1. 65 VERUM antequam longius progrediar, quaedam inserere operaepretium est de Scripturae authoritate, quae non modo animos praeparent ad eius reverentiam, sed omnem dubitationem eximant. Porro || ubi sermonem Dei esse qui proponitur, in confesso est, nemo est tam deploratae audaciae, nisi forte et sensu communi, et humanitate quoque ipsa destitutus, qui fidem loquenti derogare ausit. Sed quoniam non quotidiana e caelis redduntur oracula, et^b Scripturae solae extant^c quibus visum est Domino suam perpetuae memoriae veritatem consecrare: || non alio iure plenam apud fideles authoritatem obtinent, quam ubi statuunt e caelo fluxisse^d, || acsi vivae ipsaeDei voces illic^e exaudirentur. Res sane dignissima quae et tractetur fusius, et accuratius expendatur. Sed dabunt veniam lectores, si magis respiciam quid ferat operis instituti ratio, quam huius rei amplitudo requirat¹. Invaluit autem apud plerosque perniciosissimus error, Scripturae tantum inesse momenti quantum illi Ecclesiae suffragiis conceditur²: acsi vero aeterna inviolabilisque Dei veritas, hominum arbitrio niteretur^{f 3}; sic enim magno cum ludibrio Spiritus sancti quaerunt, Ecquis nobis fidem faciat, haec a Deo prodiisse?⁴ Ecquis salva et intacta ad nostram usque aetatem pervenisse, certiores reddat?⁵ Ecquis persuadeat, librum hunc reverenter excipiendum, 66 alterum numero expungendum: nisi certam istorum omnium regulam Ecclesia praescriberet?¹ Pendet igitur, inquiunt, ab Ecclesiae determinatione et quae Scripturae reverentia debeatur, et qui libri in eius catalogo censendi sint^{a 2}. Ita sacrilegi homines, dum sub Ecclesiae praetextu volunt effraenatam tyrannidem invehere, nihili curant quibus se et alios absurditatibus illaqueent, modo hoc unum extorqueant apud simplices, Ecclesiam nihil non posse. Atqui si ita est, quid miseris conscientiis fiet, solidam vitae aeternae securitatem quaerentibus, si quaecunque extant de ea promissiones, solo hominum iudicio^b fultae, consistant? An accepto tali responso fluctuari et trepidare desinent^c? Rursum quibus impiorum sannis subiicitur fides nostra, quantam apud omnes in suspicionem vocatur, si credatur, hominum beneficio, non secus ac precariam habere authoritatem?

1. Or devant que passer plus outre, il est besoin d’entre-lasser icy quelque advertissement de l’authorité de l’Escriture, non seulement pour preparer les cœurs à luy porter reverence, mais pour en oster tout scrupule et doute. Or quand on tient pour chose conclue que la doctrine qu’on propose est parolle de Dieu, il n’y a nul d’audace si desesperée, sinon qu’il fust du tout insensé, et mesmes qu’il eust oublié toute humanité, lequel ose la rejetter, comme si on n’y devoit point adjouster foy. Mais pource que Dieu ne parle point journellement du ciel, et qu’il n’y a que les seules Escritures, où il a voulu que sa verité fust publiée pour estre cogneue jusques en la fin, elles ne peuvent avoir pleine certitude envers les fideles à autre tiltre, sinon quand ils tiennent pour arresté et conclud, qu’elles sont venues du ciel, comme s’ils oyoyent là Dieu parler de sa propre bouche. C’est bien un argument digne d’estre traité plus au long, et poisé plus diligemment: mais les lecteurs excuseront, si j’ay plus d’esgard à suyvre le fil de ce que j’ay proposé de traiter, qu’à deduire cest argument special selon qu’il merite. Il y a un erreur par trop commun, d’autant qu’il est pernicieux: c’est que l’Escriture saincte a autant d’authorité que l’Eglise par advis commun luy en ottroye. Comme si la verité eternelle et inviolable de Dieu estoit apuyée sur la fantasie des hommes. Car voici la question qu’ils esmeuvent non sans grande moquerie du S. Esprit: Qui est-ce qui nous rendra certains que ceste doctrine soit sortie de Dieu? ou bien qui nous certifiera qu’elle est parvenue jusques à nostre aage saine et entiere? Qui est-ce qui nous persuadera qu’on reçoive un livre sans contredit en rejettant l’autre, si l’Eglise n’en donnoit reigle infaillible? Sur cela ils concluent que toute la reverence qu’on doit à l’Escriture, et le congé de discerner entre les livres Apocriphes, depend de l’Eglise; ainsi ces vilains sacrileges ne taschans sinon à eslever une tyrannie desbordée sous ce beau titre d’Eglise, ne se soucient gueres en quelle absurdité ils s’enveloppent, et ceux qui les veulent escouter, moyennant qu’ils puissent arracher ce poinct, que l’Eglise peut tout. Or si ainsi estoit, que sera-ce des povres consciences qui cherchent une fermeté de la vie eternelle, veu que toutes les promesses qui en sont données n’auront arrest ny appuy sinon sur le bon plaisir des hommes. Quand on leur dira qu’il suffit que l’Eglise en ait determiné: se pourront-elles appaiser de telle response? D’autre part à quel broquard et risée des incredules nostre foy sera-elle exposée, et combien pourra-elle estre tenue suspecte, si on croit qu’elle n’a authorité sinon comme empruntée sous la grace des hommes?

1. 75 Before I proceed any further, it is proper to introduce some remarks on the authority of the Scripture, not only to prepare the mind to regard it with due reverence, but also to remove every doubt. For, when it is admitted to be a declaration of the word of God, no man can be so deplorably presumptuous, unless he be also destitute of common sense and of the common feelings of men, as to dare to derogate from the credit due to the speaker. But since we are not favoured with daily oracles from heaven, and since it is only in the Scriptures that the Lord hath been pleased to preserve his truth in perpetual remembrance, it obtains the same complete credit and authority with believers, when they are satisfied of its divine origin, as if they heard the very words pronounced by God himself. The subject, indeed, merits a diffuse discussion, and a most accurate examination. But the reader will pardon me, if I attend rather to what the design of this work admits, than to what the extensive nature of the present subject requires. But there has very generally prevailed a most pernicious error, that the Scriptures have only so much weight as is conceded to them by the suffrages of the Church; as though the eternal 76 and inviolable truth of God depended on the arbitrary will of men. For thus, with great contempt of the Holy Spirit, they inquire, Who can assure us that God is the author of them? Who can with certainty affirm, that they have been preserved safe and uncorrupted to the present age? Who can persuade us that this book ought to be received with reverence, and that expunged from the sacred number, unless all these things were regulated by the decisions of the Church? It depends, therefore, (say they,) on the determination of the Church, to decide both what reverence is due to the Scripture, and what books are to be comprised in its canon. Thus sacrilegious men, while they wish to introduce an unlimited tyranny, under the name of the Church, are totally unconcerned with what absurdities they embarrass themselves and others, provided they can extort from the ignorant this one admission, that the Church can do every thing. But, if this be true, what will be the condition of those wretched consciences, which are seeking a solid assurance of eternal life, if all the promises extant concerning it rest only on the judgment of men? Will the reception of such an answer cause their fluctuations to subside, and their terrors to vanish? Again, how will the impious ridicule our faith, and all men call it in question, if it be understood to possess only a precarious authority depending on the favour of men!

1. The authority of Scripture derived not from men, but from the Spirit of God. Objection, That Scripture depends on the decision of the Church. Refutation, I. The truth of God would thus be subjected to the will of man. II. It is insulting to the Holy Spirit. III. It establishes a tyranny in the Church. IV. It forms a mass of errors. V. It subverts conscience. VI. It exposes our faith to the scoffs of the profane.

