1. 447 | DE Christi divinitate, quae alibi claris et firmis testimoniis probata est², nunc iterum disserere supervacuum, nisi fallor, esset^b. || Videndum igitur restat quomodo carne nostra indutus Mediatoris partes impleverit. || Ac humanae quidem naturae veritas olim tam^c a Manichaeis quam^d a Marcionitis impugnata est^e: quorum hi quidem spectrum pro Christi corpore sibi fingebant^{f 3}, illi autem caelesti carne praeditum somniabant⁴. Sed utrisque Scripturae testimonia et multa et valida resistunt. Non enim vel in caelesti semine, vel in hominis larva benedictio promittitur, sed in semine Abrahae et Iacob [Gen. 17. a. 2. 22.^g d. 18. 26. a. 4]; neque homini aereo promittitur thronus aeternus, sed Davidis filio, et fructui ventris eius [Psal. 45. b. 7]^h; unde et in carne exhibitus, filius vocatur Davidis et Abrahae [Matth. 1. a. 1]: non ideo tantum quod ex Virginis 448 utero natus sit, in aere autem creatus^a: sed quia (Paulo interprete)^b secundum carnem factus sit ex Davidis semine [Rom. 1. a. 3] ||: sicut alibi docet idem Apostolus eum descendisse ex Iudaeis^c || [Ibidem. 9. a. 5]. Quamobrem Dominus ipse non contentus hominis nomine, filium quoque hominis^d subinde se appellat, clarius exprimere^e volens se hominem esse ex hominis semine vere^f progenitum. Quum Spiritus sanctus toties per tot organa, tantaque diligentia et simplicitate rem per se non^g abstrusam enarraverit^h, quis cogitasset tanta ullos mortalesⁱ impudentia fore qui offucias adhuc spargere auderent? Et tamen alia etiamnum testimonia ad manum^k se offerunt, si congerere plura libeat; quale est illud Pauli, Deum misisse Filium suum factum ex muliere [Galat. 4. a. 4]: et innumera, quibus fami, siti, frigori, aliisque naturae nostrae infirmitatibus obnoxium fuisse constat. At ex multis deligenda sunt ea potissime quae animis in vera fiducia aedificandis conducere queant: ut quum dicitur Angelis nequaquam tantum honoris detulisse, ut eorum naturam assumeret: sed nostram assumpsisse, ut in carne et sanguine per mortem destrueret^l eum qui potiebatur^m mortis imperioⁿ [Heb. 2. d. 16]¹. Item, eius communicationis beneficio nos fratres eius censeri: Item, debuisse fratribus similem fieri, ut misericors esset ac^o fidelis intercessor [Ibidem. 2.^p c. 11, et d. 17]: nos Pontificem non habere qui non possit compati infirmitatibus nostris^q [Ibidem. 4. d. 15]: et similia. || Eodem^{r 2} 449 pertinet quod paulo ante attigimus^{a 1}, oportuisse in carne nostra expiari peccata mundi;^b quod a Paulo clare^c asseritur^d [Rom. 8. a. 3]. Ac certe ideo^e ad nos pertinet quicquid Christo contulit Pater, quia caput est ex quo totum corpus per iuncturas connexum 450 simul coalescit [Ephes. 4. d. 16]. Imo non aliter conveniet quod dicitur, Spiritum ei datum esse absque mensura², ut de plenitudine eius hauriamus omnes [Iohan. 1. b. 16]: quando nihil absurdius quam^a Deum in sua essentia adventitio dono locupletari. Hac etiam ratione dicit alibi Christus ipse^b, Ego propter eos sanctifico meipsum [Iohan. 17. c. 19].

1. Je pense qu’il seroit superflu de traitter derechef plus au long de la divinité de Jesus Christ, puis qu’elle a esté desja assez prouvée par bons et certains tesmoignages de l’Escriture. Il reste donc de voir comment ayant vestu nostre chair, il a accompli l’office de Mediateur. Or jadis les Manichéens et Marcionites ont tasché d’aneantir la verité de sa nature humaine. Car les seconds imaginoyent qu’il avoit pris un fantosme au lieu d’un corps; les premiers imaginoyent que son corps estoit celeste. Mais l’Escriture resiste en plusieurs passages à tels erreurs. Car la benediction n’a pas esté promise ou en une semence celeste, ou en une masque d’homme, mais en la semence d’Abraham et de Jacob (Gen. 12:2; 17:2–8; 26:4). Et le throne eternel n’est point promis à un homme forgé en l’air, mais au fils de David, et au fruit de son ventre (Ps. 45:7). Dont Jesus Christ estant manifesté en chair, est nommé fils de David et d’Abraham (Matth. 1:1): non pas seulement pour avoir esté porté au ventre de la vierge Marie, et qu’il n’eust pas esté procreé de sa semence: mais pource que selon l’interpretation de sainct Paul (Rom. 1:3), il a esté fait de la semence de David selon la chair: comme en un autre passage il dit qu’il est descendu des Juifs selon la chair (Rom. 9:5). Parquoy le Seigneur mesme ne se contentant point du nom d’homme, s’appelle souventesfois Fils d’homme, voulant plus clairement exprimer qu’il est homme vrayement engendré de lignée humaine. Veu que le sainct Esprit a tant de fois et par tant d’organes, et en telle diligence et simplicité exposé une chose laquelle n’estoit point trop obscure de soy, qui est-ce qui eust pensé que jamais homme mortel eust esté si impudent, de repliquer à l’encontre? Et toutesfois il s’offre encore d’autres tesmoignages, si on desire d’en avoir plus grande quantité: comme quand sainct Paul dit que Dieu a envoyé son Fils fait de femme: et quand il est recité par cy par là, qu’il a eu faim et soif, et froid, et a esté sujet aux autres infirmitez de nostre nature (Gal. 4:4). Mais d’un nombre infini qu’on pourroit amasser, il nous est utile de choisir principalement ceux qui peuvent servir à edifier noz ames en foy et en vraye fiance de salut. Comme quand il est dit, qu’il n’a jamais fait cest honneur aux Anges de prendre leur nature, mais qu’il a prins la nostre, afin de destruire en la chair et au sang celuy qui obtenoit l’empire de mort (Hebr. 2:16). Item, que par telle communication nous sommes reputez ses freres. Item, qu’il a fallu qu’il fust semblable à ses freres, pour estre fidele intercesseur, enclin à misericorde (Hebr. 2:11, 12, 17). Item, que nous n’avons point un Sacrificateur sans compassion et pitié de noz infirmitez, veu qu’il en a esté tenté (Hebr. 4:15): et semblables passages. A quoy aussi se rapporte ce que nous avons touché cy dessus, qu’il estoit requis que les pechez du monde fussent effacez en nostre chair, comme sainct Paul l’afferme clairement (Rom. 8:3). Davantage, tout ce qui a esté donné à Jesus Christ par son Pere, nous appartient: d’autant qu’il est le chef, duquel tout le corps estant lié par ses jointures, prend son accroissement (Ephes. 4:16). Mesmes ce qui est dit, que l’Esprit luy a esté donné sans mesure, afin que nous puisions tous de sa plenitude (Jean 1:16; 3:34), ne conviendroit pas sinon qu’il eust esté vray homme: d’autant qu’il n’y auroit rien plus contraire à raison, que de dire que Dieu ait esté enrichy en son essence de quelque don nouveau. Pour laquelle raison aussi il dit, qu’il s’est sanctifié soymesme pour nous (Jean 17:19).

1. 428 The arguments for the Divinity of Christ, which has already been proved by clear and irrefragable testimonies, it would, I conceive, be unnecessary to reiterate. It remains, then, for us to examine, how, after having been invested with our flesh, he has performed the office of a Mediator. Now, the reality of his humanity was anciently opposed by the Manichæans and by the Marcionites. Of whom the latter imagined to themselves a visionary phantom instead of the body of Christ; and the former dreamed that he had a celestial body. But both these notions are contrary to numerous and powerful testimonies of 429 Scripture. For the blessing is promised, neither in a heavenly seed, nor in a phantom of a man, but in the seed of Abraham and Jacob; nor is the eternal throne promised to an aërial man, but to the Son of David and the fruit of his loins.¹¹⁴⁰ Wherefore, on his manifestation in the flesh, he is called the Son of David and of Abraham, not because he was merely born of the virgin after having been formed of some aërial substance; but because, according to Paul, he was “made of the seed of David according to the flesh;” as the same apostle in another place informs us, that “according to the flesh” he descended from the Jews.¹¹⁴¹ Wherefore the Lord himself, not content with the appellation of man, frequently calls himself also the Son of Man—a term which he intended as a more express declaration of his real humanity. As the Holy Spirit has on so many occasions, by so many instruments, and with such great diligence and simplicity, declared a fact by no means abstruse in itself, who could have supposed that any mortals would have such consummate impudence as to dare to obscure it with subtilties? But more testimonies offer themselves, if we wished to multiply them; such as this of Paul, that “God sent forth his Son made of a woman;”¹¹⁴² and innumerable others, from which he appears to have been liable to hunger, thirst, cold, and other infirmities of our nature. But from the multitude we must chiefly select those, which may conduce to the edification of our minds in true faith; as when it is said, that “he took not on him the nature of angels, but he took on him the seed of Abraham;” that he took flesh and blood, “that through death he might destroy him that had the power of death;” for which cause he is not ashamed to call them brethren; that “in all things it behoved him to be made like unto his brethren, that he might be a merciful and faithful high priest;” that “we have not a high priest which cannot be touched with the feeling of our infirmities;”¹¹⁴³ and the like. To the same purpose is what we have just before mentioned, that it was necessary for the sins of the world to be expiated in our flesh; which is clearly asserted by Paul.¹¹⁴⁴ And certainly all that the Father has conferred on Christ, belongs to us, because he “is the head, from whom the whole body is fitly joined together, and compacted by that which every joint supplieth.”¹¹⁴⁵ There will otherwise be no propriety in the declaration, “that God giveth the Spirit not by measure unto him, that we may all receive of his fulness;”¹¹⁴⁶ since nothing would be more absurd, than that God should be enriched 430 in his essence by any adventitious gift. For this reason also Christ himself says in another place, “For their sakes I sanctify myself.”¹¹⁴⁷

1. Proof of the true humanity of Christ, against the Manichees and Marcionites.

409 Of the divinity of Christ, which has elsewhere been established by clear and solid proofs, I presume it were superfluous again to treat. It remains, therefore, to see how, when clothed with our flesh, he fulfilled the office of Mediator. In ancient times, the reality of his human nature was impugned by the Manichees and Marcionites, the latter figuring to themselves a phantom instead of the body of Christ, and the former dreaming of his having been invested with celestial flesh. The passages of Scripture contradictory to both are numerous and strong. The blessing is not promised in a heavenly seed, or the mask of a man, but the seed of Abraham and Jacob; nor is the everlasting throne promised to an aerial man, but to the Son of David, and the fruit of his loins. Hence, when manifested in the flesh, he is called the Son of David and Abraham, not because he was born of a virgin, and yet created in the air, but because, as Paul explains, he was “made of the seed of David, according to the flesh,” (Rom. 1:3), as the same apostle elsewhere says, that he came of the Jews (Rom. 9:5). Wherefore, our Lord himself not contented with the name of man, frequently calls himself the Son of man, wishing to express more clearly that he was a man by true human descent. The Holy Spirit having so often, by so many organs, with so much care and plainness, declared a matter which in itself is not abstruse, who could have thought that mortals would have had the effrontery to darken it with their glosses? Many other passages are at hand, were it wished to produce more: for instance, that one of Paul, that “God sent forth his Son, made of a woman,” (Gal. 4:4), and innumerable others, which show that he was subject to hunger, thirst, cold, and the other infirmities of our nature. But from the many we must chiefly select those which may conduce to build up our minds in true faith, as when it is said, “Verily, he took not on 410him the nature of angels, but he took on him the seed of Abraham,” “that through death he might destroy him that had the power of death,” (Heb. 2:16, 14). Again, “Both he that sanctifieth and they who are sanctified are all of one: for which cause he is not ashamed to call them brethren.” “Wherefore in all things it behoved him to be made like unto his brethren, that he might be a merciful and faithful high priest.” (Heb. 2:11, 17). Again “We have not an high priest which cannot be touched with the feeling of our infirmities,” (Heb. 4:15), and the like. To the same effect is the passage to which we lately referred, in which Paul distinctly declares, that the sins of the world behoved to be expiated in our flesh (Rom. 8:3). And certainly every thing which the Father conferred on Christ pertains to us for this reason, that “he is the head,” that from him the whole body is “fitly joined together, and compacted by that which every joint supplieth,” (Eph. 4:16). Nay, in no other way could it hold true as is said, that the Spirit was given to him without measure (John 1:16), and that out of his fulness have all we received; since nothing could be more absurd than that God, in his own essence, should be enriched by an adventitious gift. For this reason also, Christ himself elsewhere says, “For their sakes I sanctify myself,” (John 17:19).

1. Het zou overbodig zijn, meen ik, over de Godheid van Christus, die elders met duidelijke en krachtige getuigenissen bewezen is, nu wederom te handelen. Er blijft dus over te bezien, hoe Hij, met ons vlees bekleed, de taak van Middelaar vervuld heeft. De waarachtigheid van zijn menselijke natuur is oudtijds zowel door de Manicheën als door de Marcionieten bestreden; de laatsten verzonnen een schijngestalte in plaats van Christus' lichaam, de Manicheën droomden, dat Hij met een hemels lichaam bekleed was. Maar tegen beiden verzetten zich vele krachtige getuigenissen der Schrift. Immers de zegen wordt niet beloofd in een hemels zaad, of in een schijngestalte van een mens, maar in het zaad van Abraham en Jacob (Gen. 22:18; 26:4) en de eeuwige troon wordt niet beloofd aan een mens, die uit de lucht is voortgekomen, maar aan de Zoon van David en de vrucht van diens lendenen (Ps. 45:7) En daarom wordt Hij, toen Hij in het vlees geopenbaard was, genoemd De Zoon van David en Abraham (Matt. 1:1) niet alleen daarom omdat Hij wel uit de schoot der maagd geboren, maar in de lucht geschapen zou zijn, maar omdat Hij, naar Paulus' uitlegging (Rom. 1:3) naar het vlees geworden is uit het zaad Davids; zoals dezelfde apostel elders (Rom. 9:5) leert, dat Hij uit de Joden stamt. Daarom noemt de Here zelf, niet tevreden met de naam mens, zichzelf somtijds ook Zoon des mensen, waardoor Hij duidelijker wil uitdrukken, dat Hij een mens is uit het zaad van de mens geboren. Waar de Heilige Geest zo dikwijls, door zoveel werktuigen en met zo grote ijver en eenvoud een op zichzelf niet verborgen zaak heeft verklaard, wie zou dan gedacht hebben, dat enig mens zo onbeschaamd zou zijn, dat hij het zou wagen nog bedriegerijen uit te strooien? En toch liggen er nog andere getuigenissen voor de hand, als men lust heeft er nog meer bijeen te brengen. Zo bijvoorbeeld het getuigenis van Paulus (Gal. 4:4) dat God zijn Zoon heeft gezonden, geworden uit een vrouw; en talloze andere, waaruit blijkt, dat Hij aan honger, dorst, koude en andere zwakheden onzer natuur onderworpen is geweest. Maar uit die vele moeten vooral die getuigenissen gekozen worden welke dienstig kunnen zijn om de gemoederen in het ware geloof op te bouwen: zoals, wanneer gezegd wordt (Heb. 2:16) dat Hij de engelen geenszins zoveel eer bewezen heeft, dat Hij hun natuur aannam, maar dat Hij de onze aangenomen heeft, opdat Hij in vlees en bloed door de dood zou te niet doen hem, die de macht des doods had. Evenzo, dat wij door de weldaad van die gemeenschap voor zijn broeders gerekend worden (Heb. 2:11) Evenzo, dat Hij de broederen moest gelijk worden, opdat Hij een medelijdende en getrouwe Borg zou worden; dat wij geen Hogepriester hebben, die niet kan medelijden hebben met onze zwakheden (Heb. 4:15) en dergelijke. Daarop slaat ook, wat wij een weinig tevoren hebben aangeroerd, dat in ons vlees de zonden der wereld moesten verzoend worden, wat door Paulus duidelijk betuigd wordt (Rom. 8:3) En ongetwijfeld daarom heeft al wat de Vader Christus gegeven heeft, betrekking op ons, omdat Hij het Hoofd is, uit hetwelk het gehele lichaam, door de saamvoegselen verbonden, zich verenigt (Ef. 4:16) Ja, anders zal niet passen wat gezegd wordt, dat Hem de Geest gegeven is zonder maat (Joh. 1:16; 3:34) opdat wij allen uit zijn volheid zouden putten; want er is niets ongerijmders dan dat God in zijn wezen verrijkt zou worden door een gave, die van buiten Hem komt. Daarom zegt ook Christus zelf elders Joh.17:19) :"Ik heilig Mijzelf voor hen."

