaats van Augustinus aanhalen¹, waar dit ook geleerd wordt."Onbegrijpelijk," zo zegt hij, "en onveranderlijk is de liefde Gods: want niet sinds wij met Hem verzoend zijn door het bloed van zijn Zoon, is Hij begonnen ons lief te hebben, maar voor de grondlegging der wereld heeft Hij ons bemind, opdat met zijn eniggeboren Zoon ook wij zijn kinderen zouden zijn, voordat wij iets, wat dan ook, waren. Dat wij dus verzoend zijn door de dood van Christus, moet niet zo genomen worden, alsof de Zoon ons daarom met Hem verzoend heeft, opdat Hij zou beginnen te beminnen hen, die Hij haatte; maar, terwijl Hij ons reeds liefhad, zijn wij met Hem verzoend, met wie wij vanwege onze zonde vijandschap hadden. Of ik dit naar waarheid zeg, moge de apostel getuigen. God bevestigt zijn liefde jegens ons, zegt hij (Rom. 5:8) aangezien Christus voor ons gestorven is, toen wij nog zondaren waren. Hij had dus liefde tot ons, ook toen wij vijandschap tegen Hem oefenden en ongerechtigheid werkten. Dus beminde Hij ons op wonderbare en Goddelijke wijze, ook toen Hij ons haatte. Want Hij haatte ons, in zoverre wij waren, zoals Hij ons niet gemaakt had: en om dat onze ongerechtigheid zijn werk niet in alle opzichten vernietigd had, wist Hij tegelijkertijd in een ieder onzer zowel te haten, wat wij gedaan hadden, als te beminnen wat Hij ge maakt had." Dit zijn de woorden van Augustinus.

4. Das Werk der Versöhnung kommt aus Gottes Liebe; es hat diese also nicht begründet

Aus diesem Grunde sagt auch Paulus, die Liebe, mit der uns Gott geliebet hat „vor Grundlegung der Welt“, habe in Christus ihren Bestand und ihren Grund (Eph. 1,4f.). Das sind klare und schriftgemäße Worte; von hier aus kann man auch in Einklang bringen, wenn wir einerseits in der Schrift lesen: „Also hat Gott die Welt geliebet, daß er seinen eingeborenen Sohn gab ...“ (Joh. 3,16), und dann wieder andererseits, Gott sei uns feind, bevor ihn der Tod Christi uns wieder hat gnädig sein lassen (Röm. 5,10). Ich will aber diese Dinge auch solchen Lesern zu stärkerer Gewißheit werden lassen, die gern nach einem Zeugnis der Alten Kirche fragen; dazu will ich eine Stelle aus Augustin anführen, der die gleiche Lehre vertritt. „Unbegreiflich und unveränderlich ist Gottes Liebe! Denn er hat uns nicht erst zu lieben begonnen, seitdem wir durch das Blut seines Sohnes mit ihm versöhnt sind; nein, er hat uns schon vor Grundlegung der Welt geliebt, damit wir mit seinem eingeborenen Sohn seine Kinder würden, ehe wir überhaupt etwas waren! Unsere Versöhnung durch das Blut des Sohnes soll also nicht so verstanden werden, als ob uns der Sohn zu dem Zweck mit Gott versöhnt hätte, daß dieser nun erst anfinge, uns zu lieben, die er doch zuvor gehaßt hätte; nein, wir wurden mit ihm versöhnt, als er uns bereits liebte — obwohl wir ja unserer Sünde wegen mit ihm in Feindschaft waren! Die Wahrheit dieser Behauptung mag Paulus bezeugen: ‚Darum preiset Gott seine Liebe gegen uns, daß Christus für uns gestorben ist, da wir noch Sünder waren!’ (Röm. 5,8). Er hat uns also bereits mit seiner Liebe umfangen, als wir noch in Feindschaft gegen ihn lebten und die Ungerechtigkeit taten. So hat er das göttliche Wunder getan, uns zu hassen und doch zugleich zu lieben. Er haßte uns, weil wir nicht so waren, wie er uns geschaffen hatte; aber unsere Ungerechtigkeit hatte doch sein Werk nicht ganz und gar aufgezehrt, und deshalb konnte er bei einem jeglichen von uns zugleich hassen, was wir gemacht hatten — und lieben, was doch er gemacht hatte!“ (Betrachtungen zum Johannesevangelium, 110). Das sind Augustins Worte!

4. ‘n Aanhaling uit Augustinus om hierdie Bybelse waarheid te bevestig

Daarom sê Paulus dat die liefde waarmee God ons voor die skepping van die wêreld omhels het, in Christus gevestig en gegrond was.¹⁴ Dit is duidelik en in ooreenstemming met die Skrif. Die aanhalings waar gesê word dat God sy liefde jeens ons daarin getoon het dat Hy sy eniggebore Seun in die dood oorgelewer het¹⁵ en dat Hy ons vyand was voordat Hy deur die dood van Christus versoen is,¹⁶ stem ook baie goed hiermee ooreen. Maar om dit verder te verstewig by mense wat getuienis van die kerk van die ou tyd verlang, sal ek uit Augustinus ’n aanhaling maak waar juis dit geleer word. Hy sê: “Die liefde van God is onbegryplik en onveranderlik. Want Hy het ons nie eers begin liefhê toe ons deur die bloed van sy Seun met Hom versoen is nie, maar Hy het ons alreeds voor 662 die grondlegging van die wêreld liefgehad, sodat ons saam met sy Eniggeborene ook sy kinders kon wees nog voordat ons hoegenaamd iets was. Die feit dat ons deur die dood van Christus weer met Hom versoen is, moet egter nie so opgeneem word asof die Seun ons daarom met Hom versoen het sodat Hy begin het om ons, wat Hy tevore gehaat het, toe eers lief te hê nie. Ons is immers met Hom versoen toe Hy ons alreeds liefgehad het, hoewel ons vanweë die sonde in vyandskap met Hom gelewe het. Maar laat die apostel self getuig of ek die waarheid praat. Hy sê: ‘God bewys sy liefde teenoor ons omdat Christus vir ons gesterf het toe ons nog sondaars was’.¹⁷ Hy het ons dus liefgehad selfs toe ons in vyandskap met Hom gelewe en ongeregtigheid gedoen het. Hy het ons daarom wonderbaarlik en Goddelik liefgehad selfs toe Hy ons gehaat het. Want Hy het ons gehaat in soverre as wat ons anders was as wat Hy ons geskep het. Omdat ons ongeregtigheid sy werk nie heeltemal vernietig het nie, weet Hy tegelyk om in elkeen van ons dit te haat wat ons gedoen het en om dit lief te hê wat Hy geskep het.” Tot sover Augustinus se woorde.¹⁸

4. По этой причине св. Павел говорит, что любовь, которой Бог возлюбил нас прежде создания мира, всегда имела основание в Иисусе Христе (Эф 1:4). Это вполне ясно и согласно со всем Писанием, в частности с утверждением, что Бог проявил свою любовь к нам тем, что отдал на смерть своего единственного Сына (Ин 3:16). Но всё-таки Он был нашим врагом, пока Иисус Христос, умерев, не примирил нас (Рим 5:10).

А чтобы удовлетворить людей, которые вечно желают получить подтверждение у древней Церкви, я приведу слова св. Августина, из которых со всей очевидностью следует высказанная только что мысль: «Избрание нас Богом, пишет он, непостижимо и непреложно. Ибо Он возлюбил нас не после того, как мы примирились с Ним смертью его Сына. Он любил нас прежде создания мира, желая, чтобы мы были его детьми вместе с его единственным Сыном, любил ещё тогда, когда нас не существовало. Наше примирение с Богом кровью Христа не следует понимать в том смысле, будто Иисус совершил его таким образом, что Бог возлюбил нас, тогда как прежде ненавидел. Нет, мы были примирены с Тем, кто уже любил нас, но враждовал с нами по причине нашей греховности. Апостол свидетель, прав я или нет: Бог, говорит он, свою любовь к нам доказывает тем, что Иисус Христос умер за нас, когда мы были ещё грешниками (Рим 5:8). Он проявлял свою любовь во времена, когда мы враждовали с Ним своею дурною жизнью. Он чудесным, божественным образом любил и ненавидел одновременно. Он ненавидел нас, поскольку мы были не таковы, какими Он нас сотворил. Но так как беззаконие не вполне разрушило его дело в нас, Он ненавидел в нас то, что сделали мы, и любил то, что сделал Он» (Августин. Толкование на Евангелие от Иоанна, CX, 6 (MPL, XXXV, 1923-1924)). Вот слова св. Августина.

5. | Iam ubi quaeritur quomodo abolitis peccatis dissidium Christus inter nos et Deum sustulerit, et iustitiam acquisierit quae eum nobis faventem ac benevolum redderet: generaliter 486 responderi potest, toto obedientiae suae cursu hoc nobis praestitisse. Quod Pauli testimonio probatur, quemadmodum unius transgressione peccatores multi sunt constituti: sic unius^a obedientia iusti constituimur [Rom. 5. d. 19]. Et sane alibi causam veniae^b quae nos eximit a maledictione Legis, extendit ad totam Christi vitam, Ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, subiectum Legi, ut eos qui sub Lege erant redimeret [Galat. 4. a. 4]. Ita in ipso quoque Baptismo asseruit impleri iustitiae partem quod obedienter Patris mandatum perageret [Matth. 3. d. 15]. Denique ex quo induit personam servi, coepit ad nos redimendos pretium liberationis solvere. Scriptura tamen, quo certius definiat modum salutis, hoc morti Christi quasi peculiare ac proprium adscribit. Pronuntiat ipse animam se dare in redemptionem pro multis [Matt. 20. d. 28]. Paulus docet mortuum esse propter peccata nostra [Rom. 4. d. 25]. Clamabat Iohannes Baptista, ipsum venisse ad tollendum peccata mundi, quia agnus Dei esset [Iohan. 1. d. 29]. Alibi Paulus nos iustificari gratis tradit per redemptionem quae est in Christo: quia propositus est reconciliator in suo sanguine [Rom. 3. c. 25^c]¹. Item, nos iustificatos esse in sanguine ipsius et reconciliatos per mortem [Ro. 5. b. 9. 10]. Rursum, Qui peccatum non noverat, pro nobis factus est peccatum, ut essemus iustitia Dei in illo [2. Cor. 5. d. 21]. Non omnia persequar, quia immensus esset catalogus, et multa deinde suo ordine citanda erunt. Quamobrem in symbolo fidei quod Apostolicum vocant, optimo ordine statim a natalibus Christi fit transitus ad mortem et resurrectionem, ubi perfectae salutis summa consistit. Neque tamen excluditur reliqua pars obedientiae qua defunctus est in vita: sicuti Paulus ab initio ad finem usque totam comprehendit, quod seipsum exinanierit, forma servi accepta, et Patri fuerit obediens usque ad mortem: nempe mortem crucis [Philip. 2. a. 7]². Et sane in ipsa quoque primum gradum occupat voluntaria subiectio: quia ad iustitiam nihil profuisset sacrificium nisi sponte oblatum. Itaque ubi testatus est Dominus se animam pro ovibus ponere [Iohan. 10. c. 15], diserte addit, Nemo tollit eam a meipso³. Quo sensu Iesaias dicit obmutuisse instar agni coram tonsore [Iesa. 53. b. 7]. Et historia Evangelica refert obviam prodiisse militibus [Iohan. 18. a. 4]: et coram Pilato, omissa defensione, 487 stetisse ad subeundum iudicium [Matt. 27. b. 11]. Non id quidem absque certamine^a: quia et infirmitates nostras susceperat: et hoc modo^b probari oportuit quod Patri suo praestabat obsequium. Et hoc non vulgare fuit amoris erga nos incomparabilis specimen, luctari cum horribili formidine, et inter diros illos cruciatus abiicere sui curam, ut nobis consuleret. Illud quidem tenendum est, non potuisse rite Deo aliter litari quam dum proprio se affectu abdicans Christus illius se arbitrio subiecit, totumque addixit. Quam ad rem apposite testimonium illud Psalmi citat Apostolus, In libro Legis scriptum est de me ut faciam voluntatem tuam Deus. Volo, et Lex tua in medio cordis mei. Tunc dixi, ecce venio [Hebr. 10. a. 5; Psal. 40. b. 9]¹. Caeterum quia nonnisi in sacrificio et ablutione, quibus expiantur peccata, quietem reperiunt trepidae conscientiae: illuc merito dirigimur, et in morte Christi statuitur nobis vitae materia^c. || Porro quia nos maledictio ex 488 reatu manebat ad caeleste Dei tribunal, primo loco refertur damnatio coram praeside Iudaeae Pontio Pilato: ut sciamus, poenam, cui eramus obstricti, fuisse iusto inflictam^a. || Horribile Dei iudicium effugere non poteramus: ut inde nos eriperet Christus, coram homine mortali, imo etiam scelesto et profano damnari sustinuit. || Neque enim solum ad astruendam historiae fidem exprimitur nomen praefecti, sed ut discamus quod docet Iesaias, castigationem pacis nostrae fuisse super eum, eiusque livore nos fuisse sanatos [Iesa. 53. b. 5]. Neque enim tollendae damnationis nostrae causa satis erat quamlibet obire mortem: sed, quo redemptioni nostrae satisfaceret, genus mortis deligendum fuit, in quo et damnationem ad se traducens, et piaculum in se recipiens, utroque nos liberaret^b. || Si a latronibus iugulatus fuisset, vel^c tumultuarie caesus per seditionem vulgi^d, in eiusmodi morte nulla satisfactionis species extitisset. Verum ubi reus ad tribunal sistitur, testimoniis arguitur et premitur, ipsius iudicis ore morti addicitur^e: his^f documentis intelligimus ipsum personam sontis et malefici^g sustinere. Atque hic duo notanda sunt^h quae et Prophetarum vaticiniis praedicta erant, et eximiam fidei consolationem et confirmationemⁱ afferunt^k. Quum enim Christum audimus a 489 iudicis solio ad mortem dimissum, inter latrones esse suspensum: habemus complementum eius prophetiae quae ab Evangelista citatur, Inter iniquos reputatus est [Iesa. 53. d. 11¹; Marc. 15. c. 28^a]. Cur istud? nempe ut peccatoris, non iusti aut insontis vices obiret: quia^b non innocentiae, sed peccati causa mortem oppetebat. Contra, ubi audimus eodem quo damnatus fuit^c ore absolutum (nam eius innocentiae non semel testimonium palam reddere coactus est Pilatus) in mentem veniat quod est apud alterum Prophetam, Quae non rapuerat exolvisse [Psal. 69. a. 5]. Atque ita et peccatoris sceleratique personam in Christo repraesentatam intuebimur^d, et relucente innocentia, conspicuum simul fiet^e alieno potius quam proprio scelere gravatum^f. Passus ergo est sub Pontio Pilato, solenni praesidis sententia in scelestorum numerum ita relatus: neque sic tamen quin iustus ab ipso simul pronuntietur, dum affirmat nullam se in eo invenire^g causam [Iohan. 18. g. 38]. || Haec nostra absolutio est quod in caput Filii Dei translatus est reatus, qui nos tenebat poenae obnoxios. Nam haec compensatio in primis tenenda est, ne trepidemus atque anxii simus tota vita: acsi nobis instaret iusta Dei ultio, quam in se transtulit Dei Filius.

5. Maintenant si on demande comment Jesus Christ, ayant aboly les pechez, a osté le divorce qui estoit entre Dieu et nous: et nous acquerant justice, nous l’a rendu amy et favorable: on peut respondre en general, qu’il a fait et accomply cela par tout le cours de son obeissance: ce qui se prouve par le tesmoignage de sainct Paul, Comme par la transgression d’un homme plusieurs ont esté rendus pecheurs: aussi par l’obeissance du second, plusieurs ont esté rendus justes (Rom. 5:19). Et de fait, en un autre lieu il estend à toute la vie de Jesus Christ la grace d’absolution, qui nous exempte de la malediction de la Loy: Quand le temps de plenitude est venu, dit-il, Dieu a envoyé son Fils fait de femme, assujetty à la Loy, afin de racheter ceux qui estoyent sous la Loy (Gal. 4:4). Parquoy luy aussi en son Baptesme a prononcé, que par tel acte il accomplissoit une partie de justice, pource qu’il faisoit ce qui luy avoit esté commandé du Pere (Matth. 3:15): bref, depuis qu’il a vestu la forme d’un serf, il a commencé à payer le pris de nostre delivrance, afin de nous racheter. Toutesfois l’Escriture, pour mieux determiner du moyen de nostre salut, specifie notamment que nostre salut gist en la mort de Jesus-Christ: et luy prononce qu’il donne son ame en redemption pour plusieurs. Et selon le tesmoignage de sainct Paul, il est mort pour noz pechez. Dont Jean Baptiste preschoit, qu’il est venu pour oster les pechez du monde, d’autant qu’il est l’Agneau de Dieu (Matth. 20:28; Rom. 4:25; Jean 1:29). Sainct Paul en un autre passage, dit que nous sommes gratuitement justifiez par la redemption qui est en Christ: pource qu’il nous a esté donné pour reconciliateur en son sang. Item, que nous sommes justifiez en son sang, et reconciliez par sa mort. Item, que celuy qui ne savoit que c’estoit de peché, a esté fait peché pour nous, afin que nous fussions justice de Dieu en luy (Rom. 3:23, 24; Rom. 5:9, 10; 2 Cor. 5:21). Je ne poursuyvray point le tout, pource qu’il y auroit un rolle infiny: et il en faudra alleguer d’autres en leur ordre. Parquoy il y a un bon ordre gardé au sommaire de la foy, qu’on appelle le Symbole des Apostres, quand apres avoir fait mention de la naissance de Jesus-Christ, incontinent il est parlé de sa mort et resurrection, pour monstrer que c’est là que consiste et se doit arrester la fiance de nostre salut. Toutesfois le residu de son obeissance qu’il a monstrée en toute sa vie, n’est point exclud: comme aussi sainct Paul la comprend depuis le commencement jusques en la fin, disant qu’il s’est aneanti prenant la forme de serviteur, et se rendant obeissant au Pere jusques à la mort, voire jusques à la mort de la croix (Phil. 2:7, 8). Et de fait, pour faire valoir la mort de Jesus Christ à nostre salut, la sujection volontaire tient le premier degré: pource que le sacrifice n’eust rien profité à justice, s’il n’eust esté offert d’une franche affection. Parquoy le Seigneur Jesus, apres avoir declairé qu’il mettoit son ame pour ses brebis, adjouste notamment que nul ne la luy ostera, mais qu’il la quittera luy-mesme (Jean 10:15, 18). Et en ce sens Isaie dit, qu’il a esté comme un mouton devant celuy qui le tond, ne sonnant mot (Is. 53:7). L’histoire de l’Evangile aussi recite qu’il est venu au devant des gensdarmes pour se presenter, et que devant Pilate se deportant de toute defense il s’est appresté à recevoir condamnation (Jean 18:4; Matth. 27:11): non pas qu’il n’ait senty en soy de grans combats et repugnances: car il avoit prins noz infirmitez, et a fallu que la sujection qu’il rendoit à son Pere fust esprouvée en choses dures et aspres, et desquelles il se fust volontiers exempté. Et ç’a esté un tesmoignage plus grand de l’amour incomparable qu’il nous portoit, quand il a soustenu de si horribles assauts contre les tormens de la mort: et toutesfois estant ainsi angoissé n’a point eu d’esgard à soy, afin de procurer nostre bien. Quoy qu’il en soit, ce poinct nous doit estre resolu, que Dieu ne pouvoit estre deuement appaisé, sinon d’autant que Christ renonçant à toutes ses propres affections, s’est sumis à la volonté d’iceluy, et du tout addonné à la suyvre. A quoy l’Apostre applique tresbien le tesmoignage du Pseaume: Il est escrit de moy au volume de la Loy, que je face ta volonté: Je le veux mon Dieu, et ta Loy est au milieu de mon cœur: lors j’ay dit, Voicy, je vien (Hebr. 10:5; Ps. 40:8, 9). Au reste pource que les consciences craintives et estonnées dujugement de Dieu, ne trouvent repos sinon qu’il y ait sacrifice et lavement pour effacer les pechez: c’est à bon droit que nous sommes là guidez, et que la matiere de salut nous est proposée et mise devant les yeux en la mort de Jesus Christ. Or pource que la malediction nous estoit apprestée, et nous tenoit comme saisis cependant que nous estions tenus coulpables devant le siege judicial de Dieu: la condamnation de Jesus Christ nous est mise à l’opposite, faicte par Ponce Pilate gouverneur de Judée: afin que nous sachions que la peine à laquelle nous estions obligez a esté mise sur l’innocent, pour nous en delivrer. Nous ne pouvions eschapper de l’horrible jugement de Dieu: Jesus Christ pour nous en retirer a souffert d’estre condamné devant un homme mortel, voire meschant et profane. Car ce nom de gouverneur n’est pas exprimé seulement pour la certitude de l’histoire: mais afin de nous mieux apprendre ce qui est dit en Isaie, que le chastiment de nostre paix a esté mis sur le Fils de Dieu, et que nous sommes gueris par ses playes (Is. 53:5). Car il ne suffisoit point pour abolir nostre damnation que Jesus Christ endurast une mort telle quelle: mais pour satisfaire à nostre redemption, il a fallu eslire un genre de mort, par lequel il prist à soy ce que nous avions merité: et nous ayant acquité de ce que nous devions, nous delivrast. Si les brigans luy eussent couppé la gorge, ou qu’il eust esté lapidé et meurtry par sedition, il n’y eust point eu pour satisfaire à Dieu: mais quand il est amené au tribunal comme criminel, et qu’on tient quelque formalité de justice contre luy, l’arguant de tesmoignages, qu’il est condamné de la bouche propre du juge: on le voit là condamné au lieu des pecheurs, pour souffrir en leur nom. Et faut icy considerer deux choses, lesquelles avoyent esté predites des Prophetes, et apportent une singuliere consolation à nostre foy. Car quand nous oyons que Christ a esté mené du consistoire à la mort, et pendu entre des brigans: en cela nous avons l’accomplissement de la prophetie, laquelle est alleguée par l’Evangeliste, qu’il a esté mis au reng des malfaicteurs (Is. 53:11; Marc 15:28). Pourquoy cela? c’estoit afin de s’acquiter de la peine que devoyent les pecheurs, et se mettre en leur lieu: comme à la verité il ne souffroit point la mort pour la justice, mais pour le peché. Au contraire, quand nous oyons qu’il a esté absout de la bouche mesme de laquelle il estoit condamné (car Pilate a esté contraint par plusieurs fois de rendre publiquement tesmoignage à son innocence) ce qui a esté dit par un autre Prophete nous doit venir en memoire: c’est qu’il a payé ce qu’il n’avoit point ravy (Ps. 69:5). Ainsi nous contemplerons la personne d’un pecheur et malfaicteur representée en Jesus Christ: et cependant nous cognoistrons par son innocence, et qu’il a esté chargé du peché des autres, et non point du sien. Il a donc souffert sous Ponce Pilate, estant condamné par sentence juridique du Gouverneur du pays comme malfaicteur: et neantmoins n’estant pas tellement condamné, qu’il n’ait esté prononcé juste, entant qu’il disoit qu’il ne trouvoit aucune cause en luy (Jean 18:38). Et voila où gist nostre absolution: c’est que tout ce qui nous pouvoit estre imputé pour nous faire nostre procés criminel devant Dieu, a esté transporté sur Jesus-Christ, tellement qu’il a reparé toutes nos fautes. Et ceste recompense nous doit bien venir en memoire toutes fois et quantes que nous sommes inquietez de doutes et frayeurs, afin que nous ne pensions pas que la vengeance de Dieu, laquelle Jesus Christ a portée, nous doive plus presser.

5. Now, in answer to the inquiry, how Christ, by the abolition of our sins, has destroyed the enmity between God and us, and procured a righteousness to render him favourable and propitious to us, it may be replied in general, that he accomplished it for us by the whole course of his obedience. This is proved by the testimony of Paul. “As by 458 one man's disobedience many were made sinners, so by the obedience of one shall many be made righteous.”¹²⁵⁴ And indeed in another place he extends the cause of the pardon, which exempts us from the malediction of the law, to the whole life of Christ. “When the fulness of the time was come, God sent forth his Son, made of a woman, made under the law, to redeem them that were under the law.”¹²⁵⁵ Thus he himself affirmed even his baptism to be a branch of his righteousness, because he acted in obedience to the command of the Father.¹²⁵⁶ In short, from the time of his assuming the character of a servant, he began to pay the price of our deliverance in order to redeem us. Yet more precisely to define the means of our salvation, the Scripture ascribes this in a peculiar manner to the death of Christ. He himself announces, that he “gives his life a ransom for many.”¹²⁵⁷ Paul teaches that “he died for our sins.”¹²⁵⁸ John the Baptist exclaims, “Behold the Lamb of God, which taketh away the sin of the world!”¹²⁵⁹ Paul in another place declares, that we are “justified freely by his grace, through the redemption that is in Christ Jesus; whom God hath set forth to be a propitiation through faith in his blood.”¹²⁶⁰ Also that we are “justified by his blood,” and “reconciled by his death.”¹²⁶¹ Again: “He hath made him to be sin for us, who knew no sin; that we might be made the righteousness of God in him.”¹²⁶² I shall not proceed with all the proofs, because the catalogue would be immense, and many of them must hereafter be cited in their proper order. Wherefore, in what is called the Apostles' Creed, there is very properly an immediate transition from the birth of Christ to his death and resurrection, in which the sum of perfect salvation consists. Yet there is no exclusion of the rest of the obedience which he performed in his life; as Paul comprehends the whole of it, from the beginning to the end, when he says, that “he made himself of no reputation, and took upon him the form of a servant, and became obedient unto death, even the death of the cross.”¹²⁶³ And indeed his voluntary submission is the principal circumstance even in his death; because the sacrifice, unless freely offered, would have been unavailable to the acquisition of righteousness. Therefore our Lord, after having declared, “I lay down my life for the sheep,” expressly adds, “No man taketh it from me.”¹²⁶⁴ In which sense Isaiah says, “As a sheep before her shearers is dumb, so he openeth not his mouth.”¹²⁶⁵ And the evangelical history relates, that he went forth to meet the soldiers,¹²⁶⁶ 459 and that before Pilate he neglected making any defence, and waited to submit to the sentence.¹²⁶⁷ Nor was this without inward conflict, because he had taken our infirmities, and it was necessary to give this proof of his obedience to his Father. And it was no mean specimen of his incomparable love to us, to contend with horrible fear, and amid those dreadful torments to neglect all care of himself, that he might promote our benefit. Indeed we must admit, that it was impossible for God to be truly appeased in any other way, than by Christ renouncing all concern for himself, and submitting and devoting himself entirely to his will. On this subject the apostle appositely cites the testimony of the Psalmist: “Then said I, Lo, I come; in the volume of the book it is written of me, I delight to do thy will, O my God; yea, thy law is within my heart.”¹²⁶⁸ But since terrified consciences find no rest but in a sacrifice and ablution to expiate their sins, we are properly directed thither, and the death of Christ is exhibited to us as the source of life. Now, because our guilt rendered us liable to a curse at the heavenly tribunal of God, the condemnation of Christ before Pontius Pilate, the governor of Judea, is stated in the first place, that we may know that on this righteous person was inflicted the punishment which belonged to us. We could not escape the terrible judgment of God; to deliver us from it, Christ submitted to be condemned even before a wicked and profane mortal. For the name of the governor is mentioned, not only to establish the credit of the history, but that we may learn, what is taught by Isaiah, that “the chastisement of our peace was upon him; and with his stripes we are healed.”¹²⁶⁹ For to supersede our condemnation it was not sufficient for him to suffer any kind of death; but, to accomplish our redemption, that kind of death was to be chosen, by which, both sustaining our condemnation and atoning for our sins, he might deliver us from both. Had he been assassinated by robbers, or murdered in a popular tumult, in such a death there would have been no appearance of satisfaction. But when he is placed as a criminal before the tribunal,—when he is accused and overpowered by the testimony of witnesses, and by the mouth of the judge is condemned to die,—we understand from these circumstances, that he sustained the character of a malefactor. And we shall remark two things which were foretold in the predictions of the prophets, and afford peculiar consolation and confirmation to our faith. For when we are told, that Christ was sent from the tribunal of the judge to the place of execution, and suspended between two thieves, we see the completion of that prophecy, which is cited by the Evangelist, “He 460 was numbered with the transgressors.”¹²⁷⁰ For what reason? to sustain the character of a sinner, not of a righteous or innocent person. For he died, not for his innocence, but on account of sin. On the contrary, when we hear him absolved by the same mouth by which he was condemned, (for Pilate was constrained repeatedly to give a public testimony of his innocence,)¹²⁷¹ let it remind us of what we read in another prophet: “I restored that which I took not away.”¹²⁷² Thus we shall behold Christ sustaining the character of a sinner and malefactor, while from the lustre of his innocence it will at the same time evidently appear, that he was loaded with the guilt of others, but had none of his own. He suffered, then, under Pontius Pilate, after having been condemned as a criminal by the solemn sentence of the governor; yet not in such a manner, but that he was at the same time pronounced to be righteous, by the declaration of the same judge, that he found in him no cause of accusation. This is our absolution, that the guilt, which made us obnoxious to punishment, is transferred to the person of the Son of God. For we ought particularly to remember this satisfaction, that we may not spend our whole lives in terror and anxiety, as though we were pursued by the righteous vengeance of God, which the Son of God has transferred to himself.

5. The second part of the chapter, treating of our redemption by Christ. First generally. Redemption extends to the whole course of our Saviour’s obedience, but is specially ascribed to his death. The voluntary subjection of Christ. His agony. His condemnation before Pilate. Two things observable in his condemnation. 1. That he was numbered among transgressors. 2. That he was declared innocent by the judge. Use to be made of this.

When it is asked then how Christ, by abolishing sin, removed the enmity between God and us, and purchased a righteousness which made him favourable and kind to us, it may be answered generally, that he accomplished this by the whole course of his obedience. This id proved by the testimony of Paul, “As by one man’s disobedience many were made sinners, so by the obedience of one shall many be made righteous,” (Rom. 5:19). And indeed he elsewhere extends the ground of pardon which exempts from the curse of the law to the whole life of Christ, “When the fulness of the time was come, God sent forth his Son, made of a woman, made under the law, to redeem them that were under the law,” (Gal. 4:4, 5). Thus even at his baptism he declared that a part of righteousness was fulfilled by his yielding obedience to the command of the Father. In short, from the moment when he assumed the form of a servant, he began, in order to redeem us, to pay the price of deliverance.Scripture, however, the more certainly to define the mode of salvation, ascribes it peculiarly and specially to the death of Christ. He himself declares that he gave his life a ransom for many (Mt. 20:28). Paul teaches that he died for our sins (Rom. 4:25). John Baptist exclaimed, “Behold the Lamb of God, which taketh away the sin of the world,” (John 1:29). Paul in another passage declares, “that we are justified freely by his grace, through the redemption that is in Christ Jesus: whom God has set forth to be a propitiation through faith in his blood,” (Rom. 3:25). “Again, being justified by his blood, we shall be saved from wrath through him” (Rom. 5:9). Again “He has made him to be sin for us, who knew no sin; that we might be made the righteousness of God in him,” (2 Cor. 5:21). I will not search out all the passages, for the list would be endless, and many are afterwards to be quoted in their order. In the Confession of Faith, called the Apostles’ Creed, the transition is admirably made from the birth of Christ to his death and resurrection, in which the completion of a perfect salvation consists. Still there is no exclusion of the other part of obedience which he performed in life. Thus Paul comprehends, from the beginning even to the end, his having assumed the form of a servant, humbled himself, and become obedient to death, even the death of the cross (Phil. 2:7). And, indeed, the first step in obedience was his voluntary subjection; for the sacrifice would have been unavailing to justification if not offered spontaneously. Hence our Lord, after testifying, “I lay down my life for the sheep,” distinctly adds, “No man taketh it from me,” 438(John 10:15, 18). In the same sense Isaiah says, “ Like a sheep before her shearers is dumb, so he opened not his mouth,” (Is. 53:7). The Gospel History relates that he came forth to meet the soldiers; and in presence of Pilate, instead of defending himself, stood to receive judgment. This, indeed, he did not without a struggle, for he had assumed our infirmities also, and in this way it behoved him to prove that he was yielding obedience to his Father. It was no ordinary example of incomparable love towards us to struggle with dire terrors, and amid fearful tortures to cast away all care of himself that he might provide for us. We must bear in minds that Christ could not duly propitiate God without renouncing his own feelings and subjecting himself entirely to his Father’s will. To this effect the Apostle appositely quotes a passage from the Psalms, “Lo, I come (in the volume of the book it is written of me) to do thy will, O God,” (Heb. 10:5; Ps. 40:7, 8). Thus, as trembling consciences find no rest without sacrifice and ablution by which sins are expiated, we are properly directed thither, the source of our life being placed in the death of Christ. Moreover, as the curse consequent upon guilt remained for the final judgment of God, one principal point in the narrative is his condemnation before Pontius Pilate, the governor of Judea, to teach us, that the punishment to which we were liable was inflicted on that Just One. We could not escape the fearful judgment of God; and Christ, that he might rescue us from it, submitted to be condemned by a mortal, nay, by a wicked and profane man. For the name of Governor is mentioned not only to support the credibility of the narrative, but to remind us of what Isaiah says, that “the chastisement of our peace was upon him;” and that “with his stripes we are healed,” (Is. 53:5). For, in order to remove our condemnation, it was not sufficient to endure any kind of death. To satisfy our ransom, it was necessary to select a mode of death in which he might deliver us, both by giving himself up to condemnations and undertaking our expiation. Had he been cut off by assassins, or slain in a seditious tumult, there could have been no kind of satisfaction in such a death. But when he is placed as a criminal at the bar, where witnesses are brought to give evidence against him, and the mouth of the judge condemns him to die, we see him sustaining the character of an offender and evil-doer. Here we must attend to two points which had both been foretold by the prophets, and tend admirably to comfort and confirm our faith. When we read that Christ was led away from the judgment-seat to execution, and was crucified between thieves, we have a fulfilment of the prophecy which is quoted by the Evangelist, “He was numbered with the transgressors,” (Is. 53:12; Mark 15:28). Why was it so? That he might bear the character of a sinner, not of a just or innocent person, inasmuch as he met death on account not of innocence, but of sin. On the other hand, when we read that he was acquitted by the same lips that condemned him (for Pilate was forced once and again to bear public testimony 439to his innocence), let us call to mind what is said by another prophet, “I restored that which I took not away,” (Ps. 69:4). Thus we perceive Christ representing the character of a sinner and a criminal, while, at the same time, his innocence shines forth, and it becomes manifest that he suffers for another’s and not for his own crime. He therefore suffered under Pontius Pilate, being thus, by the formal sentence of the judge, ranked among criminals, and yet he is declared innocent by the same judge, when he affirms that he finds no cause of death in him. Our acquittal is in this that the guilt which made us liable to punishment was transferred to the head of the Son of God (Is. 53:12). We must specially remember this substitution in order that we may not be all our lives in trepidation and anxiety, as if the just vengeance which the Son of God transferred to himself, were still impending over us.

5. Wanneer men nu vraagt, hoe Christus na de uitwissing onzer zonden de scheiding tussen ons en God weggenomen heeft en de gerechtigheid verworven heeft, die Hem gunstig en goedertieren jegens ons zou maken, dan kan in het algemeen geantwoord worden, dat Hij dit door de ganse loop zijner gehoorzaamheid ons verschaft heeft. Dit wordt bewezen door het getuigenis van Paulus. "Gelijk door de overtreding van één velen tot zondaars gesteld zijn, zo worden wij door de gehoorzaamheid van Eén tot rechtvaardigen gesteld" (Rom. 5:19) En voorzeker elders breidt hij de oorzaak der vergeving, die ons verlost van de vloek der wet, uit tot het ganse leven van Christus: "Wanneer de volheid des tijds gekomen is, heeft God zijn Zoon gezonden, geworden uit een vrouw, geworden onder de wet, opdat Hij degenen, die onder de wet waren, verlossen zou" (Gal. 4:4) Zo heeft Hij verzekerd, dat ook in de doop een deel der gerechtigheid volbracht werd, omdat Hij gehoorzaam het bevel des Vaders volbracht (Matt. 3:15) Kortom van de tijd af, waarop Hij de persoon eens dienstknechts aangenomen heeft, is Hij begonnen de losprijs te betalen om ons te verlossen. Om des te zekerder de wijze der redding te verklaren, schrijft echter de Schrift dit als bijzonder en eigen toe aan de dood van Christus. Hij verkondigt zelf, dat Hij zijn leven geeft tot verlossing voor velen (Matt. 20:28) Paulus leert, dat Hij gestorven is om onze zonden (Rom. 4:25) Johannes de Doper riep uit, dat Hij gekomen was om de zonden der wereld weg te nemen, omdat Hij het Lam Gods was (Joh. 1:29) Elders (Rom. 3:24) zegt Paulus, dat wij gerechtvaardigd worden om niet, door de verlossing, die in Christus is, omdat Hij voorgesteld is tot een Verzoener in zijn bloed. Evenzo, dat wij gerechtvaardigd zijn in zijn bloed en verzoend door zijn dood (Rom. 5:9) Wederom: "Hij, die geen zonde kende, is voor ons zonde geworden, opdat wij zouden zijn rechtvaardigheid Gods in Hem" (2 Cor. 5:21) Ik zal niet alles nagaan, want het zou een eindeloze opsomming worden, en veel zal later op zijn plaats aangehaald moeten worden. En daarom wordt in de zogenaamde apostolische geloofsbelijdenis in uitnemende volgorde terstond van de geboorte van Christus overgegaan tot zijn dood en opstanding, waarin de hoofdsom van de volmaakte zaligheid gelegen is. En toch wordt het overige deel der gehoorzaamheid, die Hij in zijn leven betoond heeft, niet uitgesloten: gelijk Paulus (Filip. 2:7) haar van het begin tot het einde geheel heeft saamgevat, zeggende, dat Hij zichzelf vernietigd heeft, de gestaltenis eens dienstknechts aangenomen hebbende, en dat Hij de Vader gehoorzaam is geweest tot de dood, ja de dood des kruises. En ongetwijfeld in deze gehoorzaamheid bekleedt ook zijn vrijwillige onderwerping de eerste plaats; want zijn offerande zou geen voordeel gehad hebben tot gerechtigheid, indien ze niet vrijwillig opgeofferd was. Daarom, wanneer de Here betuigd heeft, dat Hij zijn leven stelt voor zijn schapen, voegt Hij uitdrukkelijk daaraan toe: "Niemand neemt hetzelve van mij" (Joh. 10:18) En in die zin zegt Jesaja (Jes. 53:7) dat Hij stom geweest is als een lam voor zijn scheerder. En de geschiedenis van het evangelie verhaalt dat Hij de soldaten tegemoet gegaan is, en zonder zich te verdedigen voor Pilatus gestaan heeft om zijn oordeel te ondergaan. Maar dat niet zonder strijd, want Hij had onze zwakheden op zich genomen en bovendien moest op deze manier bewezen worden de gehoorzaamheid, die Hij zijn Vader betoonde. En dit is geen gewoon bewijs geweest van zijn onvergelijkelijke liefde tot ons dat Hij met verschrikkelijke vrees geworsteld heeft en onder die gruwelijke kwellingen de zorg voor zichzelf heeft weggedaan, om voor ons te zorgen. Dit moeten we vasthouden, dat God niet op andere wijze behoorlijk kon verzoend worden, dan door dat Christus, afstand doende van zijn eigen aandoening, zich aan zijn oordeel onderworpen en geheel overgegeven heeft. En toepasselijk daarop haalt de apostel het getuigenis aan van de Psalm (Ps. Heb. 10:5; Ps.40:9) "In het boek der wet is van mij geschreven, om uw wil te doen, o God; ik wil, en uw wet is in het midden mijns harten; toen sprak ik: zie ik kom." En daar beangste consciëntiën slechts rust vinden in de offerande en de afwassing, waardoor de zonden verzoend worden, worden wij terecht daarheen geleid en wordt de stof des levens gesteld in de dood van Christus. Verder, omdat ons vanwege onze schuld de vloek wachtte voor Gods hemelse rechtbank, wordt in de eerste plaats verhaald zijn veroordeling voor de stadhouder van Judea, Pontius Pilatus, opdat wij zouden weten, dat de straf, die wij moesten ondergaan, de Rechtvaardige aangedaan is. Gods vreselijk oordeel konden wij niet ontvluchten, om ons daaraan te onttrekken, heeft Christus het geduld voor een sterfelijk, ja zelfs misdadig en onheilig mens veroordeeld te worden. Want niet alleen om de geloofwaardigheid der geschiedenis te doen zien, wordt de naam van de stadhouder uitgedrukt, maar ook, opdat we zouden leren wat Jesaja zegt (Jes. 53:5) dat de straf, die ons de vrede aanbrengt, op Hem geweest is, en dat wij door zijn striemen genezen zijn. Immers om onze vervloeking weg te nemen was het niet voldoende de een of andere dood te sterven; maar om voor onze verlossing genoeg te doen, moest Hij een zodanige dood kiezen, waarbij Hij en de vervloeking op zich overbracht en de verzoening op zich nam, en ons zo van beide bevrijdde. Indien Hij door rovers vermoord was, of tijdens een volksoproer inderhaast gedood was, zou in een zodanige dood geen enkele schijn van voldoening zich vertoond hebben. Maar waar Hij als beschuldigde voor de rechtbank gesteld wordt, door getuigenissen beschuldigd en gedrukt wordt, door de mond van de rechter zelf ter dood verwezen wordt, is dit alles een bewijsgrond, waaruit wij begrijpen, dat Hij de persoon van een schuldige en een boosdoener heeft gedragen. En hier moeten we op twee dingen letten, die door de voorspellingen der profeten voorzegd waren, en een uitnemende vertroosting en versterking des geloofs aanbrengen. Want wanneer wij horen, dat Christus van de rechterstoel ter dood geleid, tussen moordenaars opgehangen is, hebben wij de vervulling van die profetie, welke door de evangelist aangehaald wordt: "Hij is met de misdadigers gerekend" (Jes. 53:11; Marc.15:28) Waarom dat? Wel, opdat Hij de plaats zou innemen van een zondaar, niet van een rechtvaardige of onschuldige. Daarentegen, wanneer wij horen, dat Hij door dezelfde mond, door welke Hij veroordeeld is, vrijgesproken wordt (want Pilatus werd genoopt meer dan eens openlijk van zijn onschuld getuigenis af te leggen), dan moet ons in de geest komen, wat we lezen bij de andere profeet: dat Hij betaald heeft, wat Hij niet geroofd had (Ps. 69:5) En zo zullen wij in Christus voor ogen gesteld zien de persoon van een zondaar en boosdoener, en ook, daar zijn onschuld ons tegenstraalt, zal tevens zichtbaar worden, dat Hij meer met de misdaad van anderen dan met die van zichzelf belast was. Hij heeft dus geleden onder Pontius Pilatus, door een officiële uitspraak van de stadhouder gerekend tot het getal der boosdoeners; maar toch weer zo, dat Hij door dezelfde tegelijkertijd voor rechtvaardig verklaard wordt, doordat hij verzekert, dat hij in Hem geen schuld vindt (Joh. 18:38) Dit is onze vrijspraak, dat op het hoofd van Gods Zoon is overgebracht de schuld, die ons onderworpen hield aan de straf. Want deze vereffening moeten wij vooral vasthouden, opdat wij niet ons ganse leven lang zouden sidderen en beangst zijn, alsof ons Gods rechtvaardige wraak boven het hoofd hing, die Gods Zoon op zich genomen heeft.

5. Christus hat uns durch seinen Gehorsam erlöst, den er in seinem ganzen Leben leistete. Die Verurteilung durch Pilatus

Fragt man nun, auf welche Weise Christus die Sünde getilgt, dem Streit zwischen uns und Gott ein Ende gemacht und uns die Gerechtigkeit erworben hat, die uns Gott wieder geneigt und gnädig macht, so ist darauf allgemein zu antworten: er hat das durch den Gehorsam während seines ganzen Lebens für uns vollbracht. Das beweist das Zeugnis des Paulus: „Gleichwie durch eines Menschen Ungehorsam viele Sünder geworden sind, also auch durch eines Gehorsam werden viele Gerechte“ (Röm. 5,19; Calvin zitiert etwas anders). Auch an anderer Stelle zeigt er deutlich, daß Christus mit seinem ganzen Leben uns die Vergebung erworben hat, die uns vom Fluch des Gesetzes frei macht: „Als aber die Zeit erfüllet ward, da sandte Gott seinen Sohn, geboren von einem Weibe und unter das Gesetz getan, auf daß er die, so unter dem Gesetz waren, erlöste ...“ (Gal. 4,4). Christus selbst spricht es bei seiner Taufe aus: „Es gebührt uns, alle Gerechtigkeit zu erfüllen“ (Matth. 3,15): ein Teil der Gerechtigkeit wurde also schon dadurch erfüllt, daß er den Auftrag des Vaters im Gehorsam ausführte. Kurz, seit dem Tage, da er „Knechtsgestalt annahm“, hat er auch begonnen, das Lösegeld für unsere Befreiung darzubringen!

316 Wenn freilich die Schrift näher bestimmen will, wie es zu unserem Heil gekommen ist, so spricht sie es in besonderer Weise und eigentlich dem Tode Christi zu. Er selbst hat es ja als sein Amt bezeichnet, „sein Leben zu geben zu einem Lösegeld für viele“ (Matth. 20,28). Und Paulus sagt, er sei „um unserer Sünden willen dahingegeben“ (Röm. 4,25). Johannes der Täufer rief es laut aus: „Siehe, das ist Gottes Lamm, welches der Welt Sünde trägt!“ (Joh. 1,29). Und Paulus lehrt an einer anderen Stelle: „Wir werden ohne Verdienst gerecht aus seiner Gnade durch die Erlösung, so durch Christum Jesum geschehen ist, welchen Gott hat vorgestellt zu einem Gnadenstuhl (durch den Glauben) in seinem Blut ...“ (Röm. 3,24f.). Auch sagt er, wir seien „durch sein Blut gerecht“ gemacht und „durch den Tod seines Sohnes“ versöhnt (Röm. 5,9f.). Und dann wiederum: „Er hat den, der von keiner Sünde wußte, für uns zur Sünde gemacht, auf daß wir würden Gerechtigkeit Gottes in ihm!“ (2. Kor. 5,21). Ich will aber nicht allen Stellen nachgehen — es ist eine unübersehbare Fülle, und viele werden an ihrem Platze noch genannt werden. Deshalb geht das sogenannte Apostolische Glaubensbekenntnis in richtiger Reihenfolge von der Geburt Christi gleich zu seinem Tod und zu seiner Auferstehung über: denn darauf ruht in der Hauptsache unser vollkommenes Heil. Damit wird der Gehorsam, den er darüber hinaus in seinem ganzen Leben geleistet hat, gewiß nicht übergangen. Paulus hat ja auch sein ganzes Leben bis zum Ende zusammengefaßt, wenn er von ihm sagt: „Er erniedrigte sich selbst und nahm Knechtsgestalt an ... und ward gehorsam bis zum Tode, ja zum Tode am Kreuz ...“ (Phil. 2,7f.). Die Hauptsache ist dabei, daß es ein freiwilliger Gehorsam war; denn nur ein freiwillig dargebrachtes Opfer konnte zur Gerechtigkeit führen! Deshalb bezeugt der Herr: „Ich lasse mein Leben für die Schafe ...“ (Joh. 10,15) und fügt dann ausdrücklich hinzu: „Niemand nimmt es von mir!“ (Joh. 10,18). Deshalb sagt ja auch Jesaja: „Er war wie ein Schaf, das verstummte vor seinem Scherer“ (Jes. 53,7). Die Leidensgeschichte im Evangelium berichtet auch, wie er den Kriegsknechten frei entgegengegangen ist (Joh. 18,4), wie er vor Pilatus ohne jede Verteidigung dagestanden hat, um sich seinem Richterspruch zu unterwerfen (Matth. 27,11). Das hat er gewiß nicht ohne Kampf fertiggebracht; denn er hatte ja unsere Schwachheit angenommen, und auf diese Weise mußte der Gehorsam sichtbar werden, den er dem Vater leistete. Es war ein einzigartig herrlicher Erweis seiner Liebe gegen uns, daß er mit namenloser Angst kämpfte, daß er unter jenen furchtbaren Todesschrecken sich selber vergessen hat, um uns zu helfen. Das müssen wir festhalten: es konnte nur dann Gottes Gerechtigkeit im Opfer Genüge geschehen, wenn sich Christus aus eigener Entscheidung selbst verleugnete und sich Gottes Willen gehorsam unterwarf und gänzlich hingab. Dazu führt der Verfasser des Hebräerbriefs eine sehr passende Stelle aus den Psalmen an: „Im Buche des Gesetzes ist von mir geschrieben; deinen Willen, mein Gott, tue ich gerne, und dein Gesetz habe ich in meinem Herzen. Da sprach ich: ‘Siehe, ich komme’ ...“ (Hebr. 10,7.9; Ps. 40,8f.). Weil unser erschrockenes Gewissen nun nur in dem Opfer und der Reinigung, welche die Sünden tilgen, seine Ruhe finden kann, so wird mit Recht unser Blick da hin gerichtet, und im Tode Christi ersteht uns der Grund unseres Lebens!

Wir hatten angesichts unserer Verschuldung vor Gottes himmlischem Richtstuhl die Verdammnis zu erwarten; deshalb nennt das Glaubensbekenntnis an erster Stelle die Verurteilung vor Pontius Pilatus, dem Statthalter von Judäa: wir sollen wissen, daß der Gerechte die Strafe, die uns drohte, wirklich auf sich genommen hat! Wir konnten Gottes furchtbarem Gericht nicht entgehen, und da hat sich Christus vor einem sterblichen, ja lasterhaften, gottlosen Menschen verurteilen lassen, um uns herauszureißen. Daß der Statthalter mit Namen genannt wird, soll nicht nur die Glaubwürdigkeit des geschichtlichen Berichts unterstützen, sondern wir sollen dadurch lernen, was uns Jesaja sagt: „Die Strafe lag auf ihm, auf dass 317 wir Frieden hätten, und durch seine Wunden sind wir geheilt!“ (Jes. 53,5). Denn zur Behebung der auf uns lastenden Verdammnis war es nicht ausreichend, daß Christus den Tod in irgendeiner beliebigen Gestalt erlitten hätte; sollte unsere Erlösung vollgültig zustande kommen, so mußte es eine Todesart sein, bei der er unsere Verdammnis auf sich nahm, die Sühne für unsere Sünde selbst vollbrachte — und uns so von beidem, von Verdammnis und Sühnenotwendigkeit, befreite! Wäre er von Räubern erwürgt oder bei einem Volksaufstand im Tumult umgebracht worden, so hätte in diesen beiden Arten des Sterbens das wesentliche Merkmal der Genugtuung gefehlt. Aber er wird als Angeklagter vor den Richtstuhl gestellt, Zeugenaussagen klagen ihn an und beschuldigen ihn, der Richter selbst überantwortet ihn zum Tode: da sehen wir, daß er sich als strafbarer Übeltäter hat behandeln lassen! Hier sind nun zwei Dinge anzumerken, die schon in Weissagungen der Propheten vorhergesagt sind und dem Glauben unendlich viel Trost und Stärkung bringen. Wenn wir hören, wie Christus vom Richter zum Tode verurteilt und zwischen Mördern gehenkt wurde, so sehen wir darin die Erfüllung der Weissagung, die denn auch der Evangelist anführt: „Er ist unter die Übeltäter gerechnet“ (Jes. 53,12; Mark. 15,28). Was bedeutet das? Er tritt an die Stelle des Sünders, nicht an die des Gerechten und Unschuldigen; denn er erduldete den Tod nicht um der Unschuld willen, sondern um der Sünde willen! Und wenn wir anderseits hören, wie ihn der gleiche Mund, der das Verdammungsurteil über ihn spricht, auch für unschuldig erklärt — denn Pilatus sah sich ja mehr als einmal gezwungen, Christi Unschuld öffentlich zu bezeugen! —, so soll uns ins Gedächtnis kommen, was wir bei einem anderen Propheten lesen können: „Er bezahlt, was er nicht geraubet hat“ (Ps. 69,5; im Text 1. Person). So sehen wir, wie Christus in der Rolle eines schuldbeladenen Sünders auftritt — aber es strahlt zugleich auch seine Unschuld hell auf, und es wird ganz deutlich, daß er nicht eigene, sondern fremde Schuld trägt! Er hat also „gelitten unter Pontius Pilatus“, und er ist dabei durch feierlichen Richterspruch den Übeltätern zugesellt worden; und doch geschieht das in der Weise, daß der gleiche Pontius Pilatus ihn auch gerecht sprechen muß, wie er ja selbst bezeugt: „Ich finde keine Schuld an ihm“ (Joh. 18,38). Das also ist unsere Lossprechung: auf das Haupt des Sohnes Gottes wird die Schuld gelegt, die doch uns der Strafe auslieferte! An dieses Eintreten Christi für uns sollen wir immer denken, damit wir nicht unser Leben lang zittern und in Angst sitzen — als ob Gottes gerechte Vergeltung, die doch der Sohn Gottes auf sich selbst genommen hat, uns noch immer drohte!