68 Before proceeding farther, it seems proper to make some observations on the authority of Scripture, in order that our minds may not only be prepared to receive it with reverence, but be divested of all doubt.

When that which professes to be the Word of God is acknowledged to be so, no person, unless devoid of common sense and the feelings of a man, will have the desperate hardihood to refuse credit to the speaker. But since no daily responses are given from heaven, and the Scriptures are the only records in which God has been pleased to consign his truth to perpetual remembrance, the full authority which they ought to possess with the faithful is not recognised, unless they are believed to have come from heaven, as directly as if God had been heard giving utterance to them. This subject well deserves to be treated more at large, and pondered more accurately. But my readers will pardon me for having more regard to what my plan admits than to what the extent of this topic requires.

A most pernicious error has very generally prevailed—viz. that Scripture is of importance only in so far as conceded to it by the suffrage of the Church; as if the eternal and inviolable truth of God could depend on the will of men. With great insult to the Holy 69Spirit, it is asked, who can assure us that the Scriptures proceeded from God; who guarantee that they have come down safe and unimpaired to our times; who persuade us that this book is to be received with reverence, and that one expunged from the list, did not the Church regulate all these things with certainty? On the determination of the Church, therefore, it is said, depend both the reverence which is due to Scripture, and the books which are to be admitted into the canon. Thus profane men, seeking, under the pretext of the Church, to introduce unbridled tyranny, care not in what absurdities they entangle themselves and others, provided they extort from the simple this one acknowledgement—viz. that there is nothing which the Church cannot do. But what is to become of miserable consciences in quest of some solid assurance of eternal life, if all the promises with regard to it have no better support than man’s Judgment? On being told so, will they cease to doubt and tremble? On the other hand, to what jeers of the wicked is our faith subjected—into how great suspicion is it brought with all, if believed to have only a precarious authority lent to it by the good will of men?

1. Maar voordat ik verder ga, is het wenselijk een en ander in te voegen over het gezag der Schrift, dat niet alleen onze gemoederen moge voorbereiden tot haar eerbiediging, maar ook alle twijfel moge wegnemen. Verder, wanneer uitgemaakt is, dat het Gods Woord is, wat voorgelegd wordt, dan is er niemand van een zo hopeloze vermetelheid of hij moest wellicht ook verstoken zijn van het algemeen verbreid besef en van menselijk gevoel zelf, dat hij God, wanneer Hij spreekt, geloof zou durven ontzeggen. Maar aangezien geen dagelijkse Godsspraken uit de hemel gegeven worden, en alleen de Schriften bestaan, door welke het de Here goedgedacht heeft zijn waarheid tot een eeuwige gedachtenis te doen voortleven, bezit de Schrift door geen ander recht een volledig gezag bij de gelovigen, dan wanneer ze geloven, dat ze uit de hemel is voortgekomen, even alsof levende stemmen Gods zelf vandaar gehoord werden. Een zaak, ongetwijfeld overwaard om uitgebreider behandeld en nauwkeuriger overwogen te worden. Maar de lezers zullen het mij niet euvel duiden, Wanneer ik meer in 't oog houd wat de systematische indeling van mijn werk meebrengt, dan wat de belangrijkheid van deze zaak eist. Bij zeer velen echter heeft een zeer verderfelijke dwaling de overhand gekregen, dat de Schrift slechts zoveel betekenis heeft, als haar door het oordeel der kerk wordt toegestaan: alsof de eeuwige en onaantastbare waarheid Gods op het oordeel van mensen steunde! Want tot grote hoon van de Heilige Geest vragen zij aldus: Zou iemand ons kunnen doen geloven, dat deze dingen van God voortgekomen zijn? Zou iemand ons ervan kunnen vergewissen, dat ze ongeschonden en ongedeerd tot onze tijd toe, tot ons gekomen zijn? Zou iemand ons ervan kunnen overtuigen, dat dit boek met eerbied moet worden aangenomen en een ander van de lijst moet worden geschrapt, indien de kerk niet een vaste regel van dat alles voorschreef? Het hangt dus af, zo zeggen zij, van de beoordeling der kerk, welke eerbied men aan de Schrift verschuldigd is en welke boeken tot haar lijst van boeken gerekend moeten worden. Terwijl zo die heiligschennende mensen, de kerk als voorwendsel gebruikende, een teugelloze tirannie willen in voeren, bekommeren zij zich er gans niet om, met welke ongerijmdheden zij zich en anderen verstrikken, wanneer ze slechts deze ene mening bij de eenvoudigen weten te doen postvatten, dat de kerk alles vermag. Maar als dit zo is, wat zal dan gebeuren met de ongelukkige gewetens, die een vaste verzekerdheid des eeuwigen levens zoeken, indien de beloften, die dienomtrent bestaan, alleen door het oordeel van mensen geschraagd zijn? Zullen zij, na zulk een antwoord ontvangen te hebben, op houden heen en weer geslingerd te worden en angstig te zijn? Wederom aan welk een spotternij der goddelozen wordt ons geloof prijsgegeven en in hoe grote verdenking wordt het bij een ieder gebracht, wanneer men gelooft, dat het, door weldaad van mensen, met anders dan een van willekeur afhankelijk gezag heeft?

1. Die Schrift hat ihre Autorität von Gott, nicht von der Kirche

23 Bevor wir weitergehen, muß zunächst noch einiges über die Autorität der Heiligen Schrift eingefügt werden. Diese Feststellungen sollen der Ehrfurcht vor der Schrift dienen und auch jeden Zweifel beseitigen. Ist es einmal anerkannt, daß es sich um Gottes eigenes Wort handelt, so wird keiner so vermessen, ja geradezu des Menschenverstandes und gar alles menschlichen Sinnes beraubt sein, daß er dem, der da redet, den Glauben weigern möchte. Nun ergehen aber nicht alle Tage Offenbarungsworte vom Himmel, und es hat Gott gefallen, allein in der Schrift seine Wahrheit zu stetem Gedächtnis zu erhalten. Deshalb kann die Bibel nur dann den Gläubigen gegenüber volle Autorität erlangen, wenn sie gewiß wissen, daß sie vom Himmel herab zu ihnen kommt, als ob Gottes eigene Stimme hier lebendig vernommen würde. Die Sache ist wahrlich wert, ausführlicher behandelt und genauer erwogen zu werden. Trotzdem müssen die Leser entschuldigen, wenn ich mehr auf den Umfang der Behandlung achte, den die Aufgabe des vorliegenden Werkes erträgt, als auf den, der durch die Bedeutung der Sache erfordert wäre.

Indessen hat sich bei vielen der verderbliche Irrtum eingeschlichen, die Schrift habe nur soviel Gewicht, als ihr das Gutdünken der Kirche zugestehe. Als ob Gottes ewige und unverletzliche Wahrheit auf menschliche Meinung gegründet wäre! Man spottet dabei des Heiligen Geistes und fragt: „Wer verbürgt uns, daß diese Schriften von Gott stammen? Und wer versichert uns, daß sie heil und unversehrt bis in unsere Zeit übergekommen sind? Wer soll uns überzeugen, daß das eine Buch in Ehrfurcht anzunehmen, das andere auszuschließen sei? Wer — wenn nicht die Kirche für alle diese Dinge eine klare Regel vorschriebe?“ „Also“ — so sagt man weiter — „hängt es von der kirchlichen Bestimmung ab, welche Verehrung der Schrift zukommt und welche Bücher ihr überhaupt zuzurechnen sind!“ So machen sich diese Menschen, die Gott die Ehre rauben, bei ihrem Versuch, unter dem Vorwand der Kirche zügellose Tyrannei einzuführen, gar keine Sorge darüber, in was für Widersinnigkeit sie sich und andere verwickeln — wenn sie nur einfältigen Leuten die Meinung aufdringen, die Kirche hätte Vollmacht zu allem! Was soll aber aus den armen Gewissen werden, die eine feste Gewißheit des ewigen Lebens suchen, wenn alle Verheißungen, die darüber bestehen, allein auf Menschenurteil beruhen? Werden sie über solcher Antwort etwa zu zittern aufhören? Wie wird anderseits der Glaube dem Gespött der Gottlosen preisgegeben und bei allen verdächtig gemacht, wenn man annimmt, er müsse seine Autorität vom Menschen leihen!