1. 293Beweise für Christi wahre Menschheit

Christi Gottheit habe ich schon an anderer Stelle mit klaren und sicheren Beweismitteln erwiesen; wenn ich recht sehe, so brauche ich das hier nicht noch einmal zu tun. Wir müssen also noch zusehen, wie er denn, mit unserem Fleisch angetan, das Amt des Mittlers ausgerichtet hat. Daß er nun wirklich und wahrhaftig Mensch gewesen sei, das haben schon in alter Zeit die Manichäer und Marcioniten bestritten. Die Marcioniten erklärten seinen Leib bloß für scheinbar, für ein Gespenst, die Manichäer träumten, er sei mit himmlischem Fleisch ausgestattet gewesen. Aber diesen beiden Irrmeinungen stehen viele und kräftige Zeugnisse der Schrift entgegen. Die Verheißung des Segens bezieht sich ja nicht auf einen himmlischen Samen oder auf einen Scheinmenschen, sondern auf den Samen Abrahams und Jakobs! (Gen. 17,2; 22,18; 26,4). Auch wird der ewige Thron Davids nicht einem ätherischen Menschen zugesprochen, sondern dem Sohne Davids, der Frucht seiner Lenden! (Ps. 45,7). Deshalb heißt auch der im Fleische Geoffenbarte der Sohn Davids und Abrahams (Matth. 1,1), und zwar nicht, weil er zwar im Schoße der Jungfrau geboren, aber etwa im Äther geschaffen wäre, sondern weil er nach Paulus „nach dem Fleische geboren ist von dem Samen Davids“ (Röm. 1,3); wie ja derselbe Paulus an anderer Stelle auch Christi Abkunft von den Juden herleitet (Röm. 9,5). Deshalb begnügt sich auch der Herr selbst nicht mit der Bezeichnung „Mensch“, sondern er nennt sich häufig auch den „Menschensohn“, um damit zu zeigen, daß er ein Mensch sei, wirklich aus dem Samen von Menschen hervorgegangen! Es hat also der Heilige Geist so oft und durch so viel Werkzeuge, mit solchem Eifer und solcher Schlichtheit diese Sache, die an sich schon keineswegs undurchsichtig ist, vor uns hingestellt, daß man nicht hätte erwarten sollen, die Schamlosigkeit der Menschen hätte je so groß sein können, daß einer auch bis hierhin mit seinem Wahn zu dringen versuchte! Aber es stehen ja noch andere Zeugnisse zur Verfügung, wenn man immer noch mehr zusammenstellen will. So zum Beispiel das Wort des Paulus: „... da sandte Gott seinen Sohn, geboren von einem Weibe ...“ (Gal. 4,4). Dazu kommen auch die zahllosen Stellen, in denen wir hören, daß der Herr Hunger, Durst, Frost und andere unserer Natur entsprechende Schwachheiten erlitten hat! Ich will aber besonders die Stellen auswählen, die besonders geeignet sind, uns innerlich zu rechtem Zutrauen zu ihm zu ermuntern. So, wenn wir hören, daß er nicht den Engeln die Ehre angetan hat, ihre Natur anzunehmen, sondern eben unsere Natur angenommen hat, um in Fleisch und Blut „durch den Tod die Macht zu nehmen dem, der des Todes Gewalt hatte ...“ (Hebr. 2,16.14). Oder auch: weil er mit den Menschen einerlei Natur angenommen hat, „schämt er sich auch nicht, sie Brüder zu heißen!“ (Hebr. 2,11). Oder: „Er mußte in allen Dingen seinen Brüdern gleich werden, auf daß er barmherzig würde und ein treuer Hoherpriester“ (Hebr. 2,17). Und dann auch das Wort: „Wir haben nicht einen Hohenpriester, der nicht könnte Mitleiden haben mit unseren Schwachheiten ...“ (Hebr. 4,15). Diese Reihe könnte man leicht fortsetzen. Hierher gehört auch eine bereits oben berührte Stelle, wonach er „in der Gestalt des sündlichen Fleisches“, „im Fleisch“ unsere Sünden sühnen mußte, wie es Paulus ausdrücklich betont (Röm. 8,3). Eben deswegen ist nun auch gewißlich unser, was ihm der Vater geschenkt hat: denn er ist das Haupt, „von welchem aus der ganze Leib zusammengefügt ist und ein Glied am anderen hanget durch alle Gelenke ... und macht, daß der ganze Leib wächst ...“ (Eph. 4,16). Nur so gilt auch, daß er, wie die Schrift sagt, den Heiligen Geist ohne Maß empfangen hat, so daß wir alle „aus seiner Fülle genommen haben Gnade um Gnade!“ (Joh. 1,16). Denn es wäre ganz widersinnig, wenn man meinen wollte, Gott könne in seinem Wesen durch eine fremde Gabe 294 bereichert werden! Aus diesem Grunde sagt Christus auch selber: „Ich heilige mich selbst für sie“ (Joh. 17,19).

1. ’n Ondersoek na die wyse waarop Christus ons vlees aangeneem het en sy amp as Middelaar volvoer het

625 As ek my nie misgis nie, sou dit oorbodig wees om nou weer eens ’n uiteensetting van die Godheid van Christus te gee, omdat dit elders reeds met duidelike en onomstootlike getuienis bewys is.² Daar bly dus oor dat ons die wyse moet ondersoek waarop Christus ons vlees aangeneem en sy amp as Middelaar volvoer het. Die waaragtigheid van sy menslike natuur is eertyds deur die Manicheërs³ sowel as die Marcioniete⁴ bestry. Laasgenoemdes het ’n skim in die plek van Christus se liggaam versin,⁵ en eersgenoemdes het hulle verbeel dat Hy hemelse vlees gehad het.⁶ Baie en kragtige Skrifgetuienis weerstaan hulle egter albei want die seën word nie in hemelse saad of in die skim van ’n mens aan ons belowe nie maar in die saad van Abraham en Jakob.⁷ Die ewige troon word ook nie aan ’n mens wat uit die lug gegryp is, belowe nie maar aan die Seun van Dawid en aan die vrug van sy liggaam.⁸ Toe Hy dus in die vlees geopenbaar is, is Hy die Seun van Dawid en Abraham genoem.⁹ Die rede hiervoor was nie slegs dat Hy uit die liggaam van ’n maagd gebore is ofskoon Hy vooraf in die lug geskep is nie, maar dat Hy volgens Paulus se verklaring na die vlees uit die saad van Dawid ontstaan het.¹⁰ So leer dieselfde apostel elders dat Hy uit die Jode afkomstig was.¹¹ Omdat die Here self nie met die woord mens tevrede was nie, noem Hy Homself ook Seun van die mens wanneer Hy duideliker daaraan uitdrukking wil gee dat Hy mens is wat waarlik uit die saad van ’n mens gebore is.

626 Aangesien die heilige Gees so dikwels deur soveel middels, met soveel deeglikheid en eenvoud ’n saak wat op sigself nie verborge is nie, weergegee het, wie sou dan kon dink dat daar dan nog mense met so ’n groot verwaandheid sou wees wat nog sou waag om sulke bedrog rond te strooi?

As ’n mens lus het om nog meer getuienisse bymekaar te maak, stel baie ander getuienisse hulle tog nou ter hand. So is byvoorbeeld die uitspraak van Paulus dat God sy Seun gestuur het, gebore uit ’n vrou,¹² en ontelbare ander waaruit dit duidelik is dat Hy ook honger en dors gehad het en aan koue en ander swakhede van ons natuur onderhewig was. Uit die menigvuldige getuienisse moet ons in besonder dié kies wat ons daartoe kan lei om ons gemoedere in ware vertroue op Hom op te bou. So word daar byvoorbeeld gesê dat Hy aan die engele selfs nie eens soveel eer bewys het dat Hy hulle natuur aangeneem het nie, maar dat Hy ons natuur aangeneem het om hom wat oor die dood heers, in vlees en bloed deur die dood te vernietig.¹³ Net so: dat ons deur die weldaad van deelname in Hom as sy broers gereken word.¹⁴ Net so: dat Hy aan sy broers gelyk moes word sodat Hy ’n barmhartige en getroue tussenganger kon wees; dat ons nie ’n Hoëpriester het wat nie met ons swakhede medelye kan hê nie¹⁵ en dergelike getuienisse. Dit wat ons ’n rukkie vantevore aangeroer het,¹⁶ het dieselfde strekking, naamlik dat vir die sondes van die wêreld in ons vlees versoening gedoen moes word, soos Paulus duidelik aanvoer.¹⁷

 Daarom kom gewis alles wat die Vader aan Christus geskenk het, ons ook toe omdat Hy die Hoof is waaruit die liggaam ten voile deur die samevoeging van sy lede saamgroei.¹⁸ Ja, die stelling dat die Gees sonder maat aan Hom gegee is,¹⁹ sodat ons almal van sy volheid kan ontvang²⁰, sal andersins nie rym nie. Want niks sou ongerymder wees as dat God in sy Wese verryk sou word deur ’n gawe wat van buite af kom nie. Om hierdie rede sê Christus self elders: “Ek heilig Myself vir hulle”.²¹

1. Я полагаю излишним вновь долго рассуждать о божественности Иисуса Христа, поскольку она уже была доказана с помощью красноречивых и надежных свидетельств Писания. Но нам нужно рассмотреть, как, восприняв нашу плоть, Он исполнил миссию Посредника. В своё время манихеи и маркиониты пытались отрицать подлинность его человеческой природы. Последние воображали, будто тело Иисуса Христа было призрачным, другие утверждали, что оно имело небесную природу. Эти заблуждения опровергаются во многих местах Св. Писания. Благословение было обещано не небесному семени и не призраку человека, а семени Авраама и Иакова (Быт 12:2; 17:2; 26:4). И вечный престол был обетован не человеку, созданному из воздуха, а потомку Давида и плоду чресл его. Так что Иисус Христос, пришедший во плоти, с полным основанием именуется Сыном Давидовым и Сыном Авраамовым (Мф 1:1), причём не только потому, что Он был выношен во чреве Девы Марии и стал продолжением её семени, но и потому, что, согласно толкованию св. Павла, Он рождён от семени Давидова по плоти (Рим 1:3). А в другом месте апостол говорит, что Христос по плоти происходит от евреев (Рим 9:5). И сам Господь, не довольствуясь наименованием человека, часто называет Себя Сыном Человеческим, желая показать этим, что он истинно рождён среди человеческого рода. Если Св. Дух столько раз и столькими устами просто и убедительно провозглашает нечто, что не слишком запутанно само по себе, то как смертный человек может набраться бесстыдства утверждать обратное? А если кто-то желает получить больше свидетельств, то можно привести и другие. Например, слова св. Павла, что Бог послал своего Сына, рождённого женщиной (Гал 4:4), а также неоднократные упоминания о том, что Иисус испытывал жажду, голод и холод и был подвержен другим немощам нашей природы.

Но из всего множества свидетельств для нас полезно выбрать прежде всего те, которые укрепляют наши души в вере и в уверенности в спасении. Ибо сказано, что Он не оказал такой чести Ангелам и не воспринял их природу, но воспринял нашу, чтобы во плоти и крови поразить того, кто имеет державу смерти (Евр 2:14-16). А также: чтобы через общение с Иисусом мы стали его братьями (Евр 2:11), что Он должен был уподобиться братьям, дабы стать нашим верным и милостивым заступником (Евр 2:11,17), что мы имеем не такого первосвященника, который не сострадает нам в немощах, но который Сам был искушён (Евр 4:15), - и многие другие подобные утверждения. Сюда же относится и то, о чём мы говорили выше: потребовалось, чтобы грехи мира были истреблены в самой человеческой плоти, как об этом ясно свидетельствует св. Павел (Рим 8:3). Более того, всё, что было дано Иисусу Христу его Отцом, отныне принадлежит нам, поскольку Он - Глава, из которого всё тело, составляемое из скрепляющих связей, «получает приращение для созидания самого себя» (Эф 4:16). И даже слова о том, что Ему в изобилии был дан Дух, дабы все мы черпали из его полноты (Ин 1:16), не имели бы смысла, если бы Иисус Христос не был подлинным человеком. Нет ничего более противного здравому смыслу, чем утверждать, что Бог обогатил чем-то новым в своей сущности самого Себя. На том же основании сказано, что Он посвящает Себя нам (Ин 17:19).

2. | Quos vero in erroris sui confirmationem locos proferunt, nimis inepte contorquent: || nec quicquam frivolis argutiis^c proficiunt, ubi diluere conantur quae iam ex parte nostra adduxi. || Marcion phantasma pro corpore Christum induisse imaginatur: quia^d dicatur alicubi in similitudinem hominis factus, et figura compertus ut homo [Philip. 2. a. 7]. Sed ita^e minime expendit^f quid illic agat Paulus; non enim quale sibi corpus sumpserit Christus vult docere^g: sed quum iure divinitatem suam^h exerereⁱ posset, nihil prae se tulisse nisi quod erat abiecti contemptique^k hominis. || Nam, ut eius exemplo nos hortetur ad submissionem^l, ostendit, quum Deus^m esset, potuisse mundoⁿ gloriam suam conspicuam statim proponere^o: cessisse tamen iure suo, et^p sponte seipsum exinanisse: || quia scilicet imaginem servi induit, et ea humilitate contentus, carnis velamine suam divinitatem abscondi 451 passus est^{a 1}. || Hic certe non docet quid fuerit Christus^b, sed qualiter se gesserit. || Quinetiam ^cex toto contextu facile colligitur, in vera hominis natura exinanitum fuisse Christum². Quid enim hoc sibi vult, figura repertum fuisse tanquam hominem, nisi quia ad tempus non resplenduit divina gloria, sed tantum in vili et abiecta conditione^d apparuit humana species? ^eNec vero aliter constaret illud Petri, mortuum fuisse carne, vivificatum spiritu [1. Pet. 3. d. 18], nisi infirmus fuisset Filius Dei in hominis natura³. Quod Paulus clarius explicat, passum fuisse asserens pro carnis infirmitate [2. Cor. 13. b. 4]. ^fAtque huc pertinet exaltatio, quia diserte novam gloriam adeptus fuisse dicitur Christus, postquam seipsum exinanivit; quod apte non quadraret nisi in hominem carne et anima praeditum. || Manichaeus aereum fabricatur corpus, quia vocetur Christus secundus Adam de caelo caelestis [1. Cor. 15. f. 47]. At neque illic essentiam corporis caelestem inducit Apostolus, sed vim spiritualem, quae a Christo diffusa nos vivificat. || Porro eam, ut vidimus, Petrus et Paulus ab eius carne separant. || Quin potius ex eo loco egregie stabilitur quae inter orthodoxos^g de Christi carne viget doctrina^h. Nisi enim unam haberet nobiscum corporis naturam Christus, inanis esset ratiocinatio quam tanta vehementia Paulus prosequitur, Si Christus resurrexit, nos quoque resurrecturos: si non resurgimusⁱ, neque Christum resurrexisse [1. Cor. 15.^k c. 16]^l. || Quibuscunque cavillis elabi conentur sive Manichaei veteres, sive recentes eorum discipuli, non se expediunt. ^mPutidum est effugium, quod nugantur Christumⁿ 452 dici Filium hominis quatenus^a hominibus promissus est¹;^b siquidem palam^c est, Hebraico more vocari filium hominis verum hominem. Christus vero^d haud dubie phrasin linguae suae retinuit^e. Quid etiam^f per filios Adam intelligi conveniat, extra controversiam esse debet. Ac (ne longius abeamus) locus Psalmi octavi, quem ad Christum Apostoli accommodant, abunde sufficiet^g, Quid est homo, quod memor es eius, aut filius hominis, quod^h visitas eum?² Hac figura exprimitur vera Christi humanitas: quia etsi non fuerit ex patre mortali immediate genitus, origo tamen eiusⁱ ex Adam fluxit. Nec vero aliter staret quod iam citavimus³, Christum participem factum carnis et sanguinis, ut pueros sibi aggregaret ad obsequium Dei^k [Heb. 2. d. 14]⁴; quibus verbis aperte Christus eiusdem nobiscum naturae socius et consors statuitur^l. Quo etiam sensu dicit ^mex uno esseⁿ authorem sanctitatis, et eos qui sanctificantur^o. Nam id referri ad naturae societatem^p ex contextu evincitur: quia mox subiicit^q, Ideo non erubescit eos vocare fratres [Ibidem. 2. c. 11]. Si enim^r prius dixisset fideles ex Deo esse, in tanta dignitate quaenam esset erubescentiae ratio? Sed^s quia pro immensa^t gratia ad sordidos et ignobiles se aggregat Christus, ideo dicitur non erubescere^u. Frustra autem obiectant^v, impios hoc modo^w fore Christi fratres⁵: quia scimus filios Dei non ex carne et sanguine, sed ex Spiritu nasci per fidem. Proinde fraternam coniunctionem^x non facit sola caro^y. Tametsi autem Apostolus hunc honorem assignat solis fidelibus, quod ex uno^z sint cum Christo, non tamen sequitur quominus 453 ex eodem fonte nascantur increduli^a; quemadmodum ubi dicimus Christum factum esse hominem ut nos faceret Dei filios, non extenditur haec loquutio ad quoslibet: quia fides media interponitur, quae nos in Christi corpus spiritualiter inserit. De primogeniti etiam nomine rixam inscite movent. Causantur^b Christum debuisse ex Adam nasci statim ab initio, ut primogenitus esset^c inter fratres [Rom. 8. f. 29]¹. Primogenitura enim non ad aetatem, sed ad gradum honoris et virtutis eminentiam refertur^d. Nihilo etiam plus coloris habet quod garriunt Christum hominem assumpsisse, non Angelos [Heb. 2. d. 16], quia in gratiam receperit humanum genus^{e 2}. Nam ut^f amplificet honorem quo nos Christus dignatus est, Angelos nobis comparat, qui posthabiti fuerunt hac in parte^g. Ac, ^hsi probe expenditur Mosis testimonium, ubi semen mulieris dicit contriturum caput serpentis [Gen. 3. c. 15], litem prorsus decidetⁱ. Neque enim de uno duntaxat Christo illic sermo habetur, sed de toto humano genere³. Quoniam acquirenda nobis erat a Christo victoria^k, generaliter pronuntiat Deus posteros mulieris superiores fore Diabolo. Unde sequitur, Christum ex humano genere esse progenitum:^l quia^m consilium Dei est, Evam quam alloquitur, bona spe erigere, ne moerori succumbat. 454