5. Hoe Christus vir ons die geregtigheid verkry het.

Wanneer die vraag nou gestel word hoe Christus ons sondes weggeneem, die tweespalt tussen ons en God uit die weg geruim en vir ons geregtigheid verkry het om Hom vir ons gunstig en goedgesind te maak, kan oor die algemeen geantwoord word dat Hy dit vir ons deur die hele verloop van sy gehoorsaamheid bewys het. Paulus se getuienis bewys dit: “Soos baie deur die oortreding van een tot sondaars gestel is, so word ons deur die gehoorsaamheid van Een regverdig gestel.”¹⁹ Elders brei hy die vergewing wat ons van die vloek van die wet vrywaar, tot Christus se hele lewe uit: “Toe die volheid van die tyd gekom het, het God sy Seun gestuur, gebore uit ’n vrou, onderworpe aan die wet, om die wat onder die wet was, te verlos.”²⁰ So het Hy verklaar dat ’n deel van die geregtigheid juis in die doop volbring word, omdat Hy uit gehoorsaamheid die gebod van sy Vader nagekom het.²¹ Kortom: vanaf die stadium waarop Hy die persoon van ’n dienskneg aangeneem het, het Hy begin om die losprys vir ons verlossing te betaal. Tog skryf die Skrif dit as ’n besondere en kenmerkende eienskap aan die dood van Christus toe om die 663 manier van saligheid beter te verklaar. Christus verklaar self dat Hy sy lewe tot verlossing vir baie gee.²² Paulus leer dat Hy ter wille van ons sondes gesterf het.²³ Johannes die Doper roep dit uit dat Hy gekom het om die sondes van die wêreld weg te neem, omdat Hy die Lam van God was.²⁴ Elders leer Paulus dat ons verniet geregverdig word deur die verlossing wat in Christus is, omdat Hy as Versoener in sy bloed voorgestel is.²⁵ Net so verklaar hy dat ons in sy bloed regverdig gemaak en deur sy dood versoen is.²⁶ Verder sê hy: “Hy wat sonde nie geken het nie, het vir ons sonde geword sodat ons God se geregtigheid in Hom kon wees”.²⁷

Ek sal dit nie alles hier weergee nie, want dit sou ’n eindelose lys wees, en baie ander getuienisse sal op die regte plek aangehaal moet word. Daarom gaan die Apostoliese Geloofsbelydenis in die heel beste volgorde dadelik van Christus se geboorte oor na sy dood en opstanding. Daarin is ’n samevatting van die volmaakte saligheid vervat. Tog word die res van die gehoorsaamheid wat Hy in sy lewe betoon het, nie uitgesluit nie. Paulus vat dit byvoorbeeld volledig van begin tot end saam wanneer hy sê dat Hy Hom ontledig het toe Hy die gestalte van ’n dienskneg aangeneem het en aan sy Vader gehoorsaam was tot die dood toe, naamlik sy kruisdood.²⁸ En juis hierin neem sy vrywillige onderwerping waarlik die eerste trap in omdat sy offer sy geregtigheid nie sou gebaat het tensy dit vrywillig gebring is nie. Wanneer die Here dus getuig dat Hy sy lewe vir sy skape neerlê,²⁹ voeg Hy uitdruklik by: “Niemand neem dit van My af weg nie”.³⁰ In dieselfde sin sê Jesaja dat Hy stom geword het soos ’n lam voor sy skeerder.³¹ Die geskiedenis volgens die evangelie vertel ook dat Hy die soldate tegemoet gegaan het³² en dat Hy sonder verdediging voor Pilatus gestaan het om sy oordeel te ondergaan.³³ Dit was egter nie sonder stryd nie. Hy het immers ons swakhede op Hom geneem, en so moes die gehoorsaamheid wat Hy aan sy Vader betoon het, bewys word. Dat Hy met die verskriklike vrees geworstel en 664 in die wrede foltering sy eie belang laat vaar het om ons belange te behartig, was nie maar ’n alledaagse voorbeeld van sy onvergelyklike liefde jeens ons nie.

Ons moet trouens aan die beginsel vashou dat God nie anders na behore versoen kon word nie as dat Christus sy eie begeerte moes laat vaar en Hom aan sy Vader se wil moes onderwerp en Hom geheel en al daaraan moes oorgee. Daarvoor haal Paulus paslik die getuienis van die Psalm soos volg aan: “In die boek van die wet is daar van my geskrywe dat Ek u wil sal doen, o God. Dit wil Ek en dit wil u wet binne-in my hart! Toe het ek gesê: ‘Kyk, ek kom’”.³⁴ Omdat ons vreesagtige gewetes verder geen rus kan vind anders as in sy offer en afwassing waardeur ons sondes uitgewis word nie, word ons met reg daarheen gelei, en in Christus se dood word vir ons die stof tot die lewe neergelê.

Omdat die vloek vanweë ons skuld nog voor die hemelse regbank van God op ons gewag het, word in die eerste plek vertel dat Hy voor Pontius Pilatus, die goewerneur van Judea, veroordeel is sodat ons kan weet dat Hy wat regverdig is, die straf waarin ons verstrik was, gedra het. Ons kon die verskriklike oordeel van God nie ontwyk nie. Om ons dus daarvan te verlos het Christus toegelaat dat Hy voor ’n sterflike mens, ja, voor ’n bose wêreldse mens, veroordeel word. Want die naam van die owerste word nie alleen gemeld om die geskiedenis geloofwaardig te maak nie maar ook met die doel dat ons kan leer wat Jesaja ons bied, naamlik dat die straf van ons vrede op Hom was en dat ons deur sy wonde genees is.³⁵ Dit sou trouens nie genoegsaam wees om maar enige dood te sterwe om ons verdoemenis tot niet te maak nie. Maar om ons verlossing te volbring moes Hy die soort dood kies waarin Hy meteen ons verdoemenis op Hom kon oordra, die straf op Hom kon neem en ons van albei kon verlos. As Hy deur rowers vermoor of in ’n oproer van die volk doodgemaak sou gewees het, sou daar geen bewys van voldoening in so ’n dood gewees het nie. Maar wanneer Hy as beskuldigde voor die regterstoel gestel word, wanneer Hy deur getuies aangekla en benou word en uit die mond van die regter self die doodstraf opgelê word, kan ons aan die hand van hierdie bewyse verstaan dat Hy die rol van ’n skuldige en misdadiger op Hom geneem het.

Hier moet ons op twee aspekte let. Dit is ook in die profesieë van die profete voorspel en bring voortreflike geloofsvertroosting en versterking mee. Wanneer ons tewens hoor dat Christus van die regterstoel af na sy dood gestuur is en dat Hy onder rowers gehang is, het ons die vervulling van die profesie wat die skrywer van die evangelie aanhaal, 665 naamlik: “Hy is onder die goddeloses gereken”.³⁶ Waarom dan so? Om, naamlik, die plek van ’n sondaar en nie van ’n regverdige of onskuldige nie in te neem, omdat Hy nie vanweë onskuld nie maar vanweë die sonde die dood ondergaan het. Wanneer ons aan die ander kant hoor dat Hy deur dieselfde mond wat Hom veroordeel het, vrygespreek is (want Pilatus is gedwing om nie net een maal nie openlik sy onskuld te betuig),³⁷ dan dink ons dadelik aan dit wat in ’n ander profeet voorkom, naamlik dat Hy betaal het vir wat Hy nie geroof het nie.³⁸ So sal ons dus sowel die rol van sondaar en misdadiger in Christus weergegee sien.

Wanneer sy onskuld na vore kom, sal dit onmiddellik duidelik word dat Hy eerder met ’n ander se oortreding as met sy eie belas is. Hy het dus onder Pontius Pilatus gely, en Hy is volgens die amptelike vonnis van die goewerneur onder misdadigers gereken. Tog gebeur dit op so n wyse dat Hy terselfdertyd deur hom regverdig verklaar word wanneer hy sê dat hy geen skuld in Hom vind nie.³⁹ Dit is ons vryskelding omdat die skuld wat ons aan die straf blootgestel het, op die hoof van die Seun van God oorgedra is.⁴⁰ Want ons moet veral van hierdie vereffening kennis neem om ons hele lewe lank nie bevrees of beangs te wees asof God se regverdige wraak ons bedreig nie, omdat die Seun van God dit op Homself oorgedra het.

5. Теперь, если задать вопрос, как Иисус Христос, изгладив грех, устранил разлад между Богом и нами, приобрёл для нас праведность и сделал Бога благорасположенным к нам, уже иным, то самый общий ответ будет таков: Он сделал это через своё неизменное послушание. Это подтверждается свидетельством св. Павла: «Как непослушанием одного человека сделались многие грешными, так и послушанием одного сделаются праведными многие» (Рим 5:19). В другом месте апостол распространяет благодать прощения грехов, изымающую нас из-под проклятия Закона, на всю жизнь Иисуса Христа: «Когда пришла полнота времени, Бог послал Сына Своего (Единородного), Который родился от жены, подчинился закону, чтобы искупить подзаконных» (Гал 4:4-5). Поэтому и сам Иисус Христос произнёс при крещении, что этим актом Он исполняет определённую часть правды, потому что делает то, что повелел Ему Отец (Мф 3:15). Короче, после того, как Иисус Христос принял образ раба, Он сразу начал платить цену нашего избавления, чтобы искупить нас.

Писание с целью точнее определить, каково средство нашего спасения, уточняет всё же, что оно заключается в смерти Иисуса Христа. Он объявляет, что отдаёт душу свою для искупления многих (Мф 20:28). По свидетельству св. Павла, Он умер за наши грехи (Рим 4:25). Поэтому и Иоанн Креститель проповедовал, что Иисус пришёл, чтобы взять на Себя грех мира, ибо Он есть Агнец Божий (Ин 1:29). В другом месте св. Павел говорит, что мы получили оправдание даром - искуплением в Иисусе Христе, ибо Он дал нам его как Примиритель в своей Крови (Рим 3:24-25). Там же сказано: мы «оправданы кровию Его» и «примирились с Богом смертию Сына Его» (Рим 5:9-10). А также: «Не знавшего греха Он [Бог] сделал для нас жертвою за грех, чтобы мы в Нём сделались праведными пред Богом» (2 Кор 5:21).

Я не стану продолжать, потому что цитаты можно приводить бесконечно, и многие из них будут приведены в соответствующих местах. Я обращусь к краткому упорядоченному изложению веры, которое называется «Апостольским символом». После упоминания о рождении Иисуса Христа там сразу же говорится о его смерти и воскресении. Так нам дают понять, что именно в них заключено наше спасение, в них должны мы полагать уверенность в спасении. Но не забыт и плод послушания Иисуса Христа, которое Он проявлял на протяжении всей жизни. Св. Павел также понимал, что послушание отличало Его от начала до конца, и говорил, что Иисус Христос «уничижил Себя Самого, приняв образ раба, ... быв послушным даже до смерти, и смерти крестной» (Флп 2:7-8).

В самом деле, чтобы верно оценить значение смерти Иисуса Христа для нашего спасения, добровольное подчинение Отцу нужно поставить на первое место. Ибо жертва нисколько не служит праведности, если не предложена из искреннего чувства. Поэтому Иисус Христос, объявив, что полагает душу свою за овец, добавляет, что никто не отнимает у Него жизнь, но Он сам отдаёт её (Ин 10:15-18). Тот же смысл имеют слова Исайи, что Он был «как агнец пред стригущим его безгласен» (Ис 53:7). Евангельская история также свидетельствует, что Иисус сам вышел к воинам (Ин 18:4) и что Он, отказавшись защищаться перед Пилатом, был готов принять любой приговор (Мф 27: 11 сл.). Не потому, что Он не чувствовал в Себе способности к борьбе и не горел возмущением - ибо принял все наши немощи,- но потому, что его покорность Отцу с необходимостью должна была пройти через мучительные испытания, от которых Он не пожелал уклониться.

Это - великое свидетельство несравненной любви, которую питал к нам Иисус Христос. Он вынес страшные смертные муки и в этих муках не заботился о Себе, желая лишь добиться блага для нас. Во всяком случае, решающее значение имеет для нас то обстоятельство, что Бог не мог быть умилостивлен должным образом, если бы Христос не покорился его воле, отказавшись от собственных порывов, и не последовал ей всем своим существом. В связи с этим апостол весьма кстати напоминает слова псалма: «Тогда я сказал: вот, иду; в свитке книжном написано о мне: я желаю исполнить волю Твою, Боже мой, и закон Твой у меня в сердце» (Пс 39/40:8-9; Евр 10:7). К тому же, поскольку боязливые и не понимающие Божьего суда умы обретают покой только в жертвоприношениях и омовениях, якобы очищающих от грехов, то мы поставлены перед лицом этого События по очень веской причине: через него сама история спасения явлена нам в смерти Иисуса Христа.

Так как нам было уготовано проклятие, державшее нас в узах, пока мы были виновны перед Божьим судейским престолом, приговор Иисусу Христу, вынесенный правителем Понтием Пилатом, изменил положение на обратное: полагавшейся нам казни был подвергнут невинный, чтобы избавить от неё нас. Мы не могли избежать сурового Божьего приговора. Иисус Христос, чтобы отвести его от нас, пострадал от приговора, вынесенного смертным человеком, и притом жестоким язычником. Имя этого правителя упомянуто не только затем, чтобы засвидетельствовать историческую реальность, но и чтобы мы лучше поняли слова Исайи, что наказание мира было возложено на Сына Божьего и «ранами Его мы исцелились» (Ис 53:5).

Ибо для отмены обвинительного приговора было недостаточно, чтобы Иисус Христос просто претерпел смерть. Для нашего искупления требовался такой род смерти, в котором Он взял бы на Себя то, что заслужили мы, и, заплатив наш долг, освободил нас. Если бы Ему перерезали горло разбойники или Его забросали камнями и убили в результате буйного возмущения, то это не удовлетворило бы Бога. Но когда Иисус Христос предстал перед судом как преступник и в отношении Него были выполнены некоторые юридические процедуры, даны свидетельские показания, когда Он был приговорён устами судьи,- то именно тогда Он оказался осуждённым вместо грешников, чтобы пострадать ради них.

Здесь следует рассмотреть два обстоятельства, предречённых пророками и приносящих особенное утешение в нашей вере. Когда мы читаем, что Христос был отведён из синедриона на распятие и повешен между двумя разбойниками, мы видим в этом исполнение пророчества, о котором упоминает евангелист: «и к злодеям причтён» (Ис 53:12; Мк 15:28). Почему? Чтобы избавить грешников от полагавшегося им наказания, поставить Себя на их место, ибо на самом деле Иисус Христос пострадал не за праведность, а за грех. Напротив, когда мы узнаём, что Он был оправдан теми же устами, которые Его осудили (Пилат был вынужден неоднократно признавать его невиновность), то на память приходят слова другого пророка: Он заплатил за то, чего не похищал (Пс 68/69:5).

Итак, Иисуса Христа мы видим как бы грешником и злодеем. Однако мы знаем, что при Его невинности Ему был вменён грех других, а не Его собственный. Он пострадал при Понтии Пилате, будучи осуждён по приговору правителя страны как преступник и всё-таки осуждён необычным образом, как если бы был оправдан, потому что Пилат заявил, что не находит в Нём никакой вины (Ин 18:38). Так вот в чём заключается наше освобождение от греха: всё, что могло быть нам вменено в вину, чтобы устроить над нами судебный процесс перед Богом, было перенесено на Иисуса Христа, так что Он исцелил наши язвы (Ис 53:5-11). И этот факт возмещения должен приходить нам на память всякий раз, когда нас тревожат сомнения и страхи, дабы мы не думали, что мщение Бога, которое принял на Себя Иисус Христос, всё ещё тяготеет над нами.

6. | Iam et ipsa mortis species insigni mysterio non caret. || Maledicta crux erat, non humana tantum opinione, sed divinae Legis decreto^h. In eam ergo dum tollitur Christus, maledictioni se obnoxium facit. Atque ita factum oportuit, ut omni execratione, quae propter iniquitates nostras nos manebat, vel potius nobis incumbebat, eximeremur, dum in eum traducitur. || Quod etiam in Lege adumbratum fuit. Siquidemⁱ אשמות^k (quo vocabulo^l peccatum ipsum proprie designatur) vocabantur oblatae pro peccatis victimae et expiatrices. Qua nominis translatione innuere Spiritus voluit, instar καθαρμάτων ipsas esse: quae^m debitam sceleribus execrationem susciperent ac sustinerent. Quod autem in Mosaicis sacrificiis figurate repraesentatum fuit, id in Christo figurarum archetypoⁿ exhibetur. Quare, ut iusta expiatione defungeretur^o, animam suam אשם^p 490 impendit, hoc est satisfactoriam peccati hostiam (ut inquit Propheta [Iesa. 53. b. 5, et d. 11¹]) in quam reiecta quodammodo macula et poena, nobis desinat imputari. Apertius idipsum testatur Apostolus, quum docet, eum qui peccatum non noverat, peccatum pro nobis a Patre factum, quo iustitia Dei efficeremur in illo [2. Cor. 5. d. 21]. Nam Filius Dei, omni vitio purissimus, iniquitatum tamen nostrarum probrum^a ac ignominiam induit, ac sua vicissim puritate nos operuit. Eodem videtur respexisse, quum tradit de peccato, damnatum fuisse peccatum in eius carne [Rom. 8. a. 3]. Siquidem peccati vim abolevit Pater, quum in Christi carnem translata fuit eius maledictio. || Indicatur itaque hac voce, Christum Patri fuisse in morte pro victima satisfactoria immolatum, ut peracta per eius sacrificium litatione, iram Dei iam horrere desinamus. || Nunc^b liquidum est quid sibi velit illud Prophetae, positas fuisse in eo nostras omnium iniquitates [Iesa. 53. b. 6]: nempe quod sordes earum abstersurus, iisdem per translatitiam imputationem obtectus fuit^c. Eius rei symbolum fuit crux, cui affixus est, teste Apostolo. Christus, inquit, redemit nos ab execratione Legis, dum pro nobis factus est execratio. Scriptum est enim, Execrabilis omnis qui pendet in ligno; ut in gentes benedictio Abrahae in Christo perveniret [Galat. 3. b. 13^{2 d}]. || Eodem respexit Petrus, ubi docet peccata nostra portasse in ligno [1. Pet. 2. d. 24]: quia ex ipso maledictionis symbolo clarius intelligimus, onus quo eramus oppressi, fuisse illi impositum. || Neque tamen eam subiisse maledictionem intelligendus est qua obrutus ipse^e fuerit: quin subeundo potius, vim eius universam depressit, infregit, dissipavit. Proinde fides in Christi damnatione absolutionem, benedictionem in maledictione apprehendit. || Quare non abs re Paulus triumphum, quem sibi in cruce peperit Christus, magnifice praedicat, acsi crux, quae plena erat dedecoris, conversa esset in currum triumphalem. Dicit enim affixum fuisse cruci chirographum quod erat contrarium nobis, et expoliatos principatus, ac palam traductos^f [Coloss. 2. c. 15^g]³. Nec mirum, quia per Spiritum aeternum (teste altero Apostolo) 491 seipsum obtulit Christus [Heb. 9. d. 14^a]; unde illa naturae rerum conversio^b. Sed haec ut firmam radicem agant in cordibus nostris, et penitus insideant, semper nobis in mentem veniant sacrificium et ablutio. Neque enim certo confidere possemus Christum esse ἀπολύτρωσιν καὶ ἀντίλυτρον καὶ ἱλαστήριον , nisi victima fuisset. Ideoque toties fit sanguinis mentio, ubi modum redemptionis ostendit Scriptura. Quanquam non modo ad litationem valuit effusus Christi sanguis, sed lavacri etiam vice fuit, ad sordes nostras purgandas.

6. Davantage, le genre de la mort n’est pas sans mystere. La croix estoit maudite, non seulement par humaine opinion, mais par le decret de la Loy de Dieu (Deut. 21:22, 23). Quand donc Christ est attaché à icelle, il se rend sujet à malediction. Et falloit qu’il fust ainsi fait: c’est que la malediction qui nous estoit deue et apprestée pour nos iniquitez, fust transferée en luy, afin que nous en fussions delivrez: ce qui avoit esté auparavant figuré en la Loy. Car les hosties qu’on offroit pour les pechez, estoyent appelées du nom mesme de Peché. Par lequel nom le sainct Esprit a voulu signifier qu’elles recevoyent toute la malediction deue au peché. Ce qui a esté donc par figure representé aux sacrifices anciens de Moyse, a esté à la verité accomply en Jesus Christ, qui est la substance et le patron des figures. Pourtant afin de s’acquiter de nostre redemption, il a mis son ame en sacrifice satisfactoire pour le peché, comme dit le Prophete (Is. 53:5, 11): afin que toute l’execration qui nous estoit deue comme à pecheurs, estant rejettée sur luy, ne nous fust plus imputée. L’Apostre declaire plus apertement cela, quand il dit que celuy qui n’avoit jamais cogneu peché, a esté fait du Pere peché pour nous: afin qu’en luy nous obtinssions justice devant Dieu (2 Cor. 5:21). Car le Fils de Dieu estant pur et net de tout vice, a prins et vestu la confusion et ignominie de nos iniquitez: et d’autre part nous a couvert de sa pureté. Ce qui est aussi demonstré en un autre passage de sainct Paul, où il est dit que le peché a esté condamné de peché, en la chair de Jesus Christ. Car le pere celeste a aboli la force du peché, quand la malediction d’iceluy a esté transferée en la chair de Jesus Christ (Rom. 8:3). Ainsi il est signifié par ce mot, que Christ en mourant a esté offert au Pere pour satisfaction: afin que l’appointement estant fait par luy, nous ne soyons plus tenus sous l’horreur du jugement de Dieu, Il appert maintenant que veut dire ceste sentence du Prophete, que toutes nos iniquitez ont esté posées sur luy (Is. 53:6): c’est assavoir, que voulant effacer les macules d’icelles, il les a premierement receues en sa personne, afin qu’elles luy fussent imputées. La croix donc a esté une enseigne de cela: en laquelle Jesus Christ estant attaché, nous a delivrez de l’execration de la Loy, (comme dit l’Apostre) entant qu’il a esté fait execration pour nous. Car il est escrit, Maudit celuy qui pend an bois (Gal. 3:13; Deut. 27:26) et ainsi la benediction promise à Abraham, a esté espandue sur tous peuples. A quoy aussi sainct Pierre a regardé, en disant que Jesus Christ a soustenu le fardeau de nos pechez au bois (1 Pierre 2:24): pource qu’en ceste marque visible nous comprenons mieux qu’il a esté chargé de la malediction que nous avions meritée. Neantmoins il ne faut pas entendre qu’il ait tellement receu nostre malediction, qu’il en ait esté couvert et accablé: mais au contraire, en la recevant il l’a deprimée, rompue et dissipée. Pourtant la foy en la damnation de Christ apprehende absolution: et en sa malediction apprehende benediction. Pourtant ce n’est pas sans cause que sainct Paul magnifie tant le triomphe que Jesus Christ nous a acquis en la croix, comme si elle eust esté alors convertie en un chariot royal ou de triomphe, ayant esté pleine d’ignominie et opprobre: car il dit que l’obligation qui nous estoit contraire a esté là attachée et que les principautez de l’air ont esté despouillées, et que les diables en signe qu’ils estoyent vaincus ont esté mis en monstre (Col. 2:14, 15). Et cela ne doit estre trouvé estrange: car Jesus Christ estant deffiguré selon le monde, n’a pas laissé (tesmoin l’autre Apostre) de s’offrir par l’Esprit eternel (Hebr. 9:14), dont vient un tel changement. Mais afin que ces choses prennent ferme racine en nos cœurs, et qu’elles y demeurent bien fichées, que tousjours le sacrifice et lavement nous viennent au-devant. Car nous ne pourrions pas nous confier droitement que Jesus Christ eust esté nostre pris et rençon, redempteur et propiciatoire, s’il n’avoit esté sacrifié. Et c’est pourquoy l’Escriture en monstrant la façon de nous racheter, fait tant souvent mention de sang: combien que le sang de Jesus Christ estant espandu n’a pas seulement servi de recompense pour nous appointer avec Dieu, mais nous a esté pour lavement à purger toutes noz ordures.

6. Moreover, the species of death which he suffered, is fraught with a peculiar mystery. The cross was accursed, not only in the opinion of men, but by the decree of the Divine law. Therefore, when Christ is lifted up upon it, he renders himself obnoxious to the curse. And this was necessary to be done, that by this transfer we might be delivered from every curse which awaited us, or rather was already inflicted upon us, on account of our iniquities. This was also prefigured in the law. For the victims and expiations offered for sins were called אשמות, a word which properly signifies sin itself. By this appellation the Spirit intended to suggest that they were vicarious sacrifices, to receive and sustain the curse due to sin. But that which was figuratively represented in the Mosaic sacrifices, is actually exhibited in Christ, the archetype of the figures. Wherefore, in order to effect a complete expiation, he gave his soul אשם, that is, an atoning sacrifice for sin,¹²⁷³ as the prophet says; so that our guilt and punishment being as it were transferred to him, they must cease to be imputed to us. The apostle more explicitly testifies the same, when he says, “He hath made him to be sin for us, who knew no sin; that we might be made the righteousness of God in him.”¹²⁷⁴ For the Son of God, though perfectly free from all sin, nevertheless assumed the disgrace and ignominy of our iniquities, and, on 461 the other hand, arrayed us in his purity. He appears to have intended the same, when he says concerning sin, that it was “condemned in the flesh,”¹²⁷⁵ that is, in Christ. For the Father destroyed the power of sin, when the curse of it was transferred to the body of Christ. This expression therefore indicates, that Christ at his death was offered to the Father as an expiatory sacrifice, in order that, a complete atonement being made by his oblation, we may no longer dread the Divine wrath. Now, it is evident what the prophet meant, when he said, “The Lord hath laid on him the iniquity of us all;”¹²⁷⁶ namely, that when he was about to expiate our sins, they were transferred to him by imputation. The cross, to which he was fixed, was a symbol of this, as the apostle informs us: “Christ hath redeemed us from the curse of the law, being made a curse for us; for it is written, Cursed is every one that hangeth on a tree; that the blessing of Abraham might come on the Gentiles through Jesus Christ.”¹²⁷⁷ Peter alluded to the same, where he said, “He bare our sins in his own body on the tree;”¹²⁷⁸ because from the visible symbol of the curse, we more clearly apprehend, that the burden, with which we were oppressed, was imposed on him. Nor must we conceive that he submitted to a curse which overwhelmed him, but, on the contrary, that by sustaining it, he depressed, broke, and destroyed all its power. Wherefore faith apprehends an absolution in the condemnation of Christ, and a benediction in his curse. It is not without reason, therefore, that Paul magnificently proclaims the triumph which Christ gained for himself on the cross; as though the cross, which was full of ignominy, had been converted into a triumphal chariot. For he says, that “he nailed to his cross the hand-writing, which was contrary to us, and having spoiled principalities and powers, he made a show of them openly.”¹²⁷⁹ Nor should this surprise us; for, according to the testimony of another apostle, “Christ offered himself through the eternal Spirit.”¹²⁸⁰ Hence arose that change of the nature of things. But that these things may be deeply rooted and firmly fixed in our hearts, let us always remember his sacrifice and ablution. For we certainly could have no confidence that Christ was our (απολυτρωσις,¹²⁸¹ και αντιλυτρον,¹²⁸² και ἱλαστηριον,)¹²⁸³ redemption, ransom, and propitiation, if he had not been a slaughtered victim. And for this reason it is, that when the Scripture exhibits the method of redemption, it so often makes mention of blood; though the blood shed by Christ has not only served as an atonement to God, but likewise as a laver to purge away our pollutions.

6. Why Christ was crucified. This hidden doctrine typified in the Law, and completed by the Apostles and Prophets. In what sense Christ was made a curse for us. The cross of Christ connected with the shedding of his blood.

The very form of the death embodies a striking truth. The cross was cursed not only in the opinion of men, but by the enactment of the Divine Law. Hence Christ, while suspended on it, subjects himself to the curse. And thus it behoved to be done, in order that the whole curse, which on account of our iniquities awaited us, or rather lay upon us, might be taken from us by being transferred to him. This was also shadowed in the Law, since twm`a

, the word by which sin itself is properly designated, was applied to the sacrifices and expiations offered for sin. By this application of the term, the Spirit intended to intimate, that they were a kind of kaqarmavton (purifications), bearing, by substitutions the curse due to sin. But that which was represented figuratively in the Mosaic sacrifices is exhibited in Christ the archetype. Wherefore, in order to accomplish a full expiation, he made his soul to !`a

, i.e., a propitiatory victim for sin (as the prophet says, Is. 53:5, 10), on which the guilt and penalty being in a manner laid, ceases to be imputed to us. The Apostle declares this more plainly when he says, that “he made him to be sin for us, who knew no sin; that we might be made the righteousness of God in him,” (2 Cor. 5:21). For the Son of God, though spotlessly pure, took upon him the disgrace and ignominy of our iniquities, and in return clothed us with his purity. To the same thing he seems to refer, when he says, that he “condemned sin in the flesh,” (Rom. 8:3), the Father having destroyed the power of sin when it was transferred to the flesh of Christ. This term, therefore, indicates that Christ, in his death, was offered to the Father as a propitiatory victim; that, expiation being made by his sacrifice, we might cease to tremble at the divine wrath. It is now clear what the prophet means when he says, that “the Lord has laid upon him the iniquity of us all,” (Is. 53:6); namely, that as he was to wash away the pollution of sins, they were transferred to him by imputation. Of this the cross to which he was nailed was a symbol, as the Apostle declares, “Christ has redeemed us from the curse of the law, being made a curse for us: for it is written, Cursed is every one that hangeth 440on a tree: that the blessing of Abraham might come on the Gentiles through Jesus Christ,” (Gal. 3:13, 14). In the same way Peter says, that he “bare our sins in his own body on the tree,” (1 Peter 2:24), inasmuch as from the very symbol of the curse, we perceive more clearly that the burden with which we were oppressed was laid upon him. Nor are we to understand that by the curse which he endured he was himself overwhelmed, but rather that by enduring it he repressed broke, annihilated all its force. Accordingly, faith apprehends acquittal in the condemnation of Christ, and blessing in his curse. Hence it is not without cause that Paul magnificently celebrates the triumph which Christ obtained upon the cross, as if the cross, the symbol of ignominy, had been converted into a triumphal chariot. For he says, that he blotted out the handwriting of ordinances that was against us, which was contrary to us, and took it out of the way, nailing it to his cross: that “having spoiled principalities and powers he made a show of them openly, triumphing over them in it,” (Col. 2:14, 15). Nor is this to be wondered at; for, as another Apostle declares, Christ, “through the eternal Spirit, offered himself without spot to God,” (Heb. 9:14), and hence that transformation of the cross which were otherwise against its nature. But that these things may take deep root and have their seat in our inmost hearts, we must never lose sight of sacrifice and ablution. For, were not Christ a victim, we could have no sure conviction of his being ajpoluvtrwsi", ajntivlutron, kai; iJlasthvrion, our substitute-ransom and propitiation.And hence mention is always made of blood whenever scripture explains the mode of redemption: although the shedding of Christ’s blood was available not only for propitiation, but also acted as a laver to purge our defilements.

6. Verder is ook de soort van dood niet zonder merkwaardige verborgenheid. Het kruis was vervloekt, niet alleen naar menselijke opvatting, maar ook naar het besluit der Goddelijke wet (Deut. 21:23) Wanneer Christus dus aan het kruis gehangen wordt, maakt Hij zich onderworpen aan de vervloeking. En zo moest geschieden, opdat wij van alle vervloeking, die ons vanwege onze ongerechtigheden wachtte, zouden verlost worden, doordat ze op Hem overgebracht werd. En dat is ook in de wet voorafgebeeld. Immers aschamot (met welk woord in 't Hebreeuws de zonde zelf in eigenlijke zin wordt aangeduid) werden genoemd de slacht en zoenoffers, opgeofferd voor de zonden. En door het overdrachtelijk gebruik van dit woord wil de Geest te kennen geven, dat die offers als reinigingsoffers waren, welke de vervloeking op zich namen en droegen, die door de misdaden verdiend was. Wat nu in de Mozaïsche offerande figuurlijk voor ogen gesteld was, dat wordt in Christus, het voorbeeld der figuren, vervuld. En daarom heeft Hij, opdat Hij de ware verzoening zou volbrengen, zijn leven gegeven als een ascham, dat is als een offer ter voldoening voor de zonde zoals de profeet zegt (Jes. 55:5,11) waarop de smet en de straf als het ware geschoven is en daardoor ophoudt ons toegerekend te worden. Dit betuigt de apostel duidelijker wanneer hij leert (2 Cor. 5:21) dat Hij, die geen zonde gekend had, zonde voor ons gemaakt is door de Vader, opdat wij zouden worden rechtvaardigheid Gods in Hem. Want Gods Zoon, die geheel rein is van alle zonde, heeft toch de smaad en schande van onze ongerechtigheden aangenomen, en ons daarentegen met zijn reinheid bedekt. Hierop schijnt hij ook het oog gehad te hebben, wanneer hij zegt (Rom. 8:3) van de zonde, dat de zonde veroordeeld is in zijn vlees. Immers de Vader heeft de kracht der zonde vernietigd, toen de vervloeking der zonde op het vlees van Christus werd overgebracht. Dus wordt door dit woord aangeduid, dat Christus in de dood de Vader geofferd is als een genoegdoend offer, opdat, nadat door zijn offerande de verzoening volbracht was, wij voortaan niet meer de toorn Gods zouden vrezen. Nu is helder, wat de bedoeling is van het woord van de profeet (Jes. 53:6) dat ons aller ongerechtigheden op Hem gelegd zijn, namelijk dat Hij, om hun vuilheid af te wissen, daarmee door middel van overgedragen toerekening bedekt is geweest. Daarvan was het kruis, waaraan Hij gehecht is, het teken, volgens getuigenis van de apostel. "Christus", zegt hij (Gal. 3:13) "heeft ons verlost van de vloek der wet, doordat Hij een vloek geworden is voor ons. Want er is geschreven (Deut. 27:26) Vervloekt is een iegelijk, die aan het hout hangt; opdat de zegening van Abraham tot de heidenen komen zou in Christus." Op hetzelfde had Petrus het oog, wanneer hij leert (1 Petr. 2:24) dat Hij onze zonden gedragen heeft aan het hout; want juist uit het teken der vervloeking begrijpen wij duidelijker, dat de last, waardoor wij gedrukt waren, op Hem is gelegd. En toch moeten wij begrijpen, dat Hij niet zulk een vervloeking op zich genomen heeft, dat Hij er zelf onder bezweken zou zijn; integendeel, door haar op zich te nemen, heeft Hij veeleer haar ganse kracht onderdrukt, gebroken en verstrooid. Daarom grijpt het geloof de vrijspraak in Christus' veroordeling en de zegening in zijn vervloeking. En daarom prijst Paulus niet ten onrechte de triumf, welke Christus zich aan het kruis verworven heeft, zo heerlijk, alsof het kruis, dat vol was van smaad, veranderd was in een triumfwagen. Want hij zegt (Col. 2:14) dat aan het kruis genageld is het handschrift dat tegen ons was, en dat de overheden beroofd en openlijk aan de kaak gesteld zijn. En geen wonder, want volgens getuigenis van een andere apostel (Heb. 9:14) heeft Christus zichzelf door de eeuwige Geest opgeofferd. Vandaar die verandering van de natuur der dingen. Maar opdat dit in onze harten vast wortel schiete, en zich vast daarin hechte, moeten ons altijd in de geest komen de offerande en de afwassing. Immers wij zouden niet kunnen vertrouwen, dat Christus de verlossing en het losgeld en de verzoening is, indien Hij niet het slachtoffer was geweest. Daarom wordt er zo dikwijls melding gemaakt van bloed, wanneer de Schrift de wijze der verlossing aantoont. Trouwens het vergoten bloed van Christus is niet alleen krachtig geweest tot verzoening, maar heeft ook gediend als bad om onze zonden af te wassen.

6. "Gekreuzigt"

Auch in der Art des Todes, den Christus erlitten hat, liegt ein besonderes Geheimnis. Das Kreuz war verflucht — nicht nur nach menschlicher Ansicht, sondern durch eine Bestimmung des Gesetzes Gottes. Wurde also Christus ans Kreuz geschlagen, so zog er sich damit den Fluch zu. Aber es mußte so geschehen, damit wir von allem Fluch, der uns um unserer Sünden willen drohte, ja der wirklich auf uns lag, frei würden, indem er auf ihn überging. Auch dafür bietet das Gesetz eine schattenhafte Vorbildung. Denn das hebräische Wort „Ascham“, das eigentlich „Sünde“ heißt, ist auch der Ausdruck für die um der Sünde willen dargebrachten Opfer und Sühnopfer! Durch diese Namensübertragung wollte der Heilige Geist uns zeigen, daß diese Opfer sozusagen „Reinigungsopfer“ wären, welche den auf der Übeltat des Menschen ruhenden Fluch auf sich nahmen! Was nun aber in den mosaischen Opfern bildlich dargestellt ist, das wird an Christus, dem Urbilde, das dem allen zugrunde lag, offenbar. Er hat, um die wahre Versöhnung zu vollbringen, seine Seele als Sündopfer (als „ascham“) dargebracht, das heißt also als ein für die Sünde genugtuendes Opfer, wie der Prophet sagt (Jes. 53,5.10); auf ihn ist alle Befleckung und Strafe geworfen, und uns wird sie nun nicht mehr zugerechnet. Das hat uns mit größerer Deutlichkeit der Apostel bezeugt: 318 „Er hat den, der von keiner Sünde wußte, für uns zur Sünde gemacht, auf daß wir würden Gerechtigkeit Gottes in ihm“ (2. Kor. 5,21). Denn der Sohn Gottes, selbst doch ganz rein von jeder Übeltat, hat unsere Sünde und Schande auf sich genommen und uns dafür mit seiner Reinheit umkleidet. Darauf scheint es sich zu beziehen, wenn Paulus von der Sünde sagt, sie sei „in seinem Fleische verdammt“ worden (Röm. 8,3). Denn der Vater hat die Gewalt der Sünde vernichtet, als sein Fluch auf Christi Fleisch übertragen ward. Dieser Ausdruck will also zeigen: Christus ist in seinem Tode dem Vater als ein genugtuendes Opfer dargebracht worden; und durch sein Opfer ist nun die Versöhnung vollbracht, so daß wir nicht mehr vor Gottes Zorn zu erschrecken brauchen. Jetzt verstehen wir auch, was der Prophet meint, wenn er sagt: „Der Herr aber warf unser aller Sünde auf ihn“ (Jes. 53,6); Christus ist, um uns von all unserem Unflat zu reinigen, durch solche übertragende Zurechnung ganz mit der Sünde bedeckt worden. Dafür ist das Kreuz, an das er geheftet wurde, ein Zeichen, wie uns der Apostel sagt: „Christus ...hat uns erlöst vom Fluch des Gesetzes, da er ward ein Fluch für uns; denn es steht geschrieben: ‚Verflucht ist jedermann, der am Holz hanget’ — auf daß der Segen Abrahams unter die Heiden käme in Christo Jesu ...“ (Gal. 3,13f.). Das meint auch Petrus, wenn er sagt: „Welcher unsere Sünden selbst hinaufgetragen hat ... auf das Holz ...“ (1. Petr. 2,24); denn an diesem Zeichen des Fluchs erkennen wir um so deutlicher, daß die Last, die uns niederdrückte, ihm aufgelegt worden ist. Allerdings dürfen wir dabei nun keinesfalls daran denken, der Fluch habe ihn selbst überwältigt: nein, er hat ihn auf sich genommen und ihn damit selbst niedergeschlagen, zerbrochen, zunichte gemacht! Deshalb findet der Glaube in Christi Verdammung die Rechtfertigung, in dem Fluch, der auf ihm lag, den Segen. Deswegen preist Paulus den Sieg, den Christus am Kreuze errungen hat, gewaltig hoch — als wäre das Kreuz, das doch sonst voller Schmach war, zu einem Triumphwagen geworden! „Er hat ausgetilgt die Handschrift, so wider uns war ... und hat sie an das Kreuz geheftet, und hat ausgezogen die Fürstentümer und die Gewaltigen und sie schaugetragen öffentlich ...“ (Kol. 2,14f.). Das ist nicht verwunderlich: denn Christus hat sich — wie ein anderer Apostel sagt — „durch den ewigen Geist Gott geopfert“ (Hebr. 9,14), und daher kommt diese Umkehrung aller Dinge! Aber diese Gewißheit muß feste Wurzel in unserem Herzen schlagen und uns ganz durchdringen, und deshalb müssen wir immer dieses Opfers, dieser Reinigung gedenken. Wir könnten gar nicht die Gewißheit haben, daß Christus unsere Erlösung (apolytrosis), unser Lösegeld (antilytron) und unser „Gnadenstuhl“ (hilasterion) ist, wenn er nicht unser Opfer wäre! Deshalb spricht die Schrift immer vom Blut, wo sie davon redet, wie unsere Erlösung zustande kam. Freilich ist Christi Blut nicht allein als Sühnopfer geflossen, es war auch gewissermaßen ein Bad, in dem wir Reinigung von unserer Befleckung gefunden haben.

6. Christus se kruisdood was nie sonder ’n merkwaardige misterie nie.

Maar nou is hierdie soort dood ook nie sonder ’n merkwaardige misterie nie. Die kruis was vervloek nie alleen volgens die mens se opvatting nie maar ook volgens ’n bepaling van God se wet.⁴¹ Toe Christus dus aan die kruis gehang is, het Hy Homself aan die vloek onderwerp. En dit moes so gebeur sodat ons van elke vloek wat vanweë ons ongeregtighede nog by ons gebly het of eerder op ons gelê het, verlos kon word wanneer dit na Hom oorgedra word. Dit was ook in die wet afgeskadu. Want die slagen soenoffers wat vir die sondes geoffer is, is in Hebreeus, ashamôt⁴² genoem. Met hierdie woordjie word eintlik juis die sonde aangedui.

Deur die woord in figuurlike sin te gebruik, wou die Heilige Gees te kenne gee dat hierdie offers soos soenoffers⁴³ was. Sulke offers het die vloek wat vir oortredings verskuldig was, op hulle geneem en dit gedra.

666 Dit wat egter in die Mosaîese offers figuurlik weergegee is, word in Christus in die egte betekenis van die afbeeldings weergegee. Om dus ware versoening te doen het Hy sy eie lewe as ’n soenoffer⁴⁴ geoffer, dit is soos die profeet sê, as ’n voldoeningsoffer vir die sonde op wie die smet en straf in ’n sekere sin gewerp is en ons nie meer toegereken word nie.⁴⁵ Die apostel getuig nog duideliker hiervan wanneer Hy leer dat Hy wat die sonde nie geken het nie, deur die Vader vir ons sonde geword het, sodat ons in Hom God se geregtigheid sou word.⁴⁶ Want die Seun van God, wat volkome rein en sonder gebrek is, het nogtans die smaad en skande van ons ongeregtighede op Hom geneem en ons op sy beurt met sy reinheid bedek. Klaarblyklik het dit dieselfde strekking wanneer hy van die sonde sê dat die sonde in sy vlees verdoem was.⁴⁷ Want die Vader het die krag van die sonde vernietig toe die vloek daarvan op die vlees van Christus oorgedra is. Met die woorde hierbo word dus aangedui dat Christus in sy dood as ’n voldoeningsoffer vir sy Vader geoffer is, sodat ons die toorn van God nie langer sou vrees nie, omdat Hy deur sy offer die versoening volbring het.

Nou is dit duidelik wat die bekende opmerking van die profeet beteken wanneer hy sê dat ons almal se ongeregtigheid op Hom gelê is.⁴⁸ Dit beteken naamlik dat Hy by wyse van oorgedraagde toerekening met die vuilheid van ons ongeregtigheid bedek is om die vuilheid daarvan van ons weg te neem. Die kruis waaraan Hy vasgenael is, was ’n simbool hiervan, soos die apostel getuig. Hy sê: “Christus het ons verlos van die vloek van die wet toe Hy vir ons die vloek geword het. Want daar is geskrywe: ‘Vervloek is elkeen wat aan ’n hout hang’, sodat die seën van Abraham in Christus na die heidene kon kom”.⁴⁹ Petrus het dieselfde gedagte gehad toe hy geleer het dat Hy ons sondes aan die hout gedra het.⁵⁰ Juis uit hierdie teken van vervloeking kan ons immers duideliker begryp dat die las waardeur ons neergedruk was, op Hom gelê is. En tog moet ons nie daaronder verstaan dat Hy so ’n vervloeking ondergaan het dat Hy daaronder beswyk het nie. Nee, deur dit te ondergaan het Hy eerder die krag daarvan ten voile onderdruk, verbreek en vernietig. Daarom sluit die geloof verlossing in die verdoemenis van Christus en seën in sy vervloeking in. Paulus verkondig daarom die triomf wat Christus aan die kruis behaal het, nie sonder rede met soveel grootsheid 667 nie, net asof die kruis wat vol skande was, in ’n triomfwa verander is.

Want hy sê dat die skuldbrief wat teen ons was, aan die kruis vasgespyker is en dat die owerstes beroof en in die openbaar uitgelewer is.⁵¹ Geen wonder nie, want volgens die getuienis van ’n ander apostel het Christus Homself deur die ewige Gees geoffer.⁵² Daarvandaan het die verandering in daardie natuur plaasgevind. Sy offer en sy afwassing moet ons altyd te binne skiet om dit stewig in ons harte te laat wortelskiet en dit diep daarin te vestig. Want ons sou nie vas en seker kon bely dat Christus ons verlossing, ons losprys en ons versoening is as Hy nie n soenoffer was nie.⁵³ Daarom word daar in die Skrif so dikwels van bloed melding gemaak wanneer dit die wyse van ons verlossing aantoon. En tog het Christus se vergote bloed nie alleen as soenoffer gedien nie, maar dit het ook die plek ingeneem van ’n bad om ons vuilheid skoon te was.⁵⁴

6. Этот род смерти несёт в себе определённую тайну. Крест был презрен и проклят не только во мнении людей, но и в Законе (Втор 21:23). Когда Христос был повешен на дереве, Он стал объектом проклятия. И это было совершенно необходимо: проклятие, полагающееся и приготовленное нам за наши беззакония, было перенесено на Него, дабы избавить от проклятия нас.

В древности тому был дан прообраз в Книге Закона. Жертва, которую люди приносили за грехи, именовалась именем того же греха. Таким образом Св. Дух давал понять, что в этих жертвах запечатлено проклятие, причитающееся за грех. То, что в древних жертвах Моисея было образом, стало истиной, свершившейся в Иисусе Христе, который есть сущность и прообраз образов. Поэтому, чтобы совершить наше искупление, Он, как говорит пророк, принёс душу свою в жертву удовлетворения за грех, дабы презрение, положенное нам как грешникам, обратившись на Него, более не тяготело над нами. Апостол прямо заявляет, что не знавшего греха Отец сделал для нас жертвою за грех, чтобы в Нём мы обрели праведность перед Богом (2 Кор 5:21).

Сын Божий, чистый и непорочный, принял на Себя позор и гнусность нашего нечестия и облачился в них и в то же время покрыл нас своей чистотой. Св. Павел показывает это в другом месте, где говорит, что грех осуждён грехом во плоти Иисуса Христа (Рим 8:3). Ибо небесный Отец уничтожил силу греха, когда наложенное на него проклятие было перенесено на плоть Иисуса Христа. Слова св. Павла означают, что Христос, умерев, был принесён Отцу в жертву умилостивления, дабы благодаря совершённому Им примирению мы более не находились под угрозой Божьего суда. Теперь открылся смысл речения пророка: «Господь возложил на Него грехи всех нас» (Ис 53:6) -то есть, пожелав смыть их грязь, Иисус Христос сначала принял их на Себя, чтобы они были вменены Ему. Таким образом, Крест стал символом того, что пригвождённый к нему Иисус Христос искупил нас от клятвы Закона (как говорит апостол), сделавшись за нас клятвою. (Ибо написано: проклят всяк, висящий на древе.) Так благословение, обетованное Аврааму, распространилось на все народы (Гал 3:13-14; Втор 21:23).

Св. Пётр говорит, что Иисус Христос вознёс бремя наших грехов на древо (1 Пет 2:24), ибо благодаря этому видимому знаку мы лучше понимаем, что на Него было возложено проклятие, заслуженное нами. Однако не следует понимать это в том смысле, что Иисус Христос принял положенное нам проклятие так, что был совершенно захвачен и подавлен им: напротив, приняв проклятие, Он превозмог, лишил силы и устранил его. Поэтому вера в осуждение Христа предполагает избавление, а вера в его проклятие - благословение. В силу этого св. Павел по праву возвеличивает победу, которую Иисус Христос одержал для нас на кресте: его позор и унижение как бы преобразились в триумфаторскую колесницу. Апостол говорит, что обязательства, которые были против нас, Он пригвоздил ко кресту и отнял власть у начальств воздуха, а бесы в знак их поражения были выставлены на позор (Кол 2:14-15). В этом нет ничего удивительного. Ибо Иисус Христос, обезображенный подобно миру, всё же (свидетельствует другой апостол) Св. Духом принёс Себя непорочного Богу (Евр 9:14). Отсюда и проистекает упомянутая перемена.

Но чтобы все эти вещи прочно укоренились в наших сердцах и удерживались там всегда, нельзя забывать о жертве и очищении. Ибо мы не могли бы веровать, что Иисус Христос был нашей ценою и выкупом, Искупителем и Заступником, если бы Он не был жертвой. Поэтому Писание, повествуя о способе нашего искупления, так часто упоминает о крови. Кровь, пролитая Иисусом Христом, не только послужила платой за наше примирение с Богом, но она нужна нам для омовения и очищения от всякой скверны.

7. Sequitur in symbolo, mortuum fuisse et sepultum; || ^cubi rursum^d videre est quomodo in vicem nostram ubique se supposuerit ad solvendum nostrae redemptionis pretium. Mors iugo suo nos obligatos tenebat, in illius se potestatem loco nostro tradidit, quo nos inde eximeret. Hoc intelligit Apostolus, quum scribit eum mortem gustasse pro omnibus [Heb. 2. c. 9]. Moriendo enim effecit ne moriamur, vel (quod idem est) morte sua vitam nobis redemit. Hoc autem a nobis diversum habuit, quod morti se velut deglutiendum permisit, non ut eius gurgitibus absorberetur, sed magis || ut eam absorberet, a qua mox eramus absorbendi: quod subigendum ei^e se permisit, non ut eius potestate opprimeretur, sed magis ut eam prosterneret^f, quae nobis imminebat ac iam depressis insultabat. Denique ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium, id est Diabolum: et liberaret eos qui timore mortis per totam vitam obnoxii erant servituti [Ibidem, d. 15^g]. || Hunc primum fructum mors eius nobis protulit. Alterum vero, quod participatione sui membra nostra terrena mortificat, ne suas in posterum actiones exerceant: veteremque nostrum hominem enecat, ne posthac vigeat ac fructificet. || Quo etiam sepultura eius pertinet: nempe cuius consortes, peccato et ipsi sepeliamur. || Non enim dum nos in similitudinem mortis Christi insitos esse Apostolus docet, et cum eo sepultos in peccati mortem^h, per eius crucem nobis crucifixum esse mundum, et nos mundo [Galat. 2. d. 19, et 6.ⁱ d. 14]: nos illi commortuos esse [Coloss. 3. a. 3], ad exprimendum mortis eius exemplum duntaxat nos adhortatur: sed hanc illi inesse efficaciam declarat quae in Christianis omnibus apparere debeat, nisi velint mortem ipsam inutilem reddere et infructuosam. Proinde duplex in morte sepulturaque 492 Christi beneficium nobis fruendum proponitur, liberatio a morte cui mancipati eramus^a, et carnis nostrae mortificatio.