1. Die Skrif put sy gesag uit God en nie uit die kerk nie

154 Maar voordat ek verder gaan, is dit die moeite werd om sekere opmerkings in verband met die gesag van die Skrif² hier in te voeg om ons gemoedere nie alleen vir die eerbiediging daarvan voor te berei nie maar om ook alle twyfel in verband daarmee uit die weg te ruim.

Wanneer dit voorts voor die hand liggend is dat dit die Woord van God is wat aan ons voorgehou word, is daar niemand met so ’n jammerlike vermetelheid dat hy dit sou waag om God sy geloofwaardigheid te ontneem as Hy spreek nie, behalwe as so ’n mens miskien ook van gewone verstand en menslikheid beroof is.

Maar aangesien daar nie meer elke dag godsprake uit die hemel aan ons gegee word nie en net die Skrif beskikbaar is as middel waardeur dit die Here behaag het om sy waarheid ter ewige gedagtenis te heilig, dra dit met reg voile gesag onder gelowiges wanneer hulle vasstel dat dit uit die hemel voortgevloei het net asof die lewende Woord van God self daarin te hoor is. Dit is inderdaad ’n waardige onderwerp wat breedvoeriger behandeling en noukeuriger oorweging verdien. Maar my lesers sal my verskoon as ek eerder in aanmerking neem wat die plan van my voorgenome taak toelaat as wat die omvang van hierdie onderwerp vereis.

’n Uiters gevaarlike dwaling het onder die meeste mense posgevat. Dit is naamlik dat die Skrif van net soveel belang is as wat met die instemming van die kerk daaraan verleen word, net asof die ewige en onskendbare waarheid van God op die oordeel van mense berus. Want tot groot bespotting van die Heilige Gees vra hulle: Wie sou nou eintlik aan ons die versekering kon gee dat dit uit God voortgekom het? Wat sou ons daarvan kon verseker dat dit ongedeerd en ongeskonde tot in ons era na 155  ons toe gekom het? Wie sou ons daarvan kon oortuig dat ons een boek eerbiedig moet aanvaar maar ’n ander uit die getalle daarvan moet skrap as die kerk nie ’n vaste reël in verband met al die boeke sou voorskryf nie? Sowel die eerbied wat aan die Skrif verskuldig is as die boeke wat onder die Skrif se inhoud gereken moet word, hang dus volgens hulle van die beslissing van die kerk af.

Terwyl hulle onder die dekmantel van die kerk ’n teuellose tirannie wil invoer, bekommer hierdie onheiliges hulle hoegenaamd nie daaroor dat hulle hulleself en ook ander in hulle ongerymdhede verstrengel nie, so lank as wat hulle die een toegewing uit die eenvoudiges kan pers, naamlik dat die kerk tot alles in staat is. Maar as dit die geval is, wat sal dan van ons arme gewetens word wat na vaste versekering van ’n ewige lewe soek, as al die beloftes wat nog in verband daarmee bestaan, op die oordeel van die mens alleen sou steun? Of sou hulle van hulle vertwyfeling en vrees afsien as hulle so ’n antwoord sou ontvang? Aan die ander kant: aan watter bespotting van goddelose mense word ons geloof nie daardeur blootgestel nie? Hoe verdag word dit nie onder almal as hulle sou glo dat die Skrif geen ander gesag het as een wat van die guns van die mens afgebedel is nie?

1. Прежде чем идти дальше, необходимо высказать некоторые соображения об авторитете Святого Писания - не только для того, чтобы настроить сердца читателей на его почитание, но и чтобы устранить у них всякое сомнение и колебание. Ведь если люди уверены, что учение, которому они следуют, есть Слово Божье, то даже самый отчаянный и дерзкий человек не посмеет отвергнуть его, не поверить ему - если только он не вовсе безумен и лишён человеческого облика. Бог не вещает с небес каждый день. Ему было угодно возвестить и запечатлеть свою окончательную истину в одном лишь Святом Писании. Верующие должны быть уверены в его небесном происхождении, чтобы принять его с полным доверием, принять так, словно они слышат речь самого Бога, исходящую из его уст. Этот предмет заслуживает более тщательного рассмотрения и изложения, но я надеюсь, что читатели простят меня, если я предпочту следовать ранее намеченному плану вместо того, чтобы сразу привести должное обоснование этого важнейшего утверждения.

Существует общепринятое, но от этого не менее пагубное заблуждение, будто Св. Писание авторитетно в той степени, в какой это признаёт за ним коллективное мнение Церкви. Как будто вечная и нерушимая божественная истина опирается на людские домыслы! При этом задают вопросы, кощунственные по отношению к Св. Духу, например, кто может подтвердить, что это учение исходит от Бога? Кто докажет, что оно дошло до нашего времени целым и неповреждённым? И кто бы сумел убедить нас безоговорочно принимать одни книги и отвергать другие, если бы Церковь не установила для этого непреложного правила?

На все эти вопросы даётся ответ, что почитание Писания и различение между каноническими книгами и апокрифами зависят от Церкви. Утверждающие это гнусные нечестивцы, заботясь лишь о непомерном возвеличивании Церкви, не замечают того абсурда, в который ввергают и самих себя, и своих приверженцев: по сути дела, они хотят доказать, будто Церковь может всё. Но если бы это было так, то что стало бы с бедными простыми людьми, ищущими твёрдой уверенности в вечной жизни? Ведь если согласиться, что данные им обетования определяются Церковью, то все они оказываются основанными на человеческой прихоти! Утешит ли простых людей такой ответ? С другой стороны, какому осмеянию и унижению подвергается наша вера, насколько сомнительной она выставляется, когда авторитет, на котором она покоится, приписывается людскому суждению!

2. Sed eiusmodi rabulae^d, vel uno Apostoli verbo pulchre refelluntur. Ecclesiam ille testatur, Prophetarum et Apostolorum fundamento sustineri [Ephes. 2. d. 20]. Si fundamentum est Ecclesiae Prophetica et Apostolica doctrina: suam huic certitudinem ante constare^e oportet, quam illa extare incipiat³. Neque est quod cavillentur, etiamsi inde primum exordium ducat Ecclesia, manere tamen dubium quae Prophetis et Apostolis sint adscribenda, nisi iudicium ipsius intercedat⁴. Nam si Christiana Ecclesia Prophetarum scriptis, et Apostolorum praedicatione initio fundata fuit, ubicunque reperietur^f ea doctrina, Ecclesiam certe praecessit eius approbatio: sine qua nunquam Ecclesia ipsa extitisset^g. Vanissimum est igitur commentum, Scripturae iudicandae potestatem esse penes Ecclesiam: ut ab huius nutu illius certitudo pendere intelligatur^{h 5}. Quare dum illam recipit, ac suffragio suo obsignat, non ex dubia aut alioqui controversaⁱ authenticam reddit: sed quia 67 veritatem esse agnoscit Dei^a sui, pro pietatis officio, nihil cunctando veneratur. Quod autem^b rogant, Unde persuadebimur a Deo fluxisse, nisi ad Ecclesiae decretum confugiamus¹? perinde est acsi quis roget, Unde discemus lucem discernere a tenebris, album a nigro, suave ab amaro? Non enim obscuriorem veritatis suae sensum ultro Scriptura prae se fert, quam coloris sui res albae ac nigrae: saporis, suaves et amarae.