2. Ils ont bien allegué quelques passages pour confirmation de leur erreur, mais ils les ont trop lourdement depravez: et ne profiteront rien, quoy qu’ils s’efforcent, en voulant eschapper de ce que nous avons allegué. Marcion a pensé que le corps de Jesus Christ n’estoit qu’un fantosme, pource qu’il est dit qu’il a esté fait en similitude d’homme, et qu’il a esté reputé comme homme en figure (Phil. 2:7): mais il a tresmal regardé à ce que sainct Paul traite là. Car il n’enseigne pas quel corps Jesus Christ a prins: mais que comme ainsi soit qu’à bon droit il peust demonstrer la gloire de sa divinité, il est apparu en forme et condition d’homme mesprisé et de nulle valleur. C’est, dy-je, l’intention de l’Apostre, de nous exhorter à humilité par l’exemple de Jesus Christ, veu qu’estant Dieu immortel, il se pouvoit declairer tel du premier coup: toutesfois qu’il a quitté de son droit, et s’est aneanty de son bon gré, prenant semblance et condition d’un serf, et s’estant abaissé en telle petitesse il a souffert que sa divinité fust cachée pour un temps sous le voile de sa chair. Il ne deduit pas donc quel a esté Jesus Christ en sa substance, mais comment et en quelle sorte il s’est porté. Mesmes par le fil du texte il est aisé à recueillir que Jesus Christ s’est aneanti en la vraye nature humaine. Car que veulent dire ces mots, qu’il a esté trouvé comme homme en figure, sinon que pour un temps sa gloire divine n’a point reluit, mais seulement la forme humaine en condition vile et basse? Autrement aussi ce que dit sainct Pierre ne conviendroit point: c’est qu’il est mort en chair et vivifié en Esprit (1 Pierre 3:18), sinon qu’il eust esté infirme en la nature humaine. Ce que sainct Paul explique plus clairement, disant qu’il a souffert selon l’infirmité de la chair (2 Cor. 13:4). Et de là provient cette hautesse, laquelle sainct Paul notamment exprime que Jesus Christ a obtenu apres s’estre aneanty. Car il ne pouvoit estre exalté, sinon entant qu’il est homme composé de corps et d’ame. Manichée luy a forgé un corps en l’air, d’autant qu’il est nommé le second Adam celeste, estant venu du ciel (1 Cor. 15:47): mais l’Apostre n’introduit point là une substance celeste de la chair de Jesus Christ, mais sa vertu spirituelle laquelle il espand sur nous afin de nous vivifier. Or nous avons desja veu que sainct Pierre et sainct Paul la separent de la chair; mesmes par ce passage la doctrine que nous tenons avec tous Chrestiens, quant à la chair de Jesus Christ est tres bien establie. Car s’il n’a voit une mesme nature de corps avec nous, tous les argumens que sainct Paul ameine et deduit, tomberoyent bas: assavoir, que si Christ est ressuscité, nous ressusciterons: si nous ne ressuscitons point, que Jesus Christ n’est point resuscité (1 Cor. 15:13, 14). Quelques cavillations que les Manichéens s’efforcent de chercher, ils ne se depestreront jamais de ces raisons-là. C’est une eschappatoire frivole de ce qu’ils babillent, que Jesus Christ est nommé Fils d’homme, à cause qu’il a esté promis aux hommes: car c’est chose notoire que ceste façon de parler est prinse de la langue Hebraique, en laquelle Fils de l’homme vaut autant comme vray homme, comme par toute l’Escriture les hommes sont nommez fils d’Adam. Et pour ne point chercher preuve de loin, un passage nous suffira. Les Apostres approprient à Jesus Christ ce qui est dit au Pseaume huitieme, Qu’est-ce l’homme, que tu as souvenance de luy? ou le fils de l’homme, que tu le visites? Par ceste façon de parler la vraye humanité de Jesus Christ est exprimée, car combien qu’il n’ait pas esté engendré de pere mortel à la façon commune, toutesfois son origine est d’Adam. Et de fait, sans cela ce que nous avons desja allegué ne consisteroit point, qu’il a esté fait participant de chair et de sang pour assembler les enfans de Dieu en un (Hebr. 2:14). Car par ces mots il nous demonstre qu’il est compagnon de nostre nature. Il y a un mesme sens en ce que l’Apostre adjouste, que l’autheur de saincteté et ceux qui sont sanctifiez sont d’un. Car que cela se doyve rapporter à la mesme nature que le Fils de Dieu a commune avec nous, il appert par ce qu’il adjouste incontinent: assavoir qu’il n’a point de honte de nous appeller Freres (Hebr. 2:11). Car si auparavant il eust dit que les fideles sont de Dieu, Jesus Christ n’auroit nulle occasion d’avoir honte en nous acceptant: mais pource que selon sa grace infinie il s’accompagne avec nous, qui sommes bas et contemptibles, voila pourquoy il est dit qu’il n’en a point honte. C’est en vain que les adversaires repliquent que par ce moyen les incredules seroyent freres de Jesus Christ: veu que nous savons que les enfans de Dieu ne sont point nais de chair et de sang, mais du sainct Esprit par foy. Pourtant la seule chair ne fait point une conjonction fraternelle. Or combien que l’Apostre face cest honneur aux fideles tant seulement, d’estre d’une substance avec Jesus Christ, il ne s’ensuit pas que les incredules n’ayent une mesme origine de chair, comme quand nous disons que Jesus Christ a esté fait homme pour nous faire enfans de Dieu, cela ne s’estend pas à tout chacun: car la foy doit entrevenir au milieu, pour nous enter spirituellement au corps de Jesus Christ. Ils se monstrent aussi bien bestes, en arguant que Jesus Christ, puis qu’il est appellé Premier nay entre ses freres (Rom. 8:29) devoit donc estre le Fils aisné d’Adam, et devoit naistre dés le commencement du monde, pour avoir telle primogeniture. Car ce nom ne se rapporte point à l’aage, mais à la dignité et eminence de vertu que Jesus Christ a par dessus tous. Quant à ce qu’ils disent que Jesus Christ a prins la nature des hommes, non pas des Anges, pource qu’il a receu à soy en amitié le genre humain (Hebr. 2:16): ceste eschappatoire ne leur sert de rien. Car l’Apostre, pour amplifier l’honneur que Jesus Christ nous a fait, nous compare avec les Anges, lesquels ont esté inferieurs à nous en cest endroit. Mesme si on poise droitement le tesmoignage de Moyse, où il dit que la semence de la femme brisera la teste du serpent (Gen. 3:15), il suffit pour decider toute ceste dispute: car il n’est pas là question seulement de Jesus Christ, mais de tout le genre humain. Pource que la victoire acquise par Jesus Christ nous appartient, Dieu prononce en general que ceux qui seront descendus du lignage de la femme, seront victorieux par dessus le diable. Dont il s’ensuit que Jesus Christ a esté engendré de la race humaine, veu qu’un tel bien est fondé en luy. Car l’intention de Dieu estoit de consoler Eve à laquelle il parloit, de peur qu’elle ne fust accablée de tristesse et desespoir.

2. The passages which they adduce in confirmation of this error, they most foolishly pervert; nor do their frivolous subtilties at all avail them in their endeavours to obviate the arguments which I have advanced in defence of our sentiments. Marcion imagines that Christ invested himself with a phantom instead of a real body; because he is said to have been “made in the likeness of men,” and to have been “found in fashion as a man.”¹¹⁴⁸ But in drawing this conclusion, he totally overlooks the scope of Paul in that passage. For his design is, not to describe the nature of the body which Christ assumed, but to assert that whilst he might have displayed his Divinity, he manifested himself in the condition of an abject and despised man. For, to exhort us to humility by the example of Christ, he shows, that being God, he might have instantaneously made a conspicuous exhibition of his glory to the world; yet that he receded from his right, and voluntarily debased himself, for that he assumed the form of a servant, and content with that humble station, suffered his Divinity to be hidden behind the veil of humanity. The subject of this statement, without doubt, is not the nature of Christ, but his conduct. From the whole context also it is easy to infer, that Christ humbled himself by the assumption of a real human nature. For what is the meaning of this clause, “that he was found in fashion as a man,” but that for a time his Divine glory was invisible, and nothing appeared but the human form, in a mean and abject condition? For otherwise there would be no foundation for this assertion of Peter, that he was “put to death in the flesh, but quickened by the Spirit,”¹¹⁴⁹ if the Son of God had not been subject to the infirmities of human nature. This is more plainly expressed by Paul, when he says, that “he was crucified through weakness.”¹¹⁵⁰ The same is confirmed by his exaltation, because he is positively asserted to have obtained a new glory after his humiliation; which could only be applicable to a real man composed of body and soul. Manichæus fabricates for Christ an aërial body; because he is called “the second Adam, the Lord from heaven.”¹¹⁵¹ But the apostle in that place is not speaking of a celestial corporeal essence, but of a spiritual energy, which, being diffused from Christ, raises us into life. That energy we have already seen that Peter and Paul distinguish from his body. The orthodox doctrine, therefore, concerning the body of Christ, is firmly established 431 by this very passage. For unless Christ had the same corporeal nature with us, there would be no force in the argument which Paul so vehemently urges, that if Christ be risen from the dead, then we also shall rise; that if we rise not, neither is Christ risen.¹¹⁵² Of whatever cavils either the ancient Manichæans, or their modern disciples, endeavour to avail themselves, they cannot succeed. Their nugatory pretence that Christ is called “the Son of man,” because he was promised to men, is a vain subterfuge; for it is evident that in the Hebrew idiom, the Son of man is a phrase expressive of a real man. And Christ undoubtedly retained the phraseology of his own language. There is no room for disputing what is meant by the sons of Adam. And not to go any further, it will be fully sufficient to quote a passage in the eighth psalm which the apostles apply to Christ: “What is man, that thou art mindful of him, or the son of man, that thou visitest him?” This phrase expresses the true humanity of Christ; because, though he was not immediately begotten by a mortal father, yet his descent was derived from Adam. Nor would there otherwise be any truth in what we have just quoted, that Christ became a partaker of flesh and blood, that he might bring many sons to glory—language which clearly styles him to be a partaker of the same common nature with us. In the same sense the apostle says, that “both he that sanctifieth and they who are sanctified are all of one.” For the context proves that this refers to a community of nature; because he immediately adds, “for which cause he is not ashamed to call them brethren.”¹¹⁵³ For if he had already said that the faithful are of God, what reason could Jesus Christ have to be ashamed of such great dignity? But because Christ, of his infinite grace, associates himself with those who are vile and contemptible, it is therefore said that he is not ashamed. It is a vain objection which they make, that on this principle the impious will become the brethren of Christ; because we know that the children of God are born, not of flesh and blood, but of the Spirit through faith; therefore a community of nature alone is not sufficient to constitute a fraternal union. But though it is only to the faithful that the apostle assigns the honour of being one with Christ, yet it does not follow that unbelievers are not, according to the flesh, born of the same original; as, when we say that Christ was made man, to make us children of God, this expression extends not to all men; because faith is the medium by which we are spiritually ingrafted into the body of Christ. They likewise raise a foolish contention respecting the appellation of first-born. They plead that Christ ought to 432 have been born at the beginning, immediately of Adam, in order “that he might be the first-born among many brethren.”¹¹⁵⁴ But the primogeniture attributed to him refers not to age, but to the degree of honour and the eminence of power which he enjoys. Nor is there any more plausibility in their notion, that Christ is said to have assumed the nature of man, and not of angels, because he received the human race into his favour. For the apostle, to magnify the honour with which Christ has favoured us, compares us with the angels, before whom in this respect we are preferred.¹¹⁵⁵ And if the testimony of Moses be duly considered, where he says that the Seed of the woman shall bruise the head of the serpent,¹¹⁵⁶ it will decide the whole controversy. For that prediction relates not to Christ alone, but to the whole human race. Because the victory was to be gained for us by Christ, God pronounces, in general, that the posterity of the woman should be superior to the devil. Whence it follows, that Christ descended from the human race; because the design of God, in that promise to Eve, was to comfort her with a good hope, that she might not be overcome with sorrow.

2. Impious objections of heretics further discussed. Six objections answered.

The passages which they produce in confirmation of their error are absurdly wrested, nor do they gain any thing by their frivolous subtleties when they attempt to do away with what I have now adduced in opposition to them. Marcion imagines that Christ, instead of a body, assumed a phantom, because it is elsewhere said, that he was made in the likeness of man, and found in fashion as a man. Thus he altogether overlooks what Paul is then discussing (Phil. 2:7). His object is not to show what kind of body Christ assumed, but that, when he might have justly asserted his divinity he was pleased to exhibit nothing but the attributes of a mean and despised man. For, in order to exhort us to submission by his example, he shows, that when as God he might have displayed to the world the brightness of his glory, he gave up his right, and voluntarily emptied himself; that he assumed the form of a servant, and, contented with that humble condition, suffered his divinity to be concealed under a veil of flesh. Here, unquestionably, he explains not what Christ was, but in what way he acted. Nay, from the whole context it is easily gathered, that it was in the true nature of man that Christ humbled himself. For what is meant by the words, he was “found in fashion as a man,” but that for a time, instead of being resplendent with divine glory, the human form only appeared in a mean and abject condition? Nor would the words of Peter, that he was “put to death in the flesh, but quickened by the Spirits” (1 Pet. 3:18), hold true, unless the Son of God had become weak in the nature of man. This is explained more clearly by Paul, when he declares that “he was crucified through weakness,” (2 Cor. 13:4). And 411hence his exaltation; for it is distinctly said, that Christ acquired new glory after he humbled himself. This could fitly apply only to a man endued with a body and a soul. Manes dreams of an aerial body, because Christ is called the second Adam, the Lord from heaven. But the apostle does not there speak of the essence of his body as heavenly, but of the spiritual life which derived from Christ quickens us (I Cor. 15:47). This life Paul and Peter, as we have seen, separate from his flesh. Nay, that passage admirably confirms the doctrine of the orthodox, as to the human nature of Christ. If his body were not of the same nature with ours, there would be no soundness in the argument which Paul pursues with so much earnestness,—If Christ is risen we shall rise also; if we rise not, neither has Christ risen. Whatever be the cavils by which the ancient Manichees, or their modern disciples, endeavour to evade this, they cannot succeed. It is a frivolous and despicable evasion to say, that Christ is called the Son of man, because he was promised to men; it being obvious that, in the Hebrew idiom, the Son of man means a true man: and Christ, doubtless, retained the idiom of his own tongue.¹ Moreover, there cannot be a doubt as to what is to be understood by the sons of Adam. Not to go farther, a passage in the eighth psalm, which the apostles apply to Christ, will abundantly suffice: “What is man, that thou art mindful of him? and the son of man, that thou visitest him?” (Ps 8:4). Under this figure is expressed the true humanity of Christ. For although he was not immediately descended of an earthly father, yet he originally sprang from Adam. Nor could it otherwise be said in terms of the passage which we have already quoted, “Forasmuch, then, as the children are partakers of flesh and blood, he also himself likewise took part of the same;” these words plainly proving that he was an associate and partner in the same nature with ourselves. In this sense also it is said, that “both he that sanctifieth and they who are sanctified are all of one.” The context proves that this refers to a community of nature; for it is immediately added, “For which cause he is not ashamed to call them brethren,” (Heb. 2:11). Had he said at first that believers are of God, where could there have been any ground for being ashamed of persons possessing such dignity? But when Christ of his boundless grace associates himself with the mean and ignoble, we see why it was said that “he is not ashamed.” It is vain to object, that in this way the wicked will be the brethren of Christ; for we know that the children of God are not born of flesh and blood, but of the Spirit through faith. Therefore, flesh alone does not constitute the union of brotherhood. But although the apostle assigns to believers only the honour of being one with Christ, it does not however follow, that unbelievers have not the same origin according to the flesh; just as when we say that Christ became 412man, that he might make us sons of God, the expression does not extend to all classes of persons; the intervention of faith being necessary to our being spiritually ingrafted into the body of Christ. A dispute is also ignorantly raised as to the term first-born. It is alleged that Christ ought to have been the first son of Adam, in order that he might be the first-born among the brethren (Rom. 8:29). But primogeniture refers not to age, but to degree of honour and pre-eminence of virtue. There is just as little colour for the frivolous assertion that Christ assumed the nature of man, and not that of angels (Heb. 2:16), because it was the human race that he restored to favour.The apostle, to magnify the honour which Christ has conferred upon us, contrasts us with the angels, to whom we are in this respect preferred. And if due weight is given to the testimony of Moses (Gen. 3:15), when he says that the seed of the woman would bruise the head of the serpent, the dispute is at an end. For the words there used refer not to Christ alone, but to the whole human race. Since the victory was to be obtained for us by Christ, God declares generally, that the posterity of the woman would overcome the devil. From this it follows, that Christ is a descendant of the human race, the purpose of God in thus addressing Eve being to raise her hopes, and prevent her from giving way to despair.

2. De plaatsen nu, die ze tot bevestiging van hun dwaling bijbrengen, verdraaien ze al te dwaas en zij vorderen niets door hun onbetekenende scherpzinnigheden, wanneer ze pogen te ontzenuwen, wat ik reeds van onze kant heb aangevoerd, Marcion verbeeldt zich, dat Christus een schijngestalte in plaats van een lichaam aangenomen heeft, omdat ergens gezegd wordt, dat Hij de mensen gelijk geworden is en in gedaante gevonden als een mens (Filip. 2:7) Maar zo overweegt hij allerminst, wat Paulus daar bedoelt. Want hij wil niet leren, een hoedanig lichaam Christus heeft aangenomen, maar dat Hij, hoewel Hij met recht zijn Godheid had kunnen tonen, zich op niets anders liet voorstaan dan wat behoorde tot een onaanzienlijk en veracht mens. Want om door Christus' voorbeeld ons tot nederigheid aan te sporen, toont de apostel aan, dat Hij, daar Hij God was, terstond aan de wereld zijn heerlijkheid zichtbaar had kunnen voor ogen stellen; maar dat Hij van zijn recht afstand gedaan heeft en uit eigen beweging zichzelf vernederd heeft, en wel omdat Hij de gedaante van een dienstknecht heeft aan genomen, en met die nederige toestand tevreden, door de omhulling des vleses zijn Godheid heeft laten verborgen worden. Hier leert hij zeker niet, wat Christus geweest is, maar hoe Hij zich gedragen heeft. Ja zelfs kan men uit het gehele tekstverband gemakkelijk opmaken, dat Christus in de ware menselijke natuur vernederd is geweest. Want wat betekenen deze woorden, dat Hij in gedaante gevonden is als een mens anders, dan dat voor een tijd zijn Goddelijke heerlijkheid niet geschitterd heeft, maar dat slechts een menselijke gedaante in een geringe en verdachte toestand zichtbaar is geweest? Ook de woorden van Petrus (1 Petr. 3:18) dat Hij gedood is in het vlees, maar levend gemaakt door de Geest, zouden geen stand houden, indien de Zoon Gods niet zwak geweest was in de natuur des mensen. En Paulus legt dit duidelijker uit, wanneer hij zegt (2 Cor. 13:4) dat Hij geleden heeft naar de zwakheid des vleses. En hierop heeft zijn verhoging betrekking, want er wordt uitdrukkelijk gezegd, dat Christus een nieuwe heerlijkheid verkregen heeft, nadat Hij zichzelf vernietigd had. En dat zou niet toepasselijk zijn dan alleen op een mens, van vlees en ziel voorzien. Manicheus maakt een lichaam uit de lucht, omdat Christus genoemd wordt de tweede Adam, uit de hemel hemels (1 Cor. 15:47) Maar ook daar spreekt de apostel niet van een hemels wezen des lichaams, maar van een geestelijke kracht, die uit Christus zich verbreidt en ons levend maakt. Verder, Petrus en Paulus scheiden, zoals wij gezien hebben, die kracht van zijn vlees. Ja veeleer wordt uit deze plaats de leer, die onder de rechtzinnigen van kracht is aangaande het vlees van Christus, uitnemend bevestigd. Want indien Christus niet eenzelfde natuur des lichaams had als wij, zou de redenering zinledig zijn, die Paulus met zo grote nadruk houdt (1 Cor. 15:13) dat, indien Christus opgestaan is, ook wij zullen opstaan; en indien wij niet opstaan, dat dan ook Christus niet opgestaan is. Met welke uitvluchten ook hetzij de oude Manicheërs, hetzij hun nieuwe discipelen pogen te ontsnappen, zij zullen zich er niet uit weten te redden. Het is een weerzinwekkende uitvlucht, als ze bazelen, dat Christus de Zoon des mensen genoemd wordt, omdat Hij de mensen beloofd is; immers het is duidelijk, dat volgens de Hebreeuwse spreekwijze met "Zoon des mensen" een waarachtig mens wordt aangeduid. En Christus heeft zonder twijfel de wijze van spreken van zijn eigen taal gevolgd. Ook wat verstaan moet worden onder de woorden "kinderen Adams", moet buiten geschil zijn. En (om niet verder te gaan), de plaats uit de achtste psalm, die de apostelen op Christus toepassen, zal ruimschoots voldoende zijn: "Wat is de mens, dat Gij zijner gedenkt, of de Zoon des mensen, dat Gij hem bezoekt ?" (Ps. 8:5) Door deze manier van spreken wordt de ware menselijke natuur van Christus uitgedrukt, want ofschoon Hij niet onmiddellijk uit een sterfelijke vader geboren is, is toch zijn oorsprong uit Adam voortgekomen. Anders zou ook geen stand houden wat we reeds aangehaald hebben (Heb. 2:14) dat Christus vlees en bloed deelachtig geworden is, opdat Hij zich kinderen zou vergaderen tot gehoorzaamheid Gods. Met welke woorden Christus openlijk gesteld wordt als onze metgezel en mededeelhebber aan dezelfde natuur. En in die zin zegt de apostel ook, dat èn Hij, die heiligt èn zij, die geheiligd worden, uit één zijn. Want dat dit slaat op het deelgenootschap aan de natuur, blijkt uit het tekstverband; want terstond daarop zegt hij: "om welke oorzaak Hij zich niet schaamt hen broeders te noemen." (Heb. 2:11) Want indien hij eerst gezegd had, dat de gelovigen uit God zijn, welke reden om zich te schamen zou er dan geweest zijn in zo grote waardigheid? Maar omdat Christus in zijn onmetelijke genade zich aansluit bij de verachtelijken en onedelen, daarom wordt van Hem gezegd, dat Hij zich niet schaamt. Tevergeefs echter maken ze de tegenwerping, dat op die wijze de goddelozen broeders van Christus zullen zijn; want wij weten, dat de kinderen Gods niet uit vlees en bloed, maar uit de Geest geboren worden door het geloof. Daarom bewerkt niet het vlees alleen de broederlijke gemeenschap. Ofschoon echter de apostel deze eer alleen aan de gelovigen toekent, dat ze met Christus zijn uit één, volgt daaruit nog niet, dat de ongelovigen niet uit dezelfde oorsprong geboren worden naar het vlees. Evenals, wanneer wij zeggen, dat Christus mens geworden is om ons tot kinderen Gods te maken, deze uitspraak niet tot een ieder wordt uitgestrekt; want het geloof wordt er tussen geplaatst, dat ons op geestelijke wijze inplant in het lichaam van Christus. Ook over het woord Eerstgeborene twisten ze onverstandig. Zij beweren, dat Christus terstond in den beginne uit Adam had moeten geboren worden, om de eerstgeborene te zijn onder de broeders. Evenwel de eerstgeboorte wordt niet gerekend naar de leeftijd, maar naar de graad van eer en de uitnemendheid der macht (Rom. 8:29) Even onbelangrijk is ook wat ze bazelen, dat Christus de mens heeft aangenomen en niet de engelen, omdat Hij het menselijke geslacht in genade ontvangen heeft. Want opdat de apostel de eer, welke Christus ons waardig gekeurd heeft, zou vergroten, vergelijkt hij de engelen met ons, die in dit opzicht bij ons achtergesteld zijn (Heb. 2:16) En, indien men op juiste wijze het getuigenis van Mozes overweegt (Gen. 3:15) waar hij zegt, dat het zaad der vrouw de kop der slang zal vermorzelen, dan zal dat het geschil geheel beslissen. Immers daar is niet van Christus alleen sprake, maar van het gehele menselijke geslacht. Daar de overwinning voor ons door Christus verworven moest worden, zegt God in het algemeen dat de nakomelingen der vrouw de duivel zullen overwinnen. En daaruit volgt, dat Christus uit het menselijk geslacht geboren is: want het is Gods bedoeling om Eva, tot wie Hij spreekt, door goede hoop op te richten, opdat zij niet bezwijkt onder haar droefheid.