7. Il s’ensuit au Symbole, Qu’il a esté mort et ensevely: où derechef on peut appercevoir comment depuis un bout jusques à l’autre il s’est submis à rendre le devoir pour nous, pour payer le pris de nostre redemption. La mort nous tenoit liez sous son joug: il s’est livré en sa puissance, pour nous en retirer. Ce qu’entend l’Apostre, quand il dit qu’il a gousté la mort pour tous. Car en mourant il a fait que nous ne mourions point: ou bien, ce qui vaut autant à dire, par sa mort il nous a acquis la vie (Heb. 2:9, 15). Or il a eu cela divers de nous, qu’il s’est permis à la mort, comme pour estre englouty d’icelle: non point toutesfois pour estre du tout devoré, mais plustost pour la devorer, afin qu’elle n’eust plus de puissance sur nous comme elle avoit. Il a permis d’estre comme subjugué par icelle non point pour en estre opprimé et abbatu: mais plustost pour renverser son regne, lequel elle exerçoit par dessus nous. Finalement il est mort, afin qu’en mourant il destruisit celuy qui a la seigneurie de la mort, c’est à dire le diable: et delivrast ceux qui tout le temps de leur vie pour crainte de la mort estoyent en servitude. Voyla le premier fruict que sa mort nous apporte: l’autre, c’est que par sa vertu elle mortifie nos membres terriens, à ce que d’oresnavant ils ne facent plus leurs operations: et tue le vieil homme qui est en nous, afin qu’il n’ait plus sa vigueur, et ne fructifie de soymesme. A laquelle fin tend aussi la sepulture de Jesus Christ: assavoir, qu’ayans la societé d’icelle, nous soyons ensevelis à peché. Car quand l’Apostre dit que nous sommes entez en la similitude de la mort de Christ, que nous sommes ensevelis avec luy en la mort de peché, que par sa croix le monde nous est crucifié, et nous au monde, que nous sommes morts avec luy (Rom. 6:5; Gal. 2:19; 6:14; Col. 3:3): non seulement il nous exhorte à imiter l’exemple de la mort, mais il demonstre qu’une telle efficace est en icelle, laquelle doit apparoir en tous Chrestiens, s’ils ne veulent rendre la mort de leur Redempteur inutile et infructueuse. Pourtant il y a double grace qui nous est proposée en la mort et sepulture de Jesus Christ, assavoir la delivrance de la mort, et la mortification de nostre chair.

7. 462 It follows in the Creed, “that he died and was buried;” in which may be further seen, how in every respect he substituted himself in our room to pay the price of our redemption. Death held us in bondage under his yoke; Christ, to deliver us from it, surrendered himself to his power in our stead. This is the meaning of the apostle, when he says, that “he tasted death for every man.”¹²⁸⁴ For by his death he prevented us from dying, or, which comes to the same thing, by his death recovered life for us. But in this respect he differed from us—he surrendered himself to death to be, as it were, overcome by it, not that he might be absorbed in its abysses, but rather that he might destroy that, by which we should have been at length devoured; he surrendered himself to death to be subdued, not that he might be overwhelmed by its power, but rather that he might overthrow that which threatened us, which indeed had already overcome us, and was triumphing over us. Lastly, he died, “that he might destroy him that had the power of death, that is, the devil; and deliver them who through fear of death were all their lifetime subject to bondage.”¹²⁸⁵ This is the first benefit we have received from his death. The second is, that, by a communication of himself, he “mortifies” our “members which are upon the earth,”¹²⁸⁶ that they may no longer perform their own actions; and slays our old man, that it may not flourish and bear fruit any more. The burial of Christ has the same tendency, namely, that being made partakers of it, we may be buried to sin. For when the apostle teaches us that “we have been planted in the likeness of the death of Christ, and buried with him,”¹²⁸⁷ to the death of sin; that “by his cross the world is crucified” unto us, and we “unto the world;”¹²⁸⁸ and that we “are dead with him;”¹²⁸⁹ he not only exhorts us to imitate the example of his death, but declares that it contains such an efficacy, as ought to be conspicuous in all Christians, unless they wish to render that death ineffectual and useless. In the death and burial of Christ, therefore, we have a twofold benefit proposed to our enjoyment—deliverance from the thraldom of death, and the mortification of our flesh.

7. Of the death of Christ. Why he died. Advantages from his death. Of the burial of Christ. Advantages.

The Creed next mentions that he “was dead and buried”. Here again it is necessary to consider how he substituted himself in order to pay the price of our redemption. Death held us under its yoke, but he in our place delivered himself into its power, that he might exempt us from it. This the Apostle means when he says, “that he tasted death for every man,” (Heb. 2:9). By dying he prevented us from dying; or (which is the same thing) he by his death purchased life for us (see Calvin in Psychopann). But in this he differed from us, that in permitting himself to be overcome of death, it was not so as to be engulfed in its abyss but rather to annihilate it, as it must otherwise have annihilated us; he did not allow himself to be so subdued by it as to be crushed by its power; he rather laid it prostrate, when it was impending over us, and exulting over us as already overcome. In fine, his object was, “that through death he might destroy him that had the power of death, that is, the devil, and deliver them who through fear of death were all their lifetime subject to bondage,” (Heb. 2:14, 15). This is the first fruit which his death produced to us. Another is, that by fellowship with him he mortifies our earthly members that they may 441not afterwards exert themselves in action, and kill the old man, that he may not hereafter be in vigour and bring forth fruit. An effect of his burials moreover is that we as his fellows are buried to sin. For when the Apostle says, that we are ingrafted into the likeness of Christ’s deaths and that we are buried with him unto sin, that by his cross the world is crucified unto us and we unto the world, and that we are dead with him, he not only exhorts us to manifest an example of his death, but declares that there is an efficacy in it which should appear in all Christians, if they would not render his death unfruitful and useless. Accordingly in the death and burial of Christ a twofold blessing is set before us—viz. deliverance from death, to which we were enslaved, and the mortification of our flesh (Rom. 6:5; Gal. 2:19, 6:14; Col. 3:3).

7. In de geloofsbelijdenis volgt dan, dat Hij gestorven is en begraven. Daarin kan men wederom zien, hoe Hij zich overal in onze plaats gesteld heeft om de prijs onzer verlossing te betalen. De dood hield ons onderworpen onder zijn juk; Hij heeft zich aan zijn macht overgegeven in onze plaats, om ons daaruit te verlossen. Dit bedoelt de apostel (Heb. 2:9) wanneer hij schrijft, dat Hij de dood voor allen heeft gesmaakt. Want door te sterven heeft Hij bewerkt, dat wij niet sterven of (wat hetzelfde is) door zijn dood heeft Hij voor ons het leven verlost. Maar hierin verschilde Hij van ons, dat Hij zich de dood ter verslinding heeft overgegeven niet om door zijn diepten te worden verzwolgen, maar meer om hem te verzwelgen, door wie wij terstond hadden verzwolgen moeten worden, dat Hij zich door de dood heeft laten onderwerpen, niet om door zijn macht te worden onderdrukt, maar meer om hem terneder te werpen, die ons boven het hoofd hing en ons tartte, terwijl we reeds onderdrukt waren. Kortom om door de dood te vernietigen hem, die het geweld des doods had, dat is de duivel, en hen te verlossen, die met vreze des doods, door al hun leven, der dienstbaarheid onderworpen waren. Dit is de eerste vrucht, die zijn dood ons toegebracht heeft. De andere echter is deze dat Hij, door ons Zijner deelachtig te maken, onze aardse ledematen doodt, opdat die voortaan hun werkzaamheden niet meer verrichten, en dat Hij onze oude mens doodt, opdat die daarna geen kracht meer hebbe noch vruchten drage. Hier toe dient ook zijn begrafenis: namelijk opdat wij, deelgenoten daaraan, ook zelf begraven worden. Want wanneer de apostel leert, dat wij in de gelijkmaking van Christus' dood ingeplant en met Hem in de dood der zonde begraven zijn (Rom. 6:5; Gal.2:19) dat door zijn kruis de wereld ons gekruisigd is en wij der wereld (Gal. 6:14) en dat wij met Hem gestorven zijn (Col. 3:3) spoort hij ons niet slechts aan om het voorbeeld van zijn dood uit te drukken, maar hij verklaart ook, dat die dood de krachtdadigheid heeft, welke in alle Christenen moet gezien worden, indien ze de dood zelf niet onnuttig en onvruchtbaar willen maken. Daarom wordt ons in de dood en de begrafenis van Christus een dubbele weldaad ter genieting voorgesteld: de verlossing van de dood, waaraan wij onderworpen waren en de doding van ons vlees.

7. "Gestorben und begraben"

Nun folgt im Glaubensbekenntnis: „Gestorben und begraben.“ Auch hier ist wieder wahrzunehmen, wie sich Christus, um unser Lösegeld zu bezahlen, überall an unsere Stelle gesetzt hat. Denn der Tod hielt uns ja unter seinem harten Joch gefangen — und da begab er sich an unserer Statt in seine Gewalt, um wiederum uns von ihr zu befreien! Das meint der Apostel, wenn er schreibt: „auf daß er ... für alle den Tod schmeckte!“ (Hebr. 2,9). Denn durch sein Sterben hat er bewirkt, daß wir nicht sterben, oder, was dasselbe ist, durch seinen Tod hat er uns das Leben erkauft! Nur darin ist er von uns ganz verschieden: Er hat sich in die Gewalt des Todes begeben, nicht um von diesem verschlungen zu werden, sondern um ihn, der doch uns zu verschlingen drohte, selbst zu verschlingen! Er hat sich dem Tod unterworfen, nicht um von seiner Macht erdrückt zu werden, sondern um ihn selbst zu Boden zu werfen, der doch uns allezeit drohte und schon über unseren Sturz frohlockte! Endlich ist er gestorben, um durch den Tod den zunichte 319 zu machen, der des Todes Gewalt hat, das ist: den Teufel (Hebr. 2,14), und um die zu erlösen, „die durch Furcht des Todes im ganzen Leben Knechte sein mußten!“ (Hebr. 2,15). Das ist die erste Frucht, die uns sein Tod gebracht hat.

Die zweite Wirkung des Todes Christi für uns ist die, daß er uns in die Gemeinschaft seines Sterbens hineinzieht; dadurch hat er unsere irdischen Glieder getötet, so daß sie nicht weiter ihr böses Werk tun, dadurch hat er auch unseren alten Menschen zunichte gemacht, daß er jetzt nicht mehr gedeiht und seine Früchte bringt! Und dazu ist er auch begraben worden, nämlich, daß wir jetzt selbst mit an seinem Begräbnis teilhaben und damit auch der Sünde begraben werden. Denn nach Paulus sind wir Christo durch einen gleichen Tod einverleibt, und mit ihm sind wir begraben und dadurch der Sünde gestorben; durch sein Kreuz ist „uns die Welt gekreuzigt und wir der Welt!“ (Gal. 2,19; 6,14). Wir sind mit ihm gestorben (Kol. 3,3). Aber damit will uns der Apostel nicht etwa bloß ermuntern, das Vorbild seines Todes gewissermaßen an uns zu Darstellung und Ausdruck zu bringen; sondern er erklärt uns, daß in dem Tode Christi eine solche Kraft wohnt, die nun in allen Christenmenschen sichtbar werden muß, wenn sie den Tod Christi an sich nicht nutzlos und fruchtlos machen wollen!

So empfangen wir also einen doppelten Segen von dem Tode und dem Begrabensein Christi: Die Befreiung vom Tode, dessen Leibeigene wir waren — und die Abtötung unseres Fleisches!

7. Die dood en begrafnis van Christus hou ’n dubbele weldaad in, naamlik die verlossing van die dood en die afsterwe van ons vlees.

Dan volg daar in die geloofsbelydenis dat Hy gesterwe het en begrawe is. Hierin kan ons weer sien hoe Hy Homself in alle opsigte in ons plek gestel het om die prys van ons verlossing te betaal. Die dood het ons onder sy juk vasgeknel gehou; Christus het Homself in ons plek aan die mag van die dood oorgegee om ons daarvan te verlos. So verstaan die apostel dit wanneer hy skryf dat Hy die dood vir almal gesmaak het.⁵⁵ Want deur te sterwe het Hy veroorsaak dat ons nie sal sterf nie, of - en dit is dieselfde - deur sy dood het Hy vir ons die lewe gekoop. Hy het egter ’n heeltemal ander dood as ons gesterwe, want Hy het Homself aan die dood oorgegee om as ’t ware daardeur opgeslurp te word, maar nie om in die dieptes daarvan verslind te word nie, maar eerder om die dood, waardeur ons uiteindelik verslind moes word, self te verslind; verder dat Hy Hom die dood laat ondergaan het, nie om deur die mag daarvan onderdruk te word nie maar eerder om die dood plat te vee wat ons bedreig het en ons alreeds onderdruk en vertrap het. Kortom: om hom wat oor die dood gesag gehad het (dit is die duiwel), deur die dood te 668 vernietig en dié wat deur die vrees vir die dood hulle hele lewe lank aan die slawerny van die dood onderworpe was, daarvan te bevry.⁵⁶ Sy dood het dit as eerste voordeel vir ons voortgebring. Die tweede voordeel daarvan is dat Hy ons in Homself laat deel en ons aardse ledemate dood, sodat dit in die toekoms geen uitwerking meer het nie, en dat Hy ons ou mens dood, sodat dit hierna geen krag of vrug meer het nie.

Watter doel dien sy begrafnis? Dit, naamlik, dat ons daarin sou deel en self in die sonde begrawe sou word. Want die apostel leer dat ons in dieselfde dood as Christus ingelyf is,⁵⁷ dat ons met Hom in die dood van die sonde begrawe is en dat die wêreld deur sy kruis vir ons gekruisig is en ons vir die wêreld,⁵⁸ en dat ons saam met Hom gesterf het.⁵⁹ Dan vermaan hy ons nie alleen om die voorbeeld van sy dood uitdruklik te volg nie, maar hy verklaar ook dat daarin die krag is wat in alle Christene na vore behoort te kom, tensy hulle sy dood waardeloos en vrugteloos wil maak.

So word daar in die dood en begrafnis van Christus dus ’n dubbele weldaad vir ons genot aan ons voorgehou, naamlik die verlossing van die dood, waarvan ons slawe was, en die afsterwe van ons vlees.

7. В Символе веры сказано, что Иисус Христос умер и погребён. Здесь снова можно отметить, что Он вернул за нас долг и этим заплатил цену нашего искупления. Смерть держала нас под своим игом. Иисус Христос покорился её могуществу, чтобы вырвать нас из неё. Это имеет в виду апостол, когда говорит, что Он вкусил смерть за всех (Евр 2:9). Ибо, умерев, он сделал так, что мы не умрём. Или, можно сказать, Иисус своею смертью приобрёл для нас жизнь. Хотя смерть его была иной, чем наша: Он как бы позволил ей овладеть Собою - однако не так, чтобы она поглотила Его, но чтобы поглотить её самоё, дабы она более не имела власти над нами, как имела до сих пор. Он добровольно оказался под её игом, но не затем, чтобы она поработила и уничтожила Его, но чтобы низвергнуть её беспредельное господство над нами. Наконец, Он умер, чтобы низложить имеющего державу смерти, то есть дьявола, и «избавить тех, которые от страха смерти чрез всю жизнь были подвержены рабству» (Евр 2:15).

Таков первый плод, который принесла нам смерть Иисуса Христа. Другой плод заключается в том, что своею чудесной силой она умерщвляет наши земные члены так, чтобы они не действовали сами по себе. Он умертвил живущего в нас ветхого человека, чтобы впредь он не проявлял своей злой силы и не порождал себе подобных. Символом этого является гроб Иисуса Христа: обращаясь к нему, мы умираем для греха. И когда апостол говорит, что мы погреблись в подобие смерти Христа, погреблись с Ним в смерть для греха (Рим 6:4-5), что его крестом для нас мир распят, а мы для мира (Гал 6:14), что мы умерли с Ним (Кол 3:3) - когда он говорит всё это, то не только стремится вдохновить нас на подражание Христовой смерти, но и показывает, что в ней сокрыта такая мощь, что она способна обнаружить себя во всех христианах, если только они не желают, чтобы смерть Искупителя оказалась бесплодной и бесполезной. В силу этого в смерти и гробе Иисуса Христа нам дарована двойная благодать: избавление от смерти и умерщвление плоти.

8. | Nec vero descensum ad inferos omittere convenit, in quo ad redemptionis effectum non parum est momenti. || ^bQuanquam enim ex veterum scriptis, particulam quae legitur in symbolo^c apparet non adeo fuisse olim in Ecclesiis usitatam¹: in tractanda tamen doctrinae summa locum ei dari necesse est: utpote quae rei maximae utile ac minime spernendum mysterium continet^d. || Sunt quidem et ex veteribus nonnulli qui eam non praetermittant^{e 2}. Unde coniicere licet, post aliquantum temporis insertam, non protinus, sed sensim Ecclesiis insuevisse. Id certe extra controversiam est, ex communi piorum omnium sensu fuisse desumptam: quando nemo est Patrum qui non in suis scriptis descensum Christi ad inferos commemoret, tametsi interpretatione diversa. Verum aut a quibus, aut quo primum tempore inserta fuerit, parum ad rem attinet. Potius hoc in symbolo animadvertendum ut plena et numeris omnibus absoluta fidei summa nobis constet^f, in quam nihil ingeratur nisi ex purissimo Dei verbo petitum. || Siquos porro impedit morositas ne in symbolum admittant³, || mox tamen planum fiet tanti interesse ad redemptionis nostrae summam ut ea praeterita multum ex mortis Christi fructu depereat^g. || Sunt etiam rursum qui opinentur, non aliquid novum hic dici, sed aliis verbis repeti quod prius de sepultura dictum fuerat: quandoquidem inferni vocabulum saepius in Scripturis 493 pro sepulchro ponatur^{a 1}. Quod de verbi significatione obtendunt, verum esse concedo, non raro pro sepulchro accipi infernum¹: sed eorum opinioni rationes duae repugnant, quibus ego facile adducor ut ab illis dissentiam. Quantae enim oscitantiae fuisset, rem minime difficilem verbis expeditis et claris demonstratam, obscuriore deinde verborum complexu indicare magis quam declarare? Nam quoties locutiones duae rem eandem exprimentes simul connectuntur, posteriorem esse prioris exegesin convenit. At vero qualis erit ista^b exegesis siquis ita loquatur, Quod Christus sepultus esse dicitur, significat ad inferos descendisse? Deinde non est verisimile, irrepere potuisse superfluam eiusmodi battologiam in compendium hoc, ubi summatim, quam fieri potest paucissimis verbis praecipua fidei capita notantur. Nec dubito quin mihi facile assentiantur^c quicunque rem ipsam paulo diligentius expenderint.

8. La descente aux enfers ne se doit point oublier en cest endroit, veu qu’elle emporte beaucoup à l’effect de nostre salut. Car combien qu’il semble par les escrits des Anciens, que cest article n’ait pas esté du tout en usage commun par les Eglises, si est-il necessaire de luy donner son reng pour bien expliquer la doctrine que nous traittons, veu qu’il contient un mystere grandement utile, et qui n’est point à mespriser. Dont on peut conjecturer qu’il a esté tantost apres le temps des Apostres adjousté: mais que petit à petit il est venu en usage. Quoy qu’il soit, cela est indubitable, qu’il a esté prins de ce que doyvent tenir et sentir tous vrays fideles. Car il n’y a nul des Peres anciens qui ne face memoire de la descente de Jesus Christ aux enfers: combien que ce soit en divers sens. Or ce n’est pas chose de grande consequence, de savoir par qui et en quel temps ceste sentence a esté inserée au Symbole: plustost il nous faut regarder d’avoir icy une pleine et entiere somme de nostre foy, en laquelle il ne defaille rien, et en laquelle il n’y ait rien proposé qui ne soit pris de la parolle de Dieu. Si toutesfois quelques uns sont empeschez par leur chagrin de ne la point admettre au Symbole, si verra-on par ce que nous avons tantost à dire, qu’en l’obmettant on retranche beaucoup du fruict de la mort et passion de Jesus Christ. L’exposition est diverse: car il y en a aucuns qui ne pensent pas qu’il soit icy rien dit de nouveau, mais seulement qu’en diverses parolles est repeté ce qui avoit esté dit auparavant de la sepulture: veu que souvent le nom d’Enfer est pris pour sepulchre. Touchant ce qu’ils pretendent de la signification du mot, je leur confesse estre vray qu’au lieu de sepulchre souvent on trouvera le nom d’Enfer estre pris: mais il y a deux raisons lesquelles contreviennent à leur opinion, qui me semblent estre suffisantes pour la conveincre. Car c’eust esté une chose de grand loisir, apres avoir clairement et par parolles familieres demonstré une chose laquelle n’a nulle difficulté en soy, de la repeter par parolles beaucoup plus obscures. Car quand on conjoint deux locutions pour signifier une mesme chose, il convient que la seconde soit comme declaration de la premiere. Or quelle declaration sera cela, si nous voulons exposer que c’est à dire la sepulture de Jesus Christ, de dire qu’il est descendu aux enfers? Davantage, il n’est vray semblable qu’en ce sommaire, où les principaux articles de nostre foy sont brievement et en peu de parolles compris, l’Eglise ancienne ait voulu mettre une chose ainsi superflue et sans propos, laquelle n’eust point eu de lieu en beaucoup plus long traité. Et ne doute pas que ceux qui examineront la chose de pres, n’accordent avec moy.

8. But it is not right to omit his “descent into hell,” which is of no small importance towards the accomplishment of redemption. For though it appears from the writings of the ancients, that this article of the Creed was not always in common use in the churches, yet in discussing a system of doctrine, it is necessary to introduce it, as containing a mystery highly useful, and by no means to be despised. Indeed, there 463 are some of the ancients who do not omit it. Hence we may conjecture that it was inserted a little after the days of the apostles, and was not immediately but gradually received in the churches. This at least cannot be controverted, that it was agreeable to the general opinion of all the faithful; since there is not one of the fathers, who does not mention in his writings the descent of Christ into hell, though they explain it in different senses. But by whom, or at what period, it was first inserted, is of little consequence; it is of more importance that the Creed should present us a full and complete summary of faith, into which nothing should be inserted, but what is taken from God's most holy word. Yet if any morosely refuse to admit it into the Creed, it shall presently be proved to be so necessary to the perfection of our redemption, that the omission of it considerably lessens the benefit of the death of Christ. Some, again, are of opinion, that this clause contains nothing new, but is only a repetition, in other words, of what had before been said respecting his burial; because the word here rendered “hell” is frequently used in the Scriptures to signify the grave. I admit the truth of their observation respecting the signification of this word, that it is frequently to be understood of the “grave;” but their opinion is opposed by two reasons, which easily induce me to dissent from them. For what extreme carelessness it would betray, after a plain fact had been stated in the most explicit and familiar manner, to assert it a second time in an obscure combination of words calculated rather to perplex than to elucidate it! For when two phrases expressive of the same thing are connected together, the latter ought to be an explanation of the former. But what an explanation would this be, if one were to express it thus: “When Christ is said to have been buried, the meaning is, that he descended into hell!” Besides, it is not probable that such a superfluous tautology could have found its way into this compendium, in which the principal articles of faith are summarily expressed with the utmost possible brevity. And I doubt not, that all who have considered this point with any attention will easily assent to what I have advanced.

8. Of the descent into hell. This article gradually introduced into the Church. Must not be rejected, nor confounded with the previous article respecting burial.

Here we must not omit the descent to hell, which was of no little importance to the accomplishment of redemption. For although it is apparent from the writings of the ancient Fathers, that the clause which now stands in the Creed was not formerly so much used in the churches, still, in giving a summary of doctrine, a place must be assigned to it, as containing a matter of great importance which ought not by any means to be disregarded. Indeed, some of the ancient Fathers do not omit it,¹ and hence we may conjecture, that having been inserted in the Creed after a considerable lapse of time, it came into use in the Church not immediately but by degrees.² This much is uncontroverted, that it was in accordance with the general sentiment of all believers, since there is none of the Fathers who does not mention Christ’s descent into hell, though they have various modes of explaining it. But it is of little consequence by whom and at what time it was introduced. The chief thing to be attended to in the Creed is, that it furnishes us with a full and every way complete summary of faith, containing nothing but what has been derived from the infallible word of God. But should any still scruple to give it admission into the Creed, it will shortly be made plain, that the place which it holds in a summary of our redemption is so important, that the omission of it greatly detracts from the benefit of Christ’s death. There are some again who think that the article contains nothing new, but is merely a repetition in different words of what was previously said respecting burial, the word Hell (Infernis) being often used in Scripture for sepulchre. I admit the truth of what they allege with regard to the not infrequent use of the term infernos for sepulchre; but I cannot adopt their opinion, for two obvious reasons. First, What folly would it have been, after explaining a matter attended with no difficulty in clear and unambiguous terms, afterwards 442to involve rather than illustrate it by clothing it in obscure phraseology? When two expressions having the same meaning are placed together, the latter ought to be explanatory of the former. But what kind of explanation would it be to say, the expression, “Christ was buried”, means, that “he descended into hell”? My second reason is the improbability that a superfluous tautology of this description should have crept into this compendium, in which the principal articles of faith are set down summarily in the fewest possible number of words. I have no doubt that all who weigh the matter with some degree of care will here agree with me.

8. Het past ook niet zijn nederdaling ter helle over te slaan, die voor de volbrenging van de verlossing van niet weinig gewicht is. Want ofschoon uit de geschriften der ouden blijkt, dat dit onderdeel, dat in de geloofsbelijdenis gelezen wordt, oudtijds in de kerken niet zozeer gebruikelijk geweest is, is het toch nodig bij de behandeling van de hoofdsom der leer er plaats aan toe te kennen, aangezien het een nuttige en allerminst te versmaden verborgenheid van een grote zaak inhoudt. Er zijn ook sommigen van de ouden, die het niet overslaan. Daaruit mag men gissen, dat het na enige tijd ingevoegd en niet terstond, maar langzamerhand in de kerken in gebruik gekomen is. Dit is in ieder geval buiten kijf, dat het aan het gemeenschappelijk gevoelen van alle vromen ontleend is, aangezien er niemand der vaderen is, die niet in zijn geschriften melding maakt van Christus' nederdaling ter helle, zij het dan ook met verschillende uitlegging. Maar het doet weinig ter zake, door wie of wanneer het voor het eerst ingevoegd is. Hierop moet veeleer in de artikelen des geloofs gelet worden, dat daarin een volle en in alle op zichten volkomen hoofdsom des geloofs vervat zij, waarin niets wordt ingelast dan wat genomen is uit het zeer zuivere woord Gods. Indien verder sommigen door eigenzinnigheid verhinderd worden het in de geloofsbelijdenis toe te laten, zal toch weldra duidelijk worden, dat het van zo groot belang is voor het geheel der verlossing, dat, wanneer men het voorbijgaat, veel van de vrucht van Christus' dood verloren gaat. Ook zijn er wederom, die menen, dat hier niets nieuws gezegd wordt, maar dat met andere woorden herhaald wordt, wat eerst over de begrafenis gezegd was, aangezien het woord hel meermalen in de Schrift gezet wordt voor graf. Wat zij voorwenden aangaande de betekenis van het woord, dat erken ik als waar, namelijk, dat niet zelden voor graf het woord hel gebruikt wordt; maar tegen hun mening verzetten zich twee redenen, door welke ik er gemakkelijk toe gebracht word het niet met hen eens te zijn. Want van hoe grote onachtzaamheid zou het getuigd hebben een zaak, die allerminst moeilijk is en die met heldere en duidelijke woorden is aangeduid, daarna nog eens, maar dan met duisterder woorden meer aan te wijzen dan te verklaren? Want wanneer twee uitdrukkingen, die dezelfde zaak uitdrukken, saam verbonden worden, dan moet de tweede de uitlegging zijn van de eerste. Maar wat zal dat voor een uitlegging zijn, wanneer iemand aldus spreekt: dat van Christus gezegd wordt, dat Hij begraven is, betekent, dat Hij ter helle gedaald is? Vervolgens is het niet waarschijnlijk, dat een dergelijke overtollige verdubbeling heeft kunnen insluipen in dit kort begrip, waarin de voornaamste hoofdstukken des geloofs in hoofdzaak en met zo weinig mogelijk woorden worden aangetekend. En ik twijfel niet of zij, die de zaak zelf een weinig nauwkeuriger overwogen zullen hebben, zullen het gemakkelijk met me eens zijn.

8. "Abgestiegen zur Hölle" (8-12) Stellung im Glaubensbekenntnis

Aber man darf auch das „Abgestiegen zur Hölle“ nicht übergehen; denn auch darin liegt Wichtiges zur Erfüllung des Erlösungswerks beschlossen. Aus den Schriften der alten Kirchenlehrer geht zwar hervor, daß dieses Stück des Glaubensbekenntnisses damals in der Kirche nicht eben sehr stark vertreten worden ist. Aber wenn man das Ganze der Lehre darstellen will, so muß auch dies Stück seinen Platz erhalten; denn es tritt uns hier ein heilsames und nicht zu verachtendes Geheimnis entgegen. Auch unter den alten Kirchenlehrern sind einige, die es nicht übergehen. Daraus läßt sich die Vermutung ableiten, daß dies Stück erst später eingefügt und nicht sofort, sondern erst allmählich zu kirchlicher Lehrgeltung gelangt ist. Aber außer Zweifel steht doch, daß das Lehrstück aus der allgemeinen Überzeugung der Gläubigen heraus zur Geltung gekommen ist; denn unter den Kirchenvätern befindet sich keiner, der dies „Abgestiegen zur Hölle“ nicht irgendwie erwähnte — wenn auch die Auslegung sehr verschieden ist. Auch trägt es ja zur Sache wenig bei, von wem und zu welcher Zeit diese Lehre in das Bekenntnis eingefügt worden ist. Wir müssen um so mehr bei der Betrachtung des Glaubensbekenntnisses darauf sehen, daß es wirklich alle wesentlichen Stücke des Glaubens enthält, und daß ihm nichts beigemischt wird, das nicht aus dem reinsten Wort Gottes geschöpft ist. Es gibt gewiß Leute, die sich hartnäckig weigern, diese Aussage zum Glaubensbekenntnis hinzuzunehmen; aber es wird bald deutlich werden, welche große Bedeutung sie für die Gesamterkenntnis unserer Erlösung hat: würde man sie übergehen, so würde der Tod Christi für uns viel von seiner Segenswirkung verlieren. Auf der anderen Seite gibt es wieder Theologen, die der Meinung sind, hier werde überhaupt nichts Neues gesagt, sondern nur mit anderen Worten der Artikel von dem Begrabensein Christi wiederholt; der Ausdruck „Hölle“ stehe ja in der Schrift mehrfach an Stelle von „Grab“! Ich gebe zu: was man über die Bedeutung des Wortes sagt, ist richtig: es wird tatsächlich oft Hölle statt Grab gesetzt. Aber gegen die damit verbundene Anschauung sprechen doch zwei Gründe, die mich veranlassen, die „Höllenfahrt“ Christi von seinem Begräbnis zu unterscheiden. Es wäre nämlich (einerseits) eine große Weitschweifigkeit gewesen, eine ganz einfache Sache, die man noch dazu mit klaren und einleuchtenden Worten ausgedrückt hat, nun nachher mit einer wesentlich schwierigeren Aussage mehr anzudeuten, als eigentlich zu erklären! Denn wenn man zweierlei 320 Ausdrücke, die sich auf die gleiche Sache beziehen, nebeneinander aufführt, so soll doch in der Regel der zweite den ersten näher erläutern. Aber was wäre das für eine Erläuterung, wenn man sagen wollte: ‚Christus ist begraben worden’ und das heißt: ‚er ist niedergefahren zur Hölle’? Dann ist es aber auch (anderseits) unwahrscheinlich, daß eine derartige unnötige Wiederholung in das Glaubensbekenntnis hätte eindringen können; denn es werden doch hier in zusammenfassender Weise mit möglichst wenig Worten die Hauptstücke des Glaubens aufgeführt! Ich glaube, wer die Sache selbst einigermaßen genau überlegt, der wird mir recht geben.

8. Die manier waarop Christus se neerdaal na die hel verstaan moet word⁶⁰

Ons moet egter nie sy neerdaal na die hel agterweë laat nie, want in sy verlossingswerk is dit van groot belang. Hoewel dit na aanleiding van die geskrifte van die ou skrywers trouens blyk dat die artikel in die geloofsbelydenis eertyds nie so algemeen in die kerk in gebruik was nie, moet in die behandeling van ’n samevatting van die leer tog daarvoor plek ingeruim word.⁶¹ Die artikel sluit trouens ’n geheimenis in van ’n belangrike saak wat nuttig is en glad nie in die wind geslaan moet word nie. Daar is wel party van die ou skrywers wat die artikel nie buite rekening laat nie.⁶² Hieruit kan ons aflei dat die artikel nie dadelik nie 669 maar eers later ingevoeg is⁶³ en dat dit geleidelik in die kerk veld gewen het. Dit staan in elk geval bo alle teenspraak dat die artikel aan die algemene gevoel van al die vroom mense ontleen is, want daar is nie een van die kerkvaders wat nie in sy geskrifte die neerdaal van Christus na die hel vermeld nie, hoewel elkeen daaraan ’n ander vertolking gee. Dit is egter vir die onderwerp van weinig belang deur wie of wanneer dit eerste ingevoeg is. Ons moet in die geloofsbelydenis eerder daarop let dat die som van ons geloof volledig en in alle opsigte vir ons volmaak daar voorkom waarin niks anders ingevoer mag word as net dit wat uit die volkome suiwere Woord van God geput is nie. As sommige mense se eiesinnigheid hulle verhinder om die artikel in die geloofsbelydenis op te neem,⁶⁴ sal dit nogtans weldra duidelik word dat dit vir die geheel van ons verlossing van soveel waarde is dat as ons dit agterweë sou laat, baie van die vrug van Christus se sterwe vir ons verlore sou gaan. Aan die ander kant is daar mense wat meen dat hier nie iets nuuts gesê word nie maar dat net met ander woorde herhaal word wat tevore reeds in verband met sy begrafnis gesê is, omdat die woordjie hel baie dikwels in die Skrifte in plaas van graf gestel word.⁶⁵ Ek gee toe dat hulle verklaring van die woord se betekenis reg is en dat ons onder die woord hel dikwels graf moet verstaan. Twee redes druis egter teen hulle opvatting in, waardeur ek maklik beînvloed word om van hulle te verskil. Want ‘n  toonbeeld van hoe ’n groot onverskilligheid sou dit nie wees om ’n onderwerp wat glad nie moeilik is nie en met voor die hand liggende en duidelike woorde toegelig is, dan met ’n baie duisterder ineenstrengeling van woorde aan te dui eerder as om dit te verklaar nie? Want elke keer wanneer twee segswyses dieselfde onderwerp uitdruk en met mekaar verbind word, moet die laaste uitdrukking ’n verklaring van die eerste wees. Maar wat se soort verklaring sou dit nou wees as iemand sou sê: “Dat Christus begrawe is, gee te kenne dat Hy na die hel neergedaal het”? Verder is dit onwaarskynlik dat so ’n oortollige geklets in hierdie samevatting, waar puntsgewys sover moontlik met baie min woorde die 670 hoofpunte van die geloof aangestip word, kon insluip. Ek twyfel ook nie dat almal wat die onderwerp ’n bietjie versigtiger oorweeg het, maklik met my sou saamstem nie.

8. Здесь следует сказать о сошествии Иисуса Христа в ад, ибо это было весьма важно для нашего спасения. Хотя из писаний древних можно заключить, что это событие принималось не всеми церквами (одно из самых ранних упоминаний об этой доктрине содержится в "Церковной истории" Сократа II, 37 (MPG, LXVII, 280), где речь идёт о синоде, проходившем в 359 г. в Никее Фракийской), нам необходимо уделить ему должное внимание, чтобы яснее истолковать излагаемое нами учение. Ибо событие это содержит благотворную тайну, которой недопустимо пренебрегать. Можно предположить, что рассказ о нём появился после эпохи апостолов и постепенно стал всеобщим достоянием. Но как бы то ни было, несомненно, что отныне его должны принимать и глубоко переживать все истинно верующие люди.

Ведь среди древних отцов нет ни одного, кто бы не вспоминал о сошествии Иисуса Христа в ад, хотя и в разных смыслах. Кем и когда упоминание о нём было включено в Апостольский символ веры, не имеет особенного значения. Гораздо важнее то, чтобы мы видели в нём полное и целостное выражение нашей веры, в котором не должно быть никаких пробелов и ничего такого, что не опиралось бы на Слово Божье. Если же кому-либо его упрямство мешает принять это положение Символа, то мы покажем, что, исключая его, такой человек отказывается от многих плодов смерти и страданий Иисуса Христа.

Это событие излагается по-разному. Некоторые полагают, что в нём нет ничего нового, но лишь в других выражениях повторено то, что ранее было сказано о погребении и о гробе, поскольку слово «ад» часто используется в значении «могила» (sepulchre). С тем, что касается слова, я согласен: вместо слова «могила» часто встречаются слова «преисподняя» или «ад». Но есть два соображения, которые опровергают эту точку зрения и которые представляются мне вполне убедительными.

Дополнять ясные и понятные каждому слова, обозначающие вещь, которая сама по себе проста и общеизвестна, словами гораздо более неясными и туманными - совершенно пустое занятие. Когда одну и ту же вещь называют двумя разными словами, то второе обычно поясняет первое. А какое пояснение в том, если мы, желая сказать, что речь идёт о гробе Иисуса Христа, добавим, что Он снизошёл в ад? Кроме того, маловероятно, что в краткое изложение, где небольшим числом слов отражены основные положения нашей веры, древняя Церковь пожелала включить излишнюю и не слишком удобоваримую вещь, которой не нашлось места в гораздо более объёмистых писаниях. Поэтому не стоит сомневаться, что те, кто исследует этот предмет основательнее, согласятся со мной.

9. | Alii secus interpretantur, quod Christus descenderit ad animas Patrum qui sub Lege mortui erant^d, ut nuntium peractae redemptionis perferret, ac erueret eas ex carcere, ubi inclusae tenebantur²: et huc perperam trahunt testimonia ex Psalmo, quod portas aereas et vectes ferreos fregerit [Psal. 107.^e b. 16]. Item ex Zacharia, quod redemerit vinctos e puteo in quo non erat aqua [Zach. 9. c. 11]. Verum quum Psalmus, eorum liberationes praedicet qui in longinquis regionibus capti in vincula coniiciuntur: Zacharias autem profundo et arido puteo vel abysso comparet cladem Babylonicam in qua demersus erat populus: et simul doceat, totius Ecclesiae salutem esse exitum a profundis inferis: nescio qui factum sit ut posteritas locum putaret esse subterraneum, cui affinxit nomen limbi^{f 3}; || 494 sed haec^a fabula tametsi magnos authores habet¹, et hodie quoque a multis serio pro veritate defenditur², nihil tamen quam fabula est. || Nam concludere in carcere mortuorum animas puerile est: Christi autem animam illuc descendere ut eas manumitteret, quid opus fuit? || Libenter equidem fateor, Christum ipsis illuxisse virtute sui Spiritus: ut gratiam, quam spe^b gustaverant duntaxat, mundo fuisse tunc exhibitam agnoscerent³. Et probabili ratione huc aptari potest Petri locus, ubi dicit Christum venisse, ac praedicasse spiritibus qui in specula erant [1. Pet. 3. d. 19] (carcerem vertunt communiter)⁴; nam et contextus eo nos ducit, fideles qui ante id tempus defuncti fuerant, consortes fuisse eiusdem nobiscum gratiae: quia vim mortis inde amplificat quod ad mortuos usque penetraverit, dum piae animae eius visitationis, quam sollicite expectaverant praesenti aspectu sunt potitae: contra, reprobis clarius^c patuit se excludi ab omni salute. Quod autem Petrus non tam distincte loquitur, non ita accipiendum est quasi nullo discrimine pios simul et impios permisceat: sed tantum docere vult communem utrisque fuisse mortis Christi sensum^d. 495

9. Les autres l’interpretent diversement: c’est que Christ est descendu aux ames des Peres qui estoyent ja auparavant decedez pour leur apporter le message de leur redemption, et les retirer de la chartre, où elles estoyent tenues enserrées. Pour colorer leur fantasie, ils tirent par les cheveux quelques tesmoignages: comme du Pseaume, qu’il a brisé les portes d’airain, les verroux de fer. Item de Zacharie, qu’il a retiré les prisonniers du puits où il n’y avoit point d’eau (Ps. 107:16; Zach. 9:11). Or le Pseaume raconte les delivrances de ceux qui en voyageant sont tenus captifs en pais estrange. Zacharie accompare le bannissement du peuple à un abysme sec et profond, pource qu’il estoit comme ensevely en Babylone. Comme s’il disoit, que le salut de toute l’Eglise sera comme une sortie du profond d’enfer. Je ne say comment il s’est fait qu’on a pensé que ce fust quelque caverne sous terre à laquelle on a attribué le nom de Limbe. Mais ceste fable, combien qu’elle ait des autheurs renommez, et qu’aujourdhuy encore plusieurs la defendent comme article de foy, n’est rien que fable. Car d’enclorre les ames des trespassez en une prison, c’est chose puerile. Davantage, quel besoin estoit-il que Jesus Christ descendist là pour les en arracher? Je confesse volontiers que Jesus Christ les a esclairez en la vertu de son Esprit, afin qu’ils cogneussent que la grace qu’ils avoyent seulement goustée en espoir, estoit manifestée au monde. Et n’est pas impertinent d’appliquer à ce propos la sentence de sainct Pierre, où il dit que Jesus Christ est venu, et a presché aux esprits qui estoyent non pas (à mon advis) en une prison (1 Pierre 3:19), mais comme faisans le guet en une tour. Car le fil du texte nous meine là aussi, que les fideles qui estoyent morts devant ce temps là, estoyent compagnons avec nous d’une mesme grace: veu que l’intention de l’Apostre est d’amplifier la vertu de la mort de Jesus Christ, en ce qu’elle est parvenue jusques aux morts, quand les ames fideles ont joui comme à veue d’œil, de la visitation qu’elles avoyent attendu en grand souci et perplexité: au contraire, qu’il a esté notifié aux reprouvez qu’ils estoyent exclus de toute esperance. Or ce que sainct Pierre ne parle pas distinctement des uns et des autres, il ne le faut pas tellement prendre comme s’il les mesloit ensemble et indifferemment: mais il a voulu seulement montrer, que tous ont senti et cogneu combien la mort de Jesus Christ estoit vertueuse.

9. Others give a different interpretation; that Christ descended to the souls of the fathers who had died under the law, for the purpose of announcing the accomplishment of redemption, and liberating them from the prison in which they were confined. To this purpose they pervert a passage in the psalms, that “he hath broken the gates of brass, and cut the bars of iron in sunder;”¹²⁹⁰ and another in Zechariah, “I have sent forth thy prisoners out of the pit wherein is no 464 water.”¹²⁹¹ But since the Psalmist celebrates the liberation of those who are suffering captivity and imprisonment in distant countries; and Zechariah compares the destruction in which the people had been overwhelmed in Babylon, to a dry pit or abyss; and at the same time suggests, that the salvation of the whole Church is a deliverance from the abysses of hell; I know not how it came to pass, that posterity should imagine a subterraneous cavern, to which they have given the name of Limbus. But this fable, although it is maintained by great authors, and even in the present age is by many seriously defended as a truth, is after all nothing but a fable. For to confine the souls of the dead in a prison, is quite puerile; but what necessity was there for Christ to descend thither in order to liberate them? I freely confess, indeed, that Christ illuminated them by the power of his Spirit; that they might know that the grace, which they had only tasted by hope, was then exhibited to the world. And probably to this we may accommodate that passage of Peter, where he says, that Christ “went and preached unto the spirits who were keeping watch as in a tower.”¹²⁹² This is generally rendered “the spirits in prison,” but I conceive improperly. The context also gives us to understand, that the faithful who had died before that time, were partakers of the same grace with us. For the apostle amplifies the efficacy of the death of Christ from this consideration, that it penetrated even to the dead; when the souls of the faithful enjoyed the present view of that visitation which they had been anxiously expecting; whilst, on the contrary, it was more clearly discovered to the reprobate, that they were excluded from all salvation. But since Peter has not spoken in this distinct manner of the pious and the impious, we must not understand him as confounding them all together, without any discrimination. He only designs to inform us, that the knowledge of the death of Christ was common to them both.

9. Absurd exposition concerning the Limbus Patrum. This fable refuted.

Others interpret differently—viz. That Christ descended to the souls of the Patriarchs who died under the law, to announce his accomplished redemption, and bring them out of the prison in which they were confined. To this effect they wrest the passage¹ in the Psalms “He hath broken the gates of brass, and cut the bars of iron in sunder.” (Ps. 107:16); and also the passage in Zechariah, “I have sent forth thy prisoners out of the pit wherein is no water,” (Zech. 9:11). But since the psalm foretells the deliverance of those who were held captive in distant lands, and Zechariah comparing the Babylonish disaster into which the people had been plunged to a deep dry well or abyss, at the same time declares, that the salvation of the whole Church was an escape from a profound pit, I know not how it comes to pass, that posterity imagined it to be a subterraneous cavern, to which they gave the name of Limbus. Though this fable has the countenance of great authors, and is now also seriously defended by many as truth,² it is nothing but a fable. To conclude from it that the souls of the dead are in prison is childish. And what occasion was there that the soul of Christ should go down thither to set them at liberty? I readily admit that Christ illumined them by the power of his Spirit, enabling them to perceive that the grace of which they had only had a foretaste was then manifested to the world. And to this not improbably the passage of Peter may be applied, wherein he says, that Christ “went and preached to the spirits that were in prison,” (or rather “a watch-tower”) (I Pet. 3:19). The purport of the context is, that believers who had died before that time were partakers of the same grace with ourselves: for he celebrates the power of Christ’s death, in that he penetrated even to the dead, pious souls obtaining an immediate view of that visitation for which they had anxiously waited; while, on the other hand, the reprobate were more clearly convinced that they were completely excluded from salvation. Although the passage in Peter is not perfectly definite, we 443must not interpret as if he made no distinction between the righteous and the wicked: he only means to intimate, that the death of Christ was made known to both.

9. Anderen leggen het anders uit, namelijk zo, dat Christus nedergedaald is tot de zielen der vaderen, die onder de wet gestorven waren, om de tijding van de volbrachte verlossing te brengen, en hen te bevrijden uit de kerker, waarin ze gesloten gehouden worden; en hierop betrekken ze verkeerdelijk de getuigenissen uit de Psalm (Ps. 107:16) dat Hij de koperen deuren en de ijzeren grendelen verbroken heeft. Evenzo uit Zacharia (Zach. 9:11) dat Hij de gebondenen uit de kuil, waarin geen water was, heeft verlost. Maar daar de psalm spreekt van de verlossingen van hen, die in verafgelegen streken gevangen en in boeien geslagen worden, en Zacharia de Babylonische gevangenschap vergelijkt met een diepe, droge kuil of afgrond, waarin het volk gezonken was, en tevens leert, dat de redding der ganse kerk is een uitgang uit een diepe hel, weet ik niet hoe het gekomen is, dat men later meende, dat er een onderaardse plaats was, waaraan men de naam limbus gaf. Maar ofschoon deze fabel grote zegslieden heeft, en ook tegenwoordig door velen in ernst als waarheid verdedigd wordt, is ze toch niets dan een fabel. Want de zielen der doden in een kerker te sluiten, is kinderlijk; en waartoe was het nodig, dat Christus' ziel daarheen afdaalde om ze vrij te maken? Ik erken wel gaarne, dat Christus hun verschenen is door de kracht zijns Geestes, opdat zij zouden weten, dat de genade, die zij slechts gesmaakt hadden in hoop, toen aan de wereld is geopenbaard. En met waarschijnlijkheid kan hierop toegepast worden de plaats van Petrus (1 Petr. 3:19) waar hij zegt, dat Christus gekomen is en gepredikt heeft de geesten, die in het wachthuis (gemeenlijk vertaalt men gevangenis) waren. Want ook het tekstverband wijst er ons op, dat de gelovigen, die voor die tijd gestorven waren, mededeelgenoten zijn geweest met ons aan dezelfde genade; want de apostel vergroot de kracht van Christus' dood daardoor, dat ze tot de doden toe is doorgedrongen daar de vrome zielen de daadwerkelijke aanschouwing hebben ontvangen van die bezoeking, welke zij met spanning hadden verwacht, daarentegen de verworpenen duidelijker is gebleken, dat zij van alle zaligheid werden uitgesloten. En dat Petrus niet zo onderscheidenlijk spreekt, moet niet zo opgevat worden, alsof hij zonder enig onderscheid de vromen en de goddelozen met elkaar vermengde; maar hij wil slechts leren, dat de waarneming van Christus' dood beiden gemeenschappelijk geweest is.

9. Christus in der Unterwelt?

Andere dagegen legen dieses Stück des Glaubensbekenntnisses ganz anders aus. Sie sagen, Christus sei hinabgestiegen zu den Seelen der Väter, die unter dem Gesetz verstorben waren, um ihnen die Botschaft von der vollbrachten Erlösung zu bringen und sie aus dem Gefängnis herauszuführen, in das sie eingeschlossen waren. In dieser Richtung mißdeuten sie dann solch ein Psalmwort wie: „Er zerbrach eherne Tore und eiserne Riegel“ (Ps. 107,16) oder auch das Wort des Sacharja: „Auch lasse ich ... los deine Gefangenen aus der Grube, darin kein Wasser ist“ (Sach. 9,11; Calvin zitiert in der 3. Person). Aber in dem Psalm wird in Wirklichkeit denen, die in weiter Ferne in Knechtschaft gehalten werden, die Befreiung angekündigt, und Sacharja versteht unter der tiefen und wasserleeren Grube oder dem Abgrund die Gefangenschaft in Babel, in der das Volk steckte. Zugleich stellt Sacharja das Heil der Kirche überhaupt als Errettung aus unergründlicher Tiefe dar. Ich sehe also gar nicht, wie man dann in späterer Zeit hier an einen unterirdischen Ort denken konnte, dem man noch den Namen „limbus“ gab. Obgleich diese Fabel von berühmten Leuten erdacht ist und auch heute noch von vielen ernstlich als Wahrheit verteidigt wird, so ist sie doch eben bloß eine Fabel. Es ist kindisch, die Seelen der Verstorbenen in ein Gefängnis eingesperrt zu denken. Und wozu war es dann nötig, daß Christi Seele dahin abstieg, um sie in Freiheit zu setzen?

Ich gebe aber gern zu, daß Christus diesen Entschlafenen in der Kraft seines Geistes leuchtend erschienen ist, damit sie erkannten, daß die Gnade, die sie bloß in der Hoffnung geschmeckt hatten, nun der Welt offenbar sei. Möglicherweise kann man darauf auch die Stelle im 1. Petrusbrief beziehen: „In demselben ist er auch hingegangen und hat gepredigt den Geistern auf der Wacht“; wobei man gewöhnlich übersetzt: „im Gefängnis“ (1. Petr. 3,19). Der Zusammenhang führt uns darauf, daß die Gläubigen, die vor jener Zeit verstorben waren, mit uns doch der gleichen Gnade teilhaftig sind. Denn der Apostel will die Kraft des Todes Christi besonders rühmen und begründet das darin, daß sie ja bis zu den Verstorbenen hindurchgedrungen ist: da haben dann die Frommen sein Erscheinen, auf das sie schon lange voll Sehnsucht gewartet hatten, als etwas Gegenwärtiges erlebt, und den Gottlosen ist um so mehr offenbar geworden, daß sie von allem Heil ausgeschloffen sind. Petrus redet aber nicht so deutlich. Man wird das nicht so verstehen dürfen, als ob er Gläubige und Ungläubige ohne Unterschied durcheinanderwürfe; er will nur lehren daß beide gleichermaßen vom Tode Christi Kenntnis erlangt haben.