2. Or tels brouillons sont assez rembarrez par un seul mot de l’Apostre: c’est en ce qu’il dit que l’Eglise est soustenue des Prophetes et Apostres (Ephes. 2:20). Si le fondement de l’Eglise est la doctrine que les Prophetes et Apostres nous ont laissée, il faut bien que ceste doctrine ait toute certitude devant que l’Eglise commence à venir en estre. Et n’est pas question icy de caviller, combien que l’Eglise prenne sa source et origine de la parole de Dieu, toutesfois qu’on sera tousjours en doute quelle doctrine sera receue comme Prophetique et Apostolique, jusque à ce que l’arrest de l’Eglise y soit entrevenu. Car si l’Eglise Chrestienne a esté de tout temps fondée sur la predication des Apostres et les livres des Prophetes, il faut bien que l’approbation de telle doctrine ait precedé l’Eglise laquelle elle a dressée, comme le fondement va devant l’edifice. C’est donques une resverie trop vaine, d’attribuer à l’Eglise puissance de juger l’Escriture, tellement qu’on se tienne à ce que les hommes auront ordonné, pour savoir que c’est de la parolle de Dieu ou non. Parquoy l’Eglise en recevant l’Escriture saincte et la signant par son suffrage, ne la rend pas authentique, comme si auparavant elle eust esté douteuse ou en different: mais pource qu’elle la cognoist estre la pure verité de son Dieu, elle la revere et honnore comme elle y est tenue par le devoir de pieté. Quant à ce que ces canailles demandent dont et comment nous serons persuadez que l’Escriture est procedée de Dieu, si nous n’avons refuge au decret de l’Eglise: c’est autant comme si aucun s’enqueroit dont nous apprendrons à discerner la clarté des tenebres, le blanc du noir, le doux de l’amer. Car l’Escriture a de quoy se faire cognoistre, voire d’un sentiment aussi notoire et infaillible comme ont les choses blanches et noires de monstrer leur couleur, et les choses douces et ameres de monstrer leur saveur.

2. But such cavillers are completely refuted even by one word of the Apostle. He testifies that the church is “built upon the foundation of the apostles and prophets.”¹²³ If the doctrine of the prophets and apostles be the foundation of the Church, it must have been certain, antecedently to the existence of the Church. Nor is there any foundation for this cavil, that though the Church derive its origin from the Scriptures, yet it remains doubtful what writings are to be ascribed to the prophets and apostles, unless it be determined by the Church. For if the Christian Church has been from the beginning founded on the writings of the prophets and the preaching of the apostles, wherever that doctrine is found, the approbation of it has certainly preceded the formation of the Church; since without it the Church itself had never existed. It is a very false notion, therefore, that the power of judging of the Scripture belongs to the Church, so as to make the certainty of it dependent on the Church's will. Wherefore, when the Church receives it, and seals it with her suffrage, she does not authenticate a thing otherwise dubious or controvertible; but, knowing it to be the truth of her God, performs a duty of piety, by treating it with immediate veneration. But, with regard to the question, How shall we be persuaded of its divine 77 original, unless we have recourse to the decree of the Church? this is just as if any one should inquire, How shall we learn to distinguish light from darkness, white from black, sweet from bitter? For the Scripture exhibits as clear evidence of its truth, as white and black things do of their colour, or sweet and bitter things of their taste.

2. Another reply to the objection drawn from the words of the Apostle Paul. Solution of the difficulties started by opponents. A second objection refuted.

These ravings are admirably refuted by a single expression of an apostle. Paul testifies that the Church is “built on the foundation of the apostles and prophets,” (Eph. 2:20). If the doctrine of the apostles and prophets is the foundation of the Church, the former must have had its certainty before the latter began to exist. Nor is there any room for the cavil, that though the Church derives her first beginning from thence, it still remains doubtful what writings are to be attributed to the apostles and prophets, until her Judgment is interposed. For if the Christian Church was founded at first on the writings of the prophets, and the preaching of the apostles, that doctrine, wheresoever it may be found, was certainly ascertained and sanctioned antecedently to the Church, since, but for this, the Church herself never could have existed.¹ Nothings therefore can be more absurd than the fiction, that the power of judging Scripture is in the Church, and that on her nod its certainty depends. When the Church receives it, and gives it the stamp of her authority, she does not make that authentic which was otherwise doubtful or controverted but, acknowledging it as the truth of God, she, as in duty bounds shows her reverence by an unhesitating assent. As to the question, How shall we be persuaded that it came from God without recurring to a decree of the Church? it is just the same as if it were asked, How shall we learn to distinguish light from darkness, white from black, sweet from bitter? Scripture bears upon the face of it as clear evidence of its truth, as white and black do of their colour, sweet and bitter of their taste.

2. Maar dergelijke zwetsers worden reeds door een woord van de apostel (Ef. 2:20) keurig weerlegd. Hij betuigt, dat de kerk gedragen wordt door het fundament der profeten en apostelen. Indien het fundament der kerk de profetische en apostolische leer is, dan moet deze haar zekerheid vast hebben staan, voordat de kerk haar bestaan aanvangt. En zij moeten hier niet spottenderwijs tegen inbrengen, dat ook al neemt de kerk van daar haar eerste begin, het toch twijfelachtig blijft, wat aan de profeten en apostelen moet worden toegeschreven, indien haar oordeel niet tussenbeide komt. Want indien de Christelijke kerk in haar begin op de geschriften der profeten en de prediking der apostelen gegrondvest is geweest, zo is, waar die leer ook gevonden wordt, haar erkenning ongetwijfeld aan de kerk voorafgegaan, want zonder die erkenning zou de kerk zelf nooit bestaan hebben. Het is dus een door en door ijdel verzinsel, dat de macht om over de Schrift te oordelen berust bij de kerk, zodat van haar wil de zekerheid der Schrift gerekend zou worden af te hangen. Daarom wanneer de kerk haar aanvaardt en met haar oordeel verzegelt, maakt zij haar niet van twijfelachtig of in andere opzichten betwistbaar tot betrouwbaar; maar omdat zij erkent, dat de Schrift de waarheid van haar God is, vereert zij haar zonder dralen, gelijk de plicht van haar vroomheid haar voorschrijft. Wanneer ze echter vragen: waardoor zullen wij overtuigd worden, dat de Schrift van God is voortgekomen, indien wij niet onze toevlucht nemen tot een besluit der kerk ?, dan is dat evenzo, alsof men zou vragen, waardoor zullen wij het licht leren onderscheiden van de duisternis, wit van zwart, zoet van bitter? Want de Schrift biedt vanzelf een even duidelijk besef van haar waarheid aan als witte en zwarte dingen van hun kleur, zoete en bittere van hun smaak.