2. Gegen die Bestreiter der wahren Menschheit Christi

Nun bringen zwar auch die Irrlehrer Bibelstellen vor, um ihre Sache zu beweisen; aber die verdrehen sie greulich, und mit ihrer leeren Spitzfindigkeit können sie auch nichts ausrichten, wenn sie den Versuch machen, meinen Gegenbeweis umzustoßen. Marcion bildet sich ein, Christus habe als Leib nur einen Scheinleib angenommen — und zwar, weil es hieße: „Und ward gleichwie ein anderer Mensch und an Gebärden als ein Mensch erfunden“ (Phil. 2,7). Aber dabei überlegt er nun absolut nicht, was eigentlich Paulus hier sagt! Denn er spricht hier ja gar nicht davon, was für einen Leib Christus angenommen hat; er will etwas ganz anderes zeigen: Christus hätte mit vollem Recht seine Gottheit zur Geltung bringen können; aber er hat doch nichts an sich sehen lassen als das Wesen eines niedrigen und verachteten Menschen! Er will uns ja ermuntern, dem Beispiel Jesu zu folgen und zu gleichem Gehorsam uns aufrufen, und erklärt deshalb: er war Gott, und er vermochte es gewiß, der Welt seine Herrlichkeit jederzeit leuchtend vor Augen zu stellen, aber er hat auf sein Recht Verzicht geleistet und sich freiwillig selbst erniedrigt, hat er doch Knechtsgestalt angenommen und sich mit so niedriger Stellung zufrieden gegeben, hat er doch zugelassen, daß seine Gottheit hinter dem Vorhang des Fleisches verborgen blieb! So lehrt Paulus hier gewiß nicht, welcher Art Christus gewesen ist, sondern wie er sich erwiesen hat! Auch geht doch aus dem ganzen Zusammenhang völlig klar hervor, daß Christus in seiner Erniedrigung wirklich menschliche Natur angenommen hat. Was soll es denn anders bedeuten, wenn wir hören: „Er ward an Gebärden als ein Mensch erfunden“? Kann es etwas anderes heißen als: seine göttliche Herrlichkeit ist eine Zeitlang nicht sichtbar geworden, sondern er erschien bloß in niedrigem, verachtetem Stande, in Menschengestalt? Auch das Wort des Petrus: „Er ist getötet worden nach dem Fleisch, aber lebendig gemacht nach dem Geist“ (1. Petr. 3,18) hätte ja gar keinen Sinn, wenn der Sohn Gottes nicht wirklich in menschlicher Natur Schwachheit getragen hätte! Noch deutlicher macht es Paulus, wenn er davon spricht, Christus sei „gekreuzigt in der Schwachheit ...“ (2. Kor. 13,4; Calvin fügt hinzu: „des Fleisches“). Auch die Erhöhung Christi gehört hierher: Es wird ausdrücklich gesagt, daß Christus nach seiner Erniedrigung neue Herrlichkeit erlangt hat. Das kann aber nur von einem Menschen mit Leib und Seele gelten.

Die Manichäer träumen von einem himmlischen Fleische Christi, weil Christus der „zweite Adam“ hieße, und zwar „der Herr vom Himmel“ (1. Kor. 15,47). Aber der Apostel redet an dieser Stelle gar nicht davon, daß Christi Leib seinem Wesen nach himmlisch sei; er sagt das doch von der geistlichen Kraft, die von Christus ausgeht und uns lebendig macht! Diese Kraft aber unterscheiden Paulus und Petrus, wie wir sahen, von seinem Fleische! So bedeutet diese angebliche Beweisstelle der Manichäer geradezu eine hervorragende Bestätigung der bei allen Rechtgläubigen vertretenen Lehre von Christi Fleischesdasein. Denn wenn Christus nicht dieselbe leibliche Natur angenommen hätte, wie wir sie haben, so stieße auch der Satz ins Leere, den Paulus mit solchem Eifer ausruft: „Ist aber Christus auferstanden, so werden wir auch auferstehen; gibt es für uns keine Auferstehung, so ist auch Christus nicht auferstanden!“ (1. Kor. 15,16; tatsächlich Inhaltsangabe zu 1. Kor. 15,12-20). Nun mögen die Manichäer oder ihre heutigen Nachbeter sich noch so sehr anstrengen, um diesen Beweis zu Fall zu bringen — sie werden sich nicht herauswinden können!

Eine ganz jämmerliche Ausflucht ist es, wenn sie nun schwatzen, Christus heiße „der Menschensohn“ nur, sofern er den Menschen verheißen gewesen wäre. Und dabei ist es doch klar, daß im Hebräischen „Menschensohn“ einfach soviel bedeutet wie „Mensch“! Christus hat dabei offensichtlich die in seiner Muttersprache übliche Wendung beibehalten. Daß auch der Ausdruck „Kinder Adams“ die gleiche Bedeutung 295 hat, ist unstreitig so. Aber ich will mich nicht länger vom Wege abbringen lassen: zum Beweis genügt ja voll und ganz das Wort aus dem achten Psalm, den die Apostel auf Christus beziehen: „Was ist der Mensch, daß du sein gedenkest, und des Menschen Sohn, daß du dich seiner annimmst?“ (Ps. 8,5; Hebr. 2,6). In diesem Bild kommt Christi wahre Menschheit zum Ausdruck: er war zwar nicht unmittelbar von einem sterblichen Vater gezeugt, aber er nahm doch seinen Ursprung von Adam her! Nur unter dieser Voraussetzung konnte auch der Apostel sagen, wie wir bereits anführten: „Nachdem nun die Kinder Fleisch und Blut haben, ist er dessen gleichermaßen teilhaftig geworden ...“, nämlich um sich Kinder zum Gehorsam gegen Gott zu versammeln! (Hebr. 2,14). Da wird ganz klar festgestellt: Christus hat an derselben Natur Anteil gehabt, ist derselben Natur unterworfen gewesen wie auch wir! In demselben Sinne muß auch der Satz verstanden werden: „Sintemal sie alle von einem kommen, beide, der da heiligt und die da geheiligt werden“ (Hebr. 2,11). Denn das muß nach dem Zusammenhang auf das Teilhaben an der gleichen Natur bezogen werden: der Apostel setzt auch gleich hinzu: „Darum schämt er sich auch nicht, sie Brüder zu heißen!“ (Hebr. 2,11). Hätte er vorher sagen wollen, auch die Gläubigen seien aus Gott, so wäre ja beim Vorhandensein solcher hohen Würde wahrhaftig gar kein Grund zur Scham gegeben! Aber weil Christus in seiner unermeßlichen Gnade sich mit schmutzigen, unedlen Leuten verbunden hat, deshalb ist Grund vorhanden zu sagen: Er schämte sich nicht! Es hilft auch gar nichts, wenn man dagegen einwendet, unter diesen Umständen würden auch die Gottlosen Christi Brüder sein; denn wir wissen, daß die Kinder Gottes nicht aus Fleisch und Blut, sondern aus dem Heiligen Geiste, durch den Glauben, geboren werden! Deshalb führt nicht das Fleisch für sich allein zu dieser brüderlichen Verbundenheit! Obwohl also der Apostel bloß den Gläubigen die Ehre zukommen läßt, daß sie eins seien mit Christus, läßt sich doch nun gewiß nicht folgern, daß auch die Ungläubigen aus der gleichen Quelle ihren Ursprung nähmen. Ebenso ist es auch mit dem Satze, Christus sei Mensch geworden, um uns zu Gottes Kindern zu machen: auch dieser bezieht sich nicht einfach auf jeden beliebigen Menschen, weil da der Glaube mitten dazwischen steht, der uns geistlich in Christi Leib einfügt.

Auch mit dem Ausdruck „der Erstgeborene“ erheben sie allerlei spitzfindigen Streit. Sie folgern nämlich so: Christus hätte schon gleich zu Anfang von Adam geboren werden müssen, wenn er „der Erstgeborene unter vielen Brüdern“ sein sollte! (Röm. 8,29). Der Ausdruck „Erstgeborener“ bezieht sich aber gar nicht auf das leibliche Alter, sondern auf den Rang und die hervorragende Ehre und Kraft!

Ebenso gehaltlos ist ihr Geschwätz, der Satz, daß Christus die Natur des Menschen und nicht die der Engel angenommen habe (Hebr. 2,16), bedeute nur dies, daß er die Menschheit in Gnaden angenommen hätte. Der Apostel will doch nur die Ehre, deren uns Christus gewürdigt hat, ins rechte Licht rücken und vergleicht uns zu diesem Zweck mit den Engeln, die uns in dieser Hinsicht nachstehen! Der ganze Streit kann aber entschieden werden, wenn wir nur recht den Sinn jenes Zeugnisses des Mose betrachten, wo er davon spricht, der Same des Weibes werde der Schlange den Kopf zertreten (Gen. 3,15). Denn da ist nicht von Christus allein die Rede, sondern von dem ganzen Menschengeschlechte. Der Sieg Christi sollte ja uns zuteil werden, und deshalb läßt Gott ganz allgemein verkündigen, daß die Nachkommen des Weibes den Teufel überwinden würden! Daraus ergibt sich aber: Christus ist aus dem Menschengeschlechte geboren; denn Gott hat doch die Absicht, mit seiner Anrede die Eva zu fröhlicher Hoffnung zu ermuntern, damit sie ihrem Schmerze nicht gar erliege!

2. 627 ’n Verdere weerlegging van dwalings in verband met Christus se menslike natuur

Die Skrifverwysings wat hulle ter bekragtiging van hulle dwaling aanvoer, verdraai hulle met uitermatige dwaasheid. Met hulle onsinnige drogredenasies bereik hulle niks wanneer hulle poog om die getuienis wat ek reeds gedeeltelik van my kant af aangevoer het, te weerlê nie.

Marcion verbeel hom dat Christus ’n skim in plaas van ’n werklike liggaam aangeneem het omdat daar iewers gesê word dat Hy in die gelykenis van die mens gemaak en in ’n gestalte soos ’n mens gevind is.²² Maar so gee hy geen oorweging aan dit wat Paulus daar behandel nie. Want hy wil nie leer wat die aard van die liggaam was wat Christus aangeneem het nie, maar dat Hy Hom as ’n verwerpte en veragtelike mens getoon het, hoewel Hy sy Godheid met reg aan die lig kon bring. Want om ons na Christus se voorbeeld tot onderdanigheid aan te spoor, toon hy aan dat Christus dadelik sy heerlikheid kon voorhou om deur die wêreld gesien te word aangesien Hy God was, maar dat Hy tog van sy reg afstand gedoen het en Hom vanself van Homself ontledig het. Hy het dit natuurlik gedoen omdat Hy die beeld van ’n dienskneg aangeneem het, en met die vernedering tevrede het Hy toegelaat dat sy Goddelikheid met ’n bedekking van vlees verberg word.²³ Hy leer in elk geval nie hier wat Christus was nie maar hoe Hy Hom gedra het. Ja, uit die hele samehang kan maklik afgelei word dat Christus in die natuur van ’n ware mens ontledig is.²⁴ Want wat bedoel hy daarmee dat Christus in die gestalte soos ’n mens gevind is anders as dat sy Goddelike heerlikheid ’n tyd lank nie geskitter het nie maar dat slegs ’n menslike gestalte in ’n slegte en veragtelike toestand sigbaar was? Ook Petrus se bekende verklaring sou nie stand kon hou nie, naamlik dat Christus wel dood was na die vlees maar lewend gemaak is na die Gees,²⁵ tensy die Seun van God in sy menslike natuur swak was. Paulus verklaar dit nog duideliker wanneer hy sê dat Christus na die swakheid van sy vlees gely het.²⁶ Sy verhoging het dieselfde strekking, omdat daar uitdruklik gesê word dat Christus nuwe heerlikheid gekry het nadat Hy Homself ontledig het.²⁷ Dit sou nie gepas het nie behalwe op ’n mens met vlees en siel.

Mani het ’n liggaam van lug gemaak, omdat Christus die tweede Adam 628  van die hemelse hemel genoem word. Maar die apostel stel daar tog nie die hemelse wese van sy liggaam voor nie maar ’n geestelike krag wat van Christus af uitgaan en ons lewend maak. Soos ons gesien het, skei Petrus en Paulus hierdie geestelike krag van sy vlees. Ja, die leer wat in verband met Christus se vlees onder regsinniges van krag is, word eerder deur dié Skryfverwysing bekragtig. Want as Christus nie dieselfde natuur as ons gehad het nie, sou die redenasie wat Paulus met soveel heftigheid aanvoer, sinloos gewees het. Hy sê: “As Christus opgestaan het, sal ons ook opstaan; as ons nie opstaan nie, het Christus ook nie opgestaan nie”.²⁸ Die Manicheërs van die ou tyd of hulle dissipels van vandag²⁹ kan hulle nie hiervan loswoel nie, selfs al sou hulle poog om met enige uitvlugkans daarmee verby te kom.

Dat hulle die onsin kwytraak dat Christus die Seun van die mens genoem word in soverre as wat Hy aan mense³⁰ belowe is,³¹ is ’n afstootlike uitvlug. Want dit is duidelik dat ’n ware mens volgens Hebreeuse gebruik seun van die mens genoem word. Christus het ongetwyfeld aan die uitdrukkingswyse van sy taal gehou.

Daar behoort ook geen verskil te wees oor wat ons onder die woorde kinders van Adam moet verstaan nie, maar om nou nie te ver weg te dwaal nie sal ’n aanhaling uit Psalm 8 wat die apostels op Christus toegepas het, meer as genoeg wees: “Wat is die mens dat U aan hom dink; die mensekind dat U hom besoek?”³² Met hierdie beeld word die ware menswees van Christus uitgedruk. Want hoewel Hy nie regstreeks uit ’n sterflike vader gebore is nie, het sy ontstaan tog uit Adam voortgevloei, anders sou die aanhaling wat ons reeds gebruik het, ook nie stand kon hou nie, naamlik dat Christus vlees en bloed deelagtig geword het om vir Hom kinders te versamel om God te gehoorsaam.³³

629 Volgens hierdie woorde word Christus oop en bloot as deelgenoot met dieselfde natuur as ons voorgestel. Dit is ook in hierdie betekenis dat die apostel sê dat Hy wat heilig maak en hulle wat geheilig word, uit Een is.³⁴ Want uit die verband kan afgelei word dat dit op deelgenootskap in die natuur betrekking het. Hy voeg trouens dadelik by: “Om hierdie rede skaam Hy Hom nie om hulle broeders te noem nie”. Want as hy eers sou gesê het dat die gelowiges uit God is, watter rede tot skaamte sou daar nou eintlik in so ’n groot waardigheid gewees het? Maar omdat Christus Hom na sy onmeetlike genade by vuil en onaansienlike mense geskaar het, word daar van Hom gesê dat Hy Hom nie skaam nie. Hulle opper verniet die beswaar dat goddelose mense so broers van Christus sal wees. Ons weet trouens dat die kinders van God nie uit vlees en bloed nie³⁵ maar deur die geloof uit die Gees gebore word. Daarom bring die vlees alleen nie broederlike gemeenskap mee nie. Hoewel die apostel hierdie eer dat hulle saam met Christus uit Een is, slegs aan gelowiges toeken volg daaruit tog nie dat ongelowiges (na die vlees)³⁶ nie uit dieselfde oorsprong gebore word nie. Wanneer ons byvoorbeeld sê dat Christus ’n mens geword het om van ons kinders van God te maak, geld hierdie woorde tog nie vir almal nie. Geloof word immers tussenin gestel, omdat dit ons geestelik in die liggaam van Christus inlyf.

Ook oor die woord Eersgeborene twis hulle op onverstandige wyse. Hulle voer aan dat Christus dadelik van die begin af uit Adam gebore moes word om die Eersgeborene onder sy broers te kon wees.³⁷ Sy eersgeboortereg het daar nie op sy ouderdom betrekking nie maar op sy ereplek en die uitnemendheid van sy krag. Hulle geklets dat Christus die mens, en nie die engele se natuur nie, aangeneem het omdat Hy die mensdom in genade ontvang het,³⁸ is ewe onaanneemlik. Want om die eer te vergroot wat Christus ons waardig geag het, vergelyk die apostel die engele met ons, hoewel hulle in hierdie aspek na ons kom. As ons Moses se getuienis sorgvuldig oorweeg waar hy sê dat saad van die vrou die kop van die slang sal verbrysel,³⁹ sal hulle hele getwis in duie stort.