9. ’n Weerlegging van die Roomse opvatting dat Christus neergedaal het na die siele van die aartsvaders om hulle uit die gevangenis te verlos

Sommige verklaarders het weer ’n ander opvatting, naamlik dat Christus neergedaal het na die siele van die aartsvaders wat onder die wet gesterf het, om aan hulle te berig dat die verlossing volbring is en om hulle siele uit die kerker waarin hulle gevange was, te verlos.⁶⁶ Verkeerdelik haal hulle die getuienis hiervoor uit die Psalm waar gesê word dat Hy koperdeure en ysterskarniere gebreek het.⁶⁷ Net so uit Sagaria dat Hy die gevangenes verlos het uit die put waarin geen water was nie.⁶⁸ Wanneer die psalmis die verlossing verkondig van die mense wat in verafgeleë landstreke gevangenes is wat in kettings geboei is, en Sagaria die ramp vergelyk met n bodemlose droë put of ’n afgrond waarin die volk versonke was, en terselfdertyd leer dat die verlossing van die hele kerk n uitgang uit die diepte van die hel is, weet ek nie hoe dit moontlik is dat die nageslag kon dink dat daar ’n plek onder die aarde is wat hulle die voorhel genoem het nie.⁶⁹ Maar hoewel hierdie fabel belangrike segsmanne het⁷⁰ en dit vandag nog ernstig deur baie skrywers as die waarheid verdedig word,⁷¹ is dit tog niks meer as ’n blote fabel nie. Want dit is ’n kinderagtige versinsel om die siele van dooies in ’n tronk toe te 671 sluit. Waarom moes Christus se siel dan daarheen neerdaal om hulle vry te stel? Ek erken wel met graagte dat Christus hulle met die krag van sy Gees bestraal het, sodat hulle kon weet dat die genade waaraan hulle deur te hoop slegs geproe het, toe aan die wêreld geopenbaar is.⁷² ’n Verwysing in Petrus kan op aanneemlike grond hierby aangepas word, waar hy sê dat Christus gekom het en dat Hy die Woord verkondig het vir die geeste wat in die wagtorings of, volgens die algemene vertalings, in die tronk was.⁷³ Want die verband lei ons ook daarheen dat die gelowiges wat voor die tyd gesterwe het, in dieselfde genade as ons gedeel het. Hy vergroot immers die krag van sy dood in so ’n mate dat dit tot by die dooies deurgedring het, totdat vroom siele sy besoek, waarop hulle so sorgsaam gewag het, daadwerklik sien en verkry. Aan die ander kant was dit vir die verwerptes baie duidelik dat hulle van die saligheid uitgesluit word. Ons moet die feit dat Petrus dit egter nie so uitdruklik sê nie, nie so opneem asof hy vroom mense en goddeloses sonder onderskeid saamvoeg nie, maar hy wil slegs leer dat albei saam van die dood van Christus bewus was.

9. Другие толкуют это событие иначе: Иисус Христос снисшёл к душам ранее почивших отцов, чтобы принести им весть об искуплении и освободить их из узилища, куда они были заключены. Стремясь приукрасить свою фантазию, они притягивают за уши некоторые свидетельства, например, из псалма, где говорится: «Он сокрушил врата медные и вереи железные сломил» (Пс 106/107:16), а также из Захарии, сказавшего: «Я освобожу узников твоих изо рва, в котором нет воды» (Зах 9:11). Но в псалме рассказывается о спасении путников, пленённых в чужой стране. А Захария сравнивает изгнание еврейского народа с глубокой безводной пропастью, потому что он был словно заживо погребён в Вавилоне, и как бы предрекает, что спасение всей Церкви будет подобно исходу из бездны ада. Я не знаю, как случилось, что её стали представлять в виде подземной дыры, которой дали название «лимб». Но эта басня, хотя её авторы пользуются большим уважением и некоторые люди до сих пор отстаивают её как элемент веры, остаётся всего лишь басней. Ибо заключать души умерших в некую тюрьму - это ребяческая выдумка. И зачем было Иисусу Христу спускаться туда, чтобы их освободить?

Я охотно признаю, что Иисус Христос просветил их силой своего Духа, дабы они узнали, что благодать, которую они едва лишь вкусили в надежде, уже явлена в мире. Будет достаточно обоснованно отнести сюда высказывание св. Петра о том, что Иисус Христос пришёл проповедовать духам, которые находились (по моему мнению) не в темнице, а как бы в сторожевой башне (1 Пет 3:19). Ибо нить рассуждений апостола приводит к выводу, что верующие, которые умерли прежде, стали вместе с нами причастниками той же благодати. Намерение св. Петра состояло в том, чтобы показать всё величие силы Иисуса Христа, показать, что она достигает и мёртвых и что души верующих словно собственными глазами видят посещение, которого они ожидали в смятении и тревоге. Напротив, отверженные получают подтверждение, что у них отнята всякая надежда. То, что св. Петр не говорит о тех и других отдельно, не следует истолковывать в том смысле, что он их смешивает, не делая между ними никакого различия. Он только хочет показать, что все ощутили и познали, насколько сильна и благодетельна смерть Иисуса Христа.

10. | Verum de Christi descensu ad inferos seposita ratione symboli, || certior^a expositio quaerenda est: et nobis ex Dei verbo constat non modo sancta et pia, sed plena quoque eximiae consolationis. Nihil actum erat si corporea tantum morte defunctus fuisset Christus: || sed operae simul pretium erat ut divinae ultionis severitatem sentiret: quo et irae ipsius intercederet, et satisfaceret iusto iudicio. Unde etiam eum oportuit^b cum inferorum copiis aeternaeque mortis horrore, quasi consertis manibus, luctari^{c 1}. Correctionem pacis nostrae illi impositam fuisse ex Propheta nuper retulimus^{d 2}, fuisse propter scelera nostra a Patre^e percussum, attritum propter nostras infirmitates [Jesa. 53. b. 5]. Quibus significat, in locum sceleratorum^f sponsorem, vadem^g, adeoque instar rei submissum, qui dependeret ac persolveret^h omnes, quae ab illis expetendae erant, poenas: uno hoc duntaxat excepto, quod doloribus mortis non poterat detineri [Act. 2. d. 24]. Ergo si ad inferos descendisse dicitur, nihil mirum est, quum eam mortem pertulerit quae sceleratis ab irato Deo infligitur. || Ac nimis frivola, adeoque ridicula est eorum exceptio, qui dicunt hoc modo perverti ordinem: quia absurdum est sepulturae subiici quod praecessit³; ubi enim quae in hominum conspectu passus est Christus exposita fuerunt, opportune subiicitur invisibile illud et incomprehensibile iudicium quod coram Deo sustinuit: ut sciamus non modo corpus Christi in pretium redemptionis fuisse traditum: sed aliud maius et excellentius pretium fuisse quod diros in anima cruciatus damnati ac perditi hominis pertulerit.

10. Mais laissant à part le Symbole, nous avons à chercher une interpretation plus certaine de la descente de Jesus Christ aux enfers: laquelle se presente en la parolle de Dieu, non seulement bonne et saincte, mais aussi pleine de singuliere consolation. Il n’y avoit rien de fait si Jesus Christ n’eust souffert que la mort corporelle: mais il estoit besoin qu’il portast la rigueur de la vengeance de Dieu en son ame, pour s’opposer à son ire, et satisfaire à son jugement. Dont il a esté requis qu’il combatist contre les forces d’enfer, et qu’il luitast comme main à main contre l’horreur de la mort eternelle. Nous avons cy dessus recité du Prophete, que la correction de nostre paix a esté mise sur luy: qu’il a esté battu pour noz pechez, affligé pour noz iniquitez (Is. 53:5). En quoy il signifie qu’il a esté plege et respondant, qu’il s’est constitué detteur principal et comme coulpable, pour souffrir toutes les punitions qui nous estoyent apprestées, afin de nous en acquiter. Il y a une exception, c’est qu’il ne pouvoit estre detenu des douleurs de mort (Act. 2:24). Parquoy il ne se faut esmerveiller s’il est dit qu’il est descendu aux enfers, veu qu’il a enduré la mort de laquelle Dieu punit les malfaicteurs en son ire. La replique que font aucuns est trop frivole et ridicule: c’est que par ce moyen l’ordre seroit perverti, qu’il n’est point convenable d’adjouster apres la sepulture, ce qui va devant. Car apres avoir exposé ce que Jesus Christ a souffert à la veue des hommes, le lieu est bien opportun de mettre consequemment ce jugement invisible et incomprehensible, lequel il a soustenu devant Dieu, afin que nous sachions que non seulement son corps a esté livré pour le pris de nostre redemption: mais qu’il y a eu un autre pris plus digne et plus excellent, d’avoir enduré les tormens espovantables que doivent sentir les damnez et perdus.

10. But laying aside all consideration of the Creed, we have to seek for a more certain explanation of the descent of Christ into hell; and we find one in the Divine word, not only holy and pious, but likewise replete with singular consolation. If Christ had merely died a corporeal death, no end would have been accomplished by it; it was requisite, also, that he should feel the severity of the Divine vengeance, in order to appease the wrath of God, and satisfy his justice. Hence it was necessary for him to contend with the powers of hell and the horror of eternal death. We have already stated from the prophet, that “the chastisement of our peace was upon him,” that “he was wounded for our transgressions, and bruised for 465 our iniquities;”¹²⁹³ the meaning of which is, that he was made a substitute and surety for transgressors, and even treated as a criminal himself, to sustain all the punishments which would have been inflicted on them; only with this exception, that “it was not possible that he should be holden of the pains of death.”¹²⁹⁴ Therefore it is no wonder, if he be said to have descended into hell, since he suffered that death which the wrath of God inflicts on transgressors. It is a very frivolous and even ridiculous objection to say that by this explanation the order of things is perverted, because it is absurd to make that subsequent to his burial, which really preceded it. For the relation of those sufferings of Christ, which were visible to men, is very properly followed by that invisible and incomprehensible vengeance which he suffered from the hand of God; in order to assure us that not only the body of Christ was given as the price of our redemption, but that there was another greater and more excellent ransom, since he suffered in his soul the dreadful torments of a person condemned and irretrievably lost.

10. The article of the descent to hell more accurately expounded. A great ground of comfort.

But, apart from the Creed, we must seek for a surer exposition of Christ’s descent to hell: and the word of God furnishes us with one not only pious and holy, but replete with excellent consolation. Nothing had been done if Christ had only endured corporeal death. In order to interpose between us and God’s anger, and satisfy his righteous judgment, it was necessary that he should feel the weight of divine vengeance. Whence also it was necessary that he should engage, as it were, at close quarters with the powers of hell and the horrors of eternal death. We lately quoted from the Prophet, that the “chastisement of our peace was laid upon him” that he “was bruised for our iniquities” that he “bore our infirmities;” expressions which intimate, that, like a sponsor and surety for the guilty, and, as it were, subjected to condemnation, he undertook and paid all the penalties which must have been exacted from them, the only exception being, that the pains of death could not hold him. Hence there is nothing strange in its being said that he descended to hell, seeing he endured the death which is inflicted on the wicked by an angry God. It is frivolous and ridiculous to object that in this way the order is perverted, it being absurd that an event which preceded burial should be placed after it. But after explaining what Christ endured in the sight of man, the Creed appropriately adds the invisible and incomprehensible judgment which he endured before God, to teach us that not only was the body of Christ given up as the price of redemption, but that there was a greater and more excellent price—that he bore in his soul the tortures of condemned and ruined man.

10. Maar aangaande Christus' nederdaling ter helle, moeten wij, met terzijdestelling van de artikelen des geloofs, een vaster uiteenzetting zoeken. En die hebben we uit Gods Woord, niet alleen heilig en vroom, maar ook vol van uitnemende vertroosting. Er zou niets volbracht zijn, indien Christus slechts met de lichamelijke dood gestorven was; maar het was tevens noodzakelijk, dat Hij de gestrengheid der Goddelijke wraak voelde, opdat Hij zich tegen Gods toorn zou stellen en aan zijn rechtvaardig oordeel genoeg zou doen. En daarom moest Hij ook met de legerscharen der hel en de verschrikking van de eeuwige dood, als het ware in handgemeen, strijden. Kort te voren hebben wij uit de profeet (Jes. 53:5) aangehaald, dat de straf, die ons de vrede aanbrengt, op Hem gelegd was, dat Hij om onze zonden door de Vader geslagen en om onze zwakheden verbrijzeld is. Daarom geeft de profeet te kennen, dat Hij in de plaats der zondaren tot een borg en zo als een schuldenaar gesteld is, om te betalen en te voldoen alle straffen, die van hen geëist moesten worden; uitgezonderd alleen dit, dat Hij door de smarten des doods niet kon gehouden worden (Hand. 2:34) Wanneer er dus van Hem gezegd wordt, dat Hij ter helle gedaald is, dan is dat niet te verwonderen, daar Hij die dood gedragen heeft, die de zondaren door de vertoornde God wordt opgelegd. En al te onbetekenend, ja belachelijk is de tegenwerping van hen, die zeggen, dat op die manier de orde wordt omgekeerd, omdat het ongerijmd is, dat op het artikel van de begrafenis volgt dit artikel van wat voorafgegaan is. Want nadat uiteengezet is wat Christus geleden heeft ten aanschouwe der mensen, wordt geheel juist toegevoegd het onzienlijk en onbegrijpelijk oordeel, dat Hij voor Gods aanschijn heeft gedragen: opdat wij mogen weten, dat niet alleen het lichaam van Christus tot een prijs voor onze verlossing is overgeleverd, maar dat er nog een ander groter en uitnemender prijs geweest is, namelijk dat Hij in zijn ziel de vreselijke kwellingen van een verdoemd en verloren mens gedragen heeft.

10. Das "Abgestiegen zur Hölle" als Ausdruck der seelischen Qual, die Christus für uns litt

Ich will nun für dieses Abgestiegensein Christi zur Hölle eine zuverlässigere Erklärung suchen und dabei das Verhältnis dieser Lehre zum Glaubensbekenntnis beiseite lassen. Die Erklärung, die uns das Wort Gottes an die Hand gibt, ist nicht bloß heilig und ehrwürdig, sondern auch voll herrlichen Trostes. Es war ja nicht damit getan, daß Christus bloß den leiblichen Tod gelitten hat, nein, er mußte auch wirklich die ganze Härte des göttlichen Gerichts empfinden, um seinen Zorn abzuwenden und seinem gerechten Urteil genugzutun. Deshalb mußte er auch mit den Mächten der Hölle, mit dem Schrecken des ewigen Todes, gleichsam Mann gegen Mann, den Kampf bestehen. Wir haben schon die Jesajastelle angeführt: „Die Strafe liegt auf ihm, auf daß wir Frieden hätten ... Er ist um unserer Missetat willen 321 verwundet und um unserer Sünden willen zerschlagen ...“ (Jes. 53,5). Da zeigt der Prophet, wie er als Vermittler, als Bürge für den Übeltäter eintritt, ja an seine Stelle tritt, um alle Strafe zu tragen und abzuleisten, die der Sünder zu erwarten hatte — nur mit der einen Einschränkung, daß ihn ja die „Schmerzen des Todes“ nicht „halten“ konnten (Apg. 2,24). Wenn es also heißt: „abgestiegen ist zur Hölle“, so darf uns das nicht verwundern: er hat ja den Tod erduldet, den Gottes Zorn den Übeltätern bereitet! Es ist unsachgemäß und lächerlich, wenn man hier einwendet, es werde auf diese Weise die geordnete Reihenfolge herumgedreht, weil es doch sinnlos sei, etwas, das dem Begräbnis vorauf ging, nach ihm zu erwähnen. Nein: vorher ist gezeigt, was Christus öffentlich, vor den Augen der Menschen gelitten hat — jetzt aber erfahren wir ganz richtig von dem unsichtbaren, unbegreiflichen Gericht, das Christus vor Gott ausgehalten hat. Wir sollen daraus erkennen: er hat nicht nur seinen Leib zum Lösegeld dahingegeben, sondern noch ein größeres, köstlicheres Opfer für uns dargebracht, indem er in seiner Seele die furchtbaren Qualen eines verdammten und verlorenen Menschen ausstand!

10. Christus het nie alleen liggaamlik gely nie maar ook in sy siel die foltering van ’n verdoemde mens gedra.

Maar kom ons laat die verklaring van die geloofsbelydenis daar. Ons moet eers na ’n vaster verduideliking van die artikel in verband met Christus se neerdaling na die hel soek. Daarvoor het ons ’n verduideliking in die Woord van God wat nie alleen heilig en godvrugtig is nie maar ook vol voortreflike troos. Dit sou niks gebaat het as Christus slegs ’n liggaamlike dood sou gesterf het nie. Hy moes ook die strengheid van God se wraak ervaar om sy toorn af te wend en aan sy regverdige oordeel te voldoen. Daarom moes Hy ook met die magte van die hel en die verskrikking van die ewige dood hand teen hand worstel.⁷⁴ Ons het onlangs na aanleiding van die profeet daarna verwys dat die straf vir ons vrede op Hom gelê was, dat Hy vanweë ons oortredinge deur sy 672 Vader geslaan en vanweë ons ongeregtighede verbrysel is.⁷⁵ Daarmee dui hy aan dat Hy as borg in die plek van sondaars, ’n borg wat soos ’n skuldige gestel was om al die strawwe wat van hulle geëis moes word, te betaal en te vergeld. Daarvan was slegs hierdie een faset uitgesonder, naamlik dat Hy nie deur die smarte van die dood gehou kon word nie.⁷⁶ As daar dus gesê word dat Hy na die hel neergedaal het, is dit nie iets eienaardigs nie, aangesien Hy die dood verduur het wat God in sy toorn op sondaars lê. Die beswaar wat sommige mense hierteen inbring, is te onbeduidend en daarom ook belaglik.⁷⁷ Hulle sê dat die orde so verdraai word, want dit sou dan nie rym dat die voorafgaande inhoud van sy begrafnis ondergeskik gestel word nie. Want wanneer die dinge wat Christus ten aanskoue van die mens gely het, uiteengesit is, word daar paslik die onsienlike en onbegryplike oordeel, wat Hy voor God gedra het, bygevoeg. Die doel daarvan is dat ons kan weet dat nie alleen Christus se liggaam as losprys vir ons oorgelewer is nie maar dat daar ’n groter en uitnemender prys was, naamlik dat Hy in sy siel die verskriklike foltering van ’n verdoemde en verlore mens gedra het.

10. Однако нам следует, оставив в стороне Символ, поискать более надёжное истолкование сошествия Иисуса Христа в ад. Оно дано в Слове Божьем, не только благом и святом, но и дающем ни с чем не сравнимое утешение. Если бы Иисус Христос претерпел только телесную смерть, то в этом не было бы ничего особенно значительного. Но было необходимо, чтобы Он перенёс всю суровость мщения Бога в своей душе, дабы противостать его гневу и дать удовлетворение перед его судом. Поэтому Иисусу Христу пришлось сразиться с силами ада, сразиться словно врукопашную с ужасом вечной смерти. Выше (раздел 5) мы ссылались на слова пророка, что наказание мира нашего было на Нём, что «Он изъязвлён был за грехи наши и мучим за беззакония наши» (Ис 53:5). Этими словами пророк указывает, что Иисус Христос был поручителем и ответчиком, что Он стал как бы главным должником, обвиняемым и осуждённым, чтобы претерпеть все наказания, уготованные нам, и тем самым освободить нас от них. С единственным исключением: узам смерти невозможно было Его удержать (Деян 2:24). Поэтому не стоит удивляться тому, что Иисус Христос снисшёл в ад: ведь Он претерпел смерть, которой Бог в своём гневе карает злодеев.

Возражение, приводимое некоторыми в ответ на эти доводы, легковесно и смехотворно: мол, таким образом был бы нарушен установленный порядок вещей, в соответствии с которым последующее, то есть погребение, не подобает ставить впереди предыдущего, то есть смерти. Но ведь после того, что Иисус Христос претерпел на глазах у людей, вполне уместен и закономерен тот невидимый и непостижимый суд, которому Он был предан перед Богом. Дабы мы познали, что не только тело Иисуса стало ценою нашего искупления, но что была заплачена и другая, более высокая и несравненная цена - ужасающие муки, которые должны испытать осуждённые и погибшие.

11. Hoc sensu dicit Petrus Christum resurrexisse solutis mortis doloribus, a quibus impossibile erat ipsum teneri, vel superari [Act. 2. d. 24]. Non simpliciter nominat mortem: sed Filium Dei implicitum fuisse doloribus exprimit, quos parit maledictio et ira Dei: quae origo mortis est. Quantulum enim fuisset, secure et quasi per lusum prodire ad subeundam mortem? Hoc vero immensae misericordiae verum fuit specimen, mortem quam tantopere horrebat, non refugere. Nec dubium 496 est quin idem docere velit Apostolus in Epist. ad Hebraeos, ubi scribit, Christum a suo metu fuisse exauditum [Heb. 5. c. 7] (reverentiam alii vertunt vel pietatem¹, sed quam parum apte, res ipsa evincit, et ipsa etiam loquendi forma). Christus ergo cum lachrymis et clamore valido orans, a metu suo exauditur: non ut a morte sit immunis, sed ne absorbeatur ut peccator: quia illic personam nostram gerebat. || Et certe nulla fingi potest magis formidabilis^a abyssus, quam^b sentire te a Deo derelictum et alienatum: et quum invocaveris non exaudiri: perinde acsi in tuam perniciem ipse conspirasset. Eo Christum videmus fuisse deiectum || ut coactus fuerit, urgente angustia, exclamare, Deus meus, Deus meus^c, ut quid me dereliquisti^d [Psal. 22. a. 2; Matt. 27. e. 46]? || Quod enim nonnulli volunt, ex aliorum potius opinione quam ex suo sensu sic loquutum fuisse [Vide Cy. l. alter, de re. fide ad Regin.²], nequaquam probabile est: quum ex intimi animi angore^e deductam fuisse vocem constet. || Neque tamen innuimus Deum fuisse unquam illi vel adversarium vel iratum. || Quomodo enim dilecto Filio, in quo animus eius acquievit^f, irasceretur? aut quomodo Christus^g Patrem aliis^h sua intercessione placaret, quem infensum haberet ipse sibiⁱ? Sed hoc nos dicimus^k, divinae severitatis gravitatem eum^l sustinuisse: quoniam manu Dei percussus et afflictus, omnia irati et punientis Dei signa expertus est. || Proinde Hilarius eo descensu hoc nos esse consequutos ratiocinatur, ut mors perempta sit [Lib. 4. de Trin.]³. Nec aliis locis a nostra sententia abludit: ut quum ait, Crux, mors, inferi, nostra vita sunt [Lib. 2]⁴. Item alibi, Filius Dei in infernis est: sed homo refertur ad caelum [Lib. 3]⁵. || Et quid privati hominis testimonium cito, quum idem Apostolus asserat, hunc victoriae fructum commemorans, quod liberati fuerint qui metu mortis per totam vitam^m obnoxii erant servituti⁶? Vincere ergo metum 497 oportuit qui naturaliter cunctos mortales assidue angit ac urget: quod fieri non potuit nisi pugnando. Porro fuisse, non vulgarem aut levi de causa conceptum moerorem, mox clarius patebit. || Ita cum diaboli potestate, cum mortis horrore, cum inferorum doloribus manum conserendo, factum est ut et referret de illis victoriam, et triumphum ageret, ne iam in morte ea formidemus quae Princeps noster deglutivit.

11. C’est en ce sens que sainct Pierre dit que Jesus Christ en ressuscitant a esté delivré des douleurs de mort, desquelles il estoit impossible qu’il fust detenu on surmonté (Act. 2:24). Il ne nomme pas simplement la mort, mais il exprime que le Fils de Dieu a esté saisi des tristesses et angoisses que l’ire et la malediction de Dieu engendre, comme elle est source et commencement de la mort Car ce n’eust pas esté grande chose, qu’il se fust offert à endurer la mort sans aucune destresse ne perplexité, mais comme en se jouant Le vray tesmoignage de sa misericorde infinie a esté, de ne point fuir la mort, laquelle il avoit en horreur extreme. ll n’y a doute aussi, que l’Apostre en l’Epistre aux Hebrieux n’enseigne le mesme, en disant que Jesus Christ a esté exaucé de sa crainte (Hebr. 5:7). Les autres translatent reverence ou pieté: mais la Grammaire et la matiere qui est là traittée monstrent que c’est mal à propos. Jesus Christ donc ayant prié avec larmes et hauts cris, a esté exaucé de sa crainte: non pas pour estre exempté de la mort, mais pour n’y estre point englouti comme pecheur, pource qu’il soustenoit là nostre personne. Et de fait, on ne peut imaginer abysme plus espovantable, que de se sentir estre delaissé et abandonné de Dieu, n’en recevoir aide quand on l’invoque, et n’attendre autre chose sinon qu’il ait conspiré à nous perdre et destruire. Or nous voyons Jesus Christ en estre venu jusques là: tellement qu’il a esté contraint, tant l’angoisse le pressoit, de crier: Mon Dieu, mon Dieu, pourquoy m’as tu laissé (Matth. 27:46; Ps. 22:2)? Car ce qu’aucuns exposent, qu’il a dit cela plustost selon l’opinion des autres que de sa propre affection, n’est point vray semblable: veu qu’on apperçoit clairement que ceste parolle venoit d’une profonde amertume de cœur.⁹⁸ Toutesfois par cela nous ne voulons inferer, que Dieu ait jamais esté ou adversaire ou courroucé à son Christ. Car comment se courrouceroit le Pere à son Fils bien aimé, auquel il dit qu’il a prins tout son plaisir (Matth. 3:17)? Ou, comment Christ appaiseroit-il le Pere envers les hommes par son intercession, s’il l’avoit courroucé contre soy? Mais nous disons qu’il a soustenu la pesanteur de la vengeance de Dieu, entant qu’il a esté frappé et affligé de sa main, et a experimenté tous les signes que Dieu monstre aux pecheurs, en se courrouçant contre eux et les punissant. Pourtant sainct Hilaire dit, que par ceste descente nous avons obtenu ce bien, que la mort soit maintenant abolie.⁹⁹ Et en d’autres passages il ne va point loing de nostre propos, comme quand il dit, que la croix, la mort et les enfers sont nostre vie.¹⁰⁰ Item, Le Fils de Dieu est aux enfers: mais l’homme est exalté au ciel.¹⁰¹ Mais quel besoin est-il d’alleguer tesmoignages d’un homme privé, veu que l’Apostre afferme le semblable, disant que ce fruict nous revient de la victoire de nostre Seigneur Jesus, que nous sommes delivrez de la servitude à laquelle nous estions sujets pour la crainte de la mort? Il a fallu doncques que Jesus Christ veinquist toutes les frayeurs qui naturellement solicitent et tormentent tous hommes mortels: ce qui ne se pouvoit faire qu’en combatant. Or que la tristesse de Jesus Christ n’a point esté vulgaire, ou conceue à la volée, il apperra tantost. En somme, Jesus Christ combatant contre la puissance du diable, contre l’horreur de la mort, contre les douleurs de l’enfer, en a obtenu victoire, et en a triomphé: afin que nous ne craig nions plus en la mort les choses que nostre Prince a abolies et aneanties.

11. In this sense Peter says, that “God raised him up, having loosed the pains of death; because it was not possible that he should be holden of it.”¹²⁹⁵ He does not say simply “death;” but tells us, that the Son of God was involved in “the pains of death,” which proceed from the Divine wrath and malediction, which is the origin of death. For what a little thing it would have been for Christ to appear in order to suffer death, without any distress or perplexity, and even with pleasure! But this was a true specimen of his infinite mercy, not to evade that death which he so much dreaded. Nor can it be doubted, but the apostle means to suggest the same in the Epistle to the Hebrews, when he says, that Christ “was heard in that he feared.”¹²⁹⁶ Some, instead of fear, translate it reverence or piety; but how improperly, is evident from the subject itself, and also from the form of expression. Christ, therefore, “when he offered up prayers with strong crying and tears, was heard in that he feared;” not that he might obtain an exemption from death, but that he might not be swallowed up by it as a sinner; for he was then sustaining our character. And it is certainly impossible to imagine any more formidable abyss, than to perceive ourselves forsaken and abandoned by God, and not to be heard when we call upon him, as though he had conspired to destroy us. Now, we see Christ was so deeply dejected, that in the urgency of distress, he was constrained to exclaim, “My God, my God, why hast thou forsaken me?”¹²⁹⁷ 466 For the idea of some, that he spoke rather according to the opinion of others than from his own feelings, is utterly improbable; since he evidently appears to have spoken from the anguish of his inmost soul. We do not admit that God was ever hostile to him, or angry with him. For how could he be angry with his beloved Son, “in whom his soul delighted?”¹²⁹⁸ or how could Christ, by his intercession, appease the Father for others, if the Father were incensed against him? But we affirm, that he sustained the weight of the Divine severity; since, being “smitten and afflicted of God,”¹²⁹⁹ he experienced from God all the tokens of wrath and vengeance. Wherefore, Hilary argues, that by this descent we have obtained the destruction of death. And in other places he accords with our opinion; as when he says, “The cross, death, and hell, are our life.” Again, in another place, “The Son of God is in hell, but man is raised to heaven.” But why do I cite the testimony of a private person, when the apostle asserts the same thing, mentioning, as the reward of Christ's victory, the deliverance of them “who, through fear of death, were all their lifetime subject to bondage?”¹³⁰⁰ It was necessary, therefore, that he should overcome that fear, which naturally and incessantly harasses all men; which he could not do without contending with it. Now, that his was not a common or trivial sorrow, will soon be more clearly evinced. Thus, by contending with the power of the devil, with the dread of death, and with the pains of hell, he obtained the victory, and triumphed over them, that in death we may no longer dread those things which our Prince has destroyed.

11. Confirmation of this exposition from passages of Scripture and the works of ancient Theologians. An objection refuted. Advantages of the doctrine.

In this sense, Peter says that God raised up Christ, “having loosed the pains of death: because it was not possible he should be holden of it,” (Acts 2:24). He does not mention death simply, but says that the Son of God endured the pains produced by the curse and wrath of God, the source of death. How small a matter had it been to come forth securely, and as it were in sport to undergo death. Herein was a true proof of boundless mercy, that he shunned not the death he so greatly dreaded. And there can be no doubt that, in the Epistle to the Hebrews, the Apostle means to teach the same thing, when he says that he “was heard in that he feared,” (Heb. 5:7). Some instead of “feared,” use a term meaning reverence or piety, but how inappropriately, is apparent both from the nature of the thing and the form of expression.¹ Christ then praying in a loud voice, and with tears, is heard in that he feared, not so as to be exempted 444from death, but so as not to be swallowed up of it like a sinner, though standing as our representative. And certainly no abyss can be imagined more dreadful than to feel that you are abandoned and forsaken of God, and not heard when you invoke him, just as if he had conspired your destruction. To such a degree was Christ dejected, that in the depth of his agony he was forced to exclaim, “My God, my God, why hast thou forsaken me?” The view taken by some, that he here expressed the opinion of others rather than his own conviction, is most improbable; for it is evident that the expression was wrung from the anguish of his inmost soul. We do not, however, insinuate that God was ever hostile to him or angry with him.¹ How could he be angry with the beloved Son, with whom his soul was well pleased? or how could he have appeased the Father by his intercession for others if He were hostile to himself? But this we say, that he bore the weight of the divine anger, that, smitten and afflicted, he experienced all the signs of an angry and avenging God. Hence Hilary argues, that to this descent we owe our exemption from death. Nor does he dissent from this view in other passages, as when he says, “The cross, death, hell, are our life.” And again, “The Son of God is in hell, but man is brought back to heaven.” And why do I quote the testimony of a private writer, when an Apostle asserts the same thing, stating it as one fruit of his victory that he delivered “them who through fear of death were all their lifetime subject to bondage?” (Heb. 2:15). He behoved therefore, to conquer the fear which incessantly vexes and agitates the breasts of all mortals; and this he could not do without a contest. Moreover it will shortly appear with greater clearness that his was no common sorrow, was not the result of a trivial cause. Thus by engaging with the power of the devil, the fear of death, and the pains of hell, he gained the victory, and achieved a triumph, so that we now fear not in death those things which our Prince has destroyed.²

11. Daarom zegt Petrus, dat Christus opgestaan is, de smarten des doods ontbonden hebbende, door welke het onmogelijk was, dat Hij gehouden of overwonnen werd. Hij noemt niet eenvoudig de dood; maar hij vermeldt nadrukkelijk, dat Gods Zoon verwikkeld is geweest in die smarten, die voort komen uit de vloek en de toorn Gods, welke de oorsprong zijn van de dood. Want hoe weinig zou het betekend hebben, wanneer Hij onbekommerd en als het ware speelsgewijs gekomen was om de dood te ondergaan? Maar dit was een waar bewijs zijner onmetelijke barmhartigheid, dat Hij de dood, waarvoor Hij zozeer huiverde, niet ontvluchtte. En het is niet twijfelachtig, of de apostel wil hetzelfde leren in de brief aan de Hebreën, wanneer hij schrijft (Heb. 5:7) dat Christus uit zijn vrees verhoord is. (Anderen vertalen eerbied of vroomheid, maar hoe weinig juist dat is, toont de zaak zelf aan, en ook de zegswijze zelf). Christus dus, biddend met tranen en sterk roepen, wordt verhoord uit zijn vrees, niet om vrij te zijn van de dood, maar om niet als een zondaar door de dood verslonden te worden: want daarin droeg Hij onze persoon. En ongetwijfeld kan men zich geen vreselijker afgrond voorstellen, dan te gevoelen, dat gij door God verlaten en van Hem vervreemd zijt, en dat ge niet verhoord wordt, wanneer ge tot Hem roept; even alsof Hij het toegelegd had op uw verderf. Wij zien, dat Christus zo ver verworpen is geweest, dat Hij, onder de druk van zijn benauwdheid, gedwongen werd uit te roepen: "Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?" (Ps. 22:2; Matt.27:46) Want wat sommigen willen, dat Hij meer naar anderer mening dan naar zijn eigen gevoelen zo gesproken heeft, is geenszins waarschijnlijk, daar vaststaat, dat dat woord is voortgebracht uit de benauwdheid van het binnenste zijner ziel. En toch zeggen wij niet, dat God ooit vijandig jegens Hem of toornig op Hem geweest is. Want hoe zou Hij toornig worden op zijn geliefde Zoon, in dewelke Hij zijn welbehagen had? Of hoe zou Christus door zijn tussenkomst zijn Vader met anderen verzoenen, indien Hij Hem zelf tot vijand had? Maar dit zeggen wij, dat Hij de zwaarte der Goddelijke gestrengheid gedragen heeft, aangezien Hij, geslagen en nedergeworpen door Gods hand, alle tekenen van de toorn en de straf Gods ondervonden heeft. Daarom betoogt Hilarius¹, dat wij door die nederdaling dit verkregen hebben, dat de dood gedood is. En ook op andere plaatsen wijkt hij niet af van onze mening, zoals wanneer hij zegt: "Het kruis, de dood, de hel zijn ons leven." Evenzo elders: "Gods Zoon is in de hel; maar de mens wordt opgenomen in de hemel." Maar waartoe haal ik het getuigenis aan van een gewoon mens, daar de apostel (Heb. 2:15) hetzelfde verzekert, door dit als een vrucht der overwinning te vermelden, dat zij verlost zijn, die door de vrees des doods hun gehele leven aan de dienstbaarheid onderworpen waren. Hij heeft dus de vrees moeten overwinnen, die van nature alle stervelingen voortdurend beangstigt en drukt; en dat kon niet anders geschieden dan door te strijden. Verder, dat deze bedruktheid niet een gewone was en niet uit een geringe oorzaak voortkwam, zal weldra duidelijker blijken. Terwijl Hij zo handgemeen was met de macht des duivels, met de verschrikking des doods, en met de smarten der hel, is het geschied, dat Hij over hen de overwinning behaalde en triumfeerde, opdat wij niet meer in de dood zouden vrezen voor datgene, wat onze Vorst verslonden heeft.

11.

In diesem Sinne sagt Petrus: „Den hat Gott auferweckt und aufgelöst die Schmerzen des Todes, wie es denn unmöglich war, daß er sollte von ihnen gehalten werden“ (Apg. 2,24). Er spricht da nicht einfach vom Tode, sondern er sagt ausdrücklich, daß der Sohn Gottes Schmerzen gelitten hat, solche Schmerzen, wie sie Gottes Fluch und Zorn mit sich führt, — der ja der Ursprung des Todes ist! Denn es wäre ein Geringes gewesen, wenn Christus unerschüttert und wie zum Spiel in den Tod gegangen wäre! Der wahre Erweis seines unergründlichen Erbarmens lag vielmehr darin, daß er vor dem Tode furchtbar schauderte — und ihm doch nicht entfloh! Unzweifelhaft will dasselbe auch der Verfasser des Hebräerbriefs sagen, wenn er schreibt, Christus sei aus seiner Angst erhört worden (Hebr. 5,7; nicht Luthertext). Die Stelle übersetzen manche so, daß sie statt „Angst“ „Gottesfurcht“ oder „Frömmigkeit“ einsetzen und also übertragen: „und ist erhört worden, darum daß er Gott in Ehren hatte“ (so auch Luther). Aber das ist wenig angemessen, wie die Sache selbst und auch die Wortbedeutung zeigt. Christus hat „mit starkem Geschrei und Flehen“ gebetet und ist von seiner Angst erhört worden — nicht, um gegen den Tod geschützt zu sein, sondern um nicht als Sünder gar von ihm verschlungen zu werden. Denn er tat das ja alles an unserer Statt! Es gibt ganz sicher keinen entsetzlicheren Abgrund der Not, als wenn man sich von Gott verlassen, von ihm entfremdet wissen muß: man ruft ihn an, und man wird nicht erhört - als ob er selbst sich zu unserem Verderben verschworen hätte! Christus aber ist wirklich so verstoßen gewesen, daß er aus drängender Not heraus ausrufen mußte: „Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?“ (Ps. 22,2; Matth. 27,46). Da wollen nun einige behaupten, er habe diesen furchtbaren Schrei aus der Empfindung anderer, nicht aber aus der eigenen Erfahrung heraus getan (so Cyrill, Vom rechten Glauben); aber das ist ganz unwahrscheinlich; denn diese Worte kommen doch offenkundig aus tiefster innerer Bedrängnis! Trotzdem will ich damit nicht gesagt haben, daß Gott Christus je feindlich oder im Zorn gegenübergestanden habe. Wie sollte er auch dem geliebten Sohn, an dem er Wohlgefallen hatte, zürnen können? Oder wie sollte Christus durch seine Stellvertretung andere mit Gott versöhnen, wenn er selbst unter dem Zorn stand? Ich sage aber das: Christus hat die ganze Strenge des göttlichen Zorns ausgestanden; denn er ist ja von Gottes Hand „zerschlagen und verwundet“ (Anklang an Jes. 53,5) und hat alle Äußerungen des Zorns und der Strafe Gottes erduldet! So zieht denn auch Hilarius die Folgerung, dieses „Abgestiegen zur Hölle“ habe für uns die Wirkung, daß der Tod aufgehoben sei (Hilarius, Von der Dreieinigkeit, 4). Auch an anderen Stellen stimmt Hilarius meiner Meinung zu; so sagt er: „Kreuz, Tod, Hölle — das ist unser Leben!“ (Buch 2 desselben Werkes), und dann wieder: „Gottes Sohn ist in der 322 Hölle — aber der Mensch wird zum Himmel erhoben!“ (Buch 3). Aber was führe ich das Zeugnis eines privaten Menschen an — wo doch der Apostel das gleiche sagt? Denn der Verfasser des Hebräerbriefs betont selber, Christus habe auf diese Weise „erlöst, so durch Furcht des Todes im ganzen Leben Knechte sein mußten“ (Hebr. 2,15). So mußte also Christus diese Furcht niederkämpfen, die von Natur alle Sterblichen immerfort in Angst und Bedrängnis hält — und das konnte nur in hartem Streit geschehen! Deshalb kann die Betrübnis, wie sie dem Herrn widerfuhr, nicht gewöhnlicher Art gewesen oder aus geringer Ursache entstanden sein. Das wird bald noch deutlicher werden. So hat er mit der Gewalt des Teufels, mit dem Schrecken des Todes, mit den Schmerzen der Hölle gestritten, Mann gegen Mann sozusagen — und da hat er den Sieg erfochten über sie und mit Macht triumphiert, so daß wir im Tode nicht mehr vor dem Angst zu haben brauchen, was unser Herzog bereits niedergekämpft hat!

11. Christus het uit die dood opgestaan omdat Hy nie daardeur gebind of oorwin kon word nie.

In hierdie sin sê Petrus dat Christus opgestaan het nadat Hy die smarte van die dood ontbind het, omdat dit onmoontlik was dat Hy daardeur vasgehou of oorwin sou word.⁷⁸ Hy maak nie maar net doodeenvoudig van sy dood melding nie, maar hy meld uitdruklik dat die Seun van God deur die smarte gebind was wat God se vloek en toorn voortgebring het - dit is die oorsprong van die dood. Want van hoe weinig waarde sou dit gewees het dat Hy hom onbesorg en speelsgewys sou aanbied om die dood te ondergaan? Dit was trouens ’n waaragtige bewys van sy eindelose barmhartigheid dat Hy die dood, wat Hy soveel gevrees het, nie ontwyk het nie. Ongetwyfeld is dit juis wat die apostel in die brief aan die Hebreërs wil leer wanneer hy skryf dat Christus uit sy angs verhoor is.⁷⁹ Sommige verander dit na ontsag of godsvrug, maar die gebeurtenis self en juis ook die spreekwyse bewys hoe onvanpas dit is.⁸⁰

673 So bid Christus dan met trane en ’n harde kreet, en Hy word uit sy vrees verhoor, nie om vry van die dood te wees nie maar om nie soos ’n sondaar daardeur verslind te word nie. Daar het hy immers ons eie persoon gehad. ’n Mens kan hom sekerlik nie ’n verskrikliker afgrond voorstel as om te voel dat hy deur God verlate en van Hom vervreem is nie en om nie verhoor te word wanneer hy Hom aanroep nie, net asof Hy self tot jou verderf saamgesweer het. Ons sien dat Christus so verslae was dat Hy onder druk van sy benoudheid gedwing was om uit te roep: “My God, my God, waarom het U My verlaat?”⁸¹

Sommige mense huldig die opvatting dat Hy eerder na die mening van ander as uit eie gevoel so gepraat het.⁸² Dit is heeltemal onwaarskynlik, aangesien dit duidelik is dat die kreet diep uit die angs van sy siel gekom het. En tog gee ons nie te kenne dat God ooit sy vyand was of dat Hy Hom vir Hom vertoorn het nie. Want hoe sou Hy toornig kon wees op sy geliefde Seun in wie sy siel ’n welbehae gehad het?⁸³ Of hoe sou Christus deur sy tussentrede sy Vader met ander kon versoen as Hy sy vyand was? Maar ons sê dat Hy die voile lading van God se strengheid gedra het. Hy is immers deur God se hand geslaan en geteister en Hy het al die tekens van God se toorn en straf ervaar.⁸⁴ Daarom redeneer Hilarius dat ons deur sy neerdaling dit verkry het dat die dood vernietig is.⁸⁵ Ook in ander opsigte verskil hy nie van ons opvatting nie, soos byvoorbeeld wanneer hy sê: “Die kruis, die dood en die hel is vir ons die lewe”.⁸⁶ Elders sê hy: “Die Seun van God is in die hel, maar die mens word na die hemel opgeneem”.⁸⁷

Maar waarom haal ek die getuienis van ’n gewone man aan as die apostel dieselfde sê wanneer hy hierdie vrug van Christus se oorwinning in herinnering roep, naamlik dat mense van hulle vrees vir die dood bevry is terwyl hulle hulle hele lewe lank slawe daarvan was.⁸⁸ Hy moes dus die doodsvrees wat alle sterflike mense van nature en voortdurend beangs en benou, oorwin. Dit kon nie anders as deur stryd bereik word nie. Dit sal voorts weldra duideliker word dat Christus se smart nie maar 674 alledaagse smart of smart was wat Hy ligtelik gedra het nie. Deur met die mag van die duiwel, met die vrees vir die dood en met die smarte van die hel handgemeen te raak het dit so gebeur dat Hy hulle oorwin en oor hulle getriomfeer het, sodat ons in die dood nie meer die dinge hoef te vrees wat ons Vors daarin ontbind het nie.

11. Именно в этом смысле св. Пётр сказал, что Иисус Христос, воскреснув, был избавлен от уз смерти, так как им было невозможно Его удержать или превозмочь (Деян 2:24). Он не просто говорит о смерти, но утверждает, что Сын Божий был охвачен тоскою и болью, порождаемыми гневом и проклятием Бога, ибо они суть источник и начало смерти.

Не было бы особой заслуги в том, что Иисус Христос согласился бы претерпеть смерть без всяких терзаний и смятения, словно играя в неё. Подлинным свидетельством его бесконечного милосердия было принятие такой смерти, перед которой Он испытывал ужас. Несомненно, апостол в Послании к евреям учит тому же, говоря, что Иисус Христос был исполнен страха (Евр 5:7). Иные предпочитают употреблять здесь слова «благоговение» и «набожность». Однако из самого построения фразы и её темы видно, что речь не об этом. Иисус Христос, молясь со слезами и воплями, был полон страха - страха не самой смерти, а того, что она поглотит Его как грешника, поскольку в тот момент Он замещал Собою нас с вами.

В самом деле, невозможно вообразить бездну более ужасающую, чем ощущение оставленности и покинутости Богом, его молчания, когда взываешь к Нему о помощи, и ожидания лишь того, что Он собирается погубить тебя и уничтожить. И вот, мы видим, что Иисус Христос дошёл именно до такой бездны и его душевные терзания достигли такого напряжения, что Он не мог удержаться, чтобы не воскликнуть: «Боже Мой, Боже Мой! Для чего Ты Меня оставил?» (Мф 27:46; Пс 21/22:2) Некоторые утверждают, что это стоявшие вокруг люди так поняли его вопль и таких чувств у Иисуса не 6ыло (Кирилл Александрийский. Иная речь к царицам о правой вере, II, гл. 18 (MPG, LXXVI, 1555 p.)). Это невероятно, ибо совершенно отчётливо ощущение, что те слова исходили из самого сердца, охваченного мучительной горечью.

Однако мы вовсе не хотим заключить, что Бог был ожесточён против Христа своего. Ибо как мог Отец ожесточиться против своего возлюбленного Сына, о котором Он сказал, что в Нём Его благоволение (Мф 3:17)? Или как Христос своим заступничеством мог примирить Отца с людьми, если бы ожесточил Его против Себя? Нет, мы утверждаем, что Он вынес всю тяжесть мщения Бога, был поражён и уничижён его рукой и испытал все проявления того, чему Бог подвергает грешников, ожесточаясь против них и их наказывая. Поэтому св. Иларий (Пуатьеский) говорит, что благодаря сошествию Иисуса Христа в ад мы обрели великое благо: с тех пор была упразднена смерть (Иларий. О Троице, IV, 42 (MPL, X, 128)). И в других своих высказываниях он недалеко отходит от нашего мнения - например, когда говорит, что крест, смерть и ад - это наша жизнь. А также: Сын Божий сошёл в ад, а человек был возвышен до неба.

Но какая необходимость приводить свидетельства частного лица, если то же самое утверждает апостол, сказавший, что плод победы нашего Господа состоит в избавлении от рабства, в котором мы пребывали из-за страха смерти? Таким образом, было необходимо, чтобы Иисус Христос победил все страхи, которые вполне естественно тревожили и терзали всех смертных, а это можно было сделать, только сражаясь. Так что совершенно ясно, что душевные страдания Иисуса Христа не были обычными человеческими или нахлынувшими внезапно. В итоге, сражаясь с державой дьявола, с ужасом смерти, с муками ада, Иисус Христос одержал победу и стал триумфатором, дабы мы больше не страшились в смерти того, что наш Владыка упразднил и уничтожил.

12. | ^a Hic nebulones quidam, licet indocti, malitia tamen magis quam inscitia impulsi, clamitant me atrocem facere Christo iniuriam: quia minime consentaneum fuerit eum de animae salute timere. Deinde calumniam durius exagitant, me desperationem adscribere Filio Dei, quae fidei contraria sit¹. Primum de metu pavoreque Christi, quem tam aperte praedicant Evangelistae, controversia ab his^b improbe movetur. Nam antequam instaret tempus mortis, turbatus est spiritu, et affectus moerore: in ipso vero congressu coepit expavescere vehementius. Simulationem si fuisse dicant, nimis putidum est effugium. Confidenter ergo (ut vere docet Ambrosius) profiteri Christi tristitiam convenit, nisi nos crucis pudeat². Et sane nisi poenae fuisset particeps anima, corporibus tantum fuisset redemptor. Luctari autem oportuit ut erigeret qui prostrati iacebant: adeoque nihil inde coelesti eius gloriae decedit, ut hac in parte refulgeat bonitas nunquam satis laudata^c, quod infirmitates nostras in se suscipere gravatus non est. Unde etiam solatium illud anxietatum et dolorum, quod nobis proponit Apostolus, Mediatorem hunc expertum esse^d nostras infirmitates, ut ad succurrendum miseris propensior sit [Heb. 4. d. 15]. Obtendunt, quod vitiosum per se est indigne Christo tribui. Quasi vero supra Spiritum Dei sapiant, qui haec duo simul conciliat, Christum fuisse tentatum per omnia sicut nos, et tamen absque peccato. Non est igitur cur nos terreat infirmitas Christi, cui ut se subiiceret, non violentia aut necessitate coactus, sed mero amore nostri, misericordiaque inductus est. Quicquid autem 498 sponte passus est pro nobis, nihil ex eius minuit virtute. In uno autem falluntur isti obtrectatores, quod infirmitatem in Christo omni vitio labeque puram et vacuam non agnoscunt: quia se intra obedientiae fines continuit. Nam quia moderatio in naturae nostrae depravatione conspici non potest, ubi omnes affectus turbido impetu modum excedunt, hac ulna perperam metiuntur Filium Dei. At quum integer esset^a, in cunctis eius affectibus viguit moderatio, quae excessum cohiberet. Unde nobis in dolore, metu et formidine similis esse potuit, ut tamen hac nota differret. Convicti ad aliud tandem cavillum transiliunt, quamvis mortem timuerit Christus, maledictionem et iram Dei, a qua se tutum esse noverat, non timuisse. Sed expendant pii lectores quam honorificum hoc sit Christo, molliorem ac magis meticulosum fuisse quam plerosque gregarios homines^b. Contumaciter ad mortem properant latrones aliique malefici: eam multi alto animo despiciunt: alii placide eam obeunt. Eius horrore Filium Dei fuisse perculsum et prope attonitum, cuius fuisset constantiae vel magnitudinis? Quod enim prodigiosum censeri vulgo posset, de eo refertur, prae vehementia cruciatus guttas sanguinis ex eius facie fluxisse. Neque vero spectaculum hoc praebuit aliorum oculis, quum in arcano recessu gemitus suos ad Patrem dirigeret. Et dubitationem eximit, quod Angelos, qui insolita consolatione eum erigerent, e caelo descendere necesse fuit¹. Quam pudenda, ut dixi, fuisset haec mollities, eousque torqueri ob communis mortis formidinem, ut sanguineo sudore difflueret, neque posset recreari nisi Angelorum conspectu? Quid? illa precatio ter repetita, Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste [Matt. 26. d. 39], annon ex incredibili amaritudine animi profecta, ostendit asperius et magis arduum fuisse Christo certamen quam cum morte communi? Unde apparet nugatores istos, cum quibus disputo, audacter garrire de rebus incognitis: quia nunquam serio reputarunt, quid sit aut valeat nos redemptos esse a Dei iudicio. Atqui haec nostra sapientia est, probe sentire quanti constiterit Dei Filio nostra salus. Si nunc roget quispiam an tunc descenderit Christus ad inferos quum mortem deprecatus est²: respondeo hoc fuisse exordium, unde colligi 499 potest quam diros et horribiles cruciatus perpessus fuerit, quum se ad tribunal Dei reum stare cognosceret nostra causa. Quanquam autem sese ad momentum occultavit divina vis spiritus^a, ut locum infirmitati carnis cederet^b: sciendum tamen est talem fuisse tentationem ex doloris et metus sensu quae cum fide non pugnaret. Et hoc modo impletum est quod habetur in concione Petri, non potuisse eum teneri a doloribus mortis [Act. 2. d. 24]: quia se quasi derelictum a Deo sentiens, ne tantillum quidem deflexit a bonitatis eius fiducia. Quod docet celebris illa invocatio, in qua prae doloris vehementia clamavit, Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me [Matt. 27. f. 46^c]? Nam etsi supra modum angitur, non tamen desinit vocare Deum suum, a quo se derelictum exclamat. Porro hinc refellitur tam Apollinaris^d error, quam eorum qui monothelitae dicti sunt. Ille Christo fingebat spiritum aeternum fuisse animae vice, ut tantum esset dimidius homo¹. Quasi^e vero expiare peccata nostra potuerit nisi Patri obediendo. Ubi autem affectus aut voluntas obedientiae nisi in anima? quam ideo turbatam fuisse scimus ut nostrae, trepidatione discussa, pacem et quietem obtineant. Adhaec contra monothelitas^{f 2}, videmus ut nunc secundum hominem noluerit quod volebat secundum divinam naturam. Omitto quod metum, de quo loquuti sumus, contrario affectu subigat; neque enim obscura est illa repugnantiae species, Pater libera me ex hac hora: sed propterea veni in horam hanc. Pater clarifica nomen tuum [Johan. 12. d. 27]³. In qua tamen perplexitate nulla fuit intemperies, qualis in nobis cernitur dum maxime nitimur ad nos domandos.