2. Die Kirche ist selbst auf die Schrift gegründet

Aber solche Spitzfindigkeiten widerlegt ein einziges Wort des Apostels. Er bezeugt, daß die Kirche erbaut ist auf dem Grunde der Propheten und Apostel (Eph. 2,20). Wenn nun die Lehre der Propheten und Apostel das Fundament der Kirche ist, so muß sie schon eher Autorität haben, als die Kirche überhaupt da ist. Nichtig ist auch der törichte Einwand, es sei, obwohl die Kirche ihren Ausgang von dieser Lehre genommen habe, doch immer noch ungewiß, welche Schriften denn nun den Propheten und Aposteln zuzuschreiben wären, wenn nicht hier das Urteil der Kirche eintrete. Denn wenn die christliche Kirche im Anfang auf die Schriften der Propheten und die Botschaft der Apostel gegründet wurde, so ging die Anerkennung dieser Lehre, ohne welche die Kirche nie entstanden wäre, doch sicherlich dem Dasein der Kirche vorauf. Deshalb ist es leere Menschensatzung, wenn man sagt, die Vollmacht 24 zur Beurteilung der Schrift liege bei der Kirche, so daß von ihrer Zustimmung die Gewißheit der Schrift abhinge. Denn wenn es zu solcher Anerkennung (durch die Kirche) kommt, so bedeutet das nicht, daß die Kirche die Schrift, als wäre sie zuvor zweifelhaft und strittig, erst glaubwürdig mache. Es geschieht doch im Gegenteil, weil die Kirche hier die Wahrheit ihres Gottes erkennt und ihr deshalb, wie es Pflicht der Frömmigkeit ist, unbedenklich Verehrung entgegenbringt! Wenn man daher fragt: „Woher sollen wir denn die Überzeugung haben, die Schrift komme von Gott her zu uns, wenn wir nicht zum Urteil der Kirche unsere Zuflucht nehmen?“, so ist das genau so, als wenn jemand fragte: „Woher sollen wir denn Licht und Finsternis, Weiß und Schwarz, Süß und Bitter unterscheiden lernen?“ Denn die Wahrheit der Schrift erweist sich ganz von selbst und ist darum nicht weniger deutlich als die Farbe an einem weißen oder schwarzen, der Geschmack an einem süßen oder bitteren Ding!

2. Die kerk kan self nie sonder die Skrif bestaan nie

Maar ons kan sulke knoeiers pragtig met net een enkele woord van die apostel weerspreek. Hy getuig dat die kerk op die fondament van die profete en die apostels steun.³ As die profetiese en apostoliese leer dan die grondslae van die kerk is, dan moet die sekerheid van die leer bestaan het nog voordat die kerk ontstaan het.⁴ En daar is geen rede waarom hulle die drogrede hoef te gebruik dat, selfs al sou die kerk sy oorsprong daaruit put, daar nogtans twyfel sou bestaan oor wat aan die profete en die apostels toegeskrywe moes word, behalwe as die oordeel van die kerk tussenbeide tree nie.⁵ Want as die Christelike kerk in die begin op die skrifte van die profete en die prediking van die apostels gegrond is, dan het die goedkeuring van die leer, waar dit ook al te vinde is, sekerlik aan die kerk voorafgegaan. Daarsonder sou die kerk nooit bestaan het nie. Dit is dus ’n hoogs ydele verdigsel dat die bevoegdheid om die Skrif te beoordeel in die hande van die kerk berus sodat die 156 afleiding gemaak sou kon word dat die sekerheid oor die leer van die goeddunke van die kerk afhang.⁶

Wanneer die kerk die leer aanneem en met sy instemming beseël, maak die kerk dit nie geloofwaardig asof dit eers twyfelagtig en onseker was nie; maar omdat die kerk dit as die waarheid van sy God erken, eerbiedig hy dit sonder aarseling vanweë die plig van sy godsvrug.

Maar hulle vra: “Uit watter bron sal ons dan daarvan oortuig kan word dat die Skrif van God afkomstig is as ons nie ons toevlug tot die beslissing van die kerk neem nie?”⁷ Dit is net soos wanneer iemand sou vra: “Waaruit sal ons leer dat lig van duisternis verskil of wit van swart of soet van bitter?” Die Skrif dra immers inherent ’n aanvoeling van eie waarheid wat net so duidelik is as wat wit en swart ’n eienskap van kleur en soet en bitter van smaak is.

2. Вся эта путаница в значительной мере пошла от неверного толкования одной фразы апостола Павла, сказавшего, что Церковь утверждена «на основании Апостолов и пророков» (Эф 2:20). Но если основанием Церкви служит учение Апостолов и пророков, то приходится признать, что это учение было истинным ещё до рождения Церкви. И незачем вдаваться здесь в софистические ухищрения: дескать, хотя Церковь имеет своим истоком и началом Слово Божье, тем не менее апостольское и пророческое происхождение всякого конкретного учения может быть удостоверено только суждением Церкви. Ведь если христианская Церковь с самого начала всегда основывалась на проповеди Апостолов и книгах пророков, то отсюда следует, что истинность этого учения предшествует воздвигнутой на его основании Церкви, как фундамент предшествует зданию. Таким образом, приписывать Церкви право судить о Писании, словно людям дано решать, что есть Слово Божье, а что - нет, является безумной фантазией. Церковь почитает Св. Писание не потому, что своим одобрением утверждает его подлинность - будто бы до того она была сомнительной! - а потому, что знает: Писание есть чистая божественная истина, которую следует чтить по долгу благочестия.

Что же касается вопроса, который задают эти канальи, откуда, мол, нам известно, что Писание исходит от Бога, если мы лишены соответствующего удостоверения со стороны Церкви? - то вопрос этот подобен вопросу о том, откуда у нас умение отличать свет от тьмы, белое от чёрного, сладкое от горького? Ибо Писание познаётся столь же непосредственным и непогрешимым ощущением, как познаются белый и чёрный цвет, сладкий и горький вкус.

3. | Scio equidem vulgo citari Augustini sententiam, ubi se Evangelio crediturum negat nisi Ecclesiae ipsum moveret authoritas [Locus est contra epistolam fundamentalem, cap. 5.]². Sed quam perperam et calumniose citetur in eum sensum, ex contextu facile est deprehendere. Negotium illi erat cum Manichaeis, qui absque controversia credi sibi volebant, quum veritatem se habere pollicerentur, non ostenderent. Quia vero ut Manichaeo suo fidem astruerent, obtendebant Evangelium, rogat quidnam facturi sint si in hominem incidant qui ne Evangelio quidem credat: quo genere persuasionis eum sint in suam sententiam adducturi. Postea subiicit, Ego vero non crederem Evangelio, etc. significans se, quum alienus esset a fide, non aliter potuisse adduci ut Evangelium amplecteretur pro certa Dei veritate, quam Ecclesiae authoritate victum^c. Et quid mirum, siquis nondum Christo cognito, hominum respectum habeat? Non ergo illic docet Augustinus fundatam esse piorum fidem in Ecclesiae authoritate: nec Evangelii certitudinem inde pendere intelligit: verum simpliciter nullam fore Evangelii certitudinem infidelibus, ut inde Christo lucrifiant, nisi Ecclesiae consensus eos impellat. Atque id paulo post^d non obscure confirmat, ita loquendo, Quum ego laudavero quod credo, et quod credis^e irrisero, quid putas nobis esse iudicandum, quidve faciendum, nisi ut eos relinquamus qui nos invitant certa cognoscere, et postea imperant ut incerta credamus: et eos sequamur qui nos invitant prius credere quod nondum valemus intueri, ut ipsa fide valentiores facti, quod credimus intelligere 68 mereamur^a: non iam hominibus, sed ipso Deo intrinsecus mentem nostram firmante atque illuminante [Eiusdem libri cap. 14.^b]¹? Haec certe sunt Augustini verba: ex quibus cuivis colligere promptum est, non hanc sancto viro fuisse mentem, ut fidem quam Scripturis habemus, a nutu arbitriove Ecclesiae suspenderet: sed tantum ut indicaret quod nos quoque verum fatemur, eos qui nondum Spiritu Dei sunt illuminati, Ecclesiae reverentia ad docilitatem induci, ut Christi fidem ex Evangelio discere sustineant: atque ita hoc modo Ecclesiae authoritatem isagogen esse qua ad fidem Evangelii praeparamur^c. Nam, ut videmus, piorum certitudinem longe alio fundamento vult esse suffultam^d. Alioqui non nego quin saepe Manichaeos Ecclesiae universae consensu urgeat, dum Scripturam, quam illi repudiabant, vult approbare. Unde illa adversus Faustum^e [Lib. 32.]² exprobratio: quod se Evangelicae veritati non subdat, tam fundatae, tam stabilitae, tanta gloria diffamatae, et a tempore Apostolorum per certas successiones commendatae. Sed nusquam eo spectat, ut pendere doceat quam Scripturis authoritatem deferimus, ab hominum definitione aut decreto: tantum, quod in causa plurimum valebat, universale Ecclesiae iudicium profert, in quo adversariis^f erat superior^g. Siquis pleniorem huius approbationem desiderat, libellum eius legat De utilitate credendi³: ubi reperiet, non aliam credendi facilitatem ab ipso commendari^h nisiⁱ quae nobis aditum modo praebeat, sitque opportunum inquirendi exordium, ut ipse loquitur: non tamen in opinione acquiescendum esse, sed certa et solida veritate nitendum.