Daar is immers nie slegs van Christus alleen sprake nie maar van die hele mensdom. Omdat ons deur Christus moes oorwin, verklaar God oor die algemeen dat die nageslag van die vrou oor die duiwel sal seëvier. Daaruit volg dat Christus uit die menslike geslag gebore is, omdat God  se doel daar is om Eva, wat Hy aanspreek, te bemoedig om nie van wanhoop te beswyk nie.

2. Для обоснования своих заблуждений они ссылаются на некоторые отрывки из Писания, однако беззастенчиво искажают их и не достигают ничего, хотя всеми силами стараются защититься от приведённых нами свидетельств. Так, Маркион считал, что тело Христа было лишь призраком, ибо сказано, что Он сделался подобным людям по виду и принял только образ человека (Флп 2:7). Но он плохо понял, в связи с чем говорит это св. Павел. А он учит здесь не о том, какое тело воспринял Иисус Христос, а о том, что, хотя Иисус с полным правом мог явить во славе свою божественность, Он пришёл в образе и состоянии слабого презираемого человека. Намерением апостола было на примере Иисуса Христа побудить нас к смирению, ибо, будучи бессмертным Богом, Он мог сразу же явить Себя таковым, но однако отказался от своего права, уничижив Себя по собственной воле, приняв образ и подобие раба, и в унижении вытерпел, чтобы его божественность была на время сокрыта под завесой плоти. Отсюда нельзя делать вывод о том, кем был Иисус Христос по своей сущности, но лишь о том, какую участь Он выбрал и выстрадал. Но даже и из этого текста можно понять, что Иисус Христос уничижил Себя до подлинной человеческой природы. Ибо что означают слова, что Он по виду стал как человек, если не то, что на какое-то время его божественная слава была сокрыта и оставался лишь образ человека в его низком и презренном состоянии? В противном случае не имеют смысла слова св. Петра, что Христос умер во плоти, но оживлён в Духе (1 Пет 3:18),-ведь Он был немощен в своей человеческой природе. Св. Павел изъясняет это, говоря, что Он пострадал в немощи плоти (2 Кор 13:4). Отсюда, по свидетельству св. Павла, и та высота, на которую был вознесён Иисус после уничижения. Он не мог бы быть возвышен, если бы не был человеком, состоящим из тела и души.

Манихеи считают, что тело Иисуса было соткано из воздуха, поскольку Он именуется вторым Адамом, сшедшим с небес (1 Кор 15:47). Но апостол имеет здесь в виду не небесную субстанцию плоти Иисуса, а его духовную силу, которую Он изливает на нас, дабы оживить. А мы уже убедились, что св. Пётр и св. Павел отделяют её от плоти. Так что и в этом отрывке учение о плоти Иисуса Христа, которого мы придерживаемся вместе со всеми христианами, установлено вполне чётко. Но если бы природа его тела была иной, нежели нашего, то потеряли бы силу все аргументы св. Павла, а именно: если воскрес Христос, то воскреснем и мы; если же мы не воскреснем, то и Иисус Христос не воскрес (1 Кор 15:16-17). Каких бы зацепок ни искали манихеи, им не выпутаться и не опровергнуть этих доводов. Уверять, будто Иисус Христос именуется Сыном Человеческим потому, что Он был обетован людям, - пустая увёртка. Ведь известно, что это способ выражения, свойственный еврейскому языку, в котором «Сын человеческий» означает просто человека, так же как на протяжении всего Писания люди называются детьми Адама. Апостолы относят к Иисусу Христу следующие слова восьмого псалма: «Что есть человек, что Ты помнишь его, и Сын человеческий, что Ты посещаешь его?» (Пс 8:5) Тем самым выражена подлинно человеческая природа Иисуса Христа. Ибо, хотя Он не был рождён от смертного отца обычным образом, всё же его родословная восходит к Адаму.

И действительно, без этого оказались бы ложью приведённые нами слова, что Иисус стал причастником плоти и крови, чтобы собрать детей Божьих воедино (Евр 2:14). Этими словами апостол указывает, что Иисус Христос разделил с нами нашу природу. В этом же смысле он добавляет, что Освящающий и освящаемые - от единого. А то, что это относится к единой природе, которой Сын Божий обладает вместе с нами, обнаруживается из слов апостола, стоящих рядом: Он не стыдится назвать нас братьями (Евр 2:11). Ибо, если бы Он сказал, что верующие суть от Бога, то у Иисуса Христа вообще не было бы причин стыдиться принять нас. Но поскольку Он сближается с нами, презренными и ничтожными, только лишь по своей бесконечной милости, то и сказано, что Он не стыдится. Напрасно наши противники возражают, что в этом случае и неверующие станут братьями Иисуса Христа. Ведь мы знаем, что дети Божьи рождены не от плоти и крови, а от Св. Духа через веру. Поэтому одна только плоть не образует братской связи.

Так что, когда апостол воздаёт верующим великую честь иметь одну сущность с Иисусом Христом, то отсюда вовсе не следует, что неверующие имеют то же происхождение по плоти. И когда мы говорим, что Иисус Христос стал человеком, дабы мы стали детьми Божьими, то это не распространяется на всех и каждого. В центре здесь в качестве связующего звена стоит вера, духовно сращивающая нас с телом Иисуса Христа.

В не меньшей степени они выказывают собственную глупость, когда заявляют, что, поскольку Иисус Христос именуется первородным между многими братьями (Рим 8:29), то Он должен быть старшим сыном Адама и родиться в самом начале мира, чтобы обладать подобным первородством. Но это именование относится не к возрасту, а к превосходству в достоинстве и добродетели, которым Иисус обладает над всеми нами. Ничего не даёт этим людям и уловка, состоящая в утверждении, что Иисус Христос воспринял не ангельскую, а человеческую природу (Евр 2:16) лишь потому, что желал сделать нас своими друзьями. Ибо апостол сравнивает нас с Ангелами, которые в этом отношении оказались ниже нас, желая подчеркнуть честь, до которой возвысил нас Иисус Христос. Даже если слова Моисея о том, что семя женщины будет поражать голову змея (Быт 3:15), понимать в прямом смысле, то этого одного будет достаточно, чтобы положить конец спору: речь здесь идёт не об одном Иисусе Христе, а обо всём человечестве. И поскольку победа, одержанная Иисусом Христом, принадлежит всем нам, Бог провозглашает, что все, кто происходит от жены, победят дьявола. Отсюда следует, что Иисус Христос был рождён среди человеческого рода, так как это благо принёс нам именно Он. Намерение Бога состояло в том, чтобы утешить Еву, с которой Он говорил, и не дать ей погибнуть от тоски и отчаяния.

3. ^aTestimonia ubi Christus semen Abrahae et fructus ventris Davidis vocatur, non minus stulte quam^b improbe allegoriis involvunt^{c 1}. Nam si allegorice positum esset nomen seminis, Paulus certe^d hoc non tacuisset, ubi clare^e et sine figura affirmat non esse plures Abrahae filios redemptores, sed unum Christum [Galat. 3. c. 16]. Eiusdem est farinae, quod obtendunt non aliter vocari Davidis filium nisi quia promissus fuerat, et suo demum tempore fuit exhibitus^f [Rom. 1. a. 3]². Postquam enim^g filium Davidis^h nominavit Paulus, continuo post subiiciens, Secundum carnem, naturam certe designatⁱ. Sic et nono cap. Deum benedictum^k praedicans, seorsum ponit, secundum carnem ex Iudaeis descendere³. Iam nisi vere genitus esset ex semine Davidis, quid valebit ista locutio, fructum esse^l ventris eius⁴? Quid promissio ista? Ex lumbis tuis descendet^m qui manebit in solio tuo [Psal. 132. c. 11]⁵. Porro in Christi genealogia, qualis refertur a Matthaeo, sophistice luduntⁿ; etsi enim^o non recenset Mariae parentes, sed Iosephi⁶: quia tamen de re tunc vulgo comperta verba facit, satis habet ostendere Iosephum ex Davidis semine ortum esse, quum satis constaret Mariam ex eadem esse familia. Magis etiam urget Lucas, salutem a Christo allatam toti generi humano communem esse docens: quia Christus author salutis ex Adam communi omnium patre sit progenitus⁷. ^pFateor equidem^q ex genealogia non aliter colligi Christum esse filium Davidis, nisi quatenus^r ex Virgine progenitus^s est: sed nimis superbe novi Marcionitae^t fucandi erroris sui causa^u, nempe ut Christum de nihilo corpus sumpsisse evincant^v, mulieres contendunt esse ἀσπόρους ⁸: 455 atque ita evertunt naturae elementa^a. Quoniam autem theologica non est haec disputatio, et rationum^b quas adducunt^c ea est futilitas quae nullo negotio refelli queat, quae philosophiae sunt et artis medicae non attingam^d: ac diluere satis erit quae ex Scriptura obiiciunt, nempe^e Aaron et Ioiadah duxisse uxores ex tribu Iehudah^f, atque ita^g confusam tunc fuisse tribuum discretionem, si inesset mulieri generativum semen^{h 1}. Atqui satisⁱ notum est, quantum ad politicum ordinem spectat, censeri progeniem ex virili semine: neque tamen praestantiam sexus obstare^k quominus in generando coeat semen mulieris. Haec quoque solutio ad omnes genealogias extenditur. Saepe ubi catalogum hominum recenset Scriptura, solos viros nominat: an ideo dicendum est mulieres nihil esse? Imo pueris ipsis notum est eas^l sub viris comprehendi. Hac^m ratione dicuntur foeminae parere suis maritis, quia familiae nomen penes masculos semper residet. Iam sicutiⁿ virilis sexus praestantiae hoc conceditur ut ex patrum conditione nobiles censeantur filii vel ignobiles^o: ita etiam in servitute partus ventrem sequitur, secundum iurisconsultos². Unde colligere licebit^p ex materno semine foetum procreari; ^qet communi gentium usu pridem receptum fuit matres vocari genitrices: cui et Lex Dei consentit, quae perperam alioqui coniugium avunculi cum nepte sua vetaret^r: quia nulla esset consanguinitas. Viro etiam fas esset^s sororem uterinam in coniugium accipere, modo ex altero patre esset genita. ^tSicuti autem^u fateor vim passivam adscribi mulieribus^{v 3}, ita 456 respondeo de illis promiscue^a idem praedicari quod de viris. Neque enim Christus ipse dicitur factus^b per mulierem, sed ex muliere [Galat. 4. a. 4]. Ac quidam ex eorum caterva, excusso pudore, nimis proterve quaerunt^c an dicere velimus ex semine menstruali Virginis^d procreatum esse Christum¹; quia vicissim excipiam^e, annon coaluerit in matris sanguine^f, quod fateri cogentur^g. Apte ergo^h ex Matthaei verbis conficiturⁱ, quia ex Maria genitus est Christus, procreatum esse ex eius semine², sicuti^k quum dicitur Booz genitus ex Rahab [Matth. 1. a. 5], similis notatur generatio. Nec vero Matthaeus hic Virginem quasi canalem^l describit, per quem^m fluxerit Christus: sed hunc mirificum generandi morem a vulgari discernit, quod per eam ex semine Davidis genitus fuerit Christus. Eadem enim ratione qua Isaac ex Abraham, Solomo ex Davide, Ioseph ex Iacob, similiter Christus ex matre genitus esse dicitur. Sermonis enim seriem itaⁿ Evangelista contexit: ^oet probare^p volens Christum originem ducere a Davide,^q hoc uno contentus est, ex Maria esse genitum. Unde sequitur, pro confesso sumpsisse^r, Mariam fuisse consanguineam Ioseph^s.

3. Ces brouillons aussi monstrent leur sottise autant que leur impudence, enveloppans en allegories ces mots tant clairs, que Jesus Christ est la lignée d’Abraham, et le fruit du ventre de David. Car si ce nom de semence eust esté mis en tel sens, sainct Paul ne l’eust pas dissimulé, quand il prononce clairement et sans figure, qu’il n’y a point plusieurs redempteurs de la lignée d’Abraham, mais Jesus Christ seul (Gal. 3:16). Autant vaut ce qu’ils pretendent qu’il n’est appellé Fils de David, sinon que pource qu’il luy avoit esté promis, et a esté manifesté en son temps. Car sainct Paul apres l’avoir nommé Fils de David, adjoustant ce mot, Selon la chair (Rom. 1:3), specifie sans doute la nature d’homme. Pareillement au 9. chapitre, apres avoir dit qu’il est Dieu benit eternellement, il met à part qu’il est descendu des Juifs selon la chair. Davantage, s’il n’estoit vrayement engendré de la race de David, que signifieroit ceste façon de parler, qu’il est le fruit de son ventre? et qu’emporteroit ceste promesse, Il y descendra successeur de tes reins, qui demeurera ferme en ton throne (Ps. 132:11)? Ils brouillent aussi par vaine sophisterie le recit que fait sainct Matthieu de la genealogie de Jesus Christ. Car combien qu’il ne raconte point le pere et les ancestres de Marie, mais de Joseph, toutesfois pource qu’il traite d’une chose pour lors assez cognue de grans et petis, ce luy est assez de monstrer que Joseph estoit sorti de la lignée de David: veu mesme qu’on savoit que Marie estoit de la mesme famille. Sainct Luc poursuit plus outre: c’est que le salut apporté par Jesus Christ est commun à tout le genre humain, d’autant qu’il est engendré d’Adam pere commun de tous. Je confesse que de la genealogie, comme elle est couchée, on ne pourroit pas conclurre que Jesus Christ fust fils de David, sinon d’autant qu’il est nay de Marie: mais les nouveaux Marcionites se monstrent bestes, et par trop orgueilleux tout ensemble, quand pour colorer leur erreur, assavoir que Jesus Christ s’est fait un corps de rien, ils disent que les femmes sont sans semence: en quoy ils renversent tous les elemens de nature. Or pource que ceste dispute n’est point theologique, mais plustost de Philosophie et de Medecine, je m’en deporte: non pas qu’il soit difficile de les rembarrer, veu que les raisons qu’ils ameinent peuvent estre aisément abbatues en trois mots: mais pource que je ne me veux point divertir de l’instruction que j’ay proposé de donner en ce livre. Ainsi, pour nous tenir à l’Escriture, quant à ce que ces brouillons alleguent, qu’Aaron et Joiadah ont prins femme de la lignée de Juda: et pourtant si les femmes avoyent semence pour engendrer, que lors la discretion des lignées eust esté confuse: Je respon que la semence virile, quant à l’ordre politique, a ceste prerogative et dignité, que l’enfant prend son nom du pere: mais que cela n’empesche point que la femme n’engendre aussi de son costé. Et ceste solution s’estend à toutes les genealogies que recite l’Escriture. Souvent elle fait mention des hommes: est-ce à dire que les femmes ne soyent rien? Or les petis enfans peuvent juger qu’elles sont comprinses sous les hommes. Pour ceste raison il est dit quelques fois, que les femmes enfantent à leurs maris: pource que le nom de la famille demeure tousjours vers les masles. Au reste, comme Dieu a donné ce privilege aux hommes pour la dignité de leur sexe, que selon la condition des peres les enfans soyent tenus pour nobles ou vileins, à l’opposite les lois civiles ordonnent que l’enfant, quant à la servitude, suyve la condition de la mere, comme un fruit provenant d’elle: dont il s’ensuit que ce qu’elles portent est procreé en partie de leur semence. Et aussi c’est un langage receu de tous temps et entre tous peuples, que les meres soyent appellées genitrices. A quoy aussi s’accorde la Loy de Dieu, laquelle sans raison defendroit le mariage de l’oncle avec la fille de sa sœur, veu qu’il n’y auroit autrement nulle consanguinité. Il seroit aussi licite à un homme de prendre à femme sa sœur, fille seulement de sa mere: veu qu’elle ne luy seroit point parente. Je confesse bien que les femmes, quant à la generation, sont comme instrumens passifs: mais je dy que ce qui est prononcé des hommes, leur est aussi bien attribué, car il n’est pas dit que Jesus Christ soit fait par la femme, mais de la femme (Gal. 4:4). Aucuns de ces heretiques sont si vilains, que d’interroguer si c’est chose decente, que Jesus Christ ait esté procreé d’une semence qui est sujette au mal qui advient aux femmes: en quoy on voit qu’ils ont perdu toute honte. Je respon simplement en un mot, qu’ils seront contraints de confesser, quoy qu’il en soit, que Jesus Christ a esté nourry au sang de la Vierge, à quelque povreté qu’il fust sujet. Ainsi la question qu’ils esmeuvent leur est contraire. On peut donques droitement et à bonne raison conclurre des parolles de sainct Matthieu, puis que Jesus Christ est engendré de Marie, qu’il est creé et formé de sa semence: comme quand il est dit que Booz est engendré de Rahab, une semblable generation est signifiée (Matth. 1:5, 16). Et de fait sainct Matthieu n’entend pas de faire seulement de la vierge un canal, par lequel Jesus Christ soit passé: mais il discerne cest ordre admirable et incomprehensible d’engendrer, de celuy qui est vulgaire en nature, en ce que Jesus Christ par le moyen d’une vierge a esté engendré de la race de David. Car il est dit que Jesus Christ a esté engendré de la mere en mesme sens et selon une mesme raison qu’il est dit qu’Isaac a esté engendré d’Abraham, Salomon de David, et Joseph de Jacob. Car l’Evangeliste deduit tellement le fil de son texte, qu’en voulant prouver que Jesus Christ a eu son origine de David, il se contente de ceste raison, qu’il a esté engendré de Marie. Dont il s’ensuit qu’il prenoit ce poinct pour resolu, que Marie estoit parente de Joseph, et par consequent de la race de David.