12. Certains brouillons dressent les cornes contre ceste doctrine: et combien que ce soyent gens ignorans: si est-ce qu’ils sont plustost poussez de malice que de bestise, comme ils ne cerchent que d’abbayer. Ils disent donques que je fay grande injure à Jesus Christ, pource qu’il n’est point convenable qu’il ait craint pour le salut de son ame. Puis ils se desbordent plus outre en leur cal omnie: c’est que j’attribue au Fils de Dieu desespoir contraire à la foy. Premierement, quant à la crainte et estonnement de Jesus Christ, que les Evangelistes preschent si clairement, ces canailles sont trop hardis d’en esmouvoir question. Car devant que le temps de la mort vinst, il est dit qu’il a esté troublé en esprit et affligé d’angoisse: quand c’est venu à joindre, qu’il a commencé d’estre plus fort espovanté. Si quelqu’un dit que ç’a esté feintise, l’eschappatoire est trop vilaine. Nous avons donques, comme dit sainct Ambroise, à confesser franchement la tristesse de Jesus Christ, si nous n’avons honte de sa croix. Et de fait, si son ame n’eust esté participante du chastiement qu’il a porté, il eust esté seulement redempteur des corps. Ainsi, il a combattu pour relever ceux qui estans jettez par terre ne pouvoyent pas se relever. Or tant s’en faut que ceci amoindrisse en rien sa gloire celeste, que nous avons à y contempler sa bonté: laquelle y reluit d’une façon admirable, en ce qu’il n’a point desdaigné de recevoir nos infirmitez sur soy. Et voyla dont a tiré l’Apostre l’argument de consolation qu’il nous donne en destresses et douleurs, c’est que nostre Mediateur a experimenté noz foiblesses, afin d’en avoir compassion, et estre tant plus enclin à y subvenir (Hebr. 4:15). Les contredisans alleguent qu’on fait tort à Jesus Christ en luy attribuant une passion vitieuse. Voire, comme s’ils estoyent plus sages que l’Esprit de Dieu, qui accorde les deux ensemble: c’est que Jesus Christ a esté tenté en tout et par tout comme nous, et toutesfois sans peché. Nous ne devons donc trouver l’infirmité de Jesus Christ estrange, à laquelle il s’est assujetti: non pas estant contreint par violence ou necessité, mais estant induit de sa misericorde et de la pure amour qu’il nous a porté. Or tout ce qu’il a souffert de son bon gré pour nous, ne diminue rien de sa vertu. Ces mesdisans ne recognoissent point que telle foiblesse de Jesus Christ a esté pure de toute macule et vice, pource qu’elle s’est tenue entre les bornes de l’obeissance de Dieu. Car pource qu’on ne peut appercevoir une droite moderation en nostre nature ainsi corrompue qu’elle est, veu que toutes passions y sont troublées et excessives en leur impetuosité, ils mesurent le Fils de Dieu à ceste aulne commune. Or il y a une grande diversité: car luy estant entier et sans aucune tache d’imperfection, il a eu ses affections tellement moderées, qu’on n’y sauroit trouver nul excés. Il a donc peu estre semblable à nous en douleur, crainte et estonnement, et toutesfois differer en ceste marque. Estans conveincus, ils se tournent à une autre cavillation: Combien que Jesus Christ ait craint la mort, toutesfois qu’il n’a pas redouté la malediction et l’ire de Dieu, de laquelle il se sentoit asseuré. Mais je prie les lecteurs de considerer combien il seroit honnorable à Christ d’avoir esté plus craintif et couard que beaucoup de gens de cœur failly. Les brigans et malfaicteurs prennent le frein aux dens pour aller à la mort: plusieurs la mesprisent de telle constance qu’il semble que ce leur soit un jeu, les autres la portent tout doucement: que le Fils de Dieu en ait esté si fort estonné et comme transi, quelle constance ou magnanimité seroit-ce? Car les Evangelistes recitent de luy ce qu’on estimeroit estre incroyable et contre nature: c’est que pour la vehemence de sa destresse, les gouttes de sang luy sont tombées de la face. Et ne faut pas dire qu’il ait fait une telle monstre devant les hommes, veu qu’il prioit secrettement son Pere en un lieu à l’escart. Et la doute est encore mieux ostée, par ce qu’il a esté necessaire que les Anges descendissent du ciel pour le consoler d’une façon nouvelle et non accoustumée. Quelle honte seroit-ce, que le Fils de Dieu eust esté si effeminé, de se tormenter jusques là pour la mort commune, qu’il suast sang et ne peust estre recreé que par la veue des Anges? Poisons bien aussi ceste priere qu’il a reiterée trois fois: assavoir, Pere s’il est possible, que ce hanap soit osté arriere de moy (Matth. 26:39): et il nous sera facile d’en juger, d’autant qu’elle n’est procedée que d’une amertume incroyable, que Jesus Christ a eu un combat plus aspre et difficile que contre la mort commune. Dont il appert que ces brouillons ausquels je respon, gazouillent temerairement de choses incognues, pource que jamais ils n’ont apprehendé ne jugé que c’est ou que vaut d’estre racheté du jugement de Dieu. Or c’est nostre sagesse, de sentir à bon escient combien nostre salut a cousté au Fils de Dieu. Si maintenant quelqu’un demande, assavoir si Jesus Christ est descendu aux enfers quand il a requis son Pere d’estre affranchi de la mort: Je respon que c’en a esté un commencement Dont aussi on peut conclurre, combien les tormens qu’il a enduré ont esté horribles pour l’effrayer, veu qu’il cognoissoit qu’il luy convenoit respondre au siege de Dieu, comme coupable de tous noz malefices. Or combien que pour peu de temps la vertu divine de son Esprit se soit tenu cachée pour donner lieu à l’infirmité de la chair, jusqu’à ce que Jesus Christ se fust acquité de nostre salut: neantmoins il nous faut savoir que la tentation qu’il a endurée du sentiment de crainte et douleur, a esté telle, qu’elle ne repugnoit point à la foy. En quoy aussi a esté accomply ce que nous avons allegué du sermon de sainct Pierre, qu’il estoit impossible qu’il fust detenu des douleurs de mort (Act. 2:24): veu qu’en se sentant comme delaissé de Dieu, il n’est point decliné tant peu que ce soit de la fiance qu’il avoit en sa bonté. Ce que monstre ceste priere, en laquelle il s’escrie pour la vehemence de la douleur qu’il endure, Mon Dieu, mon Dieu, pourquoy m’as-tu laissé (Matth. 27:46)? Car combien qu’il soit angoissé outre mesure, si ne laisse-il pas d’appeller son Dieu, celuy duquel il se plaind d’estre abandonné. Dont l’erreur d’Apollinaire ancien heretique est conveincu, et pareillement de ceux qu’on a appellé Monotheiites. Car Apollinaire a controuvé que l’Esprit eternel estoit au lieu d’ame en Jesus Christ, tellement qu’il le faisoit demi homme seulement Et ç’a esté une absurdité trop lourde: comme si Jesus Christ eust peu effacer autrement noz pechez, qu’en obeissant à son Pere. Et où sera l’affection ou volonté d’obeir, sinon en l’ame, laquelle a esté troublée en Jesus-Christ, afin que les nostres estans affranchies de tremblement et inquietude, ayent paix et repos? Quant est des Monothelites, qui ont voulu faire accroire que Jesus Christ n’avoit qu’une volonté, nous voyons que selon l’homme il n’a point voulu ce qu’il vouloit selon sa nature Divine. Je laisse à dire, qu’il domte et surmonte la crainte dont nous avons parlé, par une affection contraire. Car il y a grande apparence de contrarieté en ce qu’il dit, Pere, delivre moy de ceste heure: mais pour ceste cause suis-je venu à ceste heure: Pere, glorifie ton Fils (Jean 12:27, 28). Tant y a qu’en ceste perplexité il n’y a eu nul desbordement, ny intemperance, telle qu’on la cognoist en nous, mesme quand nous mettons peine et nous efforçons à nous refrener.

12. Here some contentious, though illiterate men, impelled rather by malice than by ignorance, exclaim against me, that I am guilty of an atrocious injury to Christ; because it is utterly unreasonable that he should have any fear concerning the salvation of his soul. And then they aggravate the cavil, by pretending that I attribute despair to the Son of God, which is contrary to faith. In the first place, it is presumptuous in them to raise a controversy concerning the fear and consternation of Christ, which is so expressly asserted by the evangelists. For, before the approach of his death, he experienced a perturbation of spirit and depression of mind; but, in the actual struggle with it, he began to feel a greater degree of consternation. If they say that this was only pretence, it is a most paltry subterfuge. We ought, therefore, as Ambrose justly advises, fearlessly to acknowledge the sorrow of Christ, unless we are ashamed of his cross. And, indeed, if his soul had experienced no punishment, he would have been only a Redeemer 467 for the body. It was necessary for him to combat, in order to raise up those who lay prostrate on the earth; and his heavenly glory is so far from being diminished by this, that his goodness, which is never sufficiently celebrated, is conspicuous in his voluntary and unreluctant assumption of our infirmities. Hence that consolation which the apostle offers us under our anxieties and sorrows, that this Mediator has experienced our infirmities, in order that he might be the more ready to succour the wretched.¹³⁰¹ They pretend, that what is intrinsically bad cannot be justly attributed to Christ; as though they were wiser than the Spirit of God, who connects these two things together, that Christ “was in all points tempted like as we are, yet without sin.” We have no reason, therefore, to be alarmed by the infirmity of Christ, to which he was not compelled by violence or necessity, but induced merely by his mercy and love for us voluntarily to submit himself. But none of his voluntary sufferings for us have been any diminution of his power. These captious objectors, however, are deceived in one point; they do not perceive that this infirmity in Christ was perfectly free from every stain of guilt, because he always kept himself within the limits of obedience. For, because no moderation can be discovered in the corruption of our nature, where all our passions transgress all bounds with impetuous violence, they erroneously measure the Son of God by this standard. But he being innocent, and free from every defect, all his affections were governed by a moderation which admitted of no excess. Whence it was very possible for him to resemble us in sorrow, fear, and dread, and yet, in this respect, to be very different from us. Refuted here, they proceed to another cavil; that, although Christ was afraid of death, yet he was not afraid of the malediction and wrath of God, from which he knew himself to be safe. But let the pious reader consider how much honour it reflects on Christ, that he was more delicate and timorous than the generality of mankind. Robbers and other malefactors obstinately rush forward to death; many men nobly despise it; others calmly submit to it. But what constancy or magnanimity would the Son of God have discovered, in being astonished and almost struck dead with the fear of it? For it is related of him, what might generally be accounted a prodigy, that through the vehemence of his agonies, drops of blood flowed from his face. Nor did he exhibit this spectacle to the eyes of others; he sent up his groans to his Father, in the secrecy of retirement. And every doubt is removed by the necessity that there was for angels to descend from heaven, to support him with unusual consolation. 468 What disgraceful effeminacy, as I have suggested, would this have been, to be so distressed by the fear of a common death, as to be in a bloody sweat, and incapable of being comforted without the presence of angels! What! does not this prayer, which he repeated three times, “O my Father, if it be possible, let this cup pass from me,”¹³⁰² proceeding from an incredible bitterness of soul, demonstrate that Christ had a more severe and arduous conflict than with a common death? Whence it appears, that those triflers, with whom I am now disputing, presumptuously chatter about things which they know not; because they never seriously considered the nature or the importance of our redemption from the Divine judgment. But it is our wisdom to have a clear understanding how much our salvation cost the Son of God. If any one inquire whether Christ was then descending to hell, when he deprecated death, I reply, that this was the prelude to it; whence we may conclude what dreadful and horrible agonies he must have suffered, while he was conscious of standing at the tribunal of God accused as a criminal on our account. But, although the Divine power of the Spirit concealed itself for a moment, to give place to the infirmity of the flesh, yet we know, that the temptation arising from a sense of grief and fear was such as was not repugnant to faith. And thus was fulfilled what we find in the sermon of Peter, “that it was not possible that he should be holden of the pains of death;”¹³⁰³ because, when he perceived himself, as it were, deserted by God, still he relaxed not in the least from his confidence in his Father's goodness. This is evident from his celebrated invocation, when, through the vehemence of grief, he exclaimed, “My God, my God, why hast thou forsaken me?”¹³⁰⁴ For notwithstanding his extreme agony, yet he continues to call God his God, even when he complains that he is forsaken by him. Now, this serves to refute the error of Apollinaris, and also of those who were called Monothelites. Apollinaris pretended that the eternal Spirit supplied the place of a soul in Christ, so that he was but half a man, as though he could expiate our sins without obedience to the Father. But where was the disposition or will, requisite to obedience, but in his soul? which we know was “troubled,”¹³⁰⁵ in order to dissipate all our fears, and obtain peace and rest for ours. Moreover, in opposition to the Monothelites, we see, that what was contrary to his will as man, was agreeable to his will as God. I say nothing of his overcoming the fear of which we have spoken, by a contrary disposition. For there is a manifest appearance of contrariety when he says, “Father, save me from this hour: but for this 469 cause came I unto this hour. Father, glorify thy name.”¹³⁰⁶ Yet, in this perplexity, there is no such want of moderation as is evident in us, even while we are exerting our most strenuous endeavours to conquer ourselves.

12. Another objection that Christ is insulted, and despair ascribed to him in its being said that he feared. Answer, from the statements of the Evangelists, that he did fear, was troubled in spirit, amazed, and tempted in all respects as we are, yet without sin. Why Christ was pleased to become weak. His fear without sin. Refutation of another objection, with an answer to the question, Did Christ fear death, and why? When did Christ descend to hell, and how? What has been said refutes the heresy of Apollinaris and of the Monothelites.

Here some miserable creatures, who, though unlearned, are however impelled more by malice than ignorance, cry out that I am offering an atrocious insult to Christ, because it were most incongruous to hold that he feared for the safety of his soul. And then in harsher terms they urge the calumnious charge that I attribute despair to the Son of God, a feeling the very opposite of faith. First, they wickedly raise a controversy as to the fear and dread which Christ felt, though these are openly affirmed by the Evangelists. For before the hour of his death arrived, he was troubled in spirit, and affected with grief; and at the very onset began to be exceedingly amazed. To speak of these feelings as merely assumed, is a shameful evasion. It becomes us, therefore (as Ambrose truly teaches), boldly 445to profess the agony of Christ, if we are not ashamed of the cross. And certainly had not his soul shared in the punishment, he would have been a Redeemer of bodies only. The object of his struggle was to raise up those who were lying prostrate; and so far is this from detracting from his heavenly glory, that his goodness, which can never be sufficiently extolled, becomes more conspicuous in this, that he declined not to bear our infirmities. Hence also that solace to our anxieties and griefs which the Apostle sets before us: “We have not an high priest who cannot be touched with the feeling of our infirmities; but was in all respects tempted like as we are, yet without sin,” (Heb. 4:15). These men pretend that a thing in its nature vicious is improperly ascribed to Christ; as if they were wiser than the Spirit of God, who in the same passage reconciles the two things—viz. that he was tempted in all respects like as we are, and yet was without sin. There is no reason, therefore, to take alarm at infirmity in Christ, infirmity to which he submitted not under the constraint of violence and necessity, but merely because he loved and pitied us. Whatever he spontaneously suffered, detracts in no degree from his majesty. One thing which misleads these detractors is, that they do not recognise in Christ an infirmity which was pure and free from every species of taint, inasmuch as it was kept within the limits of obedience. As no moderation can be seen in the depravity of our nature, in which all affections with turbulent impetuosity exceed their due bounds, they improperly apply the same standard to the Son of God. But as he was upright, all his affections were under such restraint as prevented every thing like excess. Hence he could resemble us in grief, fear, and dread, but still with this mark of distinction. Thus refuted, they fly off to another cavil, that although Christ feared death, yet he feared not the curse and wrath of God, from which he knew that he was safe. But let the pious reader consider how far it is honourable to Christ to make him more effeminate and timid than the generality of men. Robbers and other malefactors contumaciously hasten to death, many men magnanimously despise it, others meet it calmly. If the Son of God was amazed and terror-struck at the prospect of it, where was his firmness or magnanimity? We are even told, what in a common death would have been deemed most extraordinary, that in the depth of his agony his sweat was like great drops of blood falling to the ground. Nor was this a spectacle exhibited to the eyes of others, since it was from a secluded spot that he uttered his groans to his Father. And that no doubt may remain, it was necessary that angels should come down from heaven to strengthen him with miraculous consolation. How shamefully effeminate would it have been (as I have observed) to be so excruciated by the fear of an ordinary death as to sweat drops of blood, and not even be revived by the presence of angels? What? Does not that prayer, thrice repeated, “Father, if it be possible, let this cup pass from me,” (Mt. 26:39), a prayer dictated by incredible bitterness of soul, show 446that Christ had a fiercer and more arduous struggle than with ordinary death?

Hence it appears that these triflers, with whom I am disputing, presume to talk of what they know not, never having seriously considered what is meant and implied by ransoming us from the justice of God. It is of consequence to understand aright how much our salvation cost the Son of God. If any one now ask, Did Christ descend to hell at the time when he deprecated death? I answer, that this was the commencement, and that from it we may infer how dire and dreadful were the tortures which he endured when he felt himself standing at the bar of God as a criminal in our stead. And although the divine power of the Spirit veiled itself for a moment, that it might give place to the infirmity of the flesh, we must understand that the trial arising from feelings of grief and fear was such as not to be at variance with faith. And in this was fulfilled what is said in Peter’s sermon as to having been loosed from the pains of death, because “it was not possible he could be holden of it,” (Acts 2:24). Though feeling, as it were, forsaken of God, he did not cease in the slightest degree to confide in his goodness. This appears from the celebrated prayer in which, in the depth of his agony, he exclaimed, “My God, my God, why hast thou forsaken me?” (Mt. 27:46). Amid all his agony he ceases not to call upon his God, while exclaiming that he is forsaken by him. This refutes the Apollinarian heresy as well as that of those who are called Monothelites. Apollinaris pretended, that in Christ the eternal Spirit supplied the place of a soul, so that he was only half a man; as if he could have expiated our sins in any other way than by obeying the Father. But where does the feeling or desire of obedience reside but in the soul? And we know that his soul was troubled in order that ours, being free from trepidation, might obtain peace and quiet. Moreover, in opposition to the Monothelites, we see that in his human he felt a repugnance to what he willed in his divine nature. I say nothing of his subduing the fear of which we have spoken by a contrary affection. This appearance of repugnance is obvious in the words, “Father, save me from this hour: but for this cause came I unto this hour. Father, glorify thy name,” (John 12:27, 28). Still, in this perplexity, there was no violent emotion, such as we exhibit while making the strongest endeavours to subdue our own feelings.

12. Hiertegen roepen sommige opgeblazenen, die, ook al zijn ze ongeleerd, toch meer door boosheid dan door onwetendheid gedreven worden, dat ik Christus een gruwelijk onrecht aandoe, want dat het allerminst paste, dat Hij bevreesd zou zijn voor de redding zijner ziel. Verder blazen ze deze laster nog heviger aan door te beweren, dat ik wanhoop toeschrijf aan de Zoon Gods, welke tegen het geloof strijdt. In de eerste plaats wordt door hen op afkeurenswaardige wijze tot punt van geschil gemaakt de vrees en angst van Christus, welke de evangelisten zo openlijk leren. Want voordat de tijd zijns doods op handen was, is Hij ontroerd in de geest en aangetast door droefheid; in de strijd zelf echter begon Hij heviger beangst te worden. Als ze zeggen, dat het veinzerij geweest is, dan is dat een al te schandelijke uitvlucht. Dus past het, vol vertrouwen (zoals Ambrosius naar waarheid leert) Christus' droefheid te belijden, indien wij ons niet schamen voor zijn kruis. En inderdaad, indien zijn ziel geen deel gehad had aan de straf, dan zou Hij alleen een Verlosser der lichamen geweest zijn. Maar Hij moest worstelen om hen op te richten, die terneder geworpen lagen; en niet alleen doet dit niets af aan zijn hemelse heerlijkheid, maar zelfs schittert zijn goedheid, die nooit genoeg geprezen kan worden, hierin, dat Hij niet geweigerd heeft onze zwakheden op zich te nemen. Vanhier ook die troost in angsten en smarten, welke ons de apostel voorstelt (Heb. 4:15) namelijk dat deze Middelaar onze zwakheden heeft ondervonden, opdat Hij des te bereidwilliger zou zijn om ellendigen te hulp te komen. Zij wijzen er op, dat het onwaardig is datgene, dat op zichzelf gebrekkig is aan Christus toe te kennen. Alsof ze wijzer waren dan de Geest Gods, die deze twee verenigt, dat Christus in alles verzocht is geweest gelijk wij, en toch zonder zonde. Er is dus geen reden, waarom de zwakheid van Christus ons zou verschrikken want niet door geweld of noodzaak, maar door loutere liefde tot ons en door barmhartigheid is Hij er toe gebracht, om zich daaraan te onderwerpen. En al wat Hij uit eigen beweging voor ons geleden heeft, vermindert niets van zijn deugd. Maar in één punt vergissen die lasteraars zich, namelijk, dat de zwakheid in Christus van alle gebrek en smet zuiver en vrij geweest is, omdat Hij zich binnen de grenzen der gehoorzaamheid gehouden heeft. Want omdat in de slechtheid van onze natuur geen matigheid kan waargenomen worden, wijl in haar alle aandoeningen door woelige aandrift de maat te buiten gaan, meten zij verkeerderlijk met deze maat Gods Zoon. Maar daar Hij volmaakt was, werden al zijn aandoeningen beheerst door matigheid, die buitensporigheid bedwong. En daardoor kon Hij in smart, vrees en angst aan ons gelijk zijn, en toch in dit opzicht van ons verschillen. Hiervan overtuigd springen zij over op een andere spitsvondigheid, bewerende dat, ofschoon Christus de dood gevreesd heeft, Hij de vloek en toorn Gods, tegen welke Hij wist veilig te zijn, niet heeft gevreesd. Maar laat de vrome lezers eens overwegen, hoe eervol dit is voor Christus, dat Hij weekhartiger en vreesachtiger geweest zou zijn dan de meeste gewone mensen. Moordenaars en andere boosdoeners haasten zich met hardnekkigheid naar de dood; velen verachten die hooghartig anderen ondergaan hem kalm. Van wat voor standvastigheid of grootheid zou het dan getuigd hebben, dat de Zoon Gods door vrees voor de dood getroffen en bijna verslagen werd. Want van Hem wordt verhaald, wat bij een gewoon mens voor wonderbaarlijk zou kunnen gehouden worden, dat vanwege de gewilligheid der kwelling droppelen bloeds van zijn gelaat stroomden. Maar dit schouwspel heeft Hij niet door anderer ogen doen aanschouwen, daar Hij in een verborgen plaats zijn zuchtingen tot de Vader richtte. En dit neemt alle twijfel weg, dat het nodig geweest is, dat engelen van de hemel nederdaalden om Hem door ongewone vertroosting op te richten. Een hoe smadelijke weekhartigheid zou het geweest zijn, zoals ik zeide, zozeer gekweld te worden door de vrees voor de allen gemeenschappelijke dood, dat Hij bloedig zweet deed vloeien en niet kon gesterkt worden dan door de aanblik der engelen. Verder, die driemaal herhaalde bede: "Vader, indien het mogelijk is, laat deze drinkbeker van mij voorbijgaan" (Matt. 26:39) is die niet voortgekomen uit een ongelooflijke bitterheid der ziel, en toont die niet aan, dat Christus een scherper en veel moeilijker strijd gehad heeft dan met de dood, die allen gemeen is? Daaruit blijkt, dat die bazelaars, met wie ik redeneer, vermetel wauwelen over dingen, die hun onbekend zijn; want nooit hebben zij ernstig overwogen, wat het is of wat het betekent, dat wij verlost zijn van het oordeel Gods. Maar dit is onze wijsheid, zeer goed te gevoelen, waarop onze zaligheid de Zoon Gods te staan gekomen is. Indien nu iemand vraagt, of Christus toen ter helle gedaald is, toen Hij had, dat de dood Hem mocht voorbijgaan, dan antwoord ik, dat dit het begin geweest is, waaruit men kan opmaken, hoe gruwelijke en vreselijke kwellingen Hij geleden heeft, toen Hij bekende, dat Hij als schuldige voor Gods rechtbank stond om onzentwil. En ofschoon de Goddelijke kracht des Geestes zich voor een ogenblik verborgen heeft om plaats te maken voor de zwakheid des vleses, moeten we toch weten, dat de beproeving uit het gevoel van smart en vrees zodanig was, dat ze niet streed met het geloof. En op die wijze is vervuld wat men leest in de prediking van Petrus (Hand. 2:24) dat Hij door de smarten des doods niet kon gehouden worden, daar Hij, ofschoon Hij zich als het ware door God verlaten gevoelde, zelfs niet het allerminst afgeweken is van het vertrouwen op zijn goedheid. Dat leert ons die bekende aanroeping, in welke Hij vanwege de hevigheid der smart uitriep (Matt. 27:46) "Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?" Want ofschoon Hij bovenmate beangst is, houdt Hij toch niet op Hem zijn God te noemen, van wie Hij uitroept, dat Hij door Hem verlaten is. Verder wordt hierdoor weerlegd zowel de dwaling van Apollinaris, als ook van hen, die Monotheliten genoemd worden. Apollinaris stelt het voor alsof de eeuwige Geest bij Christus geweest is als ziel, zodat Hij slechts een halve mens zou zijn. Alsof Hij onze zonden had kunnen verzoenen anders dan door de Vader te gehoorzamen. Maar waar is de genegenheid of de wil om te gehoorzamen anders dan in zijn ziel ? En wij weten, dat die daarom ontroerd is, opdat onze zielen, na verdrijving der vrees, vrede en rust zouden verkrijgen. Bovendien zien wij, en dit gaat tegen de Monotheliten, dat Hij nu naar zijn menselijke natuur niet gewild heeft, wat Hij wilde naar zijn Goddelijke natuur. Ik laat daar, dat Hij de vrees, waarover wij gesproken hebben, door een tegengestelde aandoening ten onder brengt. Immers niet duister is die uiting van tegenstrijdigheid: "Vader, verlos mij uit deze ure! Maar hierom ben ik in deze ure gekomen. Vader, verheerlijk uw naam" (Joh. 12:27,28) Maar toch was in die verwardheid geen onmatigheid, zoals in ons gezien wordt, wanneer wij het meest er naar streven om ons te bedwingen.

12. Verteidigung aer Lehre gegen Mißverständnisse und Irrtümer

Hier erheben nun einige unwissende Toren, aber mehr aus Bosheit als aus Unkenntnis der Dinge, mit lautem Geschrei den Einwand, ich täte mit meiner Deutung Christus bitter Unrecht. Denn es sei doch mit seiner Würde durchaus unvereinbar, daß er etwa um das Heil seiner Seele fürchte! Dann aber geht man noch zu heftigeren Schmähungen über: ich behauptete, der Sohn Gottes sei verzweifelt, und das gehe gegen den Glauben!

Diese Leute meinen also einen Streit anfangen zu müssen wegen meiner Behauptung, Christus habe Angst und Schrecken erduldet. Und dabei sprechen doch die Evangelisten ganz klar davon! Wir hören schon vor dem Beginn der eigentlichen Todesleiden, daß Christus im Geiste erschüttert war (Joh. 12,27) und daß ihn Traurigkeit umfing, und im Kampfe selbst „fing er an, zu trauern und zu zagen ...“ (Matth. 26,37f.). Wenn man nun sagt, das sei zum Schein geschehen, so ist das eine ganz besonders schändliche Ausflucht. Wir sollen — wie Ambrosius richtig lehrt - die Traurigkeit Christi kecklich bekennen, wenn wir uns nicht des Kreuzes schämen! Hätte nicht seine Seele die Strafe mit getragen, so wäre er auch sicherlich nur der Erlöser unseres Leibes! Ein harter Streit mußte geführt werden, damit Christus uns wieder aufrichtete, die wir doch ganz am Boden lagen. Dadurch verliert er rein gar nichts von seiner himmlischen Herrlichkeit, nein, es leuchtet ja gerade hier seine Güte, die man nie genug loben kann, ganz herrlich hervor, indem er sich doch nicht weigerte, unsere ganze Schwachheit auf sich zu nehmen. Daher kommt dieser Trost gegen alle Angst, allen Schmerz, den uns der Apostel vorhält: Dieser Mittler hat unsere „Schwachheiten“ getragen, und deshalb kann er um so mehr „Mitleiden haben“ mit den Elenden (Hebr. 4,15).

Aber man wirft ein, es sei schon an und für sich unrecht, wenn man dem Herrn irgend etwas Unvollkommenes zuschreibe. Als ob man klüger wäre als der Geist Gottes! Denn der bringt diese scheinbaren Gegensätze tadellos zusammen: „Er ist versucht worden allenthalben gleichwie wir“ — und doch „ohne Sünde“! (Hebr. 4,15). Deshalb kann uns Christi Schwachheit nicht erschrecken; er ist ja auch durch keinerlei Notwendigkeit oder Zwang genötigt worden, sie auf sich zu nehmen, sondern hat es rein aus Liebe zu uns, rein aus Barmherzigkeit getan! Was er aber freiwillig uns zugut erduldet hat, das nimmt ihm ja von seiner Kraft und Tugend gar nichts. Die Widersacher sind auf dem Irrwege, wenn sie an Christus keine Schwachheit anerkennen wollen, obwohl diese doch von aller Schuld, allem Makel rein und frei ist, weil er sich ja ganz im Gehorsam hielt! Solche Zucht ist eben an unserem Wesen bei der Verderbnis unserer Natur nicht zu bemerken, bei uns gehen alle Regungen gleich in wildem Drang über alles Maß hinaus — und nun tut man das Verkehrte, an den Sohn Gottes diesen Maßstab anzulegen! Aber er war doch rein, und so regierte in allen seinen Regungen jene innere Zucht, die alles Übermaß 323 hinderte. So konnte er uns in Schmerz und Angst und Schrecken ähnlich sein — und doch an diesem entscheidenden Punkt ganz anders sein als wir!

Sind nun unsere Widersacher an diesem Punkt überführt, so kommen sie gleich mit einem neuen Einwurf; sie sagen: mag auch Christus den Tod gefürchtet haben, so hat er doch gewiß den Fluch und den Zorn Gottes nicht gefürchtet, denn davor wußte er sich sicher! Aber nun soll der fromme Leser bedenken, was man damit Christus für eine (zweifelhafte) Ehre antut: er wird so für weichlicher und ängstlicher erklärt, als es viele gewöhnliche Menschen sind! Selbst Räuber und andere Verbrecher gehen hartnäckig in den Tod, andere verachten ihn mit hohem Mut, andere erdulden ihn ruhig und fröhlich! Und der Sohn Gottes soll von der Angst vor dem Tode erschüttert, überwältigt worden sein? Was wäre das für eine Standhaftigkeit und innere Größe gewesen? Es wird doch von ihm berichtet, was man allgemein für sonderbar und ungewöhnlich halten müßte: unter der Wucht der Qual seien Tropfen Bluts von seinem Angesicht geflossen! Das ist nun aber nicht zum Schein, vor dem Angesicht der Menschen geschehen, sondern er hat sich ins Verborgene zurückgezogen und da sein Seufzen vor den Vater gebracht. Es benimmt jeden Zweifel, wenn man darauf achtet, daß die Engel, die ihm so ungewöhnlichen Trost brachten, vom Himmel zu ihm kommen mußten! Aber was für eine beschämende Weichlichkeit wäre es, wenn Christus dermaßen von der Angst vor dem Tode allein gequält worden wäre, der doch alle trifft, daß er blutigen Schweiß vergoß und nur durch die Erscheinung von Engeln wieder aufgerichtet werden konnte! Aber nein, dies dreimalige Flehen: „Vater, ist’s möglich, so gehe dieser Kelch an mir vorüber!“ (Matth. 26,39) — dieses Flehen kommt doch offenbar aus unglaublicher innerer Qual, und es zeigt, daß Christus wahrhaftig einen schärferen und härteren Streit zu führen hatte, als mit dem gewöhnlichen Tode. Da sehen wir, daß diese Schwätzer, mit denen ich mich herumschlagen muß, ein schnelles Urteil über Dinge fällen, von denen sie nichts verstehen; denn sie haben noch nie recht darüber nachgedacht, was es überhaupt heißt und bedeutet, daß wir von Gottes Gericht erlöst sind! Unsere Weisheit aber kann nur darin bestehen, recht zu bedenken, was unsere Erlösung den Sohn Gottes gekostet hat!

Nun könnte mich aber auch jemand fragen, ob denn dies „Abgestiegen zur Hölle“ damals eingetreten sei, als er um Abwendung des Todes betete. Ich antworte darauf: Das war der Anfang, und daraus kann man erst erkennen, was für furchtbare, schreckliche Qualen er durchgemacht hat, als er erkannte, daß er um unsertwillen als Schuldiger vor Gottes Gericht stand! So hat sich die göttliche Kraft seines Geistes zwar eine Zeitlang verhüllt und der Schwachheit des Fleisches ihren Platz abgetreten; aber wir müssen doch auch bedenken, daß diese furchtbare Anfechtung, die aus dem Empfinden des Schmerzes und der Angst herkam, dem Glauben nicht zuwider war. Es hat sich wirklich so erwiesen, wie es Petrus in seiner Rede dann ausgesprochen hat: die Schmerzen des Todes vermochten ihn nicht zu halten! (Apg. 2,24). Denn er wußte sich wohl sozusagen von Gott verlassen; aber die Gewißheit um seine Güte hat er doch nicht im geringsten fahren lassen. Das zeigt gerade dieser berühmte Ausruf, in dem er aus der Wucht seines Schmerzes heraus schrie: „Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?“ (Matth. 27,46). Er ist in höchster innerer Not — aber er nennt Gott, der ihn nach seinem Ausruf verlassen hat, doch noch immer: „Mein Gott!“ Hier fällt der Irrtum des Apollinaris wie auch die Irrlehre der sogenannten „Monotheleten“ dahin. Apollinaris dichtete Christus an, bei ihm sei der ewige Geist an die Stelle der Seele getreten, so daß er also nur noch halb Mensch gewesen wäre! Als ob er für unsere Sünde hätte Sühne leisten können, ohne dem Vater zu gehorchen! Wo aber soll sich die Regung und der Wille zum Gehorsam zeigen, als in der Seele? Eben seine Seele ist in Angst und Schrecken gejagt worden, damit die unsrige, von aller Furcht befreit, zu Frieden und Ruhe komme! Aber hier muß auch etwas gegen die Monotheleten gesagt werden (die da 324 behaupteten, in Christus sei nur ein— gott-menschlicher — Wille wirksam gewesen!): wir sehen doch gerade hier, wie er nach seiner menschlichen Natur nicht will, was er nach der göttlichen will! Ich sehe davon ab, daß er die aufkommende Furcht, von der wir sprachen, tatsächlich durch die entgegengesetzte Willensregung niedergekämpft hat; deutlich ist aber der Widerstreit in ihm auch in dem Wort: „Vater, hilf mir aus dieser Stunde! — Doch darum bin ich in diese Stunde gekommen. — Vater, verkläre deinen Namen!“ (Joh. 12,27f.). Und doch war in diesem Zwiespalt nicht die Maßlosigkeit, die sich bei uns gerade dann am meisten zeigt, wenn wir uns am meisten Mühe geben, uns zu beherrschen!

12. ⁸⁹ ’n Weerlegging van die opvatting dat Christus nie vrees en wanhoop ervaar het nie omdat dit dan met sy geloof sou bots.

Party deugniete verhef hulle stem hierteen al dra hulle geen kennis hiervan nie. Hulle is egter deur kwaadwilligheid eerder as onkunde aangedryf.⁹⁰ Hulle beweer dat ek Christus ’n verskriklike onreg aandoen, omdat dit dan hoegenaamd nie sou pas dat Christus oor die saligheid van sy siel sou vrees nie. Verder dryf hulle die valse beskuldiging nog verder voort wanneer hulle sê dat ek aan die Seun van God wanhoop toeskryf, wat strydig is met geloof.

In die eerste plek stel hulle die vrees en bewing van Christus verkeerdelik in geskil, terwyl die skrywers van die evangelies dit openlik so verkondig. Want in die tyd voor sy dood was sy gees ontsteld en was Hy deur droefheid oorweldig.⁹¹ En juis in sy stryd het Hy begin om hewiger beangs te word.⁹² As hulle sou beweer dat Hy dit geveins het, is dit ’n afstootlike uitweg. As ons ons dus nie vir sy kruis skaam nie, moet ons Christus se droefheid gelowig bely, soos Ambrosius trouens leer.⁹³ In elk geval, as sy siel nie in die straf gedeel het nie, sou Hy slegs maar ’n Verlosser vir ons liggame gewees het. Hy moes egter worstel om die wat terneergeslae was, op te hef. Die feit dat Hy nie geweier het om ons swakhede op Hom te neem nie, het geen afbreuk aan sy hemelse heerlikheid gedoen nie, sodat sy goedheid, wat nooit genoeg geprys kan word nie, hierin nog meer skitter. Hieruit spruit ook daardie vertroosting vir ons angs en smarte wat die apostel aan ons voorhou wanneer hy sê dat hierdie Middelaar ons swakhede ervaar het om ons in ons ellende geredeliker te kan help.⁹⁴ Hulle opper die beswaar dat iets wat op sigself gebrekkig is, ten onregte aan Christus toegedig word. Net asof hulle wyser is as die Gees van God wat hierdie twee aspekte saamvoeg, naamlik dat Christus in alles net soos ons versoek is en dat Hy tog sonder die sonde was. Daar is dus geen rede waarom die swakheid van Christus 675 ons hoef af te skrik nie. Hy is immers daartoe beweeg om Hom daaraan te onderwerp, nie onder dwang van geweld of noodsaaklikheid nie maar uit loutere liefde en barmhartigheid vir ons. Alles wat Hy egter vrywillig vir ons gely het, het geen vermindering in sy krag teweeggebring nie. Die lasteraars vergis hulle egter in een opsig, naamlik dat hulle nie erken dat die swakheid in Christus rein en vry van alle gebrek is nie, omdat Hy Hom binne die perke van gehoorsaamheid gehou het. Omdat selfbeheersing trouens nie in die bedorwenheid van ons natuur raakgesien kan word nie, waar al ons begeertes in ’n verwarde stormloop hulle perke oorskry, meet hulle die Seun van God verkeerdelik na aanleiding van hierdie maat. Maar toe Hy nog onverswak was, was sy beheer oor al sy emosies sterk genoeg om oorskryding van die perk te vehoed. Daarom kon Hy in smart, vrees en bewing soos ons wees⁹⁵ maar dan op no ’n wyse dat Hy nogtans in hierdie opsig van ons kon verskil.

Wanneer hulle so aan die kaak gestel word, spring hulle eindelik na ’n ander uitvlug oor, naamlik dat, hoewel Christus die dood gevrees het, Hy nie vir die vloek en toorn van God bevrees was nie, omdat Hy geweet het dat Hy daarvan vry was. Maar laat my godvrugtige lesers net oorweeg hoe eervol dit vir Christus is dat Hy sagter en banger was as baie gewone mense. Rowers en ander kwaaddoeners storm met minagting op die dood af. Baie mense sien hoogmoedig daarop neer, en party mense gaan dit bedaard tegemoet. Wat se standvastigheid of grootmoedigheid sou dan daarin geleë wees dat die Seun van God deur die skrik vir die dood platgeslaan en byna verbyster was? Want van Hom word daar vertel - en dit is iets wat vir ’n gewone man na ’n bonatuurlike verskynsel sou kon lyk - dat daar vanweë die hewigheid van sy foltering bloeddruppels van sy gesig af gevloei het.⁹⁶ Dit is ’n gesig wat Hy inderdaad nie vir die oë van ander getoon het toe Hy in ’n afgesonderde plek sy versugtinge tot sy Vader gerig het nie. Die feit dat die engele uit die hemele moes neerdaal om Hom buitengewoon te troos, neem ook alle twyfel in verband daarmee weg.⁹⁷ Hoe ’n skandelike swakheid sou dit nie gewees het nie, soos ek gesê het, om so vanweë vrees vir die gewone dood gemartel te word dat Hy ’n bloedsweet van Hom af laat vloei het en dat Hy nie daarvan kon herstel behalwe deur ’n gesig van die engele nie? Waarom dan is die gebed drie maal herhaal: “Vader, as dit moontlik is, laat die beker by My verbygaan”?⁹⁸ Het dit nie uit ’n ongelooflike bitterheid van sy siel voortgekom nie? Dui dit nie aan dat Christus ’n harder en moeiliker stryd met die dood gevoer het as die dood waarin al- 676 mal deel nie? Hieruit is dit duidelik dat die babbelaars met wie ek nou redeneer, onbedagsaam klets oor dinge waarvan hulle niks weet nie. Hulle het trouens nog nooit in alle erns oorweeg wat dit beteken en watter krag dit het dat ons van God se oordeel verlos is nie. Maar dit is ons wysheid dat ons terdeë besef hoe duur ons saligheid die Seun van God te staan gekom het.

As iemand nou sou vra of Christus in daardie stadium na die hel neergedaal het toe Hy gebid het dat die dood by Hom verby moet gaan, is my antwoord daarop dat dit die begin daarvan was. Daaruit kan afgelei word hoe wreed en verskriklik die foltering was wat Hy gely het toe Hy besef het dat Hy om ons ontwil voor die regbank van God gestaan het. Hoewel die Goddelike krag van sy Gees hom vir ’n oomblik verberg het om vir die swakheid van sy vlees plek te maak, moet ons nogtans weet dat die versoeking vanweë sy gevoel van smart en vrees van so ’n aard was dat dit nie met sy geloof gebots het nie. So is dit wat in Petrus se prediking voorkom, vervul, naamlik dat Hy nie deur die smarte van die dood gehou kon word nie;⁹⁹ want hoewel Hy gevoel het dat Hy as ’t ware van God verlate was, het Hy nogtans nie eens ’n klein bietjie van die vertroue op sy goedheid afgewyk nie. Die bekende aanroeping waarin Hy as gevolg van die heftigheid van sy pyn uitgeroep het, “My God, my God, waarom het U My verlaat?”,¹⁰⁰ leer dit ook. Want hoewel Hy buitengewoon benoud was, sien Hy nogtans nie daarvan af om Hom sy God te noem nie, hoewel Hy uitroep dat Hy deur Hom verlaat is.

Verder word Apollinaris¹⁰¹ se dwaling sowel as die dwaling van die mense wat as Monotelete bekend gestaan het, weerlê. Apollinaris het hom verbeel dat Christus ’n ewige gees in plaas van ’n siel gehad het, sodat Hy net ’n halwe mens sou wees. Net asof Hy vir ons sondes kon boet sonder om sy Vader te gehoorsaam. Waar is die neiging of wil tot gehoorsaamheid dan anders as in die siel? Ons weet dat sy siel so onrustig was dat ons siele rus en vrede kon kry omdat Hy ons vrees verdryf het. Hierbenewens sien ons, strydig met die Monotelete,¹⁰² se opvatting, hoe Hy hier volgens sy menslike natuur nie wou doen wat Hy 677 volgens sy Goddelike natuur wel wou doen nie. Dat Hy die vrees waarvan ons gepraat het, met ’n teenoorgestelde emosie onderdruk het, laat ek daar. Die teenstrydige aard kan duidelik gesien word in “Vader, verlos My van hierdie uur; maar waarom het Ek in hierdie uur gekom? Vader, verheerlik u Naam”.¹⁰³ Tog was daar in sy vertwyfeling geen gebrek aan selfbeheersing, soos wat in ons waargeneem kan word wanneer ons ons besonderlik inspan om ons te beheers nie.

12. Против этого воззрения ополчаются разные путаники. И хотя это люди невежественные, они движимы, скорее, коварством, нежели глупостью, потому что стараются кричать как можно громче. Они утверждают, что я наношу Иисусу Христу тяжкое оскорбление, ибо невозможно допустить, чтобы Он тревожился о спасении своей души. Потом они заходят в своей клевете ещё дальше и заявляют, будто я приписываю Сыну Божьему отчаяние, несовместимое с верой.

Но, во-первых, что касается страха и растерянности Иисуса Христа, о которых совершенно ясно говорится в Евангелии, то эти канальи берут на себя слишком большую смелость, поднимая этот вопрос. У евангелистов сказано, что перед смертью Иисус смутился духом и был охвачен тоской. Когда смерть была совсем близка, Он устрашился ещё больше. Если кто-нибудь скажет, что то была лишь видимость, то такая уловка просто гнусна. Как сказал св. Амвросий, мы должны честно и открыто признать реальность душевных мук Иисуса, если только не стыдимся его Креста (Амвросий. Толкование на Евангелие от Луки, X, 36-42 (MPL, XV, 1910-1912)). В самом деле, если бы перенесённые Им мучения не касались души, то Он был бы лишь искупителем тел. Но Он боролся, чтобы поднять тех, кто, брошенный на землю, не в силах встать. И это ничуть не преуменьшает небесную славу Иисуса Христа, в которой мы созерцаем его доброту, изумительно сияющую как раз оттого, что Он не презрел принять на Себя наши немощи. Вот откуда почерпнул апостол утешение, которое подаёт нам в несчастьях и муках: наш Посредник сам испытал наши немощи и может сострадать нам в них, постоянно готовый помочь их преодолеть (Евр 4:15).

Наши противники твердят, что недопустимо приписывать Иисусу Христу низменную слабость. Как будто они мудрее Божьего Духа, который вполне согласует эти две веши: Иисус Христос был, как и мы, искушён во всём - однако, кроме греха. Нам не следует удивляться немощи, которую Он на Себя принял, - не принуждаемый к этому силой или необходимостью, но побуждаемый своим милосердием и чистой любовью к нам. Поэтому всё, что Он претерпел по своей воле ради нас, нисколько не ущемляет его достоинства.

Эти люди злословят, не сознавая, что немощь Иисуса Христа была свободна от всякой скверны и порока, будучи частью его послушания Богу. Из-за того, что в нашей испорченной природе невозможно обнаружить праведной сдержанности, поскольку все страсти в ней искажены и чрезмерны, эти люди судят о Сыне Божьем по общей мерке. Но различие огромно, ибо Он, обладая неповреждённой природой и не имея даже пятнышка несовершенства, так сдерживал свои чувства, что нельзя было заметить какого-либо срыва. В муках, страхе и томлении Он мог походить на нас - однако отличался от нас и в этих состояниях.

Но и убедившись в этом, они принимаются за другие бредни. Пусть Иисус Христос страшился смерти, но Он не боялся проклятия и гнева Божьего, так как чувствовал, что ограждён от них. Я прошу читателей задуматься, насколько почётно для Христа быть трусливее большинства людей с падшей душою? Разбойники и злодеи, стиснув зубы, идут на смерть, многие из них презирают её до такой степени, что кажется, будто смерть для них только игра, а иные принимают её с полным спокойствием. И если бы Сын Божий перед лицом смерти цепенел от страха, то о какой стойкости и о каком величии души можно было бы говорить?

А ведь евангелисты рассказывают о Нём такое, что кое-кто может счесть невероятным и противоестественным: что по причине глубочайших душевных терзаний с его лица падали капли крови. Правда, люди не видели этого, потому что Он молился Отцу тайно в уединённом месте. Все сомнения отпадают, когда мы читаем, что понадобилось Ангелу спуститься с небес, чтобы утешить Его каким-то новым и необыкновенным способом. Какой был бы стыд, если бы Сын Божий оказался столь женственен, что из-за обычной смерти мучился до такой степени, что пот его был как кровь и Он мог воспрянуть духом только при виде Ангела! Подумаем ещё о молении, которое Он повторил трижды: «Отче Мой! если возможно, да минует Меня чаша сия» (Мф 26:39). Нетрудно догадаться, что оно проистекает от невыносимой горести, что Иисус Христос вёл борьбу более трудную и ожесточённую, чем борьба со страхом смерти. Так обнаруживается, что путаники, которым я отвечаю, дерзостно болтают о вещах неведомых, что они никогда не понимали и даже не задумывались, что значит быть искупленным от Божьего суда. Наша мудрость заключается в том, чтобы чувствовать и сознавать, чего стоило Сыну Божьему наше спасение.

Если теперь кто-нибудь спросит, спускался ли Иисус Христос в ад, когда просил Отца избавить Его от смерти, то я отвечу, что именно это было началом. Отсюда можно сделать вывод, что вынесенные Им муки были настолько ужасны, что устрашили Его. Ибо Он сознавал, что Ему предстоит отвечать перед судейским престолом Бога как виновному во всех наших злодеяниях. Но, хотя божественная сила его Духа была словно спрятана на какое-то время - пока Иисус Христос не совершил дело нашего искупления - и проявилась вся немощь плоти, нам надлежит знать, что это искушение страха и боли не могло отвратить Его от веры. С этим непосредственно связано то, о чем мы говорили, ссылаясь на проповедь св. Петра: что смерти было невозможно Его удержать (Деян 2:24). Ибо чувствуя, что Он как бы покинут Богом, Иисус Христос ничуть не уклонялся от веры в Его доброту. Об этом свидетельствует мольба, вырвавшаяся из Его уст в момент величайших страданий: «Боже Мой, Боже Мой! для чего Ты Меня оставил?» (Мф 27:46) Если бы Иисус был отягощён сверх меры, Он перестал бы звать своего Бога, которому, однако, Он печалился об оставленности.

Здесь обнаруживается заблуждение еретика древности Аполлинария и одновременно всех тех, кого называли монофелитами. (Аполлинарий из Лаодикии учил (ок. 360), что божественный Логос "вселился, как душа, в тело, воспринятое от Девы Марии". Монофелиты появились в VII веке и пытались разрешить раскол, связанный с монофизитством. Если монофизиты учили, что у Христа только одна - Божественная - природа, отвергая определение Халкидонского собора, то монофелиты, основываясь на компромиссных предложениях императора Ираклия (638), принимали две природы во Христе, однако, только одну волю, или энергию (θελημα). Заблуждения Апполинария были осуждены на Третьем Римском соборе в 376 г., на Четвёртом Римском в 380 г. и на Втором Вселенском соборе в Константинополе в 381 г. (I определение). Монофелиты были анафематствованы на Шестом Вселенском соборе в Константинополе в 680 г. (XVI заседание).) Аполлинарий вообразил, что в Иисусе Христе вместо души пребывал вечный дух, вследствие чего Он был человеком как бы только наполовину. Это слишком явная нелепость, ибо из неё следует, что Иисус Христос мог изгладить наши грехи как-то иначе, нежели целиком повинуясь Отцу. А где может возникнуть склонность или воля повиноваться, если не в душе? Душа Иисуса Христа терзалась, дабы наши души, избавленные от терзаний и тревоги, пребывали в мире и покое. А монофелиты захотели убедить Церковь, что у Иисуса Христа была только одна воля. Однако мы видим, что как человек Иисус Христос не желал того, чего Он желал согласно своей божественной природе.

Я позволю себе сказать, что Иисус Христос укротил и преодолел страх, о котором мы говорили, посредством противоположного стремления. Отсюда видимость противоречия в его словах: «Отче! избавь Меня от часа сего! Но на сей час Я и пришёл. Отче! прославь имя Твоё!» (Ин 12:27-28) Даже в этом крайнем смятении Иисус Христос не проявил какой-то чрезмерности и невоздержанности, которые часто проявляем мы, даже когда прилагаем усилия, чтобы обуздать себя.