3. Je say bien qu’on a accoustumé d’alleguer le dire de S. Augustin, qu’il ne croiroit pas en l’Evangile, si l’authorité de l’Eglise ne l’y esmouvoit:¹⁰ mais par le fil du texte il est aisé d’appercevoir combien telle application est sotte et perverse. Ce sainct docteur avoit à combattre contre les Manichéens, lesquels vouloyent que sans contredit on adjoustast foy à tous leurs songes: pource qu’ils protestoyent d’avoir la verité, sans toutesfois en rien monstrer. Au reste, d’autant que pour eslever et establir leur maistre Manichée ils pretendoyent ce nom d’Evangile, sainct Augustin leur demande, si d’aventure ils avoyent affaire à un homme qui ne creut pas mesme à l’Evangile, comment ils s’y porteroyent, et de quelle façon de persuader ils useroyent pour l’attirer en accord.¹¹ Puis adjouste, Quant à moy, je ne croiroye point à l’Evangile sans estre incité par l’authorité de l’Eglise: en quoy il signifie que du temps qu’il estoit encores payen et estrangé de la foy, il n’eust peu estre amené à ceste raison d’embrasser l’Evangile pour certaine verité de Dieu, sinon qu’il eust esté vaincu par l’authorité de l’Eglise, que c’estoit une doctrine à laquelle on ne pouvoit faillir d’adjouster foy. Or ce n’est point de merveilles si quelcun n’ayant point encores cogneu Jesus Christ, a regard aux hommes pour s’y amuser. Sainct Augustin donques n’afferme pas que la foy des enfans de Dieu soit fondée en l’authorité de l’Eglise, et n’entend pas que la certitude de l’Evangile en depende: mais seulement il veut dire que les incredules ne se pourront asseurer pour estre gaignez à Jesus Christ, si le consentement de l’Eglise ne les y pousse: ce qu’il conferme un peu auparavant, parlant ainsi, Quand j’auray loué ce que je croy, et me seray moqué de ce que vous croyez, Manichées: que penses-tu que nous devions juger ou faire, sinon de laisser ceux qui nous convient à cognoistre choses certaines, et puis commandent qu’on acquiesce à ce qui est incertain? et plustost que nous suivions ceux qui nous exhortent à croire devant toutes choses ce que ne pouvons encores comprendre, à fin qu’estans fortifiez par foy, nous entendions à la fin ce qu’aurons creu (Col. 1)? Et ce non point par le moyen des hommes: mais entant que Dieu confermera et illuminera noz ames au dedans. Voila les propres mots de sainct Augustin, dont il appert clairement, que jamais il ne pensa à vouloir assubjettir nostre foy à l’appetit des hommes, la destournant du seul fondement qu’elle a en l’Escriture: mais seulement a voulu monstrer, que ceux qui ne sont encores illuminez de l’Esprit de Dieu, sont induits par la reverence de l’Eglise à quelque docilité, pour souffrir qu’on leur annonce Jesus Christ par l’Evangile: et ainsi que l’authorité de l’Eglise est comme une entrée pour amener les ignorans ou les preparer à la foy de l’Evangile. Ce que nous confessons estre vray. Et de fait nous voyons que sainct Augustin requiert bien une autre fermeté en la foy, que celle qu’on prendrait de la determination des hommes. Je ne nie pas au reste, qu’il n’objecte souvent l’authorité de l’Eglise aux Manichéens,¹² voulant approuver la verité de l’Escriture, laquelle iceux rejettoyent: à quoy tend le reproche qu’il fait à Fauste, un de leur secte, à savoir qu’il ne s’assujettit point à la verité Evangelique tant bien fondée et establie, tant renommée, et acertenée, et receue par continuelle succession depuis le temps des Apostres, mais il ne pretend nulle part en façon que ce soit, que la reverence que nous portons à l’Escriture depende du vouloir ou jugement des hommes: seulement il allegue le jugement universel de l’Eglise, pour monstrer l’authorité qu’a tousjours eu la parolle de Dieu. Si quelcun en desire plus ample declaration, qu’il lise le traité qu’il a fait De l’utilité de croire: où il trouvera qu’il ne nous commande pas d’estre credules, ou aisez à recevoir ce qui nous est enseigné des hommes, sinon pour nous donner quelque entrée à venir plus loin, et nous enquerir plus à plein: comme luy-mesme en parle. Au reste, il ne veut pas qu’on se tienne à l’opinion qu’on aura conceue: mais qu’on soit appuyé sur une certaine et ferme cognoissance de la verité.

3. I know, indeed, that they commonly cite the opinion of Augustine, where he says, “that he would not believe the Gospel unless he were influenced by the authority of the Church.”¹²⁴ But how falsely and unfairly this is cited in support of such a notion, it is easy to discover from the context. He was in that contending with the Manichees, who wished to be credited, without any controversy, when they affirmed the truth to be on their side, but never proved it. Now, as they made the authority of the Gospel a pretext in order to establish the credit of their Manichæus, he inquires what they would do if they met with a man who did not believe the Gospel; with what kind of persuasion they would convert him to their opinion. He afterwards adds, “Indeed, I would not give credit to the Gospel,” &c., intending, that he himself, when an alien from the faith, could not be prevailed on to embrace the Gospel as the certain truth of God, till he was convinced by the authority of the Church. And is it surprising that any one, yet destitute of the knowledge of Christ, should pay a respect to men? Augustine, therefore, does not there maintain that the faith of the pious is founded on the authority of the Church, nor does he mean that the certainty of the Gospel depends on it; but simply, that unbelievers would have no assurance of the truth of the Gospel, that would win them to Christ, unless they were influenced by the consent of the Church. And a little before, he clearly confirms it in these words: “When I shall have commended my own creed, and derided yours, what judgment, think you, ought we to form, what conduct ought we to pursue, but to forsake those who invite us to acknowledge things that are certain, and afterwards command us to believe things that are uncertain; and to follow those who invite us first to believe what we cannot yet clearly see, that, being strengthened by faith, we may acquire an understanding of what we believe; our mind being now internally strengthened and illuminated, not by men, but by God himself?” These are the express words of Augustine; whence the inference is obvious to every one, that this holy man did not design to suspend our faith in the Scriptures on the arbitrary decision of the Church, but only to show (what we all confess to be true) that they who 78 are yet unilluminated by the Spirit of God, are, by a reverence for the Church, brought to such a docility as to submit to learn the faith of Christ from the Gospel; and that thus the authority of the Church is an introduction to prepare us for the faith of the Gospel. For we see that he will have the certainty of the pious to rest on a very different foundation. Otherwise I do not deny his frequently urging on the Manichees the universal consent of the Church, with a view to prove the truth of the Scripture, which they rejected. Whence his rebuke of Faustus, “for not submitting to the truth of the Gospel, so founded, so established, so gloriously celebrated, and delivered through certain successions from the apostolic age.” But he nowhere insinuates that the authority which we attribute to the Scripture depends on the definitions or decrees of men: he only produces the universal judgment of the Church, which was very useful to his argument, and gave him an advantage over his adversaries. If any one desire a fuller proof of this, let him read his treatise “Of the Advantage of Believing;” where he will find, that he recommends no other facility of believing, than such as may afford us an introduction, and be a proper beginning of inquiry, as he expresses himself; yet that we should not be satisfied with mere opinion, but rest upon certain and solid truth.