3. Those passages, where Christ is called “the seed of Abraham,” and “the fruit of the body of David,” they with equal folly and wickedness involve in allegories. For if the word seed had been used in an allegorical sense, Paul certainly would not have been silent respecting it, where, without any figure, he explicitly affirms, that there are not many sons of Abraham who are Redeemers, but Christ alone.¹¹⁵⁷ Equally unfounded is their notion, that Christ is called the Son of David in no other sense, but because he had been promised, and was at length manifested in due time. For after Paul has declared him to have been “made of the seed of David,” the immediate addition of this phrase, “according to the flesh,”¹¹⁵⁸ is certainly a designation of nature. Thus also in another place he calls him “God blessed for ever,” and distinctly states that he descended from the Jews “as concerning the flesh.”¹¹⁵⁹ Now, if he was not really begotten of the seed of David, what is the meaning of this expression, “the fruit of his loins?”¹¹⁶⁰ What becomes of this promise, “Of the fruit of thy body will I set upon thy throne?”¹¹⁶¹ They likewise trifle in a sophistical manner with the genealogy of Christ, as it is given by Matthew. For though he mentions the parents of Joseph, and not of Mary, yet as he was treating of a thing then generally known, he thought it sufficient to show that Joseph descended from the seed of David, while there could be no doubt that 433 Mary was of the same family. But Luke goes further, with a view to signify, that the salvation procured by Christ is common to all mankind; since Christ, the author of salvation, is descended from Adam, the common parent of all. I grant, indeed, that from the genealogy it cannot be inferred that Christ is the Son of David, any otherwise than as he was born of the Virgin. But the modern Marcionites, to give a plausibility to their error, that Christ derived his body from nothing, contend that women have no generative semen; and thus they subvert the elements of nature. But as this is not a theological question, and the arguments which they adduce are so futile that there will be no difficulty in repelling them, I shall not meddle with points belonging to philosophy and the medical art. It will be sufficient for me to obviate the objection which they allege from the Scripture, namely, that Aaron and Jehoiada married wives of the tribe of Judah; and thus, if women contain generative semen, the distinction of tribes was confounded. But it is sufficiently known, that, for the purposes of political regulation, the posterity is always reckoned from the father; yet that the superiority of the male sex forms no objection to the coöperation of the female semen in the process of generation. This solution extends to all the genealogies. Frequently, when the Scripture exhibits a catalogue of names, it mentions none but men; is it therefore to be concluded that women are nothing? Even children themselves know that women are comprehended under their husbands. For this reason women are said to bear children to their husbands, because the name of the family always remains with the males. Now, as it is a privilege conceded to the superiority of the male sex, that children should be accounted noble or ignoble, according to the condition of their fathers, so, on the other hand, it is held by the lawyers, that in a state of slavery the offspring follows the condition of the mother. Whence we may infer, that the offspring is produced partly from the seed of the mother; and the common language of all nations implies that mothers have some share in the generation of children. This is in harmony with the Divine law, which otherwise would have no ground for the prohibition of the marriage of an uncle with his sister's daughter; because in that case there would be no consanguinity. It would also be lawful for a man to marry his uterine sister, provided she were begotten by another father. But while I grant that a passive power is ascribed to women, I also maintain that the same that is affirmed of men is indiscriminately predicated of them. Nor is Christ himself said to be “made” by a woman, but “of a woman.”¹¹⁶² Some of these persons, casting off all modesty, 434 impudently inquire, whether we choose to say that Christ was procreated from the menstrual seed of the Virgin. I will inquire, on the other hand, whether he was not united with the blood of his mother; and this they must be constrained to confess. It is properly inferred, therefore, from the language of Matthew, that inasmuch as Christ was begotten of Mary,¹¹⁶³ he was procreated from her seed; as when Booz is said to have been begotten of Rahab,¹¹⁶⁴ it denotes a similar generation. Nor is it the design of Matthew here to describe the Virgin as a tube through which Christ passed, but to discriminate this miraculous conception from ordinary generation, in that Jesus Christ was generated of the seed of David by means of a Virgin. In the same sense, and for the same reason that Isaac is said to have been begotten of Abraham, Solomon of David, and Joseph of Jacob, so Christ is said to have been begotten of his mother. For the evangelist has written the whole of his account upon this principle; and to prove that Christ descended from David, he has contented himself with this one fact, that he was begotten of Mary. Whence it follows, that he took for granted the consanguinity of Mary and Joseph.

3. Other eight objections answered.

The passages in which Christ is called the seed of Abraham, and the fruit of the loins of David, those persons, with no less folly than wickedness, wrap up in allegory. Had the term seed been used allegorically, Paul surely would not have omitted to notice it, when he affirms clearly, and without figure, that the promise was not given “to seeds, as of many; but as of one, And to thy seed, which is Christ,” (Gal. 3:16). With similar absurdity they pretend that he was called the Son of David for no other reason but because he had been promised, and was at length in due time manifested. For Paul, after he had called him the Son of David, by immediately subjoining “according to the flesh”, certainly designates his nature. So also (Rom. 9:5), while declaring him to be “God blessed for ever,” he mentions separately, that, “as concerning the flesh, he was descended from the Jews.” Again if he had not been truly begotten of the seed of David, what is the meaning of the expression, that he is the “fruit of his loins;” or what the meaning of the promise, “Of the fruit of thy body will I set upon thy throne?” (Ps. 132:11). Moreover their mode of dealing with the genealogy of Christ, as given by Matthew, is mere sophistry; for though he reckons up the progenitors not of Mary, but of Joseph, yet as he was speaking of a matter then generally understood, he deems it enough to show that Joseph was descended from the seed of David, since it is certain that Mary was of the same family. Luke goes still farther, showing that the salvation brought by Christ is common to the whole human race, inasmuch as Christ, the author of salvation, is descended from Adam, the common father of us all. I confess, indeed, that the genealogy proves Christ 413to be the Son of David only as being descended of the Virgin; but the new Marcionites, for the purpose of giving a gloss to their heresy, namely to prove that the body which Christ assumed was unsubstantial, too confidently maintain that the expression as to seed is applicable only to males, thus subverting the elementary principles of nature. But as this discussion belongs not to theology, and the arguments which they adduce are too futile to require any laboured refutation, I will not touch on matters pertaining to philosophy and the medical art. It will be sufficient to dispose of the objection drawn from the statement of Scripture, that Aaron and Jehoiadah married wives out of the tribe of Judah, and that thus the distinction of tribes was confounded, if proper descent could come through the female. It is well known, that in regard to civil order, descent is reckoned through the male; and yet the superiority on his part does not prevent the female from having her proper share in the descent. This solution applies to all the genealogies. When Scripture gives a list of individuals, it often mentions males only. Must we therefore say that females go for nothing? Nay,the very children know that they are classified with men. For this reasons wives are said to give children to their husbands, the name of the family always remaining with the males. Then, as the male sex has this privilege, that sons are deemed of noble or ignoble birth, according to the condition of their fathers, so, on the other hand, in slavery, the condition of the child is determined by that of the mother, as lawyers say, partus sequitur ventrem. Whence we may infer, that offspring is partly procreated by the seed of the mother. According to the common custom of nations, mothers are deemed progenitors, and with this the divine law agrees, which could have had no ground to forbid the marriage of the uncle with the niece, if there was no consanguinity between them. It would also be lawful for a brother and sister uterine to intermarry, when their fathers are different. But while I admit that the power assigned to the woman is passive, I hold that the same thing is affirmed indiscriminately of her and of the male. Christ is not said to have been made by a woman, but of a woman (Gal. 4:4). But some of this herd, laying aside all shame, publicly ask whether we mean to maintain that Christ was procreated of the proper seed of a Virgin.¹ I, in my turn, asks whether they are not forced to admit that he was nourished to maturity in the Virgin’s womb. Justly, therefore, we infer from the words of Matthew, that Christ, inasmuch as he was begotten of Mary, was procreated of her seed; as a similar generation is denoted when Boaz is said to have been begotten of Rachab (Mt. 1:5, 16). Matthew does not here describe the Virgin as the channel through which Christ flowed, but distinguishes his miraculous from an ordinary birth, in that Christ was begotten by her of the seed of David. For the same reason for 414which Isaac is said to be begotten of Abraham, Joseph of Jacob, Solomon of David, is Christ said to have been begotten of his mother. The Evangelist has arranged his discourse in this way. Wishing to prove that Christ derives his descent from David, he deems it enough to state, that he was begotten of Mary. Hence it follows, that he assumed it as an acknowledged fact, that Mary was of the same lineage as Joseph.

3. De getuigenissen, waarin Christus het zaad van Abraham en de vrucht van Davids lendenen genoemd wordt, hullen zij even dwaas als onbeschaamd in allegorieën. Want als het woord zaad allegorisch gebruikt was, zou Paulus dat zeker niet verzwegen hebben, wanneer hij duidelijk en zonder gelijkenis verzekert (Gal. 3:16) dat niet vele van Abrahams kinderen verlossers zijn, maar alleen Christus. Van dezelfde soort is hun bewering, dat Hij om geen andere reden Davids Zoon genoemd wordt, dan omdat Hij beloofd was en eindelijk te zijner tijd is geopenbaard. Want nadat Paulus Hem Davids Zoon genoemd heeft (Rom. 1:3) voegt hij terstond daaraan toe: "naar het vlees" en wijst daardoor ongetwijfeld zijn natuur aan. Zo ook, wanneer hij Hem in het negende hoofdstuk ( Rom. 1:5) noemt: God, boven allen te prijzen, zet hij er afzonderlijk bij, dat Hij naar het vlees uit de Joden stamt. Verder, indien Hij niet waarlijk geboren was uit het zaad van David, welke kracht zullen dan de woorden hebben, dat Hij de vrucht zijner lendenen is? En wat betekent dan deze belofte (Ps. 132:11) "Uit uw lendenen zal Hij voortkomen, die op uw troon zal blijven"? Verder gaan zij spitsvondig te werk met het geslachtsregister, zoals het door Mattheüs wordt meegedeeld. Want ofschoon deze de voorouders van Maria niet opsomt, maar die van Jozef, acht hij het toch voldoende, omdat hij spreekt over een zaak, die toen algemeen bekend was, aan te tonen, dat Jozef uit het zaad van David gesproten was, omdat voldoende vaststond, dat Maria uit hetzelfde huis was. Nog meer klemt Lucas, die leert, dat de zaligheid, welke door Christus aangebracht is, gemeen is aan het gehele menselijke geslacht, omdat Christus, die het heil werkt, stamt van Adam, de gemeenschappelijke vader van allen. Ik erken wel, dat uit het geslachtsregister niet anders opgemaakt wordt, dat Christus Davids Zoon is, dan voorzover Hij geboren is uit een maagd. Maar al te hovaardig beweren de nieuwe Macionieten, om hun dwaling een schone schijn te geven, namelijk om te bewijzen, dat Christus een lichaam heeft aangenomen uit niets, dat de vrouwen zaadloos zijn, en zo vernietigen zij de beginselen der natuur. Maar aangezien deze kwestie niet op theologisch gebied thuis hoort en de onbeduidendheid van de redenen, die ze aanvoeren, zodanig is, dat ze gemakkelijk weerlegd kunnen worden, zal ik niet aanroeren wat tot het terrein der filosofie en der geneeskunst behoort; en het voor voldoende houden te weerleggen, wat ze uit de Schrift tegenwerpen, namelijk, dat Aäron en Jojada vrouwen getrouwd hebben uit de stam Juda, en dat zo toen de onderscheiding der stammen verward zou zijn, indien een vrouw zaad in zich zou hebben tot voortteling. Maar het is bekend genoeg, dat, wat de burgerlijke ordening betreft, de nakomelingschap gerekend wordt uit het mannelijk zaad, en dat toch de uitnemendheid van de man niet in de weg staat, dat bij het voortbrengen het zaad der vrouw niet daarbij zou komen. Deze oplossing strekt zich ook uit tot alle geslachtsregisters. Dikwijls noemt de Schrift, wanneer ze een geslachtsregister van mensen geeft, alleen de mannen: moeten we daarom zeggen, dat de vrouwen niets zijn? Ja zelfs kinderen weten, dat de vrouwen onder de mannen begrepen worden. Daarom wordt van de vrouwen gezegd, dat ze hun mannen kinderen baren, omdat de naam van het gezin altijd bij de mannen berust. Verder, evenals aan de uitnemendheid van het mannelijk geslacht dit toegestaan wordt, dat de kinderen naar de staat van hun vader edel of onedel geacht worden, zo volgt ook in de slavernij het kind de moeder volgens de rechtsgeleerden. En daaruit kan men opmaken, dat de vrucht uit het moederlijke zaad wordt voorgeteeld. En sedert lang is het door het gemeenschappelijk gebruik aanvaard, dat de moeders voortbrengsters genoemd worden, waarmede ook de wet Gods overeenstemt, die, als dat niet zo was, ten onrechte het huwelijk van een oom van moederszijde met zijn nicht verbieden zou, omdat er dan geen bloedverwantschap zou bestaan. Dan zou het ook een man geoorloofd zijn, zijn eigen zuster te trouwen, mits die maar uit een andere vader gesproten was. Zoals ik nu erken, dat aan de vrouwen een passieve kracht wordt toegeschreven, zo antwoord ik, dat over haar zonder onderscheid hetzelfde gezegd wordt als over de mannen. Immers, ook van Christus zelf wordt niet gezegd (Gal. 4:4) dat Hij geworden is door een vrouw, maar uit een vrouw. En sommigen uit hun bende, alle schaamte afgeschud hebbend, vragen al te onbeschaamd, of wij willen zeggen, dat Christus voortgekomen is uit het maandstondig zaad der maagd; maar ik vraag op mijn beurt, of Hij niet gegroeid is in het bloed zijner moeder, wat zij zullen moeten erkennen. Geheel juist wordt dus uit de woorden van Mattheüs opgemaakt, dat Christus, omdat Hij uit Maria geboren is, voortgekomen is uit haar zaad, evenals, wanneer gezegd wordt, dat Boaz geboren is uit Rachab (Matt. 1:5) een gelijke voortbrenging wordt aangeduid. En Mattheüs beschrijft de maagd hier niet als een buis, waardoor Christus gevloeid zou zijn; maar hij onderscheidt deze wonderbare wijze van voortbrengen van de gewone manier, namelijk dat Christus door haar uit het zaad van David is voortgebracht. Want op dezelfde wijze, waarop gezegd wordt, dat Izak uit Abraham, Salomo uit David, Jozef uit Jacob geboren is, wordt gezegd, dat Christus uit zijn moeder geboren is. Want de evangelist heeft zijn woorden zo aaneengeschakeld, en wanneer hij wil bewijzen, dat Christus zijn oorsprong heeft uit David, is hij tevreden met dit éne, dat Hij uit Maria is geboren. En daaruit volgt, dat hij het als een bekende zaak heeft aangenomen, dat Maria een verwante is geweest van Jozef.

3. 296Die menschliche Herkunft Christi

Aber es gibt doch Stellen, in denen Christus als „Same des Abraham“ oder als Frucht der Lenden Davids bezeichnet wird! Mit diesen aber werden die Irrlehrer dadurch fertig, daß sie sie dumm und frech mit sinnbildlichen Deutungen verhüllen. Hätte nun aber das Wort „Same“ eine sinnbildliche Bedeutung, so hatte das Paulus sicher nicht verschwiegen, wo er doch deutlich ohne Bild erklärt, es handle sich nicht um viele Samen Abrahams, also um viele Erlöser, sondern nur um den einen, Christus (Gal. 3,16). Ähnlich possenhaft ist die Behauptung, Jesus trage den Titel „Sohn Davids“ nur deshalb, weil er als solcher verheißen war und dann auch zu seiner Zeit enthüllt wurde (Röm. 1,3). Das ist verkehrt; denn Paulus fügt dem Titel „Sohn Davids“ ja gleich hinzu: „nach dem Fleisch“; er bezieht ihn also deutlich auf die Natur. So nennt er ihn auch im neunten Kapitel des Römerbriefs einerseits „Gott, hochgelobet in Ewigkeit“ (9,5), und dann bemerkt er doch andererseits, daß er nachdem Fleisch von den Juden abstamme (9,5). Wäre er nicht wirklich aus dem Samen Davids geboren, was sollte dann auch das Wort, er sei die Frucht seines Leibes? (2. Sam. 7,12, Apg. 2,30). Was sollten wir dann mit der Verheißung anfangen: „Siehe, aus deinen Lenden soll hervorgehen, der auf deinem Throne bleiben wird ewiglich“? (Ps. 132,11).

Ein tolles, sophistisches Spiel erlauben sich die Irrlehrer auch mit dem Geschlechtsregister Christi, wie es uns bei Matthäus geboten wird. Matthäus zählt nun nicht Marias, sondern Josephs Vorfahren auf; aber er ist doch überzeugt, von einer überall wohlbekannten Tatsache zu sprechen, und deshalb begnügt er sich eben damit, die Herkunft des Joseph aus dem Samen Davids nachzuweisen, da es allgemein ausreichend bekannt war, daß Maria aus demselben Geschlecht stammte. Stärkeren Nachdruck legt Lukas auf diese Dinge: er will zeigen, daß das Heil, wie es Christus uns bringt, der ganzen Menschheit gemeinsam zukomme, weil ja Christus, sein Bringer, von Adam, unserem gemeinsamen Vorvater, herstammt! Ich gebe zwar zu: man kann aus dem Geschlechtsregister den Beweis für die Davidssohnschaft Christi nur insofern führen, als er von der Jungfrau Maria geboren ist. Aber unsere neuen Marcioniten möchten ja allzugern ihrem Irrwahn einen guten Anstrich geben und wollen beweisen, daß Christus seinen Leib aus dem Nichts genommen habe: dazu behaupten sie in ihrem tollen Hochmut, die Frauen hätten keinen Samen — und kehren also auf diese Weise den Lauf der Natur um! Aber dieser Streit ist nicht theologischer Art, und die Gründe, die sie vorbringen, sind dermaßen nichtig, daß sie eigentlich gar keine Widerlegung verdienen; ich will also die philosophischen und medizinischen Fragen übergehen und nur die Einwände behandeln, die sie mit der Schrift meinen begründen zu können. Also sie sagen: Aaron und Jojada haben doch Weiber aus dem Stamme Juda genommen; hätten also die Frauen zeugungsfähigen Samen, so wären damit die Stämme Israels ja vermischt worden! Aber es ist doch wahrhaftig bekannt genug, daß für die bürgerliche Ordnung der Mannessame die Geschlechterfolge bestimmt; indessen hebt dieser politische Vorzug des männlichen Geschlechts doch keineswegs die Vermischung des weiblichen Samens mit dem männlichen in der Zeugung auf! Diese Erklärung trifft für alle Geschlechtsregister zu. Oft nennt gar die Schrift bei den Geschlechtsregistern bloß die Männer — soll man aber deshalb sagen, die Frauen wären nichts? Es wissen doch selbst Kinder, daß sie stillschweigend mit den Männern genannt sind. Deshalb sagt man ja auch, die Frau gebäre „ihrem Manne“; denn der Name des Geschlechts bleibt stets beim Manne. Wie sich nun aber die Vorzugsstellung des männlichen Geschlechts darin ausprägt, daß die Kinder je nach dem Stande ihres Vaters edlen oder nichtedlen Standes sind, so gilt andererseits bei den Rechtsgelehrten auch der Satz, daß in der Leibeigenschaft die Kinder der Mutter folgen. Daraus läßt sich ersehen, daß die Leibesfrucht zum Teil auch von der Mutter herkommt; deshalb nennt man ja auch in allen Völkern und zu allen Zeiten die Mütter „Erzeugerinnen“. Dazu stimmt auch das Gesetz Gottes; es verbietet bekanntlich die Ehe eines Onkels 297 mit seiner Nichte — und das wäre verkehrt, wenn nicht hier Blutsverwandtschaft (consanguinitas) vorläge! Dann müßte es auch erlaubt sein, daß ein Mann seine leibliche Schwester zum Weibe nähme, sofern sie beide eine und dieselbe Mutter, aber nicht den gleichen Vater haben! Ich gebe gewiß zu, daß die Frauen in der Zeugung bloß passive Kraft besitzen; aber ich behaupte andererseits auch, daß von ihnen durchgehend dasselbe gesagt wird wie von den Männern. Es heißt ja auch nicht, Christus sei durch ein Weib geboren, sondern: „geboren von einem Weibe ...“ (Gal. 4,4). Nun gibt es aber in der Rotte der Irrlehrer Leute, die ihre Frechheit so weit treiben, daß sie uns fragen, ob wir denn meinten, Christus sei aus dem monatlich ausgeschiedenen Samen der Jungfrau geboren. Solchen Leuten stelle ich die Gegenfrage, ob er denn nicht wirklich mit dem Blute der Mutter zusammengewachsen sei — und das müssen sie dann freilich zugeben! Es ergibt sich aus Matthäus also deutlich: weil Christus aus Maria der Jungfrau geboren ist, so ist er auch aus ihrem Samen geboren; genau so, wie es ja auch heißt, Boas sei von der Rahab geboren (Matth. 1,5), wo auf den gleichen Vorgang hingewiesen wird. Auch stellt Matthäus die Sache hier nicht so dar, als ob die Jungfrau Maria wie ein Kanal sei, durch den Christus zu uns gekommen wäre; sondern er unterscheidet diese wundersame Zeugung dadurch von der gewöhnlichen, daß Jesus Christus von einer Jungfrau und aus Davids Geschlecht geboren wurde! Denn wie es heißt, daß Isaak von Abraham, Salomo von David und Joseph von Jakob geboren ist, so heißt es von ihm, er sei — von seiner Mutter geboren! Nach diesem Gesichtspunkt hat der Evangelist seine Geschlechterreihe zusammengefügt; da er beweisen will, daß Christus von David herstammt, so ist es ihm genug, daß er aus Maria geboren ist. Er hat es also als bekannt vorausgesetzt, daß Maria und Joseph Blutsverwandte waren!