13. Sequitur a mortuis resurrectio, sine qua mutilum esset quod hactenus diximus. || ^gQuando enim^h in cruce, morte, et sepultura Christi nonnisi infirmitas apparet, transilienda sunt illa omnia fidei, ut pleno robore instruatur. Proinde tametsi in eius morte habemus solidum salutis complementum, quia per 500 eam et Deo reconciliati sumus, et iusto eius iudicio satisfactum, et maledictio sublata, et persoluta est poena: dicimur tamen non per mortem, sed per resurrectionem regenerati in spem vivam [1. Pet. 1. a. 3]; quia ut ille resurgendo victor mortis emersit, ita fidei nostrae victoria in ipsa demum consistit resurrectione. Quale hoc sit, melius Pauli verbis exprimitur; mortuum enim dicit propter peccata nostra, suscitatum propter nostram iustificationem [Rom. 4. d. 25]; acsi diceret, morte eius sublatum peccatum, resurrectione instauratam restitutamque iustitiam. Quomodo enim moriendo liberare nos a morte poterat, si morti ipse succubuisset? quomodo comparasset nobis victoriam, si in certamine defecisset? Quare sic salutis nostrae materiam inter Christi mortem et resurrectionem partimur, quod per illam peccatum abolitum, et mors extincta: per hanc, iustitia reparata, et erecta vita: sic tamen ut huius beneficio vim efficaciamque suam illa nobis proferat. || Itaque Paulus in ipsa resurrectione declaratum fuisse Filium Dei asserit: quia tunc demum exeruit caelestem potentiam, quae et clarum divinitatis eius speculum est, et stabilis fidei nostrae fultura; sicuti etiam alibi docet passum fuisse pro infirmitate carnis, resurrexisse autem ex virtute spiritus^a [2. Cor. 13. b. 4]. Eodem sensu alibi de perfectione disserens, Ut cognoscam illum (inquit) et potentiam resurrectionis illius. Continuo tamen post societatem cum morte annectit [Philip. 3. c. 10]. Cui aptissime congruit illud Petri, Deum suscitasse eum a mortuis, et dedisse illi gloriam: ut fides et spes nostra esset in Deo [1. Pet. 1. d.21]; non quod fides morte suffulta vacillet, sed quia virtus Dei quae sub fide nos custodit, in ipsa maxime resurrectione sese aperit. Proinde meminerimus, quoties solius mortis fit mentio, simul comprehendi quod proprium est resurrectionis: parem quoque synecdochen esse in voce resurrectionis, quoties seorsum a morte ponitur: ut secum trahat quod peculiariter morti convenit. Sed quia resurgendo palmam adeptus est, ut fieret resurrectio et vita: merito contendit Paulus abolitam esse fidem, et inane fallaxque Evangelium, nisi Christi resurrectio cordibus nostris sit infixa [1. Cor. 15. c. 17]. Ideo alibi, postquam in Christi morte adversus damnationis terrores gloriatus est, amplificandi causa addit, Imo idem qui mortuus est resurrexit, et nunc coram Deo pro nobis apparet mediator [Rom. 8. f. 34]. || Deinde, quemadmodum antea exposuimus ex communicatione 501 crucis pendere carnis nostrae mortificationem¹: sic et alterum ex eius resurrectione fructum nos obtinere illi respondentem intelligendum est. || Ideo enim, inquit Apostolus, similitudini mortis eius insiti sumus, ut participes resurrectionis, in vitae novitate ambulemus [Rom. 6. a. 4^a]. || Itaque alibi, ut argumentum ex eo quod Christo sumus commortui², deducit, mortificanda esse membra nostra super terram [Coloss. 3. a. 5]: ita etiam, quia cum Christo surreximus, ex eo infert, quae sursum sunt nobis esse quaerenda, non quae super terram [Colos. 3. a. 1]³. Quibus verbis non invitamur duntaxat, exemplo suscitati Christi, ad sectandam vitae novitatem: sed || eius fieri virtute docemur ut regeneremur in iustitiam. Tertium quoque ex ea fructum consequimur, quod veluti accepta arrha, securi reddimur de nostra ipsorum resurrectione, cuius illam esse certissimam hypostasin^b constat, || qua de re prolixius disputat 1. Corinth. 15⁴. || Obiter autem annotandum est, quod dicitur ex mortuis resurrexisse: qua voce et mortis et resurrectionis veritas exprimitur, acsi diceretur, et eandem^c qua caeteri homines naturaliter^d defunguntur, mortem obiisse, et in eadem quam mortalem susceperat carne, immortalitatem recepisse.

13. S’ensuit la resurrection des morts, sans laquelle tout ce que nous avons deduit jusques icy seroit imparfait. Car d’autant qu’en la croix, en la mort et en la sepulture de Christ n’y apparoist qu’infirmité: il faut que la foy passe outre, pour estre pleinement corroborée. Pourtant, combien qu’en sa mort nous ayons entier accomplissement de salut, veu que par icelle nous sommes reconciliez à Dieu, il a esté satisfait à son juste jugement, la malediction a esté abolie, et avons esté acquitez de toutes les peines dont nous estions redevables: neantmoins il n’est pas dit que par la mort nous ayons esté ressuscitez en esperance vive, mais par la resurrection (1 Pierre 1:3). Car comme luy en ressuscitant s’est monstré veinqueur de la mort, ainsi la victoire de nostre mort consiste en sa resurrection. Les mots de sainct Paul monstreront mieux que cela veut dire, quand il dit qu’il est mort pour nos pechez et ressuscité pour nostre justification (Rom. 4:25): comme s’il disoit que par sa mort le peché a esté osté: par sa resurrection, la justice a esté instaurée. Car comment en mourant nous eust-il peu delivrer de la mort, s’il eust succombé à icelle? Comment nous eust-il acquis la victoire, s’il eust de-failly au combat? Pourtant nous partissons tellement la substance de nostre salut entre la mort de Christ et sa resurrection, que nous disons par la mort le peché avoir esté destruit, et la mort effacée: par la resurrection, la justice establie, et la vie remise au dessus: et ce en telle sorte, que c’est par le moyen de la resurrection, que la mort a son efficace. Parquoy sainct Paul nous monstre que Jesus Christ a esté declairé Fils de Dieu en sa resurrection (Rom. 1:4): pource qu’alors il a desployé sa vertu celeste, laquelle est comme un clair miroir de sa divinité, et un ferme appuy de nostre foy. Comme en l’autre passage il dit qu’il a souffert selon l’infirmité de la chair, et est ressuscité de la vertu de son Esprit (2 Cor. 13:4). Selon le mesme sens, en traittant de la perfection il dit, Je m’efforce afin de le cognoistre, et la vertu de sa resurrection (Phil. 3:9, 10). Au reste, il adjouste tantost apres, qu’il poursuit d’estre conjoint et associé à sa mort. A quoy s’accorde tresbien le dire de sainct Pierre, que Dieu l’a ressuscité des morts, et luy a donné gloire, à fin que nostre foy et esperance fust en Dieu (1 Pierre 1:21): non pas que nostre foy estant appuyée sur la mort de Jesus Christ chancelle: mais que la vertu de Dieu, qui nous garde sous la foy, se descouvre principalement et demonstre en la resurrection. Qu’il nous souvienne donc, que toutes fois et quantes qu’il est fait mention seulement de la mort, que ce qui est propre à la resurrection y est compris: qu’il y a aussi une mesme raison et forme de parler, quand la resurrection est nommée seule, pource qu’elle tire avec soy ce qui convient specialement à la mort. Mais pource que Jesus Christ en resuscitant s’est acquis la palme de victoire pour estre resurrection et vie, sainct Paul à bon droit debat et maintient que la foy seroit aneantie, et que l’Evangile ne seroit que fallace et mensonge (1 Cor. 15:17), sinon que nous soyons bien persuadez en noz cœurs de la resurrection de Jesus Christ. Parquoy en l’autre passage, apres qu’il s’est glorifié en la mort de Jesus Christ contre toutes les frayeurs de damnation qui nous troublent, il adjouste pour mieux amplifier, que celuy qui est mort, est mesme ressuscité, et apparoit devant Dieu intercesseur pour nous (Rom. 8:34). Davantage, comme nous avons cy devant exposé que la mortification de nostre chair depend de la communication de la croix de Christ, aussi il faut entendre qu’il y a un autre fruit correspondant à cestuy-là, provenant de sa resurrection. Car nous sommes, comme dit l’Apostre, entez en la similitude de sa mort, à fin qu’estans participans de sa resurrection, nous cheminions en nouveauté de vie (Rom. 6:5). Parquoy en un autre lieu, comme il deduit un argument de ce que nous sommes morts avec Christ, qu’il nous faut mortifier noz membres sur la terre: aussi de ce que nous sommes ressuscitez avec Christ, il infere qu’il nous faut chercher les choses celestielles (Col. 3:1–5). Par lesquelles paroles non seulement il nous exhorte à nouvelle vie, à l’exemple de Christ ressuscité: mais il enseigne que cela se fait par sa vertu, que nous soyons regenerez en justice. Nous avons une troisieme utilité de ceste resurrection: c’est que comme ayans une arre de la resurrection, nous en sommes rendus plus certains de la nostre: d’autant que celle de Christ en est le fondement et la substance, comme il en est parlé plus à plein en la premiere aux Corinthiens. Il faut aussi en passant noter qu’il est dit estre ressuscité des morts: en quoy la verité de sa mort et resurrection est signifiée, comme s’il estoit dit qu’il a souffert une mesme mort que les antres hommes, et qu’il a receu immortalité en la mesme chair qu’il avoit prinse mortelle.

13. Next follows his resurrection from the dead, without which all that we have said would be incomplete. For, since there appears nothing but infirmity in the cross, death, and burial of Christ, faith must proceed beyond all these things, to be furnished with sufficient strength. Wherefore, although our salvation is perfectly accomplished by his death, because by that we are reconciled to God, a satisfaction is given to his righteous judgment, the curse is removed, and the punishment sustained, yet we are said to have been “begotten again to a lively hope,” not by his death, but “by his resurrection from the dead.”¹³⁰⁷ For as at his resurrection he appeared the conqueror of death, so it is on his resurrection that our faith principally rests. This is better expressed in the words of Paul, when he says, that Christ “was delivered for our offences, and was raised again for our justification;”¹³⁰⁸ as though he had said, that sin was removed by his death, and righteousness renewed and restored by his resurrection. For how was it possible for him by dying to liberate us from death, if he had himself remained under its power? how could he have obtained the victory for us, if he had been vanquished in the contest? Wherefore we ascribe our salvation partly to the death of Christ, and partly to his resurrection; we believe that sin was abolished, and death destroyed, by the former; that righteousness was restored, and life established, by the latter; yet so that the former discovers its power and efficacy in us by means of the latter. Therefore Paul asserts that he was “declared to be the Son of God, by the resurrection from the dead;”¹³⁰⁹ because he then displayed his heavenly power, which is both a lucid mirror of his Divinity, and a firm support of our faith. So, in another place, he says, that “he was crucified through weakness, yet he liveth by the power of God.”¹³¹⁰ In the same sense, in another place, treating of perfection, he says, “that I may know him, and the power of his resurrection.”¹³¹¹ Yet, immediately after, he adds, “the fellowship of his sufferings, and conformity to his death.” In perfect harmony with this, is the following declaration of Peter: “God raised him up from the dead, and gave him glory; that your faith and hope might be in God:”¹³¹² not that faith totters when it rests on his death; but because “the power of God,” which “keeps us through faith,”¹³¹³ chiefly discovers itself in his resurrection. 470 Let us remember, therefore, that whenever mention is made of his death alone, it comprehends also what strictly belongs to his resurrection; and that the same figure of speech is applied to the word resurrection, whenever it is used without any mention of his death, so that it connects with it what is peculiarly applicable to his death. But since it was by rising from the dead that he obtained the palm of victory, to become the resurrection and the life, Paul justly contends, that, “if Christ be not risen, then is” the “preaching” of the gospel “vain, and” our “faith is also vain.”¹³¹⁴ Therefore, in another place, after having gloried in the death of Christ in opposition to all the fears of condemnation, he adds, by way of amplification, “Yea, rather, that is risen again, who is even at the right hand of God, who also maketh intercession for us.”¹³¹⁵ Besides, as we have before stated, that the mortification of our flesh depends on communion with his cross, so it must also be understood, that we obtain another benefit, corresponding to that, from his resurrection. The apostle says, “If we have been planted together in the likeness of his death, we shall be also in the likeness of his resurrection: even so we also should walk in newness of life.”¹³¹⁶ Therefore, in another place, as, from our being dead with Christ, he deduces an argument for the mortification of our members which are upon the earth,¹³¹⁷ so also, because we are risen with Christ, he thence infers that we should seek those things which are above, and not those which are on the earth.¹³¹⁸ By which expressions we are not only invited to walk in newness of life, after the example of Christ raised from the dead, but are taught that our regeneration to righteousness is effected by his power. We derive also a third benefit from his resurrection, having received, as it were, a pledge to assure us of our own resurrection, of which his clearly affords the most solid foundation and evidence. This subject the apostle discusses more at large in the First Epistle to the Corinthians.¹³¹⁹ But it must be remarked by the way, that when he is said to have “risen from the dead,” this phrase expresses the reality both of his death and of his resurrection; as though it were said, that he died the same death as other men naturally die, and received immortality in the same body which he had assumed in a mortal state.

13. Of the resurrection of Christ. The many advantages from it. 1. Our righteousness in the sight of God renewed and restored. 2. His life the basis of our life and hope, also the efficacious cause of new life in us. 3. The pledge of our future resurrection.

Next follows the resurrection from the dead, without which all that has hitherto been said would be defective. For seeing that in the cross, death, and burial of Christ, nothing but weakness appears, faith must go beyond all these, in order that it may be provided with full strength. Hence, although in his death we have an effectual completion of salvation, because by it we are reconciled to God, satisfaction is given to his justice, the curse is removed, and the penalty paid; still it is not by his death, but by his resurrection, that we are said to be begotten again to a living hope (1 Pet. 1:3); because, as 447he, by rising again, became victorious over death, so the victory of our faith consists only in his resurrection. The nature of it is better expressed in the words of Paul, “Who (Christ) was delivered for our offences, and was raised again for our justification,” (Rom. 4:25); as if he had said, By his death sin was taken away, by his resurrection righteousness was renewed and restored. For how could he by dying have freed us from death, if he had yielded to its power? how could he have obtained the victory for us, if he had fallen in the contest?

Our salvation may be thus divided between the death and the resurrection of Christ: by the former sin was abolished and death annihilated; by the latter righteousness was restored and life revived, the power and efficacy of the former being still bestowed upon us by means of the latter. Paul accordingly affirms, that he was declared to be the Son of God by his resurrection (Rom. 1:4), because he then fully displayed that heavenly power which is both a bright mirror of his divinity, and a sure support of our faith; as he also elsewhere teaches, that “though he was crucified through weakness, yet he liveth by the power of God,” (2 Cor. 13:4). In the same sense, in another passage, treating of perfection, he says, “That I may know him and the power of his resurrection,” (Phil. 3:10). Immediately after he adds, “being made conformable unto his death.” In perfect accordance with this is the passage in Peter, that God “raised him up from the dead, and gave him glory, that your faith and hope might be in God,” ( 1 Pet. 1:21). Not that faith founded merely on his death is vacillating, but that the divine power by which he maintains our faith is most conspicuous in his resurrection. Let us remember, therefore, that when death only is mentioned, everything peculiar to the resurrection is at the same time included, and that there is a like synecdoche in the term resurrection, as often as it is used apart from death, everything peculiar to death being included. But as, by rising again, he obtained the victory, and became the resurrection and the life, Paul justly argues, “If Christ be not raised, your faith is vain; ye are yet in your sins,” (1 Cor. 15:17). Accordingly, in another passage, after exulting in the death of Christ in opposition to the terrors of condemnation, he thus enlarges, “Christ that died, yea rather, that is risen again, who is even at the right hand of God, who also maketh intercession for us,” (Rom. 8:34). Then,as we have already explained that the mortification of our flesh depends on communion with the cross, so we must also understand, that a corresponding benefit is derived from his resurrection. For as the Apostle says, “Like as Christ was raised up from the dead by the glory of the Father, even so we also should walk in newness of life,” (Rom. 6:4). Accordingly, as in another passage, from our being dead with Christ, he inculcates, “Mortify therefore your members which are upon the earth,” (Col.3:5); so from our being risen with Christ he infers, “seek those things which are above, where Christ sitteth at the right 448hand of God,” (Col. 3:1). In these words we are not only urged by the example of a risen Saviour to follow newness of life, but are taught that by his power we are renewed unto righteousness. A third benefit derived from it is, that, like an earnest, it assures us of our own resurrection, of which it is certain that his is the surest representation. This subject is discussed at length (1 Cor. 15). But it is to be observed, in passing, that when he is said to have “risen from the dead,” these terms express the reality both of his death and resurrection, as if it had been said, that he died the same death as other men naturally die, and received immortality in the same mortal flesh which he had assumed.

13. Dan volgt de opstanding uit de doden, zonder welke onvolkomen zou zijn, wat we tot nu toe gezegd hebben. Want aangezien in het kruis, de dood en de begrafenis van Christus slechts zwakheid blijkt, moet het geloof over dit alles heen springen, om met volle kracht te worden toegerust. Daarom, ofschoon wij in zijn dood de volledige vervulling der zaligheid hebben, omdat wij daardoor met God verzoend zijn, aan zijn rechtvaardig oordeel voldaan is, de vloek is weggenomen en de straf is betaald: wordt er toch gezegd, dat wij niet door zijn dood maar door zijn opstanding wedergeboren zijn tot een levende hoop (1 Petr. 1:3) want gelijk Hij door op te staan overwinnaar van de dood geworden is, zo is de overwinning van ons geloof eerst gelegen in zijn opstanding. Hoe dit is, wordt beter uitgedrukt door de woorden van Paulus. Want die zegt (Rom. 4:25) dat Hij gestorven is om onze zonden en opgewekt om onze rechtvaardigmaking; alsof hij wilde zeggen, dat door zijn dood de zonde is weggenomen, en door zijn opstanding de rechtvaardigheid vernieuwd en hersteld is. Want hoe kon Hij door te sterven ons van de dood bevrijden, indien Hij zelf onder de dood bezweken was? Hoe kon Hij ons de overwinning bezorgd hebben, indien Hij in de strijd het onderspit gedolven had? Daarom verdelen wij zo de stof onzer zaligheid tussen Christus' dood en opstanding, dat door zijn dood de zonde vernietigd en de dood verslonden is, en door zijn opstanding de rechtvaardigheid hersteld en het leven weder opgericht is: maar toch zo, dat door de weldaad zijner opstanding zijn dood ons de kracht en werkdadigheid aanbrengt. Daarom zegt Paulus, dat Hij in de opstanding bewezen is Gods Zoon te zijn (Rom. 1:4) omdat Hij toen eerst zijn hemelse macht heeft getoond, die zowel een heldere spiegel is zijner Godheid, als ook een standvastige steun van ons geloof. Gelijk hij ook elders leert (2 Cor. 13:4) dat Hij geleden heeft naar de zwakheid des vleses, maar opgestaan is door de kracht des Geestes. In dezelfde zin zegt hij elders, sprekend over de volmaaktheid: "Opdat ik Hem kenne, en de kracht zijner opstanding" (Filip. 3:10) Maar terstond daarna voegt hij er aan toe de gemeenschap met zijn dood. En daarmee komt zeer goed overeen het woord van Petrus (1 Petr. 1:21) dat God Hem van de doden opgewekt heeft en Hem heerlijkheid gegeven heeft, opdat ons geloof en onze hoop op God zou zijn. Niet dat het geloof, op zijn dood gegrond, wankel zou staan, maar om dat de kracht Gods, die ons in het geloof bewaart, zich juist het meest in de opstanding openbaart. Laat ons daarom bedenken, dat zo dikwijls als van de dood alleen melding gemaakt wordt, tevens daaronder begrepen wordt wat eigen is aan de opstanding, en dat ook, zo dikwijls als de opstanding afzonderlijk genoemd wordt, evenzo daaronder begrepen wordt, wat in het bijzonder past bij de dood. Maar daar Hij door op te staan de overwinningspalm verkregen heeft, opdat Hij de opstanding en het leven zou worden, beweert Paulus terecht (1 Cor. 15:17) dat het geloof teniet gedaan is, en het evangelie ijdel en bedriegelijk, indien niet de opstanding van Christus in onze harten ingehecht is. Daarom voegt hij elders, na in Christus' dood tegen de verschrikkingen der verdoemenis geroemd te hebben, tot versterking dit toe: "ja, wat meer is, die gestorven is, dezelfde is opgestaan, en verschijnt nu als Middelaar voor ons voor Gods aanschijn" (Rom. 8:34) Vervolgens evenals we tevoren uiteengezet hebben, dat aan de gemeenschap van het kruis de doding van het vlees hangt, zo moet men verstaan, dat wij uit zijn opstanding een andere vrucht verkrijgen, die daaraan beantwoordt. "Want wij zijn daarom," zegt de apostel (Rom. 6:5) "in de gelijkmaking zijns doods ingeplant, opdat wij, deel hebbend aan zijn opstanding, zouden wandelen in nieuwheid des levens." En gelijk hij elders (Col. 3:5) daaraan dat wij met Christus gestorven zijn, het bewijs ontleent, dat wij op aarde onze ledematen moeten doden, zo leidt hij ook daaruit, dat wij met Christus zijn opgestaan af, dat wij de dingen moeten zoeken, die boven zijn, niet die op de aarde zijn (Col. 3:1) En door die woorden worden wij niet slechts uitgenodigd door het voorbeeld van de uit de doden opgewekte Christus tot het streven naar nieuwheid des levens, maar ook onderricht, dat het door zijn kracht is, dat we tot rechtvaardigheid worden wedergeboren. Als derde vrucht verkrijgen wij ook uit zijn opstanding, dat wij, als door een ontvangen pand verzekerd worden van onze eigen opstanding, waarvan Christus' opstanding ongetwijfeld het zekerste fundament is; hierover handelt de apostel uitvoeriger in 1 Cor. 15. Terloops nu moet opgemerkt worden, dat er gezegd wordt, dat Hij van de doden is opgestaan: door welke woorden de waarheid zowel van zijn dood als van zijn opstanding wordt uitgedrukt; alsof er gezegd werd, dat Hij dezelfde dood gestorven is, die de andere mensen van nature sterven, en in hetzelfde sterfelijke vlees, dat Hij aangenomen had, de onsterfelijkheid ontvangen heeft.

13. "Am dritten Tage wieder auferstanden von den Toten"

(1.) Nun folgt im Glaubensbekenntnis: „Am dritten Tage wieder auferstanden von den Toten ...“ Ohne die Auferstehung wäre alles, was wir bisher gesagt haben, eitel Stückwerk. Denn in der Kreuzigung, im Tode, im Begräbnis Christi wird ja lauter Schwachheit offenbar, und der Glaube muß also über das alles hinwegkommen, um zu rechter Kraft zu gelangen. Wir haben in seinem Tode wahrhaftig bereits die ganze Erfüllung des Heilswerks, weil wir durch ihn mit Gott versöhnt sind, weil durch ihn Gottes gerechtem Urteil genuggetan, der Fluch aufgehoben, die Strafe getragen ist. Und doch heißt es in der Schrift nicht, daß wir durch seinen Tod, sondern „durch die Auferstehung Jesu Christi von den Toten“ „wiedergeboren“ sind „zu einer lebendigen Hoffnung!“ (1. Petr. 1,3). Denn wie er in seiner Auferstehung als der Sieger über den Tod hervorkam, so beruht auch der Sieg unseres Glaubens letztlich auf seiner Auferstehung. Wie das zugeht, läßt sich besser mit den Worten des Paulus ausdrücken: „Er ist um unserer Sünden willen dahingegeben und um unserer Gerechtigkeit willen auferweckt“ (Röm. 4,25). Damit will er doch wohl sagen: durch seinen Tod ist die Sünde abgetan, aber durch seine Auferstehung ist die Gerechtigkeit uns erworben und wiederhergestellt. Wie aber hätte er uns im Tode vom Tode frei machen können, wenn er ihm selbst unterlegen wäre? Wie hätte er uns den Sieg erringen können, wenn er selbst den Kampf verloren hätte? Unser Heil ist also auf Tod und Auferstehung Christi gleichermaßen begründet, und zwar so: durch den Tod ist die Sünde abgetan und der Tod überwunden, durch die Auferstehung ist uns die Gerechtigkeit wiedererworben und das Leben geschenkt. Dabei ist aber zu beachten, daß uns erst durch die Gabe der Auferstehung die Kraft und Wirkung seines Todes zukommt. Deshalb betont auch Paulus, daß Christus durch seine Auferstehung „kräftig erwiesen“ sei als „Sohn Gottes“ (Röm. 1,4); denn erst da hat er erstmalig seine himmlische Macht bewiesen, die der klare Spiegel seiner Gottheit ist und auf der unser Glaube sicher ruhen kann. Auch an anderer Stelle lehrt Paulus: „Und ob er wohl gekreuzigt ist in der Schwachheit, so ist er doch auferstanden in der Kraft des Geistes“ (2. Kor. 13,4; nicht Luthertext). Im gleichen Sinne redet er an anderer Stelle von der Vollkommenheit: „... zu erkennen ihn und die Kraft seiner Auferstehung.“ Da schließt er denn freilich gleich an: „... und die Gemeinschaft seiner Leiden, auf daß ich seinem Tode ähnlich werde“ (Phil. 3,10). Dazu paßt ganz ausgezeichnet das Wort des Petrus: „Gott hat ihn auferweckt von den Toten und ihm die Herrlichkeit gegeben, auf daß ihr Glauben und Hoffnung an Gott haben möchtet“ (1. Petr. 1,21); das bedeutet nicht, daß der Glaube, der sich auf Christi Tod verläßt, etwa wanke, sondern es hat seinen Grund darin, daß die Kraft Gottes, die uns im Glauben bewahrt, sich in der Auferstehung am deutlichsten geoffenbart hat. Deshalb müssen wir im Auge behalten: wo vom Tode allein die Rede ist, da ist zugleich auch die Kraft der Auferstehung mit einbegriffen; dieses gleiche Miteinbegreifen findet statt, wo von der Auferstehung ohne ausdrückliche Nennung des Todes gesprochen wird: auch da sind die Wirkungen des Todes mit bedacht. Aber in der Auferstehung hat er die Palme erstritten, so daß er „die Auferstehung und das Leben“ geworden ist; deshalb sagt Paulus, der Glaube sei abgetan, eitel und 325 trügerisch sei das Evangelium, wenn wir die Gewißheit der Auferstehung nicht fest im Herzen tragen dürften (1. Kor. 15,17). An anderer Stelle preist er den Tod Christi als festes Bollwerk gegen alle Schrecken der Verdammnis, und fährt dann doch, um den Lobpreis zu erhöhen, fort: „der gestorben ist, ja vielmehr, welcher auch auferwecket ist, welcher ist zur Rechten Gottes und vertritt uns“ (Röm. 8,34).

(2.) Weiter habe ich oben gezeigt, wie von unserem Teilhaben am Kreuz auch die Ertötung unsres Fleisches abhängt. Hier müssen wir sehen, wie wir auch von der Auferstehung eine dem ganz entsprechende Wirkung empfangen. Der Apostel sagt: „So sind wir ja mit ihm begraben ... in den Tod, auf daß, gleichwie Christus ist  auferweckt  von  den  Toten, also sollen auch wir in einem neuen Leben wandeln“ (Röm. 6,4). Im Kolosserbrief leitet er aus der Gewißheit, daß wir „mit Christus gestorben sind“ (3,3), die Folgerung ab: „So tötet nun eure Glieder, die auf Erden sind ...“ (3,5); und ganz in derselben Weise folgert er: „Seid ihr nun mit Christo auferstanden — so suchet, was droben ist, und nicht, was auf Erden ist“ (3,1f.). Damit ermuntert er uns nicht allein, uns an Christi Auferstehung gleichsam ein Vorbild zu nehmen und nach einem neuen Leben uns auszustrecken, sondern er will uns sagen: durch seine Kraft geschieht es wirklich, daß wir zur Gerechtigkeit erneuert werden!

(3.) Aber es wird uns aus der Auferstehung noch eine dritte Frucht zuteil: die Auferstehung ist wie ein Unterpfand, das wir empfangen und das uns gewiß macht, daß auch wir selbst auferstehen werden, sie ist der wahre und sichere Grund unserer Auferstehung! Darüber redet Paulus ausführlich im fünfzehnten Kapitel des ersten Korintherbriefes.

Anmerkungsweise will ich noch einfügen, dass durch die Worte: „Christus ist auferstanden von den Toten“ zum Ausdruck kommt: er war wirklich tot und ist wahrhaftig auferstanden; er hat also den gleichen Tod erlitten, den die übrigen Menschen von Natur sterben müssen, und in dem gleichen sterblichen Fleische, das er an sich genommen hat, ist er in die Unsterblichkeit aufgenommen worden!

13. Christus se opstanding uit die dood

Hierop volg daar sy opstanding uit die dood.¹⁰⁴ Daarsonder sou alles wat ons tot dusver gesê het, gebrekkig gewees het. Omdat daar immers in die kruis, in die dood en begrafnis van Christus niks anders as net swakheid na vore kom nie, moet ons geloof bo-oor al die dinge spring om met voile krag toegerus te kan word. Hoewel ons in sy dood die voile vervulling van ons saligheid het, omdat ons daardeur met God versoen is, omdat daardeur ook aan sy regverdige oordeel voldoen is, en omdat die vloek uit die weg geruim en die straf daardeur betaal is, word daar nogtans gesê dat ons nie deur sy dood nie maar deur sy opstanding tot ’n lewende hoop weer gebore is.¹⁰⁵ Want soos Hy deur daaruit op te staan die dood oorwin het, so is ons geloof se oorwinning oor die dood in sy wederopstanding geleë.

Paulus se woorde druk die wyse waarop dit gebeur, beter uit. Hy sê dat Christus vanweë ons sondes gesterf het en dat Hy vanweë ons regverdigmaking opgewek is.¹⁰⁶ Dit is net asof hy gesê het dat die sonde deur sy dood weggeneem en sy geregtigheid deur sy opstanding hernieu en herstel is. Want hoe kon Hy deur te sterwe ons van die dood verlos het as Hy self voor die dood geswig het? Hoe sou Hy vir ons die oorwinning kon verkry het as Hy in die stryd beswyk het? Ons verdeel daarom die stof tot ons saligheid tussen die dood en die opstanding van Christus, want deur sy dood is die sonde vernietig en die dood uitgewis; en deur sy opstanding in sy geregtigheid herstel en die lewe weer opgerig. Dit het egter op so ’n wyse gebeur dat sy dood die krag en werking daarvan 678 deur sy weldaad vir ons teweegbring. Gevolglik verklaar Paulus dat Hy juis in sy opstanding as Seun van God verklaar is.¹⁰⁷ Want toe het Hy uiteindelik sy hemelse krag geopenbaar wat enersyds ’n helder spieëlbeeld van sy Goddelikheid is en andersyds ’n vaste ondersteuning van ons geloof. So leer hy ook elders dat Hy na die swakheid van sy vlees gely het maar dat Hy uit die krag van die Gees weer opgestaan het.¹⁰⁸ Wanneer hy elders in dieselfde betekenis van sy volmaaktheid praat, sê hy: “Sodat ek Hom kan ken en die mag van sy opstanding”. Tog voeg hy onmiddellik daarna die gemeenskap met sy doo.d by.¹⁰⁹ Petrus se verklaring stem ook baie paslik hiermee ooreen wanneer hy sê dat God Hom uit die dood opgewek en aan Hom heerlikheid gegee het sodat ons geloof en hoop in God kan wees.¹¹⁰ Dit beteken nie dat die geloof wat deur sy dood ondersteun is, in vertwyfeling sou hang nie, maar dat God se krag wat ons in die geloof bewaar, juis in sy opstanding die beste na vore kom.

Ons moet daarom daaraan gedagtig wees dat elke keer wanneer sy dood alleen vermeld word, dit wat aan sy opstanding eie is, ook daarby ingesluit word. Ons moet verder weet dat ’n soortgelyke sinekdogee in die woord opstanding voorkom wanneer dit afsonderlik van sy dood gestel word, sodat dit dan ook die betekenis dra wat besonderlik by sy dood pas. Maar omdat Hy deur sy opstanding die oorwinning behaal het om self opstanding en lewe te word, hou Paulus tereg vol dat die geloof vernietig en die evangelie nutteloos en bedrieglik sou gewees het as Christus se opstanding nie in ons harte ingegrif sou wees nie.¹¹¹ Nadat hy dus oor Christus se dood teen die verskrikkinge van die verdoemenis geroem het, voeg hy die volgende by om daarop uit te brei: “Meer nog,

Hy wat gesterf het, het ook opgestaan en verskyn nou as Middelaar vir ons voor God se aangesig”.¹¹² Verder, soos die afsterwe van ons vlees van die deelname aan sy kruis afhanklik is, soos ons tevore verduidelik het,¹¹³ moet ons besef dat ons net so uit sy opstanding ’n ander voordeel verkry wat met die voordeel uit sy dood ooreenstem. Want ons is, soos die apostel sê, in die gelykenis van sy dood ingelyf, sodat ons as oc 38i deelgenote van sy opstanding in ’n nuwe lewe kan wandel.¹¹⁴ Soos hy dus elders uit die feit dat ons saam met Christus gesterwe het,¹¹⁵ die bewys aflei dat ons ons ledemate op die aarde moet afsterwe,¹¹⁶ net so lei 679 hy ook uit die feit dat ons saam met Christus opgestaan het, af dat ons die dinge wat daar bo en nie op die aarde is nie, moet soek.¹¹⁷ Uit die woorde word ons nie slegs uitgenooi om na die voorbeeld van Christus opgewek te word om ’n nuwe lewe na te strewe nie, maar ons word ook geleer dat dit deur sy krag gebeur dat ons in sy regverdigheid weergebore word. Maar daar is ook ’n derde voordeel wat ons daaruit behaal, naamlik dat ons daaruit as ’t ware ’n borg verkry en onbesorg gemaak word oor ons eie opstanding. Die sekerste bewys daarvan is sy eie opstanding en daaroor handel 1 Korintiërs 15 breedvoeriger.¹¹⁸ Ons moet egter terloops daarop let dat daar gesê word dat Hy uit die dood opgestaan het. Met hierdie woorde word die waarheid van sowel sy dood as sy opstanding uitgedruk, net asof daar gesê word dat Hy dieselfde dood gesterf het as wat ander mense natuurlik sterf, en dat Hy in dieselfde sterflike vlees wat Hy aangeneem het, onsterflikheid ontvang het.

13. Далее следует сказать о воскресении мёртвых. Без этого всё, о чём мы рассуждали до сих пор, было бы неполным. Ибо, поскольку в распятии, смерти и погребении Христа проявилась наша немощь, то вера, чтобы окончательно утвердиться, должна идти дальше. Поэтому, хотя наше спасение совершилось уже в смерти Иисуса Христа - так как через неё мы примирены с Богом, Он удовлетворён своим справедливым судом, проклятие снято и мы освобождены от всех наказаний, которые заслужили, - всё-таки сказано, что не смертью мы воскрешены к живому упованию, но воскресением (1 Пет 1:3).

Ибо, как Иисус Христос, воскреснув, стал победителем смерти, так и победа над нашею смертью заключена в его воскресении. Слова св. Павла лучше говорят, что это означает: Он «предан за грехи наши и воскрес для оправдания нашего» (Рим 4:25), то есть Его смертью с нас сняты грехи, а Его воскресением установлена праведность. Как Иисус Христос, умерев, мог избавить нас от смерти, если бы Он сам покорился ей? Как мог Он одержать победу, если бы проиграл битву?

Поэтому суть нашего спасения мы делим между смертью Христа и его воскресением таким образом. Его смертью уничтожен грех и устранена смерть. Его воскресением установлена праведность и воскрешена жизнь. Причём через воскресение и сама смерть обрела благую действенную силу. Св. Павел свидетельствует нам, что Иисус Христос открылся Сыном Божьим через воскресение из мёртвых (Рим 1:4), ибо тем самым Он раскрыл свою небесную силу - словно чистое зеркало своей божественности, твёрдую опору нашей веры. В другом его Послании сказано, что Иисус Христос пострадал в немощи плоти и воскрес силою своего Духа (2 Кор 13:4). Тот же смысл имеют слова св. Павла о совершенстве, когда апостол говорит, что стремится «познать Его, и силу воскресения Его» (Флп 3:10). С этим вполне согласуется речение св. Петра, что Бог «воскресил Его из мёртвых и дал Ему славу, чтобы вы имели веру и упование на Бога» (1 Пет 1:21). Не в том смысле, что наша вера, полагаемая в смерти Иисуса Христа, может поколебаться, но в том, что сила Божья, которая хранит нас в вере, раскрывается и проявляется прежде всего в воскресении.

Будем помнить, что всякий раз, когда речь заходит о смерти Христа, то подразумевается и воскресение. По той же причине и в соответствии со способом выражения, когда упоминается только воскресение, оно включает в себя всё относящееся к смерти. Так как Иисус Христос, воскреснув, приобрёл венец победителя, св. Павел с полным правом утверждает, что вера была бы тщетна и Евангелие было бы выдумкой и лжесвидетельством, если бы мы не имели в наших сердцах твёрдой уверенности в воскресении Иисуса Христа (1 Кор 15:14 сл.). Поэтому в другом месте, сказав о прославлении через смерть Иисуса Христа вопреки всем страхам осуждения, смущающим нас, апостол развивает свою мысль и говорит, что Тот, кто умер, - воскрес и предстал перед Богом ходатаем за нас (Рим 8:34).

К тому же, как мы показали выше, умерщвление нашей плоти зависит от нашей связи с Крестом Христовым. Поэтому следует осознать, что есть у него и другой плод, также происходящий от воскресения Иисуса Христа. Ибо мы, как сказал апостол, погребены подобием его смерти, дабы, будучи причастными его воскресению, ходить в обновлённой жизни (Рим 6:4). В другом месте, заключив из факта нашей смерти со Христом, что на земле нам должно умерщвлять наши члены, из нашего воскресения с Ним он делает вывод, что нам следует искать небесного (Кол 3:1-5). Этими словами апостол не только побуждает нас к новой жизни по образу воскресшего Христа, но и учит, что наше возрождение в праведности происходит его силою.

Мы пользуемся и третьим плодом воскресения Христова: имея его как залог, мы становимся увереннее в нашем собственном воскресении, поскольку воскресение Христово - это основание и само существо, как сказано об этом в Первом послании к коринфянам [гл. 15]. К слову надо заметить, что там говорится о воскресении из мёртвых, чем удостоверяется подлинность как смерти, так и воскресения Иисуса Христа. То есть как бы сказано, что Он претерпел такую же смерть как все прочие люди, и получил бессмертие в той же плоти, каковую воспринял как смертную.

14. | Resurrectioni non abs re annectitur in caelum ascensus. || ^eEtsi enim^f gloriam virtutemque suam Christus resurgendo plenius^g illustrare coepit, deposita iam scilicet abiecta et ignobili conditione mortalis vitae^h et crucis ignominia: sua tamen demum in caelum ascensione regnum suum vere auspicatus est. Quod Apostolus ostendit quum docet illum ascendisse ut impleret omnia [Ephes. 4. b. 10], || ubi in specie repugnantiae admonet pulchrum esse consensum: quia sic a nobis discessit, ut praesentia esset utilior, quae in humili carnis domicilio se continebat quantisper in terris versatus estⁱ. Itaque Iohannes, ubi praeclaram illam invitationem retulit, siquis sitit, veniat ad me, etc. [Iohan. 7. f. 37], subiicit nondum fuisse tunc fidelibus datum Spiritum: quia nondum glorificatus erat Iesus. Quod etiam testatus est discipulis ipse Dominus, Expedit vobis ut abeam: 502 nisi enim abiero, Spiritus sanctus non veniet [Iohan. 16. a. 7]. Corporalis vero absentiae solatium proponit, quod non deseret pupillos, sed iterum ad eos veniet, invisibili quidem modo, sed magis optabili: quia tunc certiore experientia edocti sunt, imperium quo potitur, et quam exercet potentiam non modo ad beate vivendum, sed foeliciter quoque moriendum fidelibus sufficere. || Et sane videmus^a, quanto maiorem Spiritus sui abundantiam tum effuderit, quanto magnificentius regnum suum promoverit^b, quanto maiorem potentiam tum in adiuvandis suis, tum in hostibus deiiciendis, extulerit. || In caelum ergo sublatus, corporis sui praesentiam e conspectu nostro sustulit^c: non ut adesse fidelibus desineret¹ qui adhuc in terris peregrinarentur, sed ut praesentiore virtute et caelum et terram regeret. Quin potius quod pollicitus est, se futurum nobiscum usque ad consummationem seculi, id sua hac ascensione praestitit: || qua ut corpus supra omnes caelos elevatum est, ita virtus et efficacia ultra omnes caeli ac terrae fines diffusa propagataque est. || Hoc Augustini verbis malo quam meis explicare. Iturus (inquit) per mortem erat Christus ad dexteram Patris, unde venturus est ad vivos et mortuos iudicandos: praesentia itidem corporali, secundum sanam doctrinam fideique regulam^d. Nam praesentia spirituali cum eis erat venturus post ascensionem suam [Tract. in Evang. Iohan. 109]². Et alibi fusius ac clarius, Secundum ineffabilem et invisibilem gratiam impletur quod ab eo dictum est, Ecce vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi [Matt. 28. d. 20]. Secundum carnem vero quam Verbum assumpsit, secundum id quod de Virgine natus est, secundum id quod a Iudaeis comprehensus est, quod ligno confixus, quod de cruce depositus, quod linteis involutus, quod in sepulchro conditus, quod in resurrectione manifestatus, non semper habebitis me vobiscum^e. Quare? Quoniam conversatus est secundum corporis praesentiam quadraginta diebus cum discipulis suis, et eis deducentibus videndo, non sequendo, ascendit in caelum [Act. 1. a. 3, et b. 9], et non est hic: ibi enim sedet ad dexteram Patris [Marc. 16. d. 19], et hic est: non enim recessit praesentia maiestatis [Hebr. 1. a. 3]. Ergo secundum praesentiam maiestatis, semper habemus Christum: 503 secundum praesentiam carnis, recte dictum est discipulis, Me autem non semper habebitis¹. Habuit enim illum Ecclesia secundum praesentiam carnis paucis diebus: modo fide tenet, oculis non videt^{a 2}.

14. Ce n’est pas aussi un article superflu, qu’il est monté au ciel apres estre ressuscité, car combien que Christ ait commencé en ressuscitant à magnifier sa gloire et vertu, ayant despouillé la condition basse et contemptible de ceste vie mortelle, et l’ignominie de la croix, toutesfois il a vrayement lors exalté son regne, quand il est monté au ciel: ce que l’Apostre demonstre, quand il dit qu’il est monté pour accomplir toutes choses (Ephes. 4:10): où en mettant une espece de contrarieté quant aux mots, il advertit qu’il y a un bon accord entre les deux: pource que Jesus s’est tellement departy de nous, qu’il nous est present d’une façon plus utile que quand il a conversé en terre, estant logé comme en un domicile estroit. Parquoy sainct Jean, apres avoir recité que Jesus Christ convioit à boire de l’eau vive tous ceux qui avoyent soif, adjouste tantost apres, que le sainct Esprit n’estoit pas encore donné, pource que Jesus Christ n’estoit point encore glorifié (Jean 7:37, 39). Ce que le Seigneur mesme a testifié à ses disciples: Il vous est expedient que je m’en aille: car si je ne m’en vay, le Consolateur ne viendra point (Jean 16:7). Pareillement il les console quant au regret qu’ils pouvoyent concevoir de son absence corporelle, disant qu’il ne les delaissera point orphelins, mais qu’il viendra derechef à eux, voire d’une façon invisible: toutesfois plus desirable, pource qu’alors ils seront enseignez d’une experience plus certaine, que l’empire qui luy est donné, et l’authorité qu’il exerce suffit non seulement à vivre bien et heureusement, mais aussi à mourir de mesmes. Et de fait, nous voyons combien il a plus largement espandu les graces de son Esprit, combien il a plus amplifié sa majesté, combien il a declairé davantage sa puissance, tant en aidant les siens, qu’en abbattant ses ennemis. Estant donc receu au ciel, il a bien osté la presence de son corps de nostre veue (Act. 1:9), mais non pas pour laisser d’assister aux fideles qui ont encores à cheminer en terre: ains pour gouverner le monde par une vertu plus presente qu’auparavant. Et de fait, ce qu’il avoit promis d’estre avec nous jusques à la consommation du siecle (Matth. 28:20), a esté accomply par ceste ascension: en laquelle comme le corps a esté elevé sur tous les cieux, ainsi la vertu et efficace s’est espandue outre toutes les limites du ciel et de la terre. Ce que j’aime mieux expliquer par les parolles de sainct Augustin, que par les miennes: Jesus Christ, dit-il, devoit aller par la mort à la dextre de son Pere, pour de là venir juger les vifs et les morts en presence corporelle, comme il est monté. Car par presence spirituelle il devoit estre avec ses Apostres apres son ascension.¹⁰² En un autre passage il parle encore plus clairement: Selon la grace invisible et infinie de Jesus Christ, dit-il, est accomply ce qu’il disoit à ses Apostres:Voicy, je suis tousjours avec vous jusques à la fin du siecle.¹⁰³ Mais selon la chair laquelle il a vestue, selon ce qu’il est nay de la Vierge, selon ce qu’il a esté prins des Juifs, selon ce qu’il a esté pendu en la croix, et puis deposé d’icelle pour estre ensevely et mis au sepulchre, selon ce qu’il s’est manifesté apres sa resurrection, est accomplie ceste sentence, Vous ne m’aurez pas tousjours avec vous (Matth. 26:11), Pourquoi? D’autant que selon la presence de son corps il a conversé avec ses disciples quarante jours, et eux voyans il est monté au ciel, et n’est plus icy: car il est là assis à la dextre de Dieu son Pere (Act. 1:3, 9); et est encore icy, d’autant qu’il n’a point retiré la presence de sa majesté. Parquoy nous avons tousjours Jesus Christ avec nous selon la presence de sa majesté: quant à la presence de sa chair, il a dit à ses disciples, Vous ne m’aurez pas tousjours avec vous. Car pour peu de jours l’Eglise l’a eu present selon la chair: maintenant elle le possede par foy, mais elle ne le voit point des yeux.

14. His resurrection is properly followed in the Creed by his ascension to heaven. For though Christ began to make a more illustrious display of his glory and power at his resurrection, having now laid aside the abject and ignoble condition of this mortal life, and the ignominy of the cross, yet his ascension into heaven was the real commencement of his reign. 471 This the apostle shows, when he informs us, that he “ascended that he might fill all things.”¹³²⁰ Here, in an apparent contradiction, he suggests to us that there is a beautiful harmony, because Christ departed from us, that his departure might be more useful to us than that presence, which, during his continuance on earth, confined itself within the humble mansion of his body. Therefore John, after having related that remarkable invitation, “If any man thirst, let him come unto me, and drink,” subjoins, that “the Holy Ghost was not yet given; because that Jesus was not yet glorified.”¹³²¹ This the Lord himself also declared to his disciples: “It is expedient for you that I go away; for if I go not away, the Comforter will not come unto you.”¹³²² Now, he proposes a consolation for his corporeal absence, that he “will not leave them comfortless, or orphans, but will come again to them,” in a manner invisible indeed, but more desirable; because they were then taught by a more certain experience that the authority which he enjoys, and the power which he exercises, is sufficient for the faithful, not only to procure them a blessed life, but to insure them a happy death. And, indeed, we see how largely he then increased the effusions of his Spirit, how greatly he advanced the magnificence of his reign, and what superior power he exerted both in assisting his friends, and in defeating his enemies. Being received up into heaven, therefore he removed his corporeal presence from our view; not that he might no longer be present with the faithful who were still in a state of pilgrimage on earth, but that he might govern both heaven and earth by a more efficacious energy. Moreover, his promise, that he would be with us till the end of the world, he has performed by this his ascension; by which, as his body was elevated above all heavens, so his power and energy have been diffused and extended beyond all the limits of heaven and earth. In representing this, I would prefer the language of Augustine to my own. “Christ,” says he, “was about to go by death to the right hand of the Father, whence he will hereafter come to judge the living and the dead; and this by a corporeal presence, according to the rule of faith and sound doctrine. For in his spiritual presence with them, he was to come soon after his ascension.” And elsewhere he treats this subject in a manner still more diffuse and explicit. By his ineffable and invisible grace, Christ has fulfilled his declaration, “Lo, I am with you alway, even unto the end of the world.”¹³²³ But with respect to the body which the Word assumed, which was born of the Virgin, which was apprehended by the Jews, which was fixed to the cross, which was taken down from the cross, 472 which was folded in linen, which was laid in the sepulchre, which was manifested at the resurrection, there has been an accomplishment of this prediction: “Ye shall not have me always with you.” Why? Because in his corporeal presence he conversed with his disciples for forty days, and while they were attending him, seen but not followed by them, he ascended into heaven; and he is not here, for he sits there at the right hand of the Father; and yet he is here, for he has not withdrawn the presence of his majesty. In the presence of his majesty, therefore, we have Christ always with us; but with respect to his corporeal presence, he said with truth to his disciples, “Me ye have not always.” For the Church enjoyed his corporeal presence for a few days; now she enjoys him by faith, and does not behold him with her eyes.

14. Of the ascension of Christ. Why he ascended. Advantages derived from it.

The resurrection is naturally followed by the ascension into heaven. For although Christ, by rising again, began fully to display his glory and virtue, having laid aside the abject and ignoble condition of a mortal life, and the ignominy of the cross, yet it was only by his ascension to heaven that his reign truly commenced. This the Apostle shows, when he says he ascended “that he might fill all things,” (Eph. 4:10); thus reminding us, that under the appearance of contradiction, there is a beautiful harmony, inasmuch as though he departed from us, it was that his departure might be more useful to us than that presence which was confined in a humble tabernacle of flesh during his abode on the earth. Hence John, after repeating the celebrated invitation, “If any man thirst, let him come unto me and drink,” immediately adds, “the Holy Ghost was not yet given; because that Jesus was not yet glorified,” (John 7:37, 39). This our Lord himself also declared to his disciples, “It is expedient for you that I go away: for if I go not away the Comforter will not come unto you,” (John 16:7). To console them for his bodily absence, he tells them that he will not leave them comfortless, but will come again to them in a manner invisible indeed, but more to be desired, because they were then taught by a surer experience that the government which he had obtained, and the power which he exercises would enable his faithful followers not only to live well, but also to die happily. And, indeed we see how much more abundantly his Spirit was poured out, how much more gloriously his kingdom was advanced, how much greater power was employed in aiding his followers and discomfiting his enemies. Being raised to heaven, he withdrew his bodily presence from our sight, not that he might cease to be with his followers, who are still pilgrims on the earth, but that he might rule both heaven and earth more immediately by his power; or rather, the promise which he made to be with us even to the end of the world, he fulfilled by this ascension, by which, as his body has been raised above all heavens, so his power and efficacy have been propagated and diffused beyond all the bounds of heaven and earth. This I prefer to explain in the words of Augustine rather than my own: “Through death Christ was to go to the right hand of the Father, whence he is to come to judge the quick and the dead, and449that in corporal presence, according to the sound doctrine and rule of faith. For, in spiritual presence, he was to be with them after his ascension,” (August. Tract. in Joann. 109). In another passage he is more full and explicit: “In regard to ineffable and invisible grace, is fulfilled what he said, Lo, I am with you alway, even to the end of the world (Mt. 28:20); but in regard to the flesh which the Word assumed in regard to his being born of a Virgin, in regard to his being apprehended by the Jews, nailed to the tree, taken down from the cross, wrapt in linen clothes, laid in the sepulchre, and manifested on his resurrection, it may be said, Me ye have not always with you. Why? because, in bodily presence, he conversed with his disciples forty days, and leading them out where they saw, but followed not, he ascended into heaven, and is not here: for there he sits at the right hand of the Father: and yet he is here, for the presence of his Godhead was not withdrawn. Therefore, as regards his divine presence, we have Christ always: as regards his bodily presence, it was truly said to the disciples, Me ye have not always. For a few days the Church had him bodily present. Now, she apprehends him by faith, but sees him not by the eye,” (August. Tract. 51).