3. A third objection founded on a sentiment of Augustine considered.

I am aware it is usual to quote a sentence of Augustine in which 70he says that he would not believe the gospel, were he not moved by the authority of the Church (Aug. Cont. Epist. Fundament. c. 5). But it is easy to discover from the context, how inaccurate and unfair it is to give it such a meaning. He was reasoning against the Manichees, who insisted on being implicitly believed, alleging that they had the truth, though they did not show they had. But as they pretended to appeal to the gospel in support of Manes, he asks what they would do if they fell in with a man who did not even believe the gospel—what kind of argument they would use to bring him over to their opinion. He afterwards adds, “But I would not believe the gospel,” &c.; meaning, that were he a stranger to the faith, the only thing which could induce him to embrace the gospel would be the authority of the Church. And is it any thing wonderful, that one who does not know Christ should pay respect to men?

Augustine, therefore, does not here say that the faith of the godly is founded on the authority of the Church; nor does he mean that the certainty of the gospel depends upon it; he merely says that unbelievers would have no certainty of the gospel, so as thereby to win Christ, were they not influenced by the consent of the Church. And he clearly shows this to be his meaning, by thus expressing himself a little before: “When I have praised my own creed, and ridiculed yours, who do you suppose is to judge between us; or what more is to be done than to quit those who, inviting us to certainty, afterwards command us to believe uncertainty, and follow those who invite us, in the first instance, to believe what we are not yet able to comprehend, that waxing stronger through faith itself, we may become able to understand what we believe—no longer men, but God himself internally strengthening and illuminating our minds? These unquestionably are the words of Augustine (August. Cont. Epist. Fundament. cap. 4); and the obvious inference from them is, that this holy man had no intention to suspend our faith in Scripture on the nod or decision of the Church,¹ but only to intimate (what we too admit to be true) that those who are not yet enlightened by the Spirit of God, become teachable by reverence for the Church, and thus submit to learn the faith of Christ from the gospel. In this way, though the authority of the Church leads us on, and prepares us to believe in the gospel, it is plain that Augustine would have the certainty of the godly to rest on a very different foundation.²

At the same time, I deny not that he often presses the Manichees with the consent of the whole Church, while arguing in support of 71the Scriptures, which they rejected. Hence he upbraids Faustus (lib. 32) for not submitting to evangelical truth—truth so well founded, so firmly established, so gloriously renowned, and handed down by sure succession from the days of the apostles. But he nowhere insinuates that the authority which we give to the Scriptures depends on the definitions or devices of men. He only brings forward the universal Judgment of the Church, as a point most pertinent to the cause, and one, moreover, in which he had the advantage of his opponents. Any one who desires to see this more fully proved may read his short treatises, De Utilitate Credendi (The Advantages of Believing), where it will be found that the only facility of believing which he recommends is that which affords an introduction, and forms a fit commencement to inquiry;while he declares that we ought not to be satisfied with opinion, but to strive after substantial truth.

3. Ik weet wel, dat men gewoonlijk aanhaalt een uitspraak van Augustinus, waarin hij zegt, dat hij het evangelie niet zou geloven, indien het gezag der kerk hem daartoe niet bewoog¹. Maar hoe verkeerd en lasterlijk deze uitspraak aangehaald wordt in die zin, kan men gemakkelijk uit de samenhang opmaken. Hij had te doen met de Manicheërs, die wilden dat men hun zonder tegenspraak geloof zou schenken, daar zij toezegden, dat zij de waarheid hadden, maar het niet bewezen. Omdat ze echter, om hun leermeester Manichaeus geloofwaardig te maken, het evangelie voorhielden, vraagt hij, wat ze zouden doen, wanneer ze iemand aantroffen, die zelfs het evangelie niet geloofde, en met wat voor soort van overreding zij hem tot hun mening zouden overhalen. En dan voegt hij daaraan toe: ik althans zou het evangelie niet geloven, enz., daarmee te kennen gevend, dat hij, toen hij nog vreemd was aan het geloof, op geen andere wijze er toe gebracht had kunnen worden om het evangelie te omhelzen als de vaste waarheid Gods, dan overwonnen door het gezag der kerk. En wat wonder is het, indien iemand, die Christus nog niet heeft leren kennen, acht slaat op mensen? Augustinus leert op die plaats dus niet, dat het geloof der vromen gegrondvest is op het gezag der kerk, en verstaat het niet zo, dat de zekerheid van het evangelie daarvan afhangt; maar hij zegt eenvoudig, dat de ongelovigen geen zekerheid zouden hebben van het evangelie, om daardoor gewonnen te worden voor Christus, indien het eenparig gevoelen der kerk hen niet aandreef. En dit bevestigt hij een weinig te voren² duidelijk, door aldus te spreken: "Wanneer ik prijs, wat ik geloof, en lach om wat gij gelooft, wat meent gij dan dat wij anders moeten oordelen of doen dan dat wij hen verlaten, die ons uitnodigen vaste dingen te leren kennen, maar ons later bevelen onvaste te geloven; en dat wij hen volgen, die ons uitnodigen eerst te geloven, wat wij nog niet vermogen te aanschouwen, opdat wij, juist door het geloof krachtiger geworden, waardig worden te verstaan, wat wij geloven, doordat niet meer mensen, maar God zelf inwendig onze geest versterkt en verlicht?" Dit zijn althans de woorden van Augustinus, waaruit ieder in staat is op te maken, dat de heilige man niet deze bedoeling heeft gehad, om het geloof, dat wij in de Schriften stellen, afhankelijk te maken van de willekeur en het oordeel der kerk, maar slechts om aan te duiden wat ook wij voor waar houden dat zij, die nog niet door Gods Geest zijn verlicht, door de eerbied voor de kerk tot leerzaamheid gebracht worden, zodat zij er toe besluiten om het geloof in Christus uit het evangelie te leren, en dat op deze wijze het gezag der kerk de inleiding is, waartoe wij tot het geloof in het evangelie worden voorbereid. Want, zoals wij zien, hij wil, dat de zekerheid der vromen op een geheel ander fundament rust. Overigens ontken ik niet, dat hij dikwijls de Manicheërs met de overeenstemming der ganse kerk in het nauw brengt, wanneer hij de waarheid der Schrift, die zij verwierpen, wil bewijzen. Vandaar dat verwijt tegenover Faustus³ : dat hij zich niet onderwerpt aan de evangelische waarheid, die zo wel gegrondvest, zo stevig bevestigd, door zo grote roem bekend geworden en van de tijd der apostelen af door vaste opvolging aanbevolen is. Maar nergens bedoelt hij te leren, dat het gezag, dat wij aan de Schriften toekennen, afhangt van de bepaling of het besluit van mensen: hij brengt slechts, wat in deze zaak van zeer veel kracht was, het algemeen oordeel der kerk te berde, en daarin was hij de meerdere zijner tegenstanders. Indien iemand een vollediger bewijs hiervan begeert, dan leze hij zijn geschrift "Over het nut des geloofs"; daar zal hij vinden, dat hij geen andere vergemakkelijking in het geloven aanbeveelt, dan slechts zulk een, die ons een toegang verschaft, en een geschikt beginpunt is tot onderzoek, zoals hij zelf zegt; maar dat men niet moet berusten in een mening, maar moet steunen op de vaste en stevige waarheid.