3. 630 3. 'n Verwerping van die Wederdopers se allegoriese vertolking van die saad waaruit Christus gebore is

Met allegorieë kompliseer hulle net so dwaas as onbehoorlik die getuienisse waar Christus die saad van Abraham en die vrug van Dawid se liggaam genoem word.⁴⁰ Want as die woord saad allegories gestel is, sou Paulus dit gewis nie verswyg het wanneer hy duidelik en sonder figuurlike inhoud verklaar dat nie baie van Abraham se kinders verlossers is nie maar net Een, naamlik Christus.⁴¹ Van dieselfde aard is hulle dekmantel dat Hy om geen ander rede die Seun van Dawid genoem word as dat Hy belowe en uiteindelik op sy tyd geopenbaar is nie. Want nadat Paulus Hom die Seun van Dawid genoem het, voeg hy dadelik daarna na die vlees by. Hiermee dui hy sekerlik sy natuur aan.⁴². Wanneer hy byvoorbeeld in die negende hoofstuk verkondig dat Christus God is en lofwaardig, stel hy afsonderlik daarby dat Hy na die vlees uit die Jode afkomstig is.⁴³ As Hy dan nie waarlik uit die saad van Dawid gebore is nie, watter betekenis het die woorde dat Hy die vrug van sy liggaam is dan? Wat beteken die volgende belofte dan: “Hy wat op jou troon sal sit, sal uit jou lendene voortkom”?⁴⁴

Verder spot hulle wysneusig met die geslagsregister van Christus soos dit deur Matteus meegedeel word. Want hoewel hy die voorouers van Maria nie vermeld nie maar slegs Josef s’n,⁴⁵ omdat hy egter oor ’n saak wat toe algemeen bekend was, gepraat het, beskou hy dit as genoegsaam om aan te toon dat Josef uit die saad van Dawid ontstaan het, aangesien dit bekend genoeg was dat Maria uit dieselfde huis afkomstig was. Wanneer Lukas leer dat die hele mensdom in die heil deel wat deur Christus gebring is, beklemtoon hy selfs nog meer dat Christus, die Bewerker van ons saligheid, uit Adam, die algemene vader van alle mense, gebore is.⁴⁶ Ek erken wel dat daar nie uit die geslagsregister op ’n ander wyse afgelei kan word dat Christus die Seun van Dawid is nie behalwe in soverre Hy uit die maagd gebore is. Maar om hulle dwaling, naamlik om te bewys dat Christus sy liggaam uit niks aangeneem het nie, te versluier, het die nuwe Marcioniete die aanmatigende opvatting dat vrouens geen saad het nie.⁴⁷ So vernietig hulle die natuurelemente. Dit 631 is egter nie ’n teologiese vraagstuk nie, en die onsinnigheid van die redes wat hulle daarvoor aanvoer, is van so ’n aard dat dit sonder moeite weerlê kan word. Omdat dit ’n onderwerp vir die filosofie en die mediese wetenskap is, sal ek dit nie hier aanroer nie. Dit sal genoeg wees om die besware te weerlê wat hulle na aanleiding van die Skrif opper. Hulle sê naamlik dat Aäron en Jojada met vrouens uit die stam van Juda getrou het⁴⁸ en dat die onderskeid tussen die stamme toe so vernietig sou word as ’n vrou generatiewe saad sou gehad het. Tog is dit bekend genoeg dat afkoms na aanleiding van die saad van die man bepaal word sover dit die burgerlike orde aangaan, maar dat die bevoorregte posisie van die manlike geslag tog nie verhinder dat die saad van ’n vrou tot die voortplanting bydra nie. Hierdie oplossing is ook van toepassing op alle geslagsregisters. Dikwels wanneer die Skrif ’n register van mense weergee, vermeld dit slegs die mans. Moet ons daarom sê dat die vrouens van geen belang is nie? Inteendeel: dit is selfs aan kinders bekend dat die vrouens onder die woord mans ingesluit word. Daarom word daar gesê dat die vrouens vir hulle mans gebaar het, omdat die familienaam altyd by die manlike lede berus. So word dit byvoorbeeld aan die bevoorregte posisie van die manlike geslag toegegee dat kinders na aanleiding van die posisie van hulle vaders van adellike of onadellike afkoms geag word; net so volg die jonggebore kind volgens regsgeleerdes ook sy moederskoot as sy ’n slavin is.⁴⁹ Daaruit kan ons aflei dat die vrug uit die saad van die moeder verwek word. Dit is trouens lankal volgens algemene gebruik onder volkere aanvaar dat moeders as voortbringers⁵⁰ bekend was. Die wet van God stem ook daarmee ooreen, terwyl dit andersins verkeerdelik ’n huwelik van ’n oom met sy niggie sou verbied het omdat daar geen bloedverwantskap sou wees nie. Dit sou egter vir ’n man geoorloof wees om met sy eie suster te trou mits sy maar uit ’n ander vader gebore is. Soos ek erken dat aan vrouens ’n passiewe rol toegeken word, so is my antwoord dat van hulle sonder onderskeid dieselfde gesê word as van mans. Want daar word nie gesê dat Christus deur ’n vrou geword het nie maar uit ’n vrou.⁵¹

Uit dieselfde gespuis is daar party wat alle skaamte laat vaar het en met uitermatige voortvarendheid vra of ons dan wil beweer dat Christus uit die maandelikse saad van die maagd gebore is.⁵² Op my beurt sal ek teenwerp of Hy nie in die bloed van sy moeder ineengegroei het nie - iets wat hulle gedwing sal word om te erken. Uit Matteus se woorde 632 word dus gepas tot die slotsom geraak dat Christus uit Maria gegenereer is en uit haar saad verwek is soos wanneer daar gesê word dat Boas uit Ragab gegenereer is, en ’n soortgelyke generering bedoel word.⁵³ Matteus beskrywe die maagd hier trouens nie as ’n soort kanaal waardeur Christus gevloei het nie, maar hy onderskei hierdie wonderbaarlike wyse van generering van die gewone wyse daarin dat Christus deur haar uit die saad van Dawid gebore is.⁵⁴ Want daar word van Christus gesê dat Hy op dieselfde wyse uit ’n moeder gebore is as wat Isak uit Abraham, Salomo uit Dawid en Josef uit Jakob gebore is. Die evangelis het immers die volgorde van sy woorde so gerangskik, en wanneer hy wil bewys dat Christus uit Dawid ontspring het, is hy met slegs hierdie enkele bewys tevrede, naamlik dat Hy uit Maria gebore is. Daaruit kan die gevolgtrekking gemaak word dat hy uitdruklik aanvaar het dat Maria ’n bloedverwant van Josef was.⁵⁵

3. Эти путаники настолько же обнаруживают свою глупость, насколько и бесстыдство, когда считают аллегорией такие ясные слова, как те, что Иисус Христос происходит из рода Авраама и является потомком и плодом чрева Давида. Ибо если слово «семя» имело бы аллегорический смысл, то св. Павел не скрыл бы этого; однако он ясно и без всяких иносказаний провозглашает, что не было в роде Авраама многих искупителей, но лишь один Иисус Христос (Гал 3:16). Не большего стоит и их утверждение, что Он именуется Сыном Давидовым потому, что был ему обетован и явился в своё время. Ведь св. Павел, называя Его Сыном Давидовым, тут же добавляет «по плоти» (Рим 1:3) и тем самым, несомненно, подчёркивает человеческую природу Иисуса Христа. А в девятой главе этого Послания, назвав Его Богом благословенным, поясняет, что по плоти Иисус происходит от евреев. Более того, если бы Он действительно не принадлежал к роду Давида, то что означали бы слова «плод чрева»? Что означало бы обетование: «от плода чрева твоего посажу на престоле твоём» (Пс 131/132:11)?

С помощью пустой софистики они также запутывают приведённое св. Матфеем родословие Иисуса Христа. Хотя он рассказывает об отце и предках не Марии, а Иосифа, но, поскольку он говорит о том, что в те времена знали все, ему было достаточно показать, что Иосиф происходит из рода Давидова: ведь было известно, что Мария принадлежит к тому же роду. Св. Лука идёт дальше: спасение, принесённое Иисусом Христом, распространяется на весь человеческий род, поскольку Он происходит от Адама, отца всех людей [Лк 3:38]. Я признаю, что из родословной в том виде, в каком она приводится, можно заключить, что Иисус Христос - Сын Давидов, только при условии, что Он рождён Марией. Но новые маркиониты обнаруживают одновременно и глупость, и гордыню, когда пытаются приукрасить своё заблуждение, утверждая, что тело Иисуса Христа было создано из ничего, так как женщины не имеют семени. Тем самым они переворачивают все основания природы. Однако, поскольку это не теологическая проблема, а, скорее, философская и медицинская, я её не касаюсь. Не потому, что моих противников трудно опровергнуть - доводы, приводимые ими, можно разбить в двух словах, - а потому, что я не хочу отвлекаться от наставления, которое желал бы дать в этой книге. Если же говорить о Писании, то на заявления этих путаников можно ответить таким примером: Аарон и Иодай взяли жён из колена Иудина и. поскольку у этих женщин было рождающее семя, колена смешались [Исх 6:23; 2 Пар 22:11]. Мужское семя имеет прерогативы и превосходство в гражданском плане, так что ребёнок получает фамилию отца, но из этого не следует, что женщина не зачинает.

Это распространяется на все родословия, приводимые в Писании. Чаще упоминаются мужчины. Но значит ли это, что женщины тут ни при чём? Каждый ребёнок знает, что под словом «люди» подразумеваются и женщины. Нередко говорится, что жёны рожают для своих мужей - ведь фамилия наследуется по мужской линии. Поскольку Бог предоставил мужскому полу привилегию, дети считаются благородного или низкого происхождения в зависимости от положения, которое занимают их отцы. Напротив, в том, что касается рабства, гражданские законы предусматривали, что ребёнок наследует положение матери - как происшедший от неё плод (Кодекс Юстиниана, I, III, 4). Отсюда следует, что отпрыски частично порождаются женским семенем. Во все времена и у всех народов матери именуются родительницами. С этим согласен и Божий Закон, который не без оснований запрещает брак с дочерью сестры, чтобы не произошло кровосмешения. Но мужчине позволено взять в жёны сестру, если она дочь только его матери, потому что в том случае прямого родства нет. Я признаю, что в процессе рождения женщины играют пассивную роль. Но утверждаю, что то, что говорится о мужчинах, относится и к ним, ибо не сказано, что Иисус Христос рождён женщиной, но от женщины (Гал 4:4). Некоторые из этих еретиков настолько беззастенчивы, что задаются вопросом, не постыдно ли, что Иисус Христос произошёл от семени, подверженного скверне, происходящей у женщин. Из этого очевидно, что они сами потеряли всякий стыд. Мой ответ прост; как бы то ни было,- и они вынуждены это признать - Иисуса Христа питала кровь Девы, что бы с этой кровью ни происходило. Так что их вопрос оборачивается против них же самих.

Итак, из слов св. Матфея можно явным образом и с полным основанием заключить, что, поскольку Иисус Христос рождён от Марии, Он произошёл от её семени. Ведь когда говорится, что Вооз рождён от Рахавы (Мф 1:5.16), то речь идёт о совершенно сходной ситуации. В самом деле, св. Матфей не намеревался превратить Деву в некий «канал», через который прошёл Иисус Христос. Но от обычного природного порядка он отличает чудесный и непостижимый способ рождения, в результате которого Иисус Христос через Деву произошёл от рода Давидова. То, что Иисус Христос был рождён от матери, сказано в том же смысле, в каком сказано, что Авраам родил Исаака, Давид - Соломона, Иаков - Иосифа. Евангелист так строит свой рассказ, что, желая доказать происхождение Иисуса Христа от Давида, удовлетворяется фактом, что Он родился от Марии. Отсюда следует, что он считает доказанным родство Марии с Иосифом и тем самым с родом Давида.

4. ^tAbsurda quibus nos gravare volunt^u, puerilibus^v calumniis sunt referta^w. Turpe et probrosum Christo esse ducunt ^xsi ex hominibus originem traxerit: quia non potuerit a communi lege eximi, quae totam Adae sobolem absque exceptione sub peccato 457 includit^{a 1}. Atqui hune nodum^b facile solvit antithesis quae apud Paulum legitur^c, Sicuti per unum hominem peccatum, et per peccatum mors: ita per iustitiam^d unius hominis abundavit gratia [Rom. 5. b. 12]². Cui et altera respondet, Prior Adam e terra terrenus et animalis, secundus e caelo caelestis^e [1. Cor. 15. f. 47]. Itaque alibi idem Apostolus Christum in similitudine carnis peccati missum fuisse docens, ut Legi satisfaceret [Rom. 8. a. 3], eum diserte a communi sorte separat, ut sit absque vitio et corruptela verus homo^f. Pueriliter autem nugantur^g, si ab omni macula immunis est Christus, ac^h per arcanam Spiritus operationem genitus fuit ex semine Mariaeⁱ; non esse^k igitur impurum semen mulieris, sed viri duntaxat³. Neque enim^l immunem ab omni labe facimus Christum, quia tantum ex matre sit genitus absque viri concubitu^m, sed quia sanctificatus est a Spiritu, ut pura esset generatio et integra, qualis futura erat ante Adaeⁿ lapsum. ^oAc omnino fixum hoc nobis manet^p, quoties de Christi puritate nos admonet Scriptura, notari veram hominis naturam⁴: quia supervacuum esset dicere purum esse Deum. Sanctificatio etiam de qua loquitur Iohannis 17,^q in natura divina locum non haberet. Nec vero duplex fingitur Adae 458 semen, quanvis nulla ad Christum contagio pervenerit: quia hominis generatio per se immunda aut vitiosa non est, sed accidentalis ex lapsu^a. Proinde^b nihil mirum si Christus, per quem restituenda erat integritas, a vulgari corruptione exemptus fuerit^c. Quod etiam pro absurdo nobis obtrudunt^d, si Sermo^e Dei carnem induit, fuisse igitur angusto terreni corporis ergastulo inclusum¹, mera est procacitas; quia etsi in unam personam coaluit immensa Verbi essentia cum natura hominis, nullam tamen inclusionem fingimus. Mirabiliter enim^f e caelo descendit Filius Dei, ut caelum tamen non relinqueret: mirabiliter in utero Virginis gestari, in terris versari, et in cruce pendere voluit, ut semper mundum impleret, sicut ab initio.

4. Les absurditez qu’ils mettent en avant contre nous, sont pleines de calomnies pueriles. Ils estiment que ce seroit grand opprobre à Jesus Christ d’estre sorty de la race des hommes, pource qu’il ne pourroit pas estre exempté de la loy commune, laquelle enclost sans exception toute la lignée d’Adam sous peché. Mais la comparaison que fait sainct Paul soud tresbien ceste difficulté: c’est que comme par un homme le peché est entré au monde, et par le peché la mort: aussi par la justice d’un homme la grace a abondé (Rom. 5:12). A quoy respond l’autre passage, que le premier Adam a esté terrestre de terre, et en ame vivante (1 Cor. 15:47): le second est celeste du ciel, et en esprit vivifiant. Parquoy le mesme Apostre disant que Jesus Christ a esté envoyé en similitude de chair pecheresse pour satisfaire à la loy, le separe notamment du reng commun à ce qu’estant vray homme il soit sans vice ne macule (Rom. 8:3). Ils se monstrent aussi fort badins, en arguant que si Jesus Christ est pur de toute corruption, en ce qu’il a esté engendré par l’operation miraculeuse du sainct Esprit, de la semence de la vierge, qu’il s’ensuyvroit que la semence des femmes n’est pas impure, mais seulement celle des hommes. Car nous ne disons pas que Jesus Christ est exempt de toute tache et contagion originelle, pource qu’il a esté engendré de sa mere sans compagnie d’homme: mais pource qu’il a este sanctifié du sainct Esprit, afin que sa generation fust entiere et sans macule, comme devant la cheute d’Adam. Bref, cela nous demeure tousjours arresté, que toutes fois et quantes que l’Escriture nous parle de la pureté de Jesus Christ, cela se raporte à sa nature humaine: pource qu’il seroit superflu de dire que Dieu est parfait et sans macule. La sanctification aussi de laquelle il parle en sainct Jean, n’a point de lieu en sa divinité. Ce qu’ils repliquent, que nous faisons donc double semence d’Adam, si Jesus Christ, qui en est descendu, n’a eu en son nulle contagion, est de nulle valeur. Car la generation de l’homme n’est pas immonde ne vitieuse de soy, mais la corruption y est survenue d’accident par la cheute et ruine. Parquoy il ne se faut esbahir si Jesus Christ, par lequel l’integrité devoit estre restituée, a esté separé du reng commun pour n’estre point enveloppé en la condemnation. Ils usent aussi d’une gaudisserie, en laquelle ils monstrent qu’ils n’ont ne crainte de Dieu ny honnesteté: c’est que si le Fils de Dieu a vestu nostre chair, il auroit esté enserré en une bien petite loge. Car combien qu’il ait uny son essence infinie avec nostre nature, toutesfois ç’a esté sans closture ne prison; car il est descendu miraculeusement du ciel, en telle sorte qu’il y est demeuré: et aussi il a esté miraculeusement porté au ventre de la vierge, et a conversé au monde, et a esté crucifié, tellement que ce pendant selon sa divinité il a tousjours rempli le monde comme auparavant.