14. Aan de opstanding wordt niet zonder reden de hemelvaart verbonden. Want ofschoon Christus begonnen is aan zijn heerlijkheid en kracht door zijn opstanding voller glans te verlenen, namelijk doordat Hij de verachtelijke en onaanzienlijke staat van het sterfelijk leven en de smaad des kruises reeds had afgelegd, heeft Hij toch eerst door zijn hemelvaart in waarheid zijn koninkrijk aangevangen. Dat toont de apostel aan, wanneer hij leert, dat Hij opgevaren is, opdat Hij alle dingen vervullen zou (Ef. 4:10) Alwaar hij bij een schijn van tegenstrijdigheid aantoont dat er toch een schone overeenstemming is, want Hij is zo van ons weggegaan, dat zijn weggaan nuttiger was dan zijn aanwezigheid, die zich hield binnen de nederige woning des vleses, zolang Hij op aarde verkeerde. Daarom voegt Johannes (Joh. 7:37) wanneer hij die kostelijke uitnodiging vermeld heeft: "Zo iemand dorst, die kome tot mij enz.", er aan toe, dat de gelovigen toen de Geest nog niet gegeven was, omdat Jezus nog niet was verheerlijkt. En dat heeft ook de Here zelf betuigd tot zijn discipelen (Joh. 16:7) "Het is u nut, dat ik wegga, want indien ik niet wegga, zal de Heilige Geest niet komen." En als troost voor zijn lichamelijke afwezigheid stelt Hij hun voor ogen, dat Hij hen geen wezen zal laten, maar weer tot hen zal komen, wel op onzienlijke, maar toch meer wensenswaardige wijze; want toen werden ze door een vaster ondervinding onderricht, dat de heerschappij, die Hij bezit, en de macht, die Hij uitoefent, voor de gelovige voldoende is niet alleen om zalig te leven, maar ook om gelukkig te sterven. En voorzeker, wij zien hoeveel groter overvloedigheid zijns Geestes Hij toen uitgegoten heeft, hoeveel heerlijker Hij zijn rijk bevorderd heeft, hoeveel groter macht Hij toen getoond heeft, zowel in het helpen der zijnen, als in het terneerwerpen zijner vijanden. Hij heeft dus, opgenomen in de hemel, de aanwezigheid zijns lichaams aan onze aanblik onttrokken; niet opdat Hij zou ophouden te zijn nabij de gelovigen, die nog op aarde in vreemdelingschap verkeren, maar opdat Hij met een meer tegenwoordige kracht hemel en aarde zou regeren. Ja veeleer heeft Hij zijn belofte, dat Hij met ons zou zijn tot aan de voleinding der wereld, door deze zijn hemelvaart gehouden; door welke niet alleen zijn lichaam boven alle hemelen verheven is, maar ook zijn kracht en werkzaamheid verspreid en verbreid is over alle einden des hemels en der aarde. Dit wil ik liever uiteenzetten met de woorden van Augustinus¹ dan met de mijne. "Christus," zo zegt hij, "zou door de dood gaan tot de rechterhand des Vaders, vanwaar Hij zal komen om te oordelen de levenden en de doden, eveneens met lichamelijke tegenwoordigheid, naar de gezonde leer en de regel des geloofs; want met zijn geestelijke tegenwoordigheid zou Hij bij hen komen na zijn hemelvaart." En elders² zegt hij het uitvoeriger en duidelijker: "naar zijn onuitsprekelijke en onzienlijke genade wordt vervuld wat door Hem gezegd is (Matt. 28:20) " "Ziet, ik ben met ulieden al de dagen tot de voleinding der wereld" ". Maar naar het vlees, hetwelk het Woord aangenomen heeft, naar datgene, als hetwelk Hij uit de maagd geboren is, naar datgene, als hetwelk Hij door de Joden gegrepen is, aan het hout gehecht, van het kruis genomen, in doeken gewonden, in het graf gelegd, en in de opstanding geopenbaard is, wordt volbracht, wat Hij zeide: " "Gij zult mij niet altijd bij u hebben." " Waarom? Omdat Hij naar de tegenwoordigheid des lichaams veertig dagen met zijn discipelen verkeerd heeft, en Hij, terwijl zij Hem begeleidden met hun ogen, maar Hem niet volgden ten hemel gevaren is, en niet hier is (Hand. 1:3,9) want daar zit Hij aan de rechterhand des Vaders en hier is: want Hij is niet geweken met de tegenwoordigheid zijner majesteit. Dus naar de tegenwoordigheid zijner majesteit hebben wij Christus altijd; naar de tegenwoordigheid zijns vleses is terecht tot de discipelen gezegd: Mij echter zult gij niet altijd hebben. Want de kerk heeft Hem naar de tegenwoordigheid zijns vleses weinige dagen gehad; nu houdt zij Hem met het geloof, met de ogen ziet zij Hem niet."

14. "Aufgefahren gen Himmel"

Der Auferstehung schließt sich nun mit gutem Grunde die Himmelfahrt an. Schon in der Auferstehung hat Christus seine Herrlichkeit und Kraft in größerer Fülle sichtbar zu offenbaren angefangen: denn schon da hörte sein niedriger und unedler Wandel im sterblichen Leben auf, schon da trat die Schande des Kreuzestodes zurück. Aber erst durch seine Aufnahme in den Himmel hat er in Wahrheit die Herrschaft angetreten. Das zeigt der Apostel mit seiner Lehre, er sei gen Himmel gefahren, „auf daß er alles erfüllte“ (Eph. 4,10). Dem Anschein nach mag da ein Widerspruch bestehen; aber Paulus zeigt, wie doch in Wirklichkeit alles wohl zusammenstimmt: er ist eben so von uns gegangen, daß er uns nun auf viel segensreichere Art gegenwärtig sein kann als während der Zeit seines Erdenwandels, als er sich noch auf die niedrige Wohnstatt des Fleisches beschränkte. So berichtet Johannes die herrliche Aufforderung: „Wen da dürstet, der komme zu mir und trinke ...“ (Joh. 7,37); aber er setzt doch gleich hinzu: Der Heilige Geist war den Gläubigen noch nicht gegeben; „denn Jesus war noch nicht verklärt“ (7,39). Der Herr hat es seinen Jüngern auch selbst bezeugt: „Es ist euch gut, daß ich hingehe. Denn so ich nicht hingehe, so kommt der Tröster nicht zu euch“ (Joh. 16,7). Angesichts seiner leiblichen Abwesenheit hält er ihnen den Trost vor: „Ich will euch nicht Waisen lassen; ich komme zu euch“ (Joh. 14, I8). Das geschieht zwar unsichtbar, aber um so herrlicher; denn nun dürfen sie, durch gewissere Erfahrung belehrt, darum wissen, daß jene Herrschaft, die er nun ergriffen hat, und diese Macht, die er ausübt, den Gläubigen nicht nur zum seligen Leben, sondern auch zum fröhlichen Sterben ausreicht! Und wir sehen ja auch, wieviel reichlicher er seinen Geist 326 nun ausgegossen, wieviel herrlicher er sein Reich ausgebreitet und wieviel größere Macht er darin erzeigt hat, den Seinen beizustehen und seine Feinde zu Boden zu werfen. Er ist in den Himmel aufgenommen, und er hat damit seine leibliche Gegenwart unserem Blick entzogen. Aber das hat er nicht getan, um etwa jetzt nicht mehr den Gläubigen zur Seite zu stehen, die auf der Erde pilgern, sondern um desto mehr mit gegenwärtiger Kraft Himmel und Erde zu regieren! Ja, was er uns verheißen hat: „Siehe, ich bin bei euch alle Tage bis an der Welt Ende“ — das hat er mit seiner Himmelfahrt in Erfüllung gehen lassen. Denn wie sein Leib über alle Himmel erhoben ist, so geht nun auch seine Kraft und Wirkung weit hinaus über alle Grenzen von Himmel und Erde! Ich will das lieber mit den Worten Augustins sagen als mit meinen eigenen: „Christus sollte durch den Tod hingehen, um sich zur Rechten Gottes zu setzen, und von da wird er wiederkommen, zu richten die Lebendigen und die Toten, und zwar in leiblicher Gegenwart, wie es die rechte Lehre und die Glaubensregel ausspricht! Denn in geistlicher Gegenwart wollte er ja nach seiner Auffahrt stets bei den Seinen sein!“ (Zum Johannesevangelium, 78 und auch Predigt 361). Noch ausführlicher und deutlicher spricht er es an anderer Stelle aus: „Er läßt in seiner unaussprechlichen, unsichtbaren Gnade sein Wort in Erfüllung gehen: ‚Siehe, ich bin bei euch alle Tage bis an der Welt Ende’ (Matth. 28,20). Nach dem Fleische aber, das das Wort angenommen hat, nach dem also, was von der Jungfrau Maria geboren ist, nach dem, was die Juden gefangengenommen haben, was ans Kreuz geschlagen, in Leintücher gewickelt, ins Grab gelegt, in der Auferstehung wieder ans Licht gekommen ist — nach dem ‚werdet ihr mich’, wie der Herr sagt, ‚nicht allezeit bei euch haben!’ (Matth. 26,11). Warum das? Er ist nach seiner Auferstehung noch vierzig Tage hindurch mit seinen Jüngern nach dem Fleische umgegangen, und dann ist er gen Himmel gefahren; die Jünger gaben ihm das Geleit: sie konnten ihm nachsehen, aber nicht nachgehen (Apg. 1,3.9). Jetzt gilt: ‚Er ist nicht hier’, denn nun sitzt er zur Rechten des Vaters (Mark. 16,19) — und doch ist er hier; denn die Nähe seiner Herrlichkeit ist nicht von uns gewichen! (Hebr. 1,3). So haben wir Christus nach der Gegenwart seiner göttlichen Majestät immer unter uns. Von seiner fleischlichen Gegenwart aber gilt das Wort, das er seinen Jüngern gesagt hat: ‚Mich aber habt ihr nicht allezeit’ (Matth. 26,11). Die Kirche hat ihn also nur wenige Tage in leiblicher Gegenwart unter sich gehabt — jetzt hat sie ihn im Glauben, aber mit Augen sieht sie ihn nicht!“ (Zum Johannesevangelium, 50).

14. Sy hemelvaart

Sy hemelvaart word nie sonder rede aan sy opstanding verbind nie. Want hoewel Christus deur sy opstanding sy heerlikheid en krag voiler begin openbaar het, omdat Hy alreeds die verwerplike en onaansienlike toestand van ’n sterflike lewe en die skande van die kruis laat vaar en afgelê het, het Hy tog eers met sy hemelvaart waarlik ’n begin met sy koninkryk gemaak. Die apostel toon dit aan wanneer hy leer dat Hy opgevaar het om alles te vervul.¹¹⁹ Ten spyte van die skynbare teenstrydigheid, leer hy ons dat dit pragtig strook. Hy het trouens van ons weggegaan sodat sy teenwoordigheid daar vir ons groter voordeel sou inhou as sy teenwoordigheid in die nederige tuiste van die vlees so lank as wat Hy Hom op die wêreld bevind het.¹²⁰ Wanneer Johannes die voortreflike uitnodiging weergee: “As iemand dors het, laat hy na My toe kom, ensovoorts”,¹²¹ voeg hy derhalwe by dat die Gees toe nog nie aan die gelowiges gegee was nie, omdat Jesus nog nie verheerlik was nie.¹²² Dit het die Here self ook aan sy dissipels betuig toe Hy gesê het: “Dit is vir julle voordelig dat ek weggaan, want as ek nie weggaan nie, sal die Heilige Gees nie na julle toe kom nie!”¹²³ As vertroostng vir die 680 afwesigheid van sy liggaam hou Hy trouens aan hulle voor dat Hy hulle nie soos weeskinders verlaat nie maar dat Hy weer na hulle toe sal kom, al is dit onsigbaar maar dan tog op ’n begeerliker wyse.¹²⁴ Dan is hulle immers deur ’n sekerder evaring geleer dat die ryk wat Hy besit, en die mag wat Hy uitoefen, nie alleen vir ’n salige lewe nie maar ook vir ’n gelukkige sterwe vir gelowiges genoeg is. Ons sien in elk geval hoeveel groter invloed van sy Gees Hy toe uitgestort het, hoeveel grootser Hy sy koninkryk gevestig het en hoeveel groter mag Hy uitgeoefen het daarin om enersyds die wat aan Hom behoort, te onderskraag en andersyds sy vyande neer te werp.

Toe Hy dus in die hemel opgeneem is, het Hy die teenwoordigheid van sy liggaam uit ons gesigsveld weggeneem.¹²⁵ Sy doel hiermee was nie om op te hou om die gelowiges, wat nog as vreemdelinge op die aarde vertoef het, te help nie¹²⁶ maar om die hemel sowel as die aarde met sy meer teenwoordige krag te regeer. Ja, met hierdie hemelvaart van Hom het Hy eerder sy belofte dat Hy met ons sal wees tot die voleinding van die tyd, gestand gedoen. Soos sy liggaam daardeur bo alle hemele verhef is, so is sy krag en werking ook bo al die eindes van die hemel en die aarde versprei en verbrei.

Ek wil dit eerder aan die hand van Augustinus se woorde as met my eie verduidelik. Hy sê: “Christus sou deur die dood na die regterhand van die Vader gaan, vanwaar Hy sal kom om die lewendes en die dooies te oordeel”.¹²⁷ Volgens die regsinnige leer en die geloofsreël sal Hy eweneens met sy liggaamlike teenwoordigheid kom. Want na sy hemelvaart sou Hy met sy geestelike teenwoordigheid saam met hulle kom. Elders sê hy vollediger en duideliker: “Wat Hy gesê het, word na sy onuitspreeklike en onsigbare genade vervul: ‘Kyk, Ek is met julle al die dae tot die voleinding van die tyd’.¹²⁸ Maar na die vlees wat die Woord aangeneem het, na die vlees waarin Hy uit die maagd gebore is, na die vlees waarin Hy deur die Jode gevange geneem is, na die vlees waarin Hy aan die hout vasgespyker, van die kruis afgehaal en in doeke toegerol is, na die vlees waarin Hy begrawe en in sy opstanding geopenbaar is, word sy woorde vervul, naamlik: ‘Julie sal My nie altyd by julle hê nie!’¹²⁹ Waarom dan so? Die rede daarvoor is dat Hy na die teenwoordigheid van sy liggaam veertig dae lank saam met sy dissipels verkeer het. Terwyl 681 hulle Hom rondneem, het Hy in die hemel opgevaar terwyl hulle Hom gesien maar nie gevolg het nie.¹³⁰ Hier is Hy nie meer nie, want Hy sit daar aan die regterhand van die Vader.¹³¹ En tog is Hy hier, want die teenwoordigheid van sy majesteit het nie weggegaan nie. Na die teenwoordigheid van sy majesteit het ons Christus dus altyd by ons.¹³² Na die teenwoordigheid van sy vlees het Hy tereg aan sy dissipels gesê: ‘Julie sal My nie altyd by julle hê nie’.¹³³ Want die kerk het Hom maar net ’n paar dae na die vlees gehad. Nou hou die kerk Hom met die geloof, al sien hy Hom nie met die oë nie”.¹³⁴

14. Вовсе не излишне также свидетельство, что, воскреснув, Иисус Христос вознёсся на небо. Ибо, хотя прославление и возвеличение Христа началось в воскресении, когда Он сбросил с Себя унизительные ограничения этой смертной жизни и бесчестие креста, всё же по-настоящему Он утвердил своё владычество, взойдя на небо. Апостол показывает это, говоря, что Иисус Христос вознёсся, дабы исполнить всё (Эф 4:10), и, прибегая к несколько противоречивой игре слов, убеждает нас, что оба события прекрасно согласуются между собой, так как Он настолько отдалился от нас, что пребывает с нами более действенным образом, чем тогда, когда жил на земле, словно в тесной хижине. Поэтому св. Иоанн, рассказав, как Иисус Христос позвал всех, кто жаждет, пить воду живую, добавляет, что Св. Дух ещё не был ниспослан, ибо Иисус Христос ещё не был прославлен (Ин 7:37-39). Сам Господь свидетельствует своим ученикам: «Лучше для вас, чтобы Я пошёл; ибо, если Я не пойду, Утешитель не придёт к вам» (Ин 16:7). Он утешает их, сожалея, что они не могут «вместить» его материального отсутствия, и говорит, что не оставит их сиротами, вновь придёт к ним, но уже невидимый. И, однако, ещё более желанный, потому что тогда ученики будут научены на опыте, что данная Ему держава и осуществляемая Им власть достаточны не только для доброй и счастливой жизни, но и для самой смерти.

И действительно, мы видим, насколько щедрее излил Иисус Христос милости своего Духа, насколько возвысил Он своё величие и распространил своё могущество, помогая верующим сокрушить врагов. Взятый на небо, Он скрылся от нашего вида в своём теле (Деян 1:9), но не лишил ходящих по земле верующих своего присутствия, дабы править миром посредством силы ещё более действенной, чем прежде. В самом деле, его обещание быть с нами до скончания века (Мф 28:20) исполнилось в вознесении, когда его тело было возвышено выше всех небес, а его сила и могущество распространились далее всех пределов неба и земли.

Я предпочитаю разъяснить это словами св. Августина, нежели своими собственными. «Иисус Христос, говорит он, должен был, пройдя через смерть, сесть одесную Отца, дабы оттуда судить живых и мёртвых в телесном виде, в каковом Он и вознёсся. Ибо духовно после вознесения Он должен был быть со своими апостолами» (Августин. Толкование на Евангелие от Иоанна, CVI, 2 (MPL, XXXV, 1909)). В другом месте св. Августин высказывается ещё яснее: «По бесконечной и неизреченной милости Иисуса Христа свершилось то, о чём Он говорил своим апостолам: "И се Я с вами во все дни до скончания века". Однако в свете воспринятой Им плоти и его рождения от Девы, в свете того, что Он перенял от евреев, того, что Он был распят на кресте, а затем снят с него, погребён и положен во гроб, в свете того, что Он являлся после воскресения, исполнилось речённое Им: "Меня не всегда имеете" (Мф 26:11). Почему? Потому что, пребывая в теле, Он беседовал со своими учениками сорок дней и на их глазах поднялся на небо и более здесь не был (Деян 1:3,9); ибо Он - там, восседает одесную Бога, Отца своего. Но Он ещё и здесь, так как не отнял у нас присутствия своего величия. Что касается присутствия во плоти, то Он сказал своим ученикам: "Вы не всегда будете иметь Меня с вами". Ибо недолгое время пребывал Он в Церкви во плоти; теперь она обладает Им через веру, но не видит Его глазами» (Августин. Толкование на Евангелие от Иоанна, L, 13 (MPL, XXXV, 1763)).

15. | Quare mox subiicitur, consedisse ad Patris dexteram: similitudine scilicet a principibus sumpta, qui suos habent assessores, quibus regendi imperandique vices demandant. || Ita Christus, in quo exaltari, et per cuius manum regnare vult Pater, in eius dexteram receptus dicitur, acsi diceretur caeli ac terrae dominio inauguratus, commissae sibi administrationis possessionem solenniter adiisse: || nec semel adiisse tantum, sed in ea perstare, donec ad iudicium descendat. Sic enim Apostolus interpretatur quum ita loquitur, Constituit illum Pater ad dexteram suam supra omnem principatum, et potestatem, et virtutem, et dominationem, et omne nomen quod nominatur non solum in hoc seculo, sed^b in futuro [Ephes. 1. d. 20; Philip. 2. b. 9]; || et, Omnia subiecit sub pedibus^c eius [1. Cor. 15. d. 27], et ipsum dedit caput Ecclesiae supra omnia, etc. [Ephes. 4. c. 15]³. Vides quorsum pertineat illa sessio, nempe ut eius maiestatem tum caelestes tum terrenae creaturae suspiciant, manu eius regantur, nutum intueantur, virtuti subiectae sint. Neque aliud volunt Apostoli, quum illam toties commemorant, quam ut eius arbitrio permissa esse universa doceant [Act. 2. e. 30⁴, et 3. d. 21^d; Hebr. 1. a. 8^e]. || Quare non recte illi qui beatitudinem simpliciter designari putant. Porro nihil refert quod in Actis Stephanus eum stantem se videre testatur [Act. 7. g. 55^f], quia non de corporis constitutione, sed imperii maiestate hic agitur: ut sedere nihil aliud sit quam caelesti tribunali praesidere [Aug. de fide et symb. ca. 7^g]⁵.

15. Parquoy il est incontinent adjousté, qu’il est assis à la dextre du Pere. Laquelle similitude est prinse des Rois: dont les lieutenans, ausquels ils donnent la charge de gouverner, sont comme leurs assesseurs. Ainsi Christ, auquel le Pere veut estre exalté, et par la main duquel il veut exercer sa seigneurie, est dit estre assis à la dextre du Pere (Marc 16:19; Hebr. 1:3). Par laquelle parolle il faut entendre qu’il a esté ordonné Seigneur du ciel et de la terre, et qu’il en a prins solennellement la possession: et non seulement qu’il l’a prinse une fois, mais qu’il la maintient jusques à tant qu’il descendra au jour du Jugement Car ainsi l’expose l’Apostre, quand il dit que le Pere l’a constitué à sa dextre sur toute principauté, et puissance, et vertu, et domination, et tout nom qui est renommé non seulement en ce siecle, mais aussi en l’autre: et qu’il a assujetty toutes choses sous ses pieds: et qu’il l’a mis Chef en l’Eglise sur toutes choses (Ephes. 1:20; Phil. 2:9; Eph. 4:15; 1 Cor. 15:27). Nous voyons à quoy tend ce qui est dit, que Jesus Christ est assis: assavoir que toutes creatures tant celestes que terriennes honnorent sa majesté, sont gouvernées par sa main, obeissent à son plaisir, et sont sujettes à sa vertu. Et ne veulent autre chose dire les Apostres, quand ils en font si souvent mention, sinon que toutes choses ont esté permises à son commandement (Act. 2:30–33; 3:21; Hebr. 1:7). Pourtant ceux qui pensent que par ce mot est simplement signifiée la beatitude en laquelle a esté receu Jesus Christ, s’abusent en cela. Or il ne doit chaloir que sainct Estienne aux Actes tesmoigne qu’il l’a veu comme estant debout (Act. 7:56): car il est icy question non pas de la disposition du corps, mais de la majesté de son empire: tellement qu’estre assis ne signifie autre chose que presider au throne celeste.

15. Wherefore it is immediately added, that he is seated at the right hand of the Father; which is a similitude borrowed from princes, who have their assistants, to whom they depute the exercise of the government. So Christ, in whom the Father determines to be exalted, and by whose medium he chooses to reign, is said to have been received to his right hand; as though it were said, that he had been inaugurated in the government of heaven and earth, and had solemnly entered on the actual administration of the power committed to him; and not only that he has entered on it, but that he continues in it, till he descends to judgment. For so the apostle explains it, in the following words: “The Father hath set him at his own right hand, far above all principality, and power, and might, and dominion, and every name that is named, not only in this world, but also in that which is to come; and hath put all things under his feet, and gave him to be the head over all things to the church,” &c.¹³²⁴ We see the end of this session; it is, that all creatures, both celestial and terrestrial, may admire his majesty, be governed by his hand, obey his will, and be subject to his power. And the only design of the apostles in their frequent mention of it, is to teach us that all things are committed to his government. Wherefore they who suppose that nothing but blessedness is signified in this article, are not right in that opinion. It affects not our argument, that Stephen declares that he sees Christ “standing,”¹³²⁵ because the present question relates, not to the posture of his body, but to the majesty of his dominion; so that sitting signifies no other than presiding at the tribunal of heaven.

15. Of Christ’s seat at the Father’s right hand. What meant by it.

Hence it is immediately added, that he “sitteth at the right hand of God the Father;” a similitude borrowed from princes, who have their assessors to whom they commit the office of ruling and issuing commands. Thus Christ, in whom the Father is pleased to be exalted, and by whose hand he is pleased to reign, is said to have been received up, and seated on his right hand (Mark 16:19); as if it had been said, that he was installed in the government of heaven and earth, and formally admitted to possession of the administration committed to him, and not only admitted for once, but to continue until he descend to judgment. For so the Apostle interprets, when he says, that the Father “set him at his own right hand in the heavenly places, far above all principality, and power, and might, and dominion, and every name that is named not only in this world, but also in that which is to come; and has put all things under his feet, and given him to be the head over all things to the Church.”¹ You see to what end he is so seated namely, that all creatures both in heaven and earth should reverence his majesty, be ruled by his hand, do him implicit homage, and submit to his power. All that the Apostles intends when they so often mention his seat at the Father’s hand, is to teach, that every thing is placed at his disposal. Those, therefore, are in error, who suppose that his blessedness merely is indicated. We may observe, that there is nothing contrary to this doctrine in the testimony of Stephen, that he saw him standing (Acts 7:56), the subject here considered being not the position of his body, but the majesty of his empire, sitting meaning nothing more than presiding on the judgment-seat of heaven.

15. Daarom wordt terstond daarna gezegd, dat Hij zit aan de rechterhand des Vaders, met een vergelijking ontleend aan de vorsten, die hun bijzitters hebben, aan wie zij de taak om te besturen en te bevelen opdragen. Zo wordt van Christus, in wie de Vader wil verhoogd worden en door wiens hand Hij wil regeren, gezegd, dat Hij opgenomen is tot des Vaders rechterhand (Marc. 16:19; Heb.1:3) alsof er gezegd werd, dat Hij is ingehuldigd tot de heerschappij over hemel en aarde, en dat Hij plechtig bezit genomen heeft van de Hem toebetrouwde bediening. En niet slechts eenmaal daarvan bezit genomen heeft, maar daarin blijft, totdat Hij komt om te oordelen. Want zo legt de apostel het uit, wanneer hij aldus spreekt (Ef. 1:20, vgl. Fil 2:9) "De Vader heeft Hem gezet tot zijn rechterhand, boven alle overheid en macht en kracht en heerschappij en alle naam, die genaamd wordt, niet alleen in deze wereld, maar ook in de toekomende"; en (1 Cor. 15:27; Ef.4:15) "Hij heeft alles onder zijn voeten gelegd, en heeft Hem de kerk gegeven tot een Hoofd boven alle dingen enz." Ge ziet, waartoe dat zitten dient, namelijk opdat zowel de hemelse, als de aardse schepselen zijn majesteit vereren, door zijn hand geregeerd worden, op zijn wenk letten en aan zijn macht onderworpen zijn. En zo dikwijls de apostelen van dat zitten melding maken(Hand. 2:30 e.v.; 3:21; Heb.1:8) willen zij niets anders dan leren, dat alles aan zijn wil is overgelaten. Daarom hebben zij een verkeerde opvatting, die menen dat er eenvoudig de gelukzaligheid mee aangeduid wordt. Verder doet het er niet toe dat in de Handelingen (Hand. 7:56) Stefanus betuigt, dat hij Hem ziet staan, want het gaat hier niet om de houding van het lichaam, maar om de majesteit van de heerschappij; zodat zitten niet anders is dan de hemelse vierschaar voorzitten¹.

15. "Sitzend zur Rechten des Vaters"

Deshalb heißt es auch jetzt weiter: „sitzend zur Rechten des Vaters!“ Das Bild ist von den Fürsten hergenommen, die ihre Statthalter zur Seite haben, welchen sie Regiment und Herrschaft anvertrauen. In diesem Sinne heißt es von Christus, durch den sich der Vater verherrlichen und durch dessen Hand er regieren will, er sei zur Rechten des Vaters erhöht. Das bedeutet dann etwa: er ist zum Herrn über Himmel und Erde gesetzt und hat diese ihm vom Vater anvertraute Herrschaft feierlich angetreten. Er hat aber nicht nur dies getan, sondern er übt sein Regiment auch aus, bis er zum Gericht wiederkommt. So versteht es der Apostel; er sagt: „Der Vater hat ihn gesetzt zu seiner Rechten im Himmel über alle Fürstentümer, Gewalt, Macht, Herrschaft und alles, was genannt mag werden, nicht allein in dieser Welt, sondern auch in der zukünftigen“ (Eph. 1,20f.; Phil. 2,9). Oder er sagt auch: „Er hat alles unter seine Füße getan“ (1. Kor. 15,27) „und hat ihn gesetzt zum Haupt der Gemeinde über alles ...“ (Eph. 1,22). Da sieht man, was dieses Sitzen zur Rechten des Vaters bedeuten soll: alle Kreaturen im Himmel und auf Erden sollen seine Majestät anerkennen, sollen durch seine Hand regiert werden, auf seinen Wink achten, seiner Kraft unterworfen sein! Das wollen auch die Apostel ausdrücken: wenn sie von diesem Sitzen zur Rechten Gottes reden, so sprechen sie damit stets aus, daß alles seiner Herrschaft unterstellt ist (Apg. 2,30-36; 3,21; 327 Hebr. 1,8). Wer hier bloß die Seligkeit ausgedrückt finden will, der geht also nicht den richtigen Weg. Es hat hier auch nichts zu bedeuten, daß in der Apostelgeschichte Stephanus bezeugt, er sehe den Herrn vor sich stehen (Apg. 7,55); denn hier handelt es sich doch nicht um die Stellung des Körpers, sondern um die Herrscherherrlichkeit; „Sitzen“ bedeutet also hier nichts anderes als den himmlischen Thron und Richterstuhl innehaben! (So auch Augustin, Vom Glauben und dem Symbol, 7).

15. Christus se ‘sit’ aan die regterhand van die Vader.

Daarom word daar onmiddellik bygevoeg dat Hy aan die regterhand van die Vader gaan sit het. Dit spruit natuurlik uit die ooreenkoms met vorste wat hulle eie assessore¹³⁵ het aan wie hulle kan opdra om in hulle plek te regeer en te heers. So word gesê dat Christus, in wie die Vader verhef wil word en deur wie se hand die Vader wil regeer, aan sy regterhand opgeneem is, net asof bedoel word dat Hy ingehuldig is om oor die hemel en die aarde te heers en Hy plegtig toegetree het om besit te neem van die beheer daaroor wat aan Hom toevertrou is. Hy het tog nie net een maal daartoe toegetree nie, maar Hy hou daarmee vol totdat Hy neerdaal vir sy gerig. So vertolk die apostel dit tewens wanneer hy sê: “Die Vader het Hom aan sy regterhand gestel, bo alle owerheid, mag, krag, heerskappy en elke naam wat nie alleen in hierdie tyd nie maar ook in die toekoms genoem word”.¹³⁶ Verder ook: “Hy het alles aan sy voete onderwerp”¹³⁷ en “Homself as Hoof oor alle dinge aan die kerk gegee”.¹³⁸ Nou sien jy waarop sy sit betrekking het, naamlik dat die hemelse sowel as die aardse skepsels sy majesteit moet hoogag, deur sy hand geregeer moet word, sy wil moet eerbiedig en aan sy krag onderworpe moet wees. So dikwels as wat hulle ons daaraan herinner, 682 bedoel die apostels ook nie iets anders as om te leer dat alles aan sy oordeel oorgelaat is nie.¹³⁹ Daarom het die mense wat meen dat sy sit bloot sy geluksaligheid aandui, nie reg nie. Voorts baat dit hulle niks dat Stefanus in die boek Handelinge getuig dat hy Hom sien staan het nie,¹⁴⁰ omdat dit hier nie oor die toestand van sy liggaam nie maar oor die majesteit van sy heerskappy handel. Die gevolg is dat sy sit niks anders beteken as om voorsitter van die hemelse regbank te wees nie.¹⁴¹

15. Поэтому к этим словам тут же добавляют, что Иисус Христос сидит одесную Отца. Здесь очевидно уподобление монархам, чьи наместники, получившие задание управлять, являются как бы их заместителями. Так и о Христе, которого Отец пожелал возвысить и рукою которого желает осуществлять свое владычество, сказано, что Он восседает одесную Отца. Под этим следует понимать, что Ему поручено быть Господом неба и земли и что Он торжественно принял их в своё владение. И не просто принял на какое-то время, но владеет ими до тех пор, пока не снизойдет на землю в Судный день. Поэтому и говорит апостол, что Отец посадил Его одесную Себя «превыше всякого начальства и власти, и силы и господства, и всякого имени, именуемого не только в сём веке, но и в будущем, и всё покорил под ноги Его, и поставил Его выше всего, главою Церкви» (Эф 1:20 сл.; Флп 2:9 сл.).

Ясно, что означают эти слова: что все создания, как небесные, так и земные, чтят величие Иисуса Христа, управляются его рукою, подчиняются его воле и покоряются его силе. Апостолы, часто прибегающие к этому образу, имеют в виду не что иное, как то, что Его власти подчинено всё (Деян 2:30; 3:21; Евр 1:8). Поэтому ошибаются те, кто полагает, будто эти слова означают лишь блаженство, в которое был принят Иисус Христос. И не стоит обращать особого внимания на то, что св. Стефан в Деяниях апостолов видел Его стоящим (Деян 7:56), ибо речь идёт не о положении тела, а о величии державы Иисуса Христа, так что «сидит» означает именно то, что Он занимает небесный престол.

16. | Hinc multiplicem fructum colligit fides. Siquidem intelligit, Dominum^h suo in caelum ascensu aditum regni caelestis, qui per Adam praeclusus fuerat, aperuisseⁱ. Quando enim in carne nostra quasi nostro nomine eo ingressus est, inde sequitur quod ait Apostolus, nos quodammodo in caelestibus iam in ipso 504 considere [Ephes. 2. b. 5]¹, utpote qui caelum non spe nuda expectemus, sed in capite nostro possideamus. Deinde agnoscit illum non sine magno nostro bono apud Patrem residere. Sanctuarium enim non manufactum ingressus, coram facie Patris assiduus pro nobis advocatus et intercessor apparet [Hebr. 7. c. 25, et 9. c. 11²; Rom. 8. f. 34]: eius oculos in suam iustitiam ita convertit ut a peccatis nostris avertat: eius animum ita nobis reconciliat, ut viam et accessum nobis sternat ad eius thronum sua intercessione, ipsum gratia et clementia^a replens, qui alioqui miseris peccatoribus plenus horroris futurus erat, Tertio potentiam eius apprehendit, in qua situm est nostrum robur, virtus, opes, et adversus inferos gloriatio^b. Nam ascendens in caelum, captivam duxit captivitatem [Ephes. 4. b. 8^c]: et spoliatis hostibus, locupletavit populum suum, ac quotidie spiritualibus divitiis cumulat. In excelsis ergo sedet, ut transfusa inde ad nos sua virtute, in vitam spiritualem nos vivificet, ut Spiritu suo sanctificet, ut variis gratiarum dotibus Ecclesiam suam exornet, ut protectione sua tutam adversus omnes noxas conservet, ut ferocientes crucis suae ac nostrae salutis hostes manus suae^d fortitudine coerceat, denique ut omnem teneat potestatem in caelo et in terra: donec inimicos omnes suos, qui etiam nostri sunt, prostraverit, ac Ecclesiae suae aedificationem consummarit [Psal. 110. a. 1]. || Atque hic verus est regni eius status, haec potestas quam in eum contulit Pater, donec ultimum actum ad vivorum et mortuorum iudicium adveniens compleat.

16. De cela reviennent divers profits à nostre foy. Car nous entendons que le Seigneur Jesus par son ascension au ciel nous y a fait ouverture, laquelle estoit fermée par Adam.¹⁰⁴ Car puis qu’il y est entré en nostre chair: et comme en nostre nom, de cela il s’ensuit ce que dit l’Apostre, que desja aucunement nous sommes assis avec luy aux lieux celestes (Ephes. 2:6); assavoir, d’autant que nous n’en avons point une esperance nue, mais en avons desja la possession en nostre chef. Davantage, nous recognoissons que ce n’est pas sans nostre grand bien qu’il reside avec le Pere. Car estant entré au Sanctuaire qui n’est point fait de main d’homme, il apparoist là continuellement pour nostre advocat et intercesseur (Hebr. 7:25; 9:11; Rom. 8:34), convertissant tellement les yeux du Pere en sa justice, qu’il les destourne du regard de noz pechez: nous reconciliant tellement son cœur, qu’il nous donne acces par son intercession à son throne, nous y preparant grace et clemence, et faisant qu’il ne nous soit horrible comme il doit estre à tous pecheurs. Tiercement en cest article nous concevons la puissance de Jesus Christ, en laquelle est située nostre force et vertu, nostre ayde et la gloire que nous avons contre les enfers. Car en montant au ciel, il a mené ses adversaires captifs (Ephes. 4:8): et les ayant despouillez, il a enrichy son peuple, et de jour en jour l’enrichist de graces spirituelles. Il est donc assis en haut, afin que de là espandant sur nous sa vertu, il nous vivifie en vie spirituelle, et nous sanctifie par son Esprit: afin d’orner son Eglise de plusieurs dons precieux: afin de la conserver par sa protection à l’encontre de toute nuisance: afin de reprimer et confondre par sa puissance tous les ennemis de sa croix et de nostre salut: finalement afin d’obtenir toute puissance au ciel et en terre, jusques à ce qu’il aura veincu et destruit tous ses ennemis qui sont aussi les nostres, et qu’il aura achevé d’edifier son Eglise (Ps. 110:1). Et voila quel est le vray estat de son royaume, et la puissance que le Pere luy a donnée jusques à ce qu’il accomplisse le dernier acte venant juger les vifs et les morts.

16. Hence faith receives many advantages. For it perceives, that by his ascension the Lord has opened the way to the kingdom of heaven, which had been stopped by Adam. 473 For since he entered there in our nature, and as it were in our names, it follows that, as the apostle expresses it, we now “sit together” with him “in heavenly places,”¹³²⁶ because we not only hope for heaven, but already possess it in our Head. Besides, faith knows that his residence with his Father conduces greatly to our advantage. For being entered into a sanctuary, which is not of human erection,¹³²⁷ he continually appears in the presence of the Father as our advocate and intercessor;¹³²⁸ he attracts the eyes of the Father to his righteousness, so as to avert them from our sins; he reconciles him to us, so as to procure for us, by his intercession, a way of access to his throne, which he replenishes with grace and mercy, but which otherwise would be pregnant with horror to miserable sinners.¹³²⁹ In the third place, faith has an apprehension of his power, in which consists our strength, our fortitude, our wealth, and our triumph over hell. For “when he ascended up on high, he led captivity captive,”¹³³⁰ spoiled his enemies, and enriched his people, and daily loads them with spiritual favours. He sits, therefore, on high, that from thence he may shed forth his power upon us, that he may animate us with spiritual life, that he may sanctify us by his Spirit, that he may adorn his Church with a variety of graces, and defend it by his protection from every calamity, that by the strength of his hand he may restrain the ferocious enemies of his cross and of our salvation; finally, that he may retain all power in heaven and in earth; till he shall have overthrown all his enemies, who are also ours, and completed the edification of his Church. And this is the true state of his kingdom, this the power which the Father has conferred on him, till he completes the last act by coming to judge the living and the dead.

16. Many advantages from the ascension of Christ. 1. He gives access to the kingdom which Adam had shut up. 2. He intercedes for us with the Father. 3. His virtue being thence transfused into us, he works effectually in us for salvation.

From this doctrine faith derives manifold advantages.¹ First, it perceives that the Lord, by his ascension to heaven, has opened up the access to the heavenly kingdom, which Adam had shut. For having entered it in our flesh, as it were in our name, it follows, as the Apostle says, that we are in a manner now seated in heavenly places, not entertaining a mere hope of heaven, but possessing it in our head. Secondly, faith perceives that his seat beside the Father is not without great advantage to us. Having entered the temple not made with hands, he constantly appears as our advocate and intercessor in the presence of the Father; directs attention to his own righteousness, so as to turn it away from our sins; so reconciles him to us, as by his intercession to pave for us a way of access to his throne, presenting it to miserable sinners, to whom it would otherwise be an object of dread, as replete with grace and mercy. Thirdly, it discerns his power, on which depend our strength, might, resources, and triumph over hell, “When he ascended up on high, he led captivity captive,” (Eph. 4:8). Spoiling his foes, he gave gifts to his people, and daily loads them with spiritual riches. He thus occupies his exalted seat, that thence transferring his virtue unto us, he may quicken us to spiritual life, sanctify us by his Spirit, and adorn his Church with various graces, by his protection preserve it safe from all harm, and by the strength of his hand curb the enemies raging against his cross and our salvation; in fine, that he may possess all power in heaven and earth, until he have utterly routed all his foes, who are also ours and completed the structure of his Church. Such is the true nature of the kingdom, such the power which the Father has conferred upon him, until he arrive to complete the last act by judging the quick and the dead.

16. Hieruit gewint het geloof velerlei vrucht. Immers het begrijpt, dat de Here door zijn hemelvaart de toegang tot het hemelse Koninkrijk, die door Adam gesloten was, geopend heeft. Want daar Hij in ons vlees als het ware in onze naam daarin gegaan is, volgt daaruit wat de apostel zegt (Ef. 2:5) dat wij in zekere zin in Hem gezeten zijn in de hemelen, dat wij de hemel niet door blote hoop verwachten, maar in ons Hoofd bezitten. Vervolgens bekent het geloof, dat Hij bij de Vader zetelt tot groot voordeel van ons. Want ingegaan zijnde in het heiligdom, dat niet met handen gemaakt is, verschijnt Hij voor het aangezicht des Vaders als een voortdurende advocaat en pleitbezorger voor ons (Heb. 7:25; 9:11) (vgl. Rom.8:34) des Vaders ogen wendt Hij zo op zijn gerechtigheid, dat Hij ze afwendt van onze zonden; Hij verzoent des Vaders hart zo met ons, dat Hij door zijn voorbidding de weg en toegang voor ons baant tot zijn troon; terwijl Hij Hem vervult met genade en goedertierenheid, die anders voor ellendige zondaren vol van verschrikking zijn zou. In de derde plaats grijpt het geloof zijn macht aan, waarin onze sterkte, kracht, rijkdom en roem tegen de hel gelegen is. Want "opvarende ten hemel, heeft Hij de gevangenis gevangen genomen" (Ef. 4:8) en na zijn vijanden beroofd te hebben, heeft Hij zijn volk verrijkt, en dagelijks schenkt Hij het steeds meer geestelijke rijkdom. Hij is dus gezeten in de hoge plaatsen, opdat Hij door van daar zijn kracht uit te storten op ons, ons zou levend maken, door zijn Geest ons heiligen, met verscheidene genadegaven zijn kerk versieren, door zijn bescherming haar veilig tegen alle schaden bewaren, de verwoede vijanden van zijn kruis en van onze zaligheid door de kracht zijner hand bedwingen, en eindelijk opdat Hij alle macht in hemel en op aarde zou hebben, totdat Hij al zijn vijanden, die ook de onze zijn, zal hebben ternedergeworpen en de opbouw zijner kerk zal hebben voltooid. En dit is de ware stand van zijn Rijk, dit is de macht, die de Vader Hem gegeven heeft, totdat Hij zijn laatste handeling volbrengt, wanneer Hij komt om te oordelen de levenden en de doden.

16.

Hieraus empfängt der Glaube mannigfaltige Frucht. Er erkennt zunächst, daß ihm der Herr durch seine Himmelfahrt den Zugang zum Himmelreich, der durch Adam verschlossen war, wieder eröffnet hat. Denn er ist ja in unserem Fleische, gleichsam in unserem Namen in den Himmel eingegangen, und so ergibt sich, was der Apostel so ausspricht, wir seien in ihm bereits gewissermaßen „in das himmlische Wesen gesetzt“ (Eph. 2,5f.). Wir warten nicht mit bloßer Hoffnung auf den Himmel, sondern haben ihn in unserem Haupte bereits inne.

Zum zweiten erkennt der Glaube, daß es uns sehr zugute kommt, wenn er zur Rechten des Vaters sitzt. Denn er ist in das Allerheiligste, „das nicht mit Händen gemacht ist“, eingegangen und tritt jetzt vor dem Angesicht des Vaters immerdar für uns ein als Beistand und Fürsprecher (Hebr. 7,25; 9,11f; Röm. 8,34). Er wendet Gottes Blick auf seine Gerechtigkeit hin und von unserer Sünde weg. Er versöhnt den Vater mit uns und bahnt uns mit seiner Fürbitte Weg und Zugang zu seinem Thron. Er läßt den Vater gegen uns gnädig und gütig sein, obwohl er sonst dem elenden Sünder nur Schrecken einflößen würde.

Und zum dritten richtet der Glaube seinen Blick auf seine Macht: auf ihr ruht unsere Kraft und Stärke, unsere Macht und unser Ruhm gegen alle Gewalten der Hölle! Denn er ist in den Himmel eingegangen und „hat das Gefängnis gefangen geführt“ (Eph. 4,8), hat unsere Feinde entmächtigt, sein Volk aber reich gemacht — und überhäuft es noch alle Tage mit geistlichen Reichtümern! Er thront in der Höhe, um seine Kraft auch uns zuteil werden zu lassen, uns dadurch zu geistlichem Leben zu erwecken, mit seinem Geiste zu heiligen, seine Kirche mit allerlei Gnadengaben zu zieren, sie unter seinem Schutz vor allem Schaden zu behüten, in seiner Kraft die Hand der wütenden Feinde des Kreuzes und unserer Seligkeit festzuhalten — überhaupt, um alle Gewalt auszuüben im Himmel und auf Erden, bis daß er alle seine Feinde, die ja auch uns feind sind, „zum Schemel seiner Füße legt“ (Ps. 110,1) und den Bau seiner Kirche vollendet hat! Das ist die wahre Verfassung seines Reiches, das ist die Gewalt, die ihm der Vater gegeben hat, — bis daß er auch das Letzte vollbringt und wiederkommt, „zu richten die Lebendigen und die Toten“!

16. Deur sy hemelvaart het Christus die koninkryk van die hemel vir ons toeganklik gemaak.

Hieruit put ons geloof veelvuldige voordeel. Want dan verstaan ons daaronder dat die Here deur sy hemelvaart vir ons ’n toegang tot die koninkryk van die hemele wat deur Adam gesluit is, oopgemaak het.¹⁴² Omdat Hy immers in ons vlees, asof dit namens ons was, daartoe ingegaan het, volg daaruit, soos die apostel sê, dat ons alreeds in ’n sekere sin in Hom onder die hemelinge sit,¹⁴³ aangesien ons die hemel nie uit blote hoop verwag nie maar alreeds in ons Hoof besit. Verder dra ons geloof daarvan kennis dat Hy tot groot seën vir ons by die Vader sit.

Want Hy het toegetree tot ’n heiligdom wat nie met die hand gemaak is nie, en Hy verskyn voortdurend vir ons as Pleitbesorger en Tussenganger voor die aangesig van die Vader.¹⁴⁴ Hy wend God se oë op so ’n wyse na sy geregtigheid dat Hy sy oë van ons sondes afkeer. Hy versoen God se gemoed op so ’n wyse met ons dat Hy deur sy tussenkoms vir ons ’n weg en toegang tot sy troon plavei, terwyl Hy Hom met genade en barmhartigheid vul, en Hy andersins vol verskrikking vir ons ellendige sondaars sou wees.

Ten derde maak ons geloof sy mag ons eie. Daarin is ons sterkte, ons krag, rykdom en ons roem teen die doderyk geleë. Want toe Hy in die hemel opgevaar het, het Hy ons gevangenskap gevang en met Hom saamgeneem.¹⁴⁵ Hy het ons vyande geplunder en sy volk ryk gemaak, en 683 elke dag oorlaai Hy sy volk met geestelike rykdom. Hy sit dus in die hoogtes om sy krag van daar af oor ons uit te stort en ons tot ’n geestelike lewe lewend te maak, om ons met sy Gees heilig te maak, om sy kerk met ’n verskeidenheid genadegawes toe te rus, om dit met sy beskerming teen alle skades veilig te bewaar, om die tierende vyande van sy kruis en ons saligheid deur die sterkte van sy hand in bedwang te hou, kortom: om al die mag in die hemel en op die aarde te hou, totdat Hy al sy vyande, wat ook ons vyande is, verpletter het¹⁴⁶ en Hy die stigting van sy kerk volbring het.¹⁴⁷ Dit is die ware staat van sy koninkryk, dit is die mag wat die Vader aan Hom oorgedra het, totdat Hy sy laaste werk volvoer wanneer Hy kom om die lewendes en die dooies te oordeel.

16. Отсюда проистекает многообразная польза для нашей веры. Ибо мы сознаём, что своим вознесением на небо Господь Иисус раскрыл перед нами врата в него, затворённые Адамом. Ибо из того, что Он взошёл на небо в нашей плоти, то есть как бы от нашего имени, следует, что, как сказал апостол, мы некоторым образом уже восседаем с Ним на небесах (Эф 2:5-6), то есть имеем Христа не только в надежде, но уже обладаем Им как нашим главою.

Далее, мы  сознаём, что пребывание Иисуса Христа с Отцом - великое благо для нас. Ибо, войдя в нерукотворное Святилище, Он пребывает там постоянно как наш Ходатай и Заступник (Евр 7:25; 9:11; Рим 8:34). Он так направляет очи справедливого Отца, что отворачивает их от наших грехов. Умиротворяя его сердце, Он своим заступничеством открывает нам доступ к престолу Отца. Приуготовляя для нас милосердное великодушие, Он делает так, что Отец не будет к нам беспощаден, каковым Он должен бы быть к любым грешникам.

В-третьих, в пребывании Иисуса Христа с Отцом мы осознаём его могущество, в котором заключены также наша сила, помощь нам и слава, каковую мы имеем вопреки всем нападениям ада. Ибо, взойдя на небо, Он пленил всех врагов (Эф 4:8), обезоружил их и обогатил свой народ - и каждый день продолжает обогащать его духовными дарами.

Итак, Иисус Христос воссел в вышних, чтобы, изливая на нас оттуда свою силу, ободрять нас в духовной жизни, освящать своим Духом, чтобы украсить свою Церковь многочисленными духовными дарами, сохранить её под своею защитой вопреки всем злоключениям, подавить и расстроить силы всех врагов своего Креста и нашего спасения. Чтобы, наконец, иметь всю власть на небе и на земле до тех пор, когда, победив и уничтожив всех своих врагов - которые также и наши враги, - Он завершит созидание своей Церкви (Пс 109/110:1). Вот в чём подлинное назначение его Царства и власти, данной Ему Отцом, пока Он не совершит своё последнее деяние, придя судить живых и мёртвых.

17. | ^e Non obscura quidem praesentissimae virtutis documenta praebet suis Christus: sed quia sub carnis humilitate quodammodo in terris delitescit eius regnum, optimo iure vocatur fides ad cogitandam visibilem illam praesentiam quam supremo die manifestabit. || Visibili enim forma e caelo descendet qualis ascendere visus est [Act. 1. b. 11; Matt. 24. c. 30]: ac omnibus apparebit cum ineffabili regni sui maiestate, cum immortalitatis fulgore, cum immensa divinitatis potentia, cum Angelorum satellitio. Inde igitur illum iubemur redemptorem expectare ad diem illum quo agnos segregabit ab hoedis, electos a reprobis [Matth. 25. c. 31]³: nec erit quisquam aut vivorum aut mortuorum qui iudicium eius effugiat. Ab extremis enim 505 orbis angulis exaudietur tubae clangor, quo ad ipsius tribunal accersentur omnes, tum^a quos dies ille superstites deprehendet, tum quos iam antea e vivorum consortio mors sustulerit [1. Thes. 4. d. 16]¹. || Sunt qui secus Vivorum et mortuorum vocabula hic accipiant^b: et sane videmus quosdam veterum in particulae istius expositione haesitasse²: sed ille sensus, ut planus est et dilucidus, ita symbolo longe convenientior est, quod populariter scriptum esse constat^c. || Neque repugnat quod Apostolus asserit, omnibus hominibus constitutum semel mori [Hebr. 9. g. 27]. Nam etsi non morientur naturali modo et ordine qui ad iudicium ultimum in vita mortali supererunt, mutatio tamen illa quam patientur, quia instar mortis erit, non improprie mors appellatur. Non omnes quidem dormituros certum est, sed immutabuntur omnes [1. Cor. 15. g. 51^d]. Quid istud est? Interibit et absorbebitur uno momento mortalis eorum vita, et in novam penitus naturam transformabitur [Ibidem g. 52^e]. Interitum istum carnis nemo negaverit mortem esse: manet tamen interim verum, quod vivi et mortui ad iudicium citabuntur: quia mortui, qui in Christo sunt, resurgent primi: deinde qui reliqui erunt et superstites, obviam Domino cum illis rapientur in aera [1. The. 4. d. 16]³. Et certe verisimile est hanc particulam ex concione Petri quam refert Lucas^f [Act. 10. g. 42] desumptam fuisse, et solenni Pauli ad Timotheum obtestatione^g [2. Tim. 4. a. 1].

17. Dés maintenant les serviteurs de Jesus Christ ont assez de signes pour cognoistre la presence de sa vertu. Mais d’autant que son regne est encores obscurci et caché sous l’humilité de la chair, ce n’est pas sans cause que la foy est icy dirigée à sa presence visible, laquelle il manifestera au dernier jour. Car il descendra en forme visible, comme on l’a veu monter: et apparoistra à tous avec la majesté inenarrable de son regne, avec la lumiere d’immortalité, avec la puissance infinie de sa divinité en la compagnie de ses Anges (Act. 1:11; Matth. 24:30). De là donc il nous est commandé d’attendre nostre redempteur au jour qu’il separera les agneaux des boucs (Matth. 25:31, 32; 1 Thess. 4:16), les eleuz des reprouvez: et n’y aura nul, ne vivant ne mort, qui puisse eschapper son jugement. Car le son de la trompette sera ouy de tous les bouts du monde: par laquelle tous hommes seront appelez et citez à son throne judicial, tant ceux qui seront pour lors en vie, que ceux qui seront trespassez au paravant. Il y en a aucuns qui exposent par les vivans et les morts, les bons et les mauvais. Et de fait, nous voyons qu’aucuns des Anciens ont douté comment ils devoyent exposer ces vocables: mais le premier sens est beaucoup plus convenable, d’autant qu’il est plus simple et moins contraint, et prins de la maniere accoustumée de l’Escriture. Et ne contrevient point ce qui est dit par l’Apostre, qu’il est une fois estably à tous hommes de mourir (Hebr. 9:27). Car combien que ceux qui seront pour lors en la vie mortelle quand le jugement viendra, ne mourront point selon l’ordre naturel, toutesfois la mutation qu’ils souffriront, d’autant qu’elle aura grande convenance à la mort, n’est pas sans raison appellée mort Il est certain que tous ne reposeront pas longuement: ce que l’Escriture appelle dormir: mais tous seront muez et changez (1 Cor. 15:51). Qu’est-ce à dire cela? c’est que leur vie mortelle sera abolie en une minute de temps et transformée en une nouvelle nature. Nul ne peut nier qu’un tel abolissement de la chair ne soit mort. Neantmoins cela cependant demeure tousjours vray, que les vivans et les morts seront citez en jugement. Car les morts qui sont en Christ, ressusciteront les premiers: puis apres ceux qui seront survivans, viendront au devant du Seigneur en l’air: comme dit sainct Paul (1 Thess. 4:16, 17). Et de fait, il est vray semblable que cest article a esté prins de la predication de sainct Pierre, selon que sainct Luc recite, et de l’adjuration notable que fait sainct Paul à Timothée, où il est nommément parlé des vivans et des morts (Act. 10:42; 2 Tim. 4:1).