4. The absurdities, with which these opponents wish to press us, are replete with puerile cavils. They esteem it mean and dishonourable to Christ, that he should derive his descent from men; because he could not be exempt from the universal law, which concludes all the posterity of Adam, without exception, under sin.¹¹⁶⁵ But the antithesis, which we find in Paul, easily solves this difficulty: “As by one man sin entered into the world, and death by sin, even so by the righteousness of one, the grace of God hath abounded.”¹¹⁶⁶ To this the following passage corresponds: “The first man is of the earth, earthy; the second man is the Lord from heaven.”¹¹⁶⁷ Therefore the same apostle, in another place, by teaching us that Christ was “sent in the likeness of sinful flesh”¹¹⁶⁸ to satisfy the law, expressly distinguishes him from the common condition of mankind; so that he is a real man, and yet free from all fault and corruption. They betray their ignorance in arguing that, if Christ is perfectly immaculate, and was begotten of the seed of Mary, by the secret operation of the Spirit, then it follows that there is no impurity in the seed of women, but only in that of men. For we do not represent Christ as perfectly immaculate, merely because he was born of the seed of a woman unconnected with any man, but because he was sanctified by the Spirit, so that his generation was pure and holy, such as it would have been before the fall of Adam. And it 435 is a fixed maxim with us, that whenever the Scripture mentions the purity of Christ, it relates to a real humanity; because to assert the purity of Deity would be quite unnecessary. The sanctification, also, of which he speaks in the seventeenth chapter of John,¹¹⁶⁹ could have no reference to the Divine nature. Nor do we, as they pretend, imagine two kinds of seed in Adam, notwithstanding Christ was free from all contagion. For the generation of man is not naturally and originally impure and corrupt, but only accidentally so, in consequence of the fall. Therefore we need not wonder, that Christ, who was to restore our integrity, was exempted from the general corruption. But what they urge on us as an absurdity, that if the Word of God was clothed with flesh, it was therefore confined within the narrow prison of an earthly body, is mere impudence; because, although the infinite essence of the Word is united in one person with the nature of man, yet we have no idea of its incarceration or confinement. For the Son of God miraculously descended from heaven, yet in such a manner that he never left heaven; he chose to be miraculously conceived in the womb of the Virgin, to live on the earth, and to be suspended on the cross; and yet he never ceased to fill the universe, in the same manner as from the beginning.

4. Other three objections answered.

The absurdities which they wish to fasten upon us are mere puerile calumnies. They reckon it base and dishonouring to Christ to have derived his descent from men; because, in that case, he could not be exempted from the common law which includes the whole offspring of Adam, without exception, under sin. But this difficulty is easily solved by Paul’s antithesis, “As by one man sin entered into the world, and death by sin”—“even so by the righteousness of one the free gift came upon all men unto justification of life,” (Rom. 5:12, 18). Corresponding to this is another passage, “The first man is of the earth, earthy: the second man is the Lord from heaven,” (1 Cor. 15:47). Accordingly, the same apostle, in another passage, teaching that Christ was sent “in the likeness of sinful flesh, that the righteousness of the law might be fulfilled in us,” distinctly separates him from the common lot, as being true man, and yet without fault and corruption (Rom. 8:3).It is childish trifling to maintain, that if Christ is free from all taint, and was begotten of the seed of Mary, by the secret operation of the Spirit, it is not therefore the seed of the woman that is impure, but only that of the man. We do not hold Christ to be free from all taint, merely because he was born of a woman unconnected with a man, but because he was sanctified by the Spirit, so that the generation was pure and spotless, such as it would have been before Adam’s fall. Let us always bear in mind, that wherever Scripture adverts to the purity of Christ, it refers to his true human nature, since it were superfluous to say that God is pure. Moreover, the sanctification of which John speaks in his seventeenth chapter is inapplicable to the divine nature. This does not suggest the idea of a twofold seed in Adam, although no contamination extended to Christ, the generation of man not being in itself vicious or impure, but an accidental circumstance of the fall. Hence, it is not strange that Christ, by whom our integrity was to be restored, was exempted from the common corruption. Another absurdity which they obtrude upon us—viz. that if the Word of God became incarnate, it must have been enclosed in the narrow tenement of an earthly body, is sheer petulance. For although the boundless essence of the Word was united with human nature into one person, we have no idea of any enclosing. The Son of God descended miraculously from heaven, yet without abandoning heaven; was pleased to be conceived miraculously in the Virgin’s womb, to live on the earth, and hang upon the cross, and yet always filled the world as from the beginning.

4. De ongerijmdheden, waarmee zij ons willen bezwaren, zijn vol van kinderachtige lasteringen. Zij menen, dat het schandelijk en smadelijk voor Christus zou zijn, als Hij afkomstig was uit de mensen, omdat Hij niet zou kunnen onttrokken worden aan de gemeenschappelijke wet, die het ganse nakroost van Adam zonder uitzondering onder de zonde besluit. Maar deze moeilijkheid wordt gemakkelijk uit de weg geruimd door de tegenstelling, die men bij Paulus leest (Rom. 5:12) "Gelijk door één mens de zonde is, en door de zonde de dood, zo is ook door de rechtvaardigheid van één mens de genade overvloedig geweest." Daarmee stemt ook een andere tegenstelling overeen (1 Cor. 15:47) "De eerste Adam is uit de aarde aards en een levende ziel, de tweede uit de hemel hemels." Wanneer dan ook dezelfde apostel op een andere plaats (Rom. 8:3) leert, dat Christus gezonden is in de gelijkheid des zondigen vleses, opdat Hij aan de wet zou voldoen, dan scheidt hij Hem uitdrukkelijk af van het gemeenschappelijke lot, opdat Hij zij een waarachtig mens zonder fout en gebrek. En kinderachtig bazelen zij, dat, indien Christus vrij is van alle smet en door de verborgen werking des Geestes geboren uit Maria, dat dan klaarblijkelijk het zaad der vrouw niet onrein is, maar alleen dat van de man. Maar wij maken Christus niet vrij van alle smet, omdat Hij slechts uit een moeder geboren is zonder toedoen van een man, maar omdat Hij geheiligd is door de Geest, opdat zijn geboorte zuiver en rein zou zijn, evenals ze geweest zou zijn voor de val van Adam. En dit blijft voor ons geheel en al vaststaan, dat, telkens als de Schrift ons spreekt van de reinheid van Christus, dat daarmee zijn waarachtige menselijke natuur wordt aangeduid: want het zou overbodig zijn te zeggen, dat God rein is. Ook de heiligmaking, van welke Hij spreekt in Johannes 17 zou geen plaats hebben in zijn Goddelijke natuur. En er wordt ook geen dubbel zaad Adams verzonnen, hoewel geen besmetting tot Christus gekomen is: want het voortgebracht worden van de mens is op zichzelf niet onrein of zondig, maar het is dat door wat er uit de val bijkomt. Daarom is het niet te verwonderen, indien Christus, door wie de ongeschonden staat hersteld moest worden, aan de algemene verdorvenheid onttrokken geweest is. Wat ze ons ook als iets ongerijmds opdringen, dat, indien het Woord Gods in het vlees gekomen is, het dus in de enge kerker van het aardse lichaam is besloten geweest, dat is louter onbeschaamdheid, want, ofschoon het onmetelijk Wezen van het Woord tot één persoon met de menselijke natuur is verbonden, verzinnen wij toch geen insluiting. Want de Zoon Gods is op wonderbare wijze uit de hemel nedergedaald, zonder dat Hij echter de hemel verliet; Hij heeft op zo wonderbare wijze in de schoot der maagd willen gedragen worden, op aarde willen verkeren, en aan het kruis willen hangen, dat Hij toch steeds de wereld vervulde, gelijk van den beginne.

4. Wahrer Mensch - und doch sündlos! Wahrer Mensch - und doch ewiger Gott!

Die Sinnwidrigkeiten, mit denen man uns belasten will, sind voller kindischer Schmähungen. So heißt es: Für Christus sei es doch eine Schande, ein Makel, wenn er von Menschen seine Abkunft herleitete; denn dann könnte er doch auch von dem allgemeinen Gesetz nicht ausgenommen werden, das jeden Nachkommen des Adam ausnahmslos unter der Sünde festhält. Diesen Knoten kann nun aber leicht die Gegenüberstellung lösen, die wir bei Paulus hören. „Derhalben, wie durch einen Menschen die Sünde ist gekommen in die Welt und der Tod durch die Sünde ... also ist auch durch eines Gerechtigkeit die Rechtfertigung des Lebens über alle Menschen gekommen“ (Röm. 5,12.18). Dazu kommt auch die andere Gegenüberstellung: „Der erste Mensch ist von der Erde und irdisch, der andere Mensch ist der Herr vom Himmel!“ (1. Kor. 15,47). Deshalb lehrt der Apostel an anderer Stelle zwar auch, Gott habe „seinen Sohn gesandt in der Gestalt des sündlichen Fleisches“, damit er dem Gesetze Genugtuung leistete (Röm. 8,3); aber er nimmt ihn doch ausdrücklich von dem allgemeinen menschlichen Los aus und zeigt, wie er ein wahrer Mensch war, doch ohne Sünde und Verderbtheit! Dagegen macht man nun den kindischen Einwand: Wenn also Christus von allem Makel unberührt ist, wenn er durch das geheimnisvolle Wirken des Heiligen Geistes aus dem Samen der Maria geboren ist — dann ist also der weibliche Same nicht unrein, sondern nur der des Mannes! Aber wir erklären Jesus Christus ja nicht deshalb für rein von aller Befleckung, weil er nur von seiner Mutter geboren ist, ohne Umgang mit einem Manne, sondern vielmehr deshalb, weil der Heilige Geist ihn geheiligt hat, so daß es eine reine und unbefleckte Erzeugung war, wie sie vor dem Falle des Adam gewesen sein würde! Wir wollen aber unter allen Umständen dies festhalten: Wo die Heilige Schrift zu uns von der Sündlosigkeit Christi redet, da denkt sie an die wahre menschliche Natur; denn es wäre ja überflüssig, zu sagen, Gott sei sündlos! Auch die „Heiligung“, von der wir Johannes 17 hören, würde auf die göttliche Natur nicht passen. Wir nehmen übrigens keineswegs zweierlei 298 Samen Adams an, wenn doch Christus, der auch von ihm abstammt, keinerlei Befleckung überkommen hat. Denn die menschliche Zeugung ist an und für sich keineswegs unrein oder verderbt, sondern sie ist es durch den Fall geworden! Deshalb ist es nicht verwunderlich, wenn Christus, der doch die ursprüngliche Reinheit wiederherstellen sollte, von der allgemeinen Verderbnis ausgenommen war. Gewiß: auch hier noch wirft man uns vor, es sei widersinnig, daß Gottes ewiges Wort Fleisch angenommen hätte und also in das enge, irdische Knechthaus des Leibes eingeschlossen gewesen wäre; aber das ist wirklich reine Unverfrorenheit: denn das Wort ist zwar freilich in der Unermeßlichkeit seines Wesens mit der Natur des Menschen zu einer Person zusammengewachsen, aber doch nicht darin eingeschlossen! Das ist das große Wunder: der Sohn Gottes ist vom Himmel herniedergestiegen — und hat ihn doch nicht verlassen; er ist aus der Jungfrau geboren worden, ist auf der Erde gewandelt, ja er hat mit seinem Willen am Kreuze gehangen — und doch hat er immerfort die ganze Welt erfüllt, wie im Anfange!

4. 4. Christus was waarlik mens maar tegelyk ook waarlik God.

Die onsinnige bewerings waarmee hulle ons wil beswaar, is vol kinderagtige laster. Hulle meen dat dit ’n skande en belediging vir Christus sou wees as Hy uit mense afkomstig sou wees. Hy sou immers nie van die algemeen geldende voorwaarde vrygeskeld kon word wat die hele nageslag van Adam sonder uitsondering onder die sonde insluit nie. En tog los die vergelyking wat ons by Paulus kan lees, die probleem maklik op. Hy sê: “Soos deur een mens die sonde gekom het, en deur die sonde die dood, so het die genade deur die geregtigheid van een mens oorvloedig geword”.⁵⁶

Daarmee stem ’n tweede vergelyking van hom ooreen: “Die eerste Adam was uit die aarde aards en met ’n siel, maar die tweede mens was uit die hemel hemels”.⁵⁷ Wanneer dieselfde apostel dus elders leer dat Christus in die gelykenis van die sondige vlees gestuur is om die wet te volbring,⁵⁸ sonder hy Hom uitdruklik van die gewone lot van die mens uit, sodat Hy waaragtig mens kan wees sonder gebrek en bedorwenheid. Hulle raak die kinderagtige onsin kwyt dat as Christus van alle smette vry is en deur die verborge werking van die Gees uit die saad van Maria ge 633 bore is, die saad van ’n vrou nie onrein is nie maar slegs dié van ’n man. Want ons maak Christus nie van alle smette vry bloot omdat Hy sonder die tussenkoms van ’n man uit sy moeder gebore is nie maar omdat Hy deur die Gees geheilig is, sodat sy geboorte rein en ongeskonde sou wees soos dit voor Adam se val was.

Dit bly volkome vas by ons dat, so dikwels as wat die Skrif ons in verband met die reinheid van Christus vermaan, ons op sy waaragtige menslike natuur gewys word. Dit sou immers oorbodig wees om te sê dat God rein is. Ook die heiligmaking waarvan Johannes 17 praat, sou geen plek in die Goddelike natuur gehad het nie.⁵⁹ Ons versin inderdaad nie ’n tweeledige saad van Adam nie, hoewel geen besmetting daarvan opChristus gekom het nie, want die voortplanting van die mens is op sigself nie onrein of sondig nie, maar dit is vanweë die mens se val bykomend. Daarom is dit geen wonder as Christus, deur wie die ongeskonde toestand van die mens in ere herstel moes word, van algemene bedorwenheid vrygestel was nie. Ook die onsinnige redenasie wat hulle aan ons opdring, naamlik dat as die Woord van God vlees aangeneem het, Hy dan in die eng kerker van sy aardse liggaam ingesluit sou wees, is loutere domastrantheid. Want hoewel die onmeetlike Wese van die Woord met die natuur van die mens in een Persoon verenig is, verbeel ons ons tog nie dat Hy daarin toegesluit was nie! Want die Seun van God het op sonderlinge wyse uit die hemel neergedaal sodat Hy die hemel tog nie verlaat het nie; dit was sy wil om wonderbaarlik in die liggaam van die maagd gedra te word, op die aarde te verkeer en aan die kruis te hang, sodat Hy nog steeds soos van die begin af die aarde gevul het.

4. Нелепости, которые эти люди выдвигают в качестве аргументов против нас, полны поистине детской лживости. Они считают, что для Иисуса Христа было бы страшным унижением вести своё происхождение от человеческого рода, поскольку Он тогда подчинялся бы всеобщему закону, согласно которому весь без исключения род Адама пребывает под грехом. Однако противопоставление, проводимое св. Павлом, вполне разрешает эту трудность: как одним человеком грех вошёл в мир, а через грех - смерть, так и праведностью одного человека стала преизбыточествовать благодать (Рим 5:12-15). С этим перекликается другой отрывок: первый Адам был земным от земли, а второй Адам - небесный и дух животворящий (1 Кор 15:45 сл.). Поэтому тот же апостол, утверждая, что Иисус Христос был послан в подобии греховной плоти, дабы исполнить Закон (Рим 8:3), явным образом выделяет Его из общего ряда: будучи подлинным человеком, Он совершенно лишен порока и всякой порчи.

Наши противники оказываются пустыми болтунами, приводя такой довод: если Иисус Христос чист от порчи, ибо произошёл от чудесного воздействия Св. Духа на семя Девы, то значит, семя женщины якобы тоже чисто в отличие от семени мужчины. Но мы утверждаем, что Иисус Христос не потому совершенно чист и свободен от изначальной порчи, что Он рождён матерью без участия мужчины, но потому, что Он был освящён Св. Духом, дабы его природа была целостна и непорочна, как до грехопадения Адама.

Короче говоря, совершенно очевидно, что всякий раз, когда Писание говорит о чистоте Иисуса Христа, то это относится к его человеческой природе, так как излишне говорить, что совершенен и непорочен Бог. И освящение, о котором пишет св. Иоанн, не относится к его божественной природе. Возражение наших противников, что мы будто бы удваиваем семя Адама, если происходящий от него Иисус Христос не имеет в Себе никакого порока, лишено оснований. Ибо происхождение от человека само по себе не является грязным и порочным - порча произошла вследствие несчастья, в результате падения и гибели. Поэтому не следует удивляться, что Иисус Христос, который должен был восстановить прежнюю целостность и непорочность, был выделен из общего ряда людей, чтобы не пребывать, как все, под осуждением. Наши противники прибегают к недостойным шуткам, которые показывают, что у них нет ни страха Божьего, ни чести. Они говорят, что если бы Сын Божий принял нашу плоть, то Он очутился бы в очень тесном жилище. Однако хотя Он и соединил свою бесконечную сущность с нашей природой, это произошло не как заключение в темницу. Он сшёл с небес чудесным образом, одновременно оставаясь на небесах. Он чудесным образом вошёл в чрево Девы, явился в мир и был распят - но в то же время Его Божественность, как и прежде, наполняла мир. (Это самая чёткая формулировка тезиса, который впоследствии был назван «extracalvinisticum». Данный текст написан в 1560 г., однако Кальвин сформулировал эту мысль ещё в 1536 г.: «Сын Человеческий пребывал на небе и на земле, так как Иисус Христос во плоти явился на землю для смертной жизни и однако не переставал при этом обитать на небе как Бог». Соответственно, в том же отрывке сказано, что «Он сошёл с небес, - не в том смысле, что Его божественная природа оставила небо, чтобы заключить себя в плоть как в некое жилище, а в том смысле, что Он, наполняющий Собою всё, тем не менее несказанным способом телесно обитал в человечестве». Как легко заметить, Кальвин настаивает на сущностном разделении двух природ во Христе и на сохранении их специфического характера. Иначе говоря, - и в этом он согласен с Цвингли - Кальвин отвергает точку зрения, которая в теологии именуется «передачей свойств», или «идиом». В частности, он поддерживает идею вездесущности (ubiquite) божественной природы и отвергает в связи с этим вездесущность телаХристова, то есть стремится избежать всего, что могло создать хотя бы видимость обожествления человека, даже в лице Иисуса Христа. Концепция, отличная от идеи совместности природ, лежит в основе принципиального догматического различия, исторически разделившего лютеран и реформатов. Лютер защищал идею в такой трактовке, которую Кальвин отверг, и распространял таким образом божественную вездесущность на человеческую природу Христа. Он утверждал вездесущность тела Христова, и на этом понятии основана вся его теология евхаристии (см.: Luther M. Vom Abendmahl Christi.Werke, B. 26, S. 321). Позиция, сходная с «extra calvinisticum», представлена и в теологии, предшествовавшей Кальвину (см. в частности: Фома Аквинский. Сумма теологии, III, q. V, art. 2; q. X, art. 1).)