17. Christ gives his servants unequivocal tokens of the presence of his power; but because on earth his kingdom is in some measure concealed under the meanness of the flesh, faith is, for a very good reason, called to meditate on that visible presence which he will manifest at the last day. For he will descend from heaven in a visible form, in the same manner in which he was seen to ascend;¹³³¹ and will appear to all with the ineffable majesty of his kingdom, with the splendour of immortality, with the infinite power of Deity, and with a host of angels.¹³³² From thence, therefore, we are commanded to expect him as our Redeemer at the last day, when he will separate the sheep from the goats, the elect from the reprobate; and there will not be an individual of either the living or the dead that can escape his judgment. For from the most remote 474 corners of the world they will hear the sound of the trumpet, with which all mankind will be summoned to his tribunal, both those whom that day shall find alive, and those whom death shall previously have removed from the society of the living. There are some who understand the words quick, or living, and dead, in a different sense. And indeed we find that some of the fathers hesitated respecting the exposition of this clause; but the sense we have given, being plain and clear, is far more consistent with the design of the Creed, which appears to have been composed for the common people. Nor is this repugnant to the assertion of the apostle, that “it is appointed unto men once to die.”¹³³³ For although they who shall survive in this mortal life till the last judgment, shall not die in a natural manner and order, yet that change, which they shall experience, since it will resemble death, may without impropriety be designated by that appellation. It is certain indeed that “all shall not sleep, but all shall be changed.”¹³³⁴ What is that? In one moment their mortal life will be extinguished and absorbed, and will be transformed into a nature entirely new. This extinction of the flesh no man can deny to be death. Nevertheless it remains a truth, that the living and the dead will be summoned to judgment; for “the dead in Christ shall rise first: then they which are alive and remain shall be caught up together with them in the clouds, to meet the Lord in the air.”¹³³⁵ And it is very probable that this article was taken from the sermon of Peter,¹³³⁶ and from the solemn charge of Paul to Timothy.¹³³⁷

17. Of the return of Christ to judgment. Its nature. The quick and dead who are to be judged. Passages apparently contradictory reconciled. Mode of judgment.

Christ, indeed, gives his followers no dubious proofs of present power, but as his kingdom in the world is in a manner veiled by the humiliation of a carnal condition, faith is most properly invited to meditate on the visible presence which he will exhibit on the last day. For he will descend from heaven in visible form, in like manner as he was seen to ascend,² and appear to all, with the ineffable majesty of his kingdom, the splendour of immortality, the boundless power of divinity, and an attending company of angels. Hence we are told to wait for the Redeemer against that day on which he will separate the sheep from the goats and the elect from the reprobate, and when not one individual either of the living or the dead shall escape his judgment. From the extremities of the universe shall be heard the clang of the trumpet summoning all to his tribunal; both those whom that day shall find alive, and those whom death shall previously have removed from the society of the living. There are some who take the words, quick and dead, in a different sense;³ and, indeed, some ancient 451writers appear to have hesitated as to the exposition of them; but our meaning being plain and clear, is much more accordant with the Creed which was certainly written for popular use. There is nothing contrary to it in the Apostle’s declaration, that it is appointed unto all men once to die. For though those who are surviving at the last day shall not die after a natural manner, yet the change which they are to undergo, as it shall resemble, is not improperly called, death (Heb. 9:27). “We shall not all sleep, but we shall all be changed,” (1 Cor. 15:51). What does this mean? Their mortal life shall perish and be swallowed up in one moment, and be transformed into an entirely new nature. Though no one can deny that that destruction of the flesh will be death, it still remains true that the quick and the dead shall be summoned to judgment (1 Thess. 4:16); for “the dead in Christ shall rise first; then we which are alive and remain shall be caught up together with them in the clouds to meet the lord in the air.” Indeed, it is probable, that these words in the Creed were taken from Peter’s sermon as related by Luke (Acts 10:42), and from the solemn charge of Paul to Timothy (2 Tim. 4:1).

17. Christus geeft de zijnen wel geenszins duistere bewijzen van zijn zeer tegenwoordige kracht; maar, omdat zijn Rijk onder de nederigheid des vleses enigszins verborgen is op aarde, wordt het geloof met het volste recht geroepen tot de overdenking van die zienlijke tegenwoordigheid, die Hij ten laatsten dage zal openbaren. Want in een zienlijke gedaante zal Hij nederdalen van de hemel, gelijk men Hem heeft zien opvaren (Hand. 1:11; Matt. 24:30) en Hij zal voor allen verschijnen met de onuitsprekelijke majesteit zijns Koninkrijks, met de glans der onsterfelijkheid, met de onmetelijke macht der Goddelijkheid, met de begeleiding der engelen. Daarom dus wordt ons bevolen Hem te verwachten als Verlosser op die dag, op welke Hij de schapen zal scheiden van de bokken, de uitverkorenen van de verworpenen (Matt. 25:31 e.v.; 1 Thess.4:16) en er zal niemand zijn noch der levenden, noch der doden, die aan zijn oordeel zal kunnen ontkomen. Want van de uiterste hoeken der aarde zal het geklank der bazuin gehoord worden, waardoor allen voor zijn rechterstoel gedaagd zullen worden, zowel zij, die op die dag nog in leven zullen zijn, als zij, welke de dood reeds te voren uit de gemeenschap der levenden weggenomen heeft. Er zijn er, die de woorden levenden en doden hier anders opvatten; en voorwaar wij zien, dat sommigen der ouden in de uitlegging van dit artikel hebben geaarzeld; maar de daareven meegedeelde betekenis is niet alleen helder en duidelijk, maar is verreweg het best in overeenstemming met de twaalf artikelen des geloofs, vanwelke het vaststaat, dat ze zo geschreven zijn, dat het gewone volk ze kan begrijpen. En daartegen strijdt niet, wat de apostel betuigt, dat het alle mensen gezet is eenmaal te sterven (Heb. 9:27) Want ofschoon zij, die tot het laatste oordeel in het sterfelijke leven over zullen zijn, niet zullen sterven naar de natuurlijke wijze van orde, wordt toch de verandering, die zij zullen ondergaan, omdat die gelijk zal zijn aan de dood, niet te onpas dood genoemd. Het is zeker, dat wel niet allen zullen ontslapen, maar allen zullen veranderd worden (1 Cor. 15:51) Wat is dat ? Hun sterfelijk lichaam zal in één ogenblik te niet gaan en verslonden worden, en in een geheel nieuwe natuur veranderd worden. Niemand zal kunnen loochenen, dat die ondergang des vleses een dood is; maar intussen blijft het toch waar, dat de levenden en de doden ten oordeel zullen gedaagd worden; want de doden, die in Christus zijn, zullen eerst opstaan: daarna zullen zij, die levend overgebleven zijn tezamen met hen opgenomen worden de Here tegemoet, in de lucht (1 The. 4:16) En het is voorzeker waarschijnlijk, dat dit artikel ontleend is aan de predikatie van Petrus, die Lucas mededeelt (Hand. 10:42) en aan de plechtige betuiging van Paulus aan Timotheüs (2 Tim. 4:1)

17. "Von wannen er kommen wird, zu richten die Lebendigen und die Toten"

Christus schenkt den Seinen klare Erweise seiner ganz gegenwärtigen Kraft. Aber sein Reich ist auf der Erde unter der Niedrigkeit des Fleisches gewissermaßen verborgen, und darum wird der Glaube mit vollem Recht dazu aufgerufen, jene sichtbare Gegenwart Christi zu bedenken, die er am Jüngsten Tage offenbaren wird. Denn er wird sichtbarlich vom Himmel wiederkommen, wie man ihn hat auffahren sehen (Apg. 1,11; Matth. 24,30). Allen wird er erscheinen mit der unaussprechlichen Herrlichkeit seines Reiches, im Glanz der Unsterblichkeit, angetan mit der unermeßlichen Gewalt göttlicher Majestät, begleitet von dem Heer der Engel! So sollen wir also unseren Erlöser erwarten auf jenen Tag, an dem er die Schafe von den Böcken trennen wird, die Erwählten von den Verworfenen! (Matth. 25,31-33). Seinem Gericht wird kein Lebendiger, kein Toter entlaufen! Denn an den Enden der Erde wird man den Schall der Posaune vernehmen, der alle Menschen vor seinen Richterstuhl fordert — die, welche dieser Tag noch lebendig findet, und die, welche der Tod bereits herausgerissen hat (1. Thess. 4,16f.). Einige verbinden hier mit den Wörtern „Lebendige und Tote“ einen anderen Sinn; ja, auch einige der Kirchenväter haben in der Erklärung dieses Ausdrucks beträchtlich geschwankt. Aber 328 meine Deutung ist doch wohl klar und einleuchtend, und sie entspricht dem Sinn des Glaubensbekenntnisses sicher am meisten, weil dies doch für jedermann verständlich geschrieben ist. Dem widerspricht auch nicht das Wort des Apostels, wonach es allen Menschen gesetzt sei, einmal zu sterben (Hebr. 9,27). Denn die Menschen, die das Jüngste Gericht in diesem sterblichen Dasein erleben werden, werden zwar nicht nach dem natürlichen Lauf der Dinge sterben, aber die Verwandlung, die sie erleiden werden, ist doch dem Tode ganz ähnlich und heißt deshalb auch mit Recht „Tod“. Denn sicherlich „werden zwar nicht alle entschlafen“, es „werden aber alle verwandelt werden!“ (1. Kor. 15,51). Was heißt das? In einem Augenblick wird ihr sterbliches Wesen vergehen und weggenommen werden, und sogleich wird es in ein neues Wesen umgewandelt! (1. Kor. 15,52). Dieses Weggenommenwerden des Fleisches ist aber doch unzweifelhaft der Tod; es bleibt also trotzdem wahr, daß „Lebendige und Tote“ vor den Richterstuhl gefordert werden sollen: da werden zuerst die Toten auferstehen, die „in Christo“ entschlafen sind, und dann werden die Lebenden, die noch auf Erden übrig sind, zugleich mit ihnen dem Herrn entgegen, in die Luft entrückt werden! (1. Thess. 4,16ff.). Der Ausdruck „Die Lebendigen und die Toten“ ist augenscheinlich aus der von Lukas überlieferten Rede des Petrus (Apg. 10,42) und aus der feierlichen Beteuerung, die Paulus dem Timotheus gibt, entnommen (2. Tim. 4,1).

17. “Vanwaar Hy sal kom om die lewendes en die dooies te oordeel”

Christus lewer inderdaad duidelike bewyse van sy alomteenwoordige krag aan die wat aan Hom behoort. Maar omdat sy ryk hier op aarde in ’n sekere sin onder die nederigheid van die vlees verskuil is, word ons geloof met baie goeie reg daartoe opgeroep om die sigbare teenwoordigheid te oordink wat Hy op die laaste dag aan ons sal openbaar. Want Hy sal in ’n sigbare gestalte uit die hemel neerdaal soos daar gesien is dat Hy daarheen opvaar.¹⁴⁸ En Hy sal met die onuitspreeklike majesteit van sy koninkryk, met die glans van sy onsterflikheid, met die onmeetlike mag van sy Goddelikheid saam met die engele wat Hom dien aan almal verskyn. Ons word dus beveel om Hom as Verlosser te verwag op die dag waarop Hy die lammers van die bokke sal skei en die uitverkorenes van die verwerp tes.¹⁴⁹ Dan sal daar geen lewende of dooie wees wat sy oordeel kan ontvlug nie. Van die verste hoeke van die aarde af sal die geskal van sy trompet gehoor word. Daardeur sal ons almal voor sy regbank gedaag word - die wat dan nog lewe sowel as dié wat die dood reeds tevore van die lewendes weggeneem het.¹⁵⁰ Daar is sommige mense wat die woorde lewendes en dooies anders opneem. Ons sien in elk geval dat sommige van die skrywers van die ou 684 tyd in die verleentheid was wanneer hulle hierdie artikel verduidelik.¹⁵¹ Maar net so duidelik en helder as wat die betekenis daarvan is, net so is dit vir die geloofsbelydenis baie pasliker omdat dit algemeen bekend is dat dit in alledaagse taal geskryf is. Dit is ook nie in stryd met die apostel se verklaring dat dit nou maar eenmaal vir alle mense bestem is om te sterf nie.¹⁵² Want al sou die mense wat by die laaste oordeel nog lewend is, nie natuurlik en volgens die natuurorde sterf nie, word die verandering wat hulle sal ondergaan, heeltemal tereg die dood genoem, omdat dit net soos die dood sal wees. Dit is in elk geval seker dat nie almal sal ontslaap nie, maar almal sal wel verander.¹⁵³ Wat beteken dit dan? Hulle sterflike lewe sal in ’n oogwenk tot ’n einde kom en tot niet gaan, en dit sal in ’n volkome nuwe natuur verander word.¹⁵⁴ Niemand sou sê dat die tot niet gaan van hulle vlees nie die dood is nie. Intussen bly dit egter waar dat die lewendes en die dooies voor sy oordeel gedaag sal word. Want die dooies wat in Christus is, sal eerste opstaan. Daarna sal die origes en die wat nog lewe, saam met hulle die lug in geneem word om die Here te ontmoet.¹⁵⁵ Dit is waarskynlik dat hierdie artikel uit Petrus se redevoering waarvan Lukas vertel,¹⁵⁶ en uit Paulus se plegtige beswering aan Timoteus ontleen is.¹⁵⁷

17. С тех пор у служителей Иисуса Христа есть достаточно знаков реального присутствия его силы. Но поскольку его владычество еще затемнено и скрыто в униженности плоти, то по понятной причине наша вера здесь, на земле, устремлена к его зримому присутствию, которое будет явлено в последний день. Ибо Иисус Христос снизойдёт зримым образом, в котором видели Его восходящим на небо (Деян 1:11; Мф 24:30), и предстанет перед всеми людьми в невыразимом величии своего царского достоинства, в сиянии бессмертия, в беспредельной мощи своей божественности, в окружении своих Ангелов. Оттуда, с неба, заповедано нам ожидать нашего Искупителя в тот день, когда Он отделит овец от козлов, избранных от отверженных (Мф 25:31-33). И не будет ни одного живого или мертвого, кто избежит его суда. Ибо во всех концах земли услышат трубный глас, который созовёт всех людей к его судейскому престолу - и тех, кто будет жив, и тех, кто умрёт прежде.

Некоторые под живыми и мёртвыми понимают добрых и злых. В самом деле, мы видим, что отдельные древние писатели сомневались относительно толкования этих слов (Августин. О вере и Символе веры, VIII, 15 (MPL, XL, 188); Энхиридий к Лаврентию, LV (MPL, XL, 258)). Однако исходный смысл здесь подходит гораздо лучше, он проще и естественнее и соответствует формам выражения, принятым в Писании. К тому же он не противоречит сказанному апостолом, что всем людям положено умереть (Евр 9:27). Ибо, хотя те, кто в момент суда будет жив как смертный, не умрут естественной смертью, всё же изменение, которому они подвергнутся, не зря называется смертью, так как очень сходно с нею. Вполне очевидно, что люди не будут покоиться долго - недаром Писание называет это состояние «почить», «уснуть» - и восстанут, изменившись (1 Кор 15:51). Что это означает? Что их смертная жизнь будет в мгновение ока устранена и преображена в новую природу. Никто не станет отрицать, что устранение плоти есть смерть.

В любом случае несомненно, что живые и мёртвые предстанут перед судом. Умершие во Христе воскреснут первыми, потом предстанут перед Господом оставшиеся в живых - «на воздухе», как говорит св. Павел (1 Фес 4:16-17). Вполне вероятно, что это утверждение заимствовано из проповеди св. Петра, о которой рассказывает св. Лука (Деян 10:42), и из призыва св. Павла, обращённого к Тимофею (2 Тим 4:1), где явным образом сказано о живых и мёртвых.

18. ^hHinc egregia exoritur consolatio, quod penes eum iudicium audimus esse qui nos sibi in iudicando honoris consortes iam destinavitⁱ: tantum abest ut in condemnationem nostram tribunal sit conscensurus. Quomodo enim perderet populum suum clementissimus princeps? quomodo membra sua caput dissiparet? quomodo suos clientes patronus condemnaret? Nam si audet exclamare Apostolus, Christo intercedente nullum prodire posse qui condemnet [Rom. 8.^k f. 33], multo verius est, 506 Christum ipsum intercessorem non condemnaturum eos quos in fidem clientelamque suam recepit. Non modica certe securitas quod non ad aliud tribunal sistemur quam redemptoris nostri, a quo salus sit expectanda [Vide Ambr. lib. 1. de Iac. cap. 6.]¹: praeterea, quod ille qui per Evangelium nunc aeternam beatitudinem promittit, tunc ratam promissionem iudicando facturus est. Ergo in hunc finem^a Pater Filium honoravit, omne iudicium illi deferendo [Iohan. 5. d. 22], ut ita conscientiis suorum, terrore iudicii trepidis, consuluerit. || Hactenus symboli Apostolici ordinem sequutus sum: quia dum paucis verbis capita redemptionis perstringit, vice tabulae nobis esse potest, in qua distincte et sigillatim perspicimus quae in Christo attentione digna sunt. || ^bApostolicum autem nuncupo, de authore interim minime sollicitus. Apostolis certe magno veterum scriptorum consensu adscribitur: sive quod ab illis in commune conscriptum ac editum existimabant, sive quod compendium istud ex doctrina per eorum manus tradita, bona fide collectum tali elogio confirmandum censuerunt. Neque vero mihi dubium est quin a prima statim Ecclesiae origine adeoque ab ipso Apostolorum seculo, instar publicae et omnium calculis receptae confessionis obtinuerit, || undecunque tandem initio fuerit profectum^c. Nec ab uno aliquo privatim fuisse conscriptum verisimile est quum ab ultima usque memoria sacrosanctae inter pios omnes authoritatis fuisse constet. Quod unice curandum est id extra controversiam positum habemus, totam in eo^d fidei nostrae historiam succincte distinctoque ordine^e recenseri, nihil autem contineri quod solidis Scripturae testimoniis non sit consignatum. Quo intellecto, de authore vel anxie laborare, vel cum aliquo digladiari, nihil attinet: nisi cui forte non sufficiat certam habere Spiritus sancti veritatem^f, ut non^g simul intelligat aut cuius ore enuntiata, aut cuius manu descripta fuerit².^h 507

18. De là nous revient une singuliere consolation, que nous oyons la puissance de juger estre donnée à celuy qui nous a ordonnez comme participans de son honneur à faire jugement: tant s’en faut qu’il monte en son throne pour nous condamner (Matth. 19:28). Car comment un Prince de si grande clemence perdroit-il son peuple? comment le chef dissiperoit-il ses membres? comment l’advocat condamneroit-il ceux dont il a prins la defense? Et si l’Apostre ose se glorifier, qu’il n’y a nul qui puisse condamner quand Jesus Christ intercede pour nous (Rom. 8:33), il est encores plus certain que Christ estant nostre intercesseur, ne nous condamnera point, veu qu’il a prins nostre cause en main, et a promis de nous soustenir. Ce n’est pas certes une petite asseurance, de dire que nous ne comparoistrons point devant autre siege judicial, que celuy de nostre Redempteur, duquel nous attendons salut.¹⁰⁵ Davantage nous avons icy, que celuy qui nous promet maintenant par son Evangile beatitude eternelle, ratifiera lors sa promesse, en faisant jugement. Le Pere donc a tellement honnoré son Fils en luy attribuant authorité de juger (Jean 5:22), qu’en ce faisant il a proveu à consoler les consciences de ses serviteurs, lesquelles pourroyent trembler de l’horreur du jugement, si elles n’y avoyent certaine esperance. Jusques icy j’ay suyvi l’ordre du Symbole qu’on appelle des Apostres, pource que là nous pouvons voir comme en un tableau, par les articles qui y sont contenus, en quoy gist nostre salut: et par ce moyen aussi entendons à quelles choses il nous faut arrester pour obtenir salut en Jesus Christ. J’ay desja dit qu’il ne nous faut pas beaucoup soucier de l’autheur de ce Sommaire. Les Anciens d’un commun accord l’attribuent aux Apostres: soit qu’ils estimassent qu’il avoit esté laissé d’eux par escrit, soit qu’ils ayent voulu authoriser la doctrine laquelle ils savoyent estre provenue d’eux, et fidelement baillée de main en main. Et de fait, je ne doute point que ce n’ait esté une confession receue sans contredit dés la premiere origine de l’Eglise, et mesme du temps des Apostres. Il est aussi vray semblable qu’un tel Sommaire n’a pas esté composé par quelque homme privé: veu que dés le commencement il a obtenu authorité sacrée entre les fideles; ce qui nous doit estre le principal et hors de dispute: assavoir que toute l’histoire de nostre foy y est brievement racontée en tel ordre et distinction, qu’il ne nous faut chercher davantage, et que rien n’y est mis qui ne soit prouvé par fermes tesmoignages de l’Escriture. Cela cognu, ce seroit chose inutile de beaucoup travailler, à nous enquerir de l’autheur, ou debattre avec celuy qui ne s’accordera point avec nous, sinon que nous soyons si difficiles à contenter, que ce ne nous soit point assez d’estre enseignez par l’Esprit de Dieu en la verité infaillible, si nous ne savons de quelle bouche elle a esté proferée, ou de quelle main elle a esté escrite.

18. It is a source of peculiar consolation to hear that he will preside at the judgment, who has already destined us to participate with himself the honour of sitting in judgment with him, so far will he be from ascending the tribunal to condemn us. For how could a most merciful prince destroy his own people? how could a head scatter his own members? how could an advocate condemn his own clients? For if the apostle ventures to exclaim, that no one can condemn us while Christ intercedes for us,¹³³⁸ it is much more certain that Christ himself, our intercessor, will not condemn those whose cause he has undertaken, and whom he has engaged to support. Indeed, it is no inconsiderable security, that we shall stand before no other tribunal than that of our Redeemer, from whom we are to expect salvation; and that he, who by the gospel now promises eternal life, will at the judgment ratify and perform the promise which he has given. The design of the Father in honouring the Son by “committing all judgment to 475 him,”¹³³⁹ was, that he might relieve the consciences of his people from all fear concerning the judgment. Thus far I have followed the order of the Apostles' Creed; because, while it comprises, in a few words, the principal points of redemption, it may serve to give us a distinct and separate view of those particulars respecting Christ which merit our attention. I style it the Apostles' Creed, but am not at all solicitous to know who was the composer of it. The ancient writers agree in ascribing it to the apostles, either from a belief that it was written and published by their common concurrence, or from an opinion that this compendium, being faithfully collected from the doctrine delivered by them, was worthy of being sanctioned by such a title. And whoever was the author of it, I have no doubt that it has been publicly and universally received as a confession of faith from the first origin of the Church, and even from the days of the apostles. Nor is it probable that it was composed by any private individual, since from time immemorial it has evidently been esteemed as of sacred authority by all the pious. But what we ought principally to regard, is beyond all controversy—that it comprehends a complete account of our faith in a concise and distinct order, and that every thing it contains is confirmed by decisive testimonies of Scripture. This being ascertained, it is of no use anxiously to inquire, or to contend with any one, respecting its author, unless it be not sufficient for any one to have the unerring truth of the Holy Spirit, without knowing either by whose mouth it was uttered, or by whose hand it was written.

18. Advantages of the doctrine of Christ’s return to judgment. Third part of the chapter, explaining the view to be taken of the Apostles’ Creed. Summary of the Apostles’ Creed.

It is most consolatory to think, that judgment is vested in him who has already destined us to share with him in the honour of judgment (Mt. 19:28); so far is it from being true, that he will ascend the judgment-seat for our condemnation. How could a most merciful prince destroy his own people? how could the head disperse its own members? how could the advocate condemn his clients? For if the Apostle, when contemplating the interposition of Christ, is bold to exclaim, “Who is he that condemneth?” (Rom. 8:33), much more certain is it that Christ, the intercessor, will not condemn those whom he has admitted to his protection. It certainly gives no small security, that we shall be sisted at no other tribunal than that of our Redeemer, from whom salvation is to be expected; and that he who in the Gospel now promises eternal blessedness, will then as judge ratify his promise.¹ The end for which the Father has honoured the Son by committing all judgment to him (John 5:22), was to pacify the consciences of his people when alarmed at the thought of judgment. Hitherto I have followed the order of the Apostles’ Creed, because it states the leading articles of redemption in a few words, and may thus serve as a tablet in which the points of Christian doctrine, most deserving of attention, are brought separately and distinctly before us.² I call it the Apostles’ Creed, though I am by no 452means solicitous as to its authorship. The general consent of ancient writers certainly does ascribe it to the Apostles, either because they imagined it was written and published by them for common use, or because they thought it right to give the sanction of such authority to a compendium faithfully drawn up from the doctrine delivered by their hands. I have no doubt, that, from the very commencement of the Church, and, therefore, in the very days of the Apostles, it held the place of a public and universally received confession, whatever be the quarter from which it originally proceeded. It is not probable that it was written by some private individual, since it is certain that, from time immemorial, it was deemed of sacred authority by all Christians. The only point of consequence we hold to be incontrovertible—viz. that it gives, in clear and succinct order, a full statement of our faith, and in every thing which it contains is sanctioned by the sure testimony of Scripture. This being understood, it were to no purpose to labour anxiously, or quarrel with any one as to the authorship, unless, indeed, we think it not enough to possess the sure truth of the Holy Spirit, without, at the same time, knowing by whose mouth it was pronounced, or by whose hand it was written.

18. Hieruit ontstaat een uitnemende vertroosting, dat we horen, dat het oordeel berust bij Hem, die ons reeds verordineerd heeft als deelgenoten aan de eer bij het oordelen; zover is het er vandaan, dat Hij de rechterstoel zou beklimmen tot onze veroordeling. Want hoe zou die zeer goedertieren Vorst zijn volk verderven? Hoe zou het Hoofd zijn ledematen verstrooien? Hoe zou de Beschermheer zijn beschermelingen veroordelen? Want indien de apostel durft uitroepen, dat, wanneer Christus voor ons bidt, niemand kan komen, die verdoemt (Rom. 8:33) dan is het veel meer waar, dat Christus, de Voorbidder zelf, niet zal veroordelen hen, die Hij in zijn trouw en hoede genomen heeft. Het is voorwaar geen geringe gerustheid, dat wij voor geen andere rechterstoel gesteld zullen worden dan die van onze Verlosser, van wie wij onze zaligheid mogen verwachten¹ ; bovendien, dat Hij, die door het evangelie nu eeuwige gelukzaligheid belooft, dan door zijn oordeel de belofte zeker zal maken. Dus heeft de Vader de Zoon, tot dit einde geëerd, Hem al het oordeel opdragende, (Joh. 5:22) opdat Hij zo voor de consciëntiën der zijnen, die verschrikt zijn door de schrik des oordeels, zou zorgen. Tot nog toe heb ik de orde van de apostolische geloofsbelijdenis gevolgd; want daar die in weinige woorden de hoofdstukken der verlossing aanroert, kan ze ons zijn als een schilderij, waarop we onderscheiden en stuk voor stuk de dingen zien, die in Christus opmerkenswaardig zijn. Ik noem die belijdenis de apostolische, zonder dat ik mij intussen bekommer over de opsteller ervan. Ongetwijfeld met grote eenparigheid wordt ze door de oude schrijvers aan de apostelen toegeschreven: hetzij omdat ze meenden, dat ze door hen gemeenschappelijk geschreven en in 't licht gegeven is, hetzij omdat ze dat kort begrip, uit de leer, die door de handen der apostelen overgeleverd is, te goeder trouw bijeengebracht, met zulk een erenaam hebben willen bevestigen. Voor mij echter is het niet twijfelachtig, of terstond van het eerste begin der kerk af, ja van de tijd der apostelen zelf, heeft zij de plaats bekleed van een openbare en door aller instemming aanvaarde geloofsbelijdenis, vanwaar ze dan ook haar oorsprong gehad moge hebben. En het is ook waarschijnlijk, dat ze niet door een of ander afzonderlijk persoon geschreven is, daar vast staat, dat, zover de herinnering gaat, ze onder alle vromen gewijd gezag gehad heeft. Waarop we in bijzondere mate acht moeten slaan, dat hebben wij als buiten kijf vaststaand, namelijk, dat in haar de gehele beschrijving van ons geloof in het kort en in duidelijke orde verhaald wordt, en dat ze niets bevat wat niet door vaste getuigenissen der Schrift bezegeld is. Wanneer men dat begrepen heeft, behoeft men zich niet bezorgd te maken over de vraag, wie de schrijver geweest is, of met iemand daar over te strijden; of het moest zijn, dat het voor iemand niet voldoende is de waarheid des Heiligen Geestes voor zeker te hebben, zonder dat hij tegelijk weet, door wiens mond ze is uitgesproken, of door wiens hand ze beschreven is.

18. Der Richter ist der - Erlöser!

Herrlich ist der Trost, den wir daraus empfangen, daß das Gericht bei dem Herrn liegt, der uns selbst zu Mitgenossen seiner Ehre im Gericht verordnet hat. So wird er also gewiß nicht zu unserer Verdammnis zu Gericht sitzen! Denn wie sollte er, der gnädigste Fürst, sein eigenes Volk verderben? Wie sollte er, das Haupt, seine Glieder zunichte machen? Wie sollte der Fürsprecher seine Schützlinge verdammen? Der Apostel wagt es ja, auszurufen, es könne keiner auftreten, uns zu verdammen, wenn doch Christus hie ist, für uns einzutreten. Noch sicherer ist es aber, daß Christus selber, der Fürsprecher, uns nicht verdammen wird — er hat uns doch in seinen Bund, seinen Schutz aufgenommen! Das bereitet uns eine herrliche Zuversicht, daß wir vor keinen anderen Richtstuhl gestellt werden als den unseres Erlösers, von dem wir die Seligkeit erwarten dürfen! (Vergleiche Ambrosius, Von Jakob und dem seligen Leben, 1,6). Er wird ganz gewiß die Verheißung der ewigen Seligkeit, die er uns jetzt durch das Evangelium verkündigen läßt, dann gerade durch seinen Richterspruch in Vollzug setzen. Daß also der Vater den Sohn damit geehrt hat, ihm das „Gericht zu übergeben“ (Joh. 5,22) — das hat er zugleich in der Fürsorge für das Gewissen der Gläubigen getan, die sonst vor dem Gericht erzittern müßten.

Bis hierher bin ich der Reihenfolge des Apostolischen Glaubensbekenntnisses gefolgt: es umfaßt mit wenigen Worten die Hauptstücke unserer Erlösung, geradezu wie ein Bild, an dem wir deutlich und im einzelnen sehen können, was wir von Christus wissen sollen. Ich nenne dieses Glaubensbekenntnis „apostolisch“, wobei ich mir allerdings über den Verfasser keinerlei mühsame Gedanken mache. Die Kirchenväter schreiben es mit großer Einmütigkeit den Aposteln zu: vielleicht meinten sie, es sei von den Aposteln miteinander verfaßt und herausgegeben, vielleicht meinten sie auch, diesem Abriß der von den Aposteln verkündigten Lehre, der mit rechter Treue zusammengestellt war, durch diese feierliche Benennung ein besonderes Ansehen sichern zu können. Ich bin auch meinerseits nicht darüber im Zweifel, daß dieses Bekenntnis schon gleich im Anfang der Kirche, also schon seit der Zeit der Apostel, als öffentliches und allgemein anerkanntes Glaubensbekenntnis gegolten hat — mag es nun herkommen, woher es will! Es ist auch wohl kaum von einem einzelnen in seinem eigenen Namen verfaßt worden; denn es hat seit ältester Zeit bei allen Gläubigen ein wahrhaft heiliges Ansehen behauptet. Jedenfalls steht außer Frage, woran uns einzig und allein liegen muß: es gibt wirklich die ganze Geschichte, 329 auf der unser Glaube ruht, deutlich und in guter Ordnung wieder, und es enthält nichts, was nicht durch unumstößliche Zeugnisse der Heiligen Schrift klar bewiesen ist. Wenn man das anerkennt, so ist es nicht der Mühe wert, sich um den Verfasser zu quälen oder mit anderen deshalb Streit zu führen; oder es müßte im Ernst jemand auftreten, der nur dann sich bereit finden würde, hier die Wahrheit des Heiligen Geistes klar zu finden, wenn er zugleich genau wüßte, wessen Mund sie ausspricht und wessen Hand sie schreibt!

18. ’n Behandeling van die vraag oor die skrywer van die Apostoliese Geloofsbelydenis

Hieruit ontstaan voortreflike vertroosting. Ons hoor trouens dat Hy in wie se hande die oordeel berus, ons tevore reeds bestem het as deelgenote in die eer van sy oordeel.¹⁵⁸ Dit is glad nie so dat Hy op sy regterstoel sal sit om ons te verdoem nie. Want hoe sou die genadigste van alle vorste sy volk verlore laat gaan? Hoe sou die Hoof sy ledemate kon vernietig? Hoe sou ons Voorspraak sy kliënte kon verdoem? Want as die apostel waag om uit te roep dat niemand na vore kan kom om ons te verdoem as Christus vir ons intree nie,¹⁵⁹ is dit nog baie meer waar dat Christus, wat self die Tussenganger is, nie die mense wat Hy in sy trou en 685 beskerming geneem het, sal verdoem nie. Dit is sekerlik vir ons ’n geweldige gerusstelling dat ons slegs voor die regbank van ons Verlosser, van wie ons ons saligheid moet verwag, gestel sal word.¹⁶⁰ Daarbenewens moet dit ons gerusstel dat Hy wat nou deur die evangelie vir ons die ewige geluksaligheid belowe, dan deur sy oordeel sy belofte gestand sal doen. Deur die oordeel ten voile aan sy Seun oor te dra,¹⁶¹ het die Vader sy Seun dus vereer om die gewete van dié wat aan Hom behoort, in ag te neem, omdat hulle vir sy oordeel bang is en dit vrees. Tot dusver het ek die volgorde van die Apostoliese Geloofsbelydenis gevolg. Terwyl dit immers die hoofpunte van ons verlossing bondig saamvat, kan dit vir ons as ’n skildery dien waarin ons afsonderlik en in relief al die gebeure kan raaksien wat in Christus ons aandag verdien. Ek noem dit die Apostoliese Geloofsbelydenis sonder om my intussen hoegenaamd oor die skrywer daarvan te bekommer. Die ou skrywers stem in elk geval grootliks ooreen wanneer dit aan die apostels toegeskryf word - of hulle nou ook al gemeen het dat dit deur die apostels saam opgeteken en bekend gestel is en of hulle nou ook al gedink het dat die samevatting wat te goeder trou uit die leer wat deur die apostels oorgelewer is, versamel is, met so ’n titel versterk moes word. Daar bestaan by my trouens geen twyfel daaroor dat dit dadelik van die begin van die kerk af, en daarom juis van die tyd van die apostels af, ’n plek verwerf het soos ’n openbare belydenis wat volgens almal se opvatting aanvaar is nie - wat dan die oorsprong daarvan ook al in die begin was. Dit is onwaarskynlik dat net een mens dit saamgestel het, aangesien almal saamstem dat dit in die verste verskiet onder al die vroom mense onskendbare gesag gehad het.

Die aspek waaraan ons besonderlik aandag moes gee, het ons buite teenspraak gestel, naamlik dat daarin ’n voile beskrywing van ons geloof bondig en in duidelike volgorde behandel word en dat daarin niks opgeneem is wat nie met die vaste getuienis van die Skrif ooreenstem nie. As ons dit besef, is dit vir ons van geen belang om ons angstig te bekommer oor die skrywer of met iemand daaroor slaags te raak nie - behalwe as dit miskien vir iemand nie genoeg is om die waarheid van die Heilige Gees as geloofwaardig te beskou nie, sonder om terselfdertyd te weet deur wie se mond dit verkondig of deur wie se hand dit geskrywe is nie.¹⁶²

18. Наше особенное утешение состоит в том, что, как мы слышали, власть судить дана Тому, кто повелел и нам вершить суд - как причастникам его славы (Мф 19:28). Так что Он взошёл на свой престол отнюдь не для того, чтобы нас осудить. Как столь милостивый Владыка мог бы погубить свой народ? Как Глава расстроит члены? Как адвокат осудит того, кого он позван защищать? И если апостол осмеливается хвалиться, что никто не может его обвинить, ибо за него предстательствует Христос (Рим 8:33), то тем более очевидно, что Христос, наш Заступник, не осудит нас, поскольку Он взял наше дело на Себя и обещал нас защищать. Это совсем не мало - быть уверенным, что мы не предстанем перед каким-либо иным судом, кроме суда нашего Искупителя, от которого ожидаем спасения.

Далее, мы видим, что Тот, кто сейчас в своём Евангелии обещает нам вечное блаженство, тогда, творя суд, исполнит своё обещание. Ибо Отец, дав Сыну власть судить, возвеличил Его таким образом, что предусмотрел утешение для своих служителей, которые дрожали бы от ужаса перед судом, если бы не имели твёрдой надежды.

До сих пор я следовал порядку изложения Символа, который называется Апостольским, потому что в содержащихся там положениях можно, как на картине, видеть, на чём зиждется наше спасение, и благодаря этому понять, чего нам следует держаться, дабы получить спасение в Иисусе Христе. Я уже сказал, что нам не следует особенно беспокоиться о том, кто автор Символа. Древние в полном согласии приписывали его апостолам, независимо от того, оставили они его записанным или удостоверили, что изложенное в нём учение действительно исходит от них и в точности передаётся от одного верующего к другому. И я в самом деле не сомневаюсь, что это исповедание веры было без искажений принято от первоначальной Церкви, более того - от апостольских времён. Вполне вероятно, что этот Символ составил не один человек, поскольку он с самого начала обладал среди верующих священным авторитетом. Для нас должно быть главным и бесспорным то, что в нём кратко изложена вся история нашей веры, изложена так упорядоченно и чётко, что нам не нужно искать чего бы то ни было сверх того. В нём нет ничего, что не было бы подтверждено свидетельством Писания. Зная это, бессмысленно много трудиться над установлением авторства или спорить с теми, кто не согласен, если только мы не считаем, что нам весьма трудно научиться от Св. Духа непреложной истине, когда мы не знаем, чьи уста её провозгласили и чья рука записала. (До эпохи Возрождения считалось, что Апостольский символ веры был составлен самими апостолами.)

19. | Quando autem^a totam salutis nostrae summam ac singulas etiam partes videmus in Christo comprehensas^b [Act. 4. b. 12], 508 cavendum ne vel minimam^a portiunculam alio derivemus^b. || Si salus quaeritur, ipso nomine Iesu^c docemur penes eum esse [1. Cor. 1. d. 30]: si Spiritus alia quaelibet dona, in eius unctione reperientur: si fortitudo, in eius dominio: si puritas, in eius conceptione^d: si indulgentia, in eius nativitate se profert, qua factus est nobis per omnia similis, ut condolescere disceret [Heb. 2. d. 17^e]: si redemptio, in eius passione: si absolutio, in eius damnatione: si maledictionis remissio, in eius cruce [Gal. 3. b. 13]: si satisfactio, in eius sacrificio: si purgatio, in eius sanguine: si reconciliatio, in descensu ad inferos: si mortificatio carnis, in eius sepulchro: si vitae novitas, in eius resurrectione: si immortalitas, in eadem: si haereditas regni caelestis, in caeli ingressu: si praesidium, si securitas, si bonorum omnium copia et facultas, in eius regno: si secura iudicii expectatio, in potestate iudicandi illi tradita. || Denique in ipso thesauri omne genus bonorum quum sint, inde^f ad satietatem hauriantur, non aliunde. || Nam qui uno ipso non contenti feruntur huc atque illuc in spes varias, etiamsi in illum praecipue respiciunt, eo tamen ipso rectam viam non tenent quod aliquam suae cogitationis^g partem alio deflectunt. Quanquam irrepere diffidentia ista non potest ubi semel abundantia bonorum eius probe cognita fuerit.

19. Or puis que nous voyons toute la somme et toutes les parties de nostre salut estre comprises en Jesus Christ, il nous faut garder d’en transferer ailleurs la moindre portion qu’on sauroit dire. Si nous cherchons salut: le seul nom de Jesus nous enseigne qu’il est en luy. Si nous desirons les dons du sainct Esprit; nous les trouverons en son onction. Si nous cherchons force: elle est en sa seigneurie. Si nous voulons trouver douceur et benignité: sa nativité nous la presente, par laquelle il a esté fait semblable à nous, pour apprendre d’estre pitoyable. Si nous demandons redemption: sa passion nous la donne. En sa damnation nous avons nostre absolution. Si nous desirons que la malediction nous soit remise: nous obtenons ce bien-là en sa croix. La satisfaction, nous l’avons en son sacrifice: purgation, en son sang: nostre reconciliation a esté faite par sa descente aux enfers. La mortification de nostre chair gist en son sepulchre: la nouveauté de vie en sa resurrection: en laquelle aussi nous avons esperance d’immortalité. Si nous cherchons l’heritage celeste: il nous est asseuré par son ascension. Si nous cherchons aide et confort, et abondance de tous biens: nous l’avons en son regne. Si nous desirons d’attendre le jugement en seureté: nous avons aussi ce bien, en ce qu’il est nostre Juge. En somme, puis que les thresors de tous biens sont en luy, il nous les faut de là puiser pour estre rassasiez, et non d’ailleurs. Car ceux qui non contens de luy vacillent çà et là en diverses esperances. mesme quand ils auroyent leur principal esgard en luy, si ne tiennent-ils pas la droite voye, d’autant qu’ils destournent une partie de leurs pensées ailleurs. Combien que ceste deffiance ne peut entrer en nostre entendement, quand nous avons une fois bien cognu ses richesses.

19. Since we see that the whole of our salvation, and all the branches of it, are comprehended in Christ, we must be cautious not to alienate from him the least possible portion of it. If we seek salvation, we are taught by the name of JESUS, that it is in him; if we seek any other gifts of the Spirit, they will be found in his unction; strength, in his dominion; purity, in his conception; indulgence discovers itself in his nativity, by which he was made to resemble us in all things, that he might learn to condole with us; if we seek redemption, it will be found in his passion; absolution, in his condemnation; remission of the curse, in his cross; satisfaction, in his sacrifice; purification, in his blood; reconciliation, in his descent into hell; mortification of the flesh, in his sepulchre; newness of life and immortality, in his resurrection; the inheritance of the celestial kingdom, in his entrance into heaven; protection, security, abundance, and enjoyment of all blessings, in his kingdom; a fearless expectation of the judgment, in the judicial authority committed to him. Finally, blessings of every 476 kind are deposited in him; let us draw from his treasury, and from no other source, till our desires are satisfied. For they who, not content with him alone, are carried hither and thither into a variety of hopes, although they fix their eyes principally on him, nevertheless deviate from the right way in the diversion of any part of their attention to another quarter. This distrust, however, cannot intrude, where the plenitude of his blessings has once been truly known.

19. Conclusion of the whole chapter, showing that in Christ the salvation of the elect in all its parts is comprehended.

When we see that the whole sum of our salvation, and every single part of it, are comprehended in Christ, we must beware of deriving even the minutes portion of it from any other quarter. If we seek salvation, we are taught by the very name of Jesus that he possesses it;¹ if we seek any other gifts of the Spirit, we shall find them in his unction; strength in his government; purity in his conception; indulgence in his nativity, in which he was made like us in all respects, in order that he might learn to sympathise with us: if we seek redemption, we shall find it in his passion; acquittal in his condemnation; remission of the curse in his cross; satisfaction in his sacrifice; purification in his blood; reconciliation in his descent to hell;mortification of the flesh in his sepulchre; newness of life in his resurrection; immortality also in his resurrection; the inheritance of a celestial kingdom in his entrance into heaven; protection, security, and the abundant supply of all blessings, in his kingdom; secure anticipation of judgment in the power of judging committed to him. In fine, since in him all kinds of blessings are treasured up, let us draw a full supply from him, and none from any other quarter. Those who, not satisfied with him alone, entertain various hopes from others, though they may continue to look to him chiefly, deviate from the right path by the simple fact, that some portion of their thought takes a different direction. No distrust of this description can arise when once the abundance of his blessings is properly known.

19. Daar wij dan zien, dat de gehele hoofdsom onzer zaligheid, en ook de delen afzonderlijk in Christus begrepen zijn, zo moeten wij er ons voor hoeden, dat wij zelfs niet het geringste deeltje op een ander overdragen. Indien men zaligheid zoekt: door de naam Jezus zelf wordt ons geleerd, dat ze bij Hem is; indien men andere gaven des geestes begeert, welke dan ook: in zijn zalving zullen ze gevonden worden; zoekt men sterkte: in zijn heerschappij is ze; reinheid: ze vertoont zich in zijn ontvangenis; goedertierenheid: in zijn geboorte, door welke Hij ons in alles gelijk geworden is, opdat Hij zou leren mede te lijden; zoekt men verlossing: in zijn lijden is ze te vinden; vrijspraak: in zijn veroordeling; kwijtschelding van de vloek: in zijn kruis; genoegdoening: in zijn offerande; reiniging: in zijn bloed; verzoening: in zijn nederdaling ter helle; doding des vleses: in zijn graf; nieuwheid des levens: in zijn opstanding; onsterfelijkheid: eveneens in zijn opstanding; beërving van het hemelse Koninkrijk: in zijn hemelvaart; bescherming, onbekommerdheid; overvloed en rijkdom van alle goederen: in zijn Rijk; een rustig afwachten van het oordeel: in de macht, die Hem gegeven is om te oordelen. Kortom, daar in Hem de schatten van alle soort van goederen zijn, moeten ze tot verzadigens toe uit Hem geput worden en niet van elders. Want die met Hem alleen niet tevreden hier en gindsheen omdolen naar verschillende verwachtingen, houden, ook al zien ze in hoofdzaak op Hem, toch de rechte weg niet daardoor, omdat ze een of ander deel hunner gedachte elders heen wenden. Hoewel, dit gebrek aan vertrouwen kan niet binnensluipen daar, waar eenmaal de overvloed zijner goederen goed bekend is.

19. Christus allein!

Unser ganzes Heil, alles, was dazu gehört, ist allein in Christus beschlossen (Apg. 4,12). Deshalb dürfen wir auch nicht das geringste Stücklein anderswoher ableiten. Suchen wir das Heil, so sagt uns schon der Name Jesus: es liegt bei ihm! (1. Kor. 1,30). Geht es uns um andere Gaben des Geistes, so finden wir sie in seiner Salbung! Geht es um Kraft — sie liegt in seiner Herrschaft, um Reinheit — sie beruht auf seiner Empfängnis, um Gnade — sie bietet sich uns dar in seiner Geburt, durch die er uns in allen Stücken gleich geworden ist, auf daß er könnte Mitleiden haben mit unseren Schwachheiten (Hebr. 2,17; 4,15). Fragen wir nach Erlösung — sie liegt in seinem Leiden, nach Lossprechung — sie liegt in seiner Verdammnis, nach Aufhebung des Fluchs — sie geschieht an seinem Kreuz (Gal. 3,13), nach Genugtuung — sie wird in seinem Sühnopfer vollzogen, nach Reinigung — sie kommt uns zu in seinem Blut, nach Versöhnung — wir haben sie um seines Abstieges zur Hölle willen, nach der Absterbung unseres Fleisches — sie beruht auf seinem Begräbnis, nach dem neuen Leben — es erscheint in seiner Auferstehung, nach Unsterblichkeit — auch sie wird uns da zuteil. Wir möchten Erben des Himmels sein — wir können es; denn er ist in den Himmel eingegangen; wir begehren Schutz und Sicherheit, Reichtum aller Güter: in seinem Reich finden wir sie! Wir möchten zuversichtlich dem Gericht entgegensehen: wir dürfen es, denn ihm ist das Gericht übertragen! Und endlich: in ihm liegt ja die Fülle aller Güter, und deshalb sollen wir aus diesem Brunnquell schöpfen, bis wir satt werden, nicht aus einem anderen! Denn wer sich mit ihm allein nicht zufrieden gibt, sondern sich von allerlei Hoffnungen hin und her treiben läßt — mag er auch „besonders“ auf ihn schauen! — der verfehlt den rechten Weg, weil er mit seinem Dichten und Trachten zum Teil in anderer Richtung geht! Freilich kann diese Art Unglaube gar nicht einschleichen, wenn man einmal die ganze Unermeßlichkeit seiner Güter recht erkannt hat!

19. 686 Elke soort skat van goeie dinge is in Christus, en ons moet tot versadiging toe uit hierdie bron drink.

Omdat ons egter sien dat die som en selfs elke deeltjie van ons saligheid in Christus saamgevat is,¹⁶³ moet ons daarteen waak dat ons selfs nie eens die geringste deeltjie daarvan uit ’n ander bron aflei nie. As ons saligheid soek, word ons juis deur die Naam Jesus geleer dat dit by Hom is.¹⁶⁴ As ons al die ander gawes van die Gees soek, sal ons dit in sy salwing vind. As ons krag soek, sal ons dit in sy heerskappy aantref. As ons reinheid soek, sal ons dit in sy ontvangenis vind. As ons liefde soek, kom dit na vore in sy geboorte, waardeur Hy in alles aan ons gelyk geword het sodat Hy kon leer om medelye met ons te hê.¹⁶⁵ As ons verlossing soek, vind ons dit in sy lyding; kwytskelding vind ons in sy veroordeling; verlossing van die vloek vind ons in sy kruis;¹⁶⁶ voldoening in sy offer; reiniging in sy bloed; versoening in sy neerdaling na die doderyk; die afsterwe van ons vlees in sy graf; hernuwing van ons lewe in sy opstanding en onsterflikheid in dieselfde opstanding. As ons die beërwing van die koninkryk van die hemel soek, vind ons dit in sy hemelvaart. As ons hulp, onbesorgdheid, ’n oorvloed en menigte van alle goeie dinge soek, sal ons dit in sy koninkryk vind; as ons ’n onbesorgde verwagting op sy oordeel soek, sal ons dit vind in die oordeelsmag wat aan Hom oorgedra is.

Kortom: aangesien elke soort skat van goeie dinge in Hom is, moet ons tot versadiging toe uit hierdie bron en nie uit ’n ander bron drink nie. Want mense wat nie met Hom alleen tevrede is nie en heen en weer in verskillende vorms van hoop ronddobber, hou nie koers op die reguit pad nie, selfs al sou hulle besonderlik na Hom opsien, omdat hulle ’n deeltjie van hulle gedagtes na iets anders afwend. En tog kan die wantroue nie insluip waar die oorvloed van sy seëninge nou eenmaal na behore bekend geword het nie.

19. Итак, поскольку мы видим, что и наше спасение в целом, и все отдельные его части заключены в Иисусе Христе, нам следует остерегаться полагать даже мельчайшую частицу его в ком-то или в чём-то ином. Если мы ищем спасения, то само имя Иисуса должно научить нас, что оно в Нём. Если мы желаем даров Св. Духа - мы найдем их в Его помазании. Если ищем силы - она в Его владычестве. Если стремимся сохранить чистоту - она дана нам в Его зачатии.

Если хотим милосердия и утешения - они в Его рождении, в котором Он уподобился нам, чтобы научить милосердию. Если нам нужно искупление - нам подают его страдания Иисуса. Его осуждением мы получаем оправдание. Если мы хотим, чтобы с нас было снято проклятие, мы достигаем этого благодаря Его Кресту. Его жертвой даём удовлетворение, наше очищение - в Его Крови, наше примирение с Богом достигнуто Его сошествием в ад. Умерщвление нами плоти связано с Его гробом. Обновление жизни - в Его воскресении, в котором нам дана и надежда на бессмертие. Если мы ищем небесного наследия - оно обеспечено нам Его воскресением. Если ждём помощи и поддержки и изобилия всех благ - они в Его владычестве. Если хотим ожидать суда в спокойной уверенности - мы имеем это благо вследствие того, что наш судья - Он.

Вообще, поскольку все блага и сокровища сокрыты в Иисусе Христе, то, чтобы насытиться, нам нужно черпать их в Нём, а не где-либо ещё. Ибо те, кто, не довольствуясь Им, шатаются в разные стороны, воспламеняются разными надеждами - даже если смотрят прежде всего на Него, - не держатся правого пути, потому что некоторые свои мысли устремляют в другом направлении. Так пусть же этот соблазн не коснётся наших умов, когда мы уже познали богатство Иисуса Христа.