3. Auch Augustin kann nicht zum Gegenbeweis angeführt werden

Ich weiß wohl, daß man hier nun allgemein einen Ausspruch Augustins anführt, der gesagt hat, er würde dem Evangelium nicht Glauben schenken, wenn ihn die Autorität der Kirche nicht dazu bewegte. (Gegen den Grundbrief der Manichäer, Kap. 5). Es ist aber aus dem Zusammenhang sehr leicht zu erweisen, wie verkehrt und trügerisch man diese Stelle auslegt, wenn man ihr die oben ausgeführte Meinung unterschiebt. Augustin hatte es mit den Manichäern zu tun, welche widerspruchslosen Glauben für sich verlangten, weil sie behaupteten, die Wahrheit zu besitzen. Einen Beweis dafür blieben sie jedoch schuldig. Um ihrem Manichäus (Mani) die Glaubwürdigkeit zu sichern, beriefen sie sich auf das Evangelium. Und deshalb fragt sie nun Augustin, was sie denn machen wollten, wenn ihnen einmal jemand begegnete, der nicht einmal an das Evangelium glaube, auf welche Art sie denn den zu ihrer Anschauung führen wollten! Und dann fährt er fort: „Ich meinerseits würde dem Evangelium gar nicht glauben, wenn ...“. Damit will er sagen: als ich vom Glauben noch nichts wußte, konnte ich nur dadurch zur Anerkennung und Annahme des Evangeliums als gewisser Wahrheit Gottes kommen, daß ich von der Autorität der Kirche überwunden wurde! Was ist auch daran Verwunderliches, daß jemand, der Christus noch gar nicht kennt, auf Menschen achtet? Deshalb lehrt Augustin hier nicht, der Glaube der Frommen sei auf die Autorität der Kirche gegründet, er will auch nicht sagen, die Gewißheit des Evangeliums hänge davon ab. Er behauptet bloß, daß die Ungläubigen nicht zur Gewißheit des Evangeliums kommen und dadurch für Christus gewonnen würden, wenn sie nicht die einhellige Überzeugung der Kirche in diese Richtung wiese. Das bestätigt er kurz darauf, wenn er sagt: „Wenn ich lobe, was ich glaube, und verlache, was du glaubst, was ist dann über uns zu sagen, was sollen wir dann tun? Bleibt uns etwas anderes, als die zu verlassen, die uns zuerst einladen, Gewisses zu erkennen — und dann doch gebieten, Ungewisses zu glauben? Müssen wir uns nicht statt dessen denen zuwenden, die uns zuerst einladen, zu glauben, was wir noch nicht zu schauen vermögen, damit wir, durch den Glauben selbst kräftiger geworden, dann auch gewürdigt werden, zu erkennen, was wir glauben, da wir es ja nun nicht mehr mit Menschen zu tun haben, sondern Gott selbst unsern Geist innerlich festigt und erleuchtet?“ (Im gleichen Buche, Kap. 14). Das sind tatsächlich Augustins Worte; daraus kann sich nun jeder das Urteil bilden, daß der heilige Mann nicht die Absicht gehabt hat, unseren Glauben gegenüber der Schrift von der Meinung und dem Gutdünken der Kirche abhängig zu machen. Er wollte bloß zeigen, was auch wir als wahr anerkennen, nämlich daß die, welche vom Geiste Gottes noch nicht erleuchtet sind, von der Achtung vor der Kirche zum Aufmerken bewogen werden, um den Glauben an Christus aus dem Evangelium zu lernen. Die Autorität der Kirche ist insofern eine Einführung, durch die wir zum Glauben an das Evangelium vorbereitet werden. Denn die (eigentliche) Gewißheit der Frommen will, wie wir sahen, 25 auf einem ganz anderen Fundament ruhen. Ich leugne übrigens nicht, daß Augustin häufig den Manichaern mit dem einhelligen Zeugnis der Kirche zusetzt. Das tut er dann, wenn er die Heilige Schrift, welche sie verwarfen, ihnen gegenüber verteidigen will. Daher schilt er den Faustus, daß er sich der Wahrheit des Evangeliums (veritas evangelica) nicht unterwirft, die doch so gegründet, so gefestigt, mit soviel Herrlichkeit gekrönt sei und sich seit der Zeit der Apostel in fester Folge fortpflanze. Aber nirgendwo gibt er seinen Worten den Sinn, als ob die Autorität, die wir der Schrift beimessen, von menschlicher Lehrsatzung oder Bestimmung abhinge. Er führt nur, was in dieser Sache viel bedeutete, das einhellige Urteil der Kirche an, mit welchem er den Gegnern überlegen war. Sucht jemand hierfür einen weiteren Beweis, so möge er sein Buch „Vom Nutzen des Glaubens“ lesen. Dort wird er finden, daß er solcher Unterweisung durch Menschen nicht etwa die Möglichkeit zuschreibt, den Glauben zu erleichtern, sondern in ihr bloß einen Zugang sieht, der uns bereitet ist, oder einen willkommenen Anfang der Nachforschung, wie er sich selber ausdrückt. Nicht aber darf man es nach ihm bei der bloßen Annahme bewenden lassen, sondern man muß sich auf gewisse und zuverlässige Wahrheit stützen.

3. Augustinus se getuienis weerspreek nie hierdie uitgangspunt nie

Ek weet wel dat die opvatting van Augustinus gewoonlik aangehaal  word waar hy verklaar dat hy nie in die evangelie sou geglo het as die kerk se gesag hom nie daartoe beïnvloed het nie.⁸ Maar ons kan maklik uit die verband aflei hoe verkeerd en lasterlik sy opvatting ter ondersteuning van hierdie gevoel aangehaal word. Hy het met die Manicheërs⁹ te doen gehad, wat wou hê dat die mense hulle sonder twyfel moes glo, aangesien hulle wel voorgehou het dat hulle die waarheid het, maar dit nie bewys het nie. Maar omdat hulle die evangelie voorgehou het om hulle leermeester Manichaeus geloofwaardig te maak, het Augustinus hulle gevra wat hulle sou doen as hulle op iemand sou afkom wat selfs nie in die evangelie sou glo nie; met watter vorm van oorreding sou hulle hom dan na hulle opvatting kon oorhaal? Daarna voeg hy by: “Ek sou nie in die evangelie geglo het nie,” ensovoorts. Hy dui daarmee aan 157 dat hy, toe hy nog nie die geloof geken het nie, op geen ander wyse daartoe beweeg kon word om die evangelie as sekere waarheid van God aan te neem as hy nie deur die gesag van die kerk daarvoor gewen is nie. En wat is nou verbasend daaraan as iemand aan wie Christus nog nie bekend is nie, sy oë op mense vestig?

Augustinus leer daar dus nie dat die geloof van godvrugtige mense in die gesag van die kerk gegrond is nie. Hy bedoel ook nie dat die sekerheid van die evangelie daarvan afhanklik is nie, maar doodeenvoudig net dat die ongelowiges geen sekerheid oor die evangelie sou gehad het om na aanleiding daarvan vir Christus ’n aanwins te word as die eenstemmigheid van die kerk hulle nie daartoe sou beïnvloed nie. ’n Rukkie later¹⁰ bevestig hy dit baie duidelik wanneer hy sê: “Wanneer ek my geloof aanprys en joue bespotlik maak, wat, meen jy, moet ons in so ’n geval oordeel of doen? Wat kan ons anders doen as om die mense te verlaat wat ons uitnooi om dinge wat seker is, te leer ken en ons daarna beveel om dinge wat onseker is, te glo? Laat ons dan die mense volg wat ons uitnooi om eers te glo in iets wat ons nog nie kan sien nie, sodat ons juis deur ons geloof gesterk, waardig word om te begryp wat ons glo, wanneer nie meer die mens nie maar God self ons verstand innerlik versterk en verlig.”¹¹

Dit is inderdaad Augustinus se woorde. Daaruit kan enigiemand gemaklik aflei dat dit nie die heilige man se bedoeling was om die geloof wat ons in die Skrif het, van die goeddunke of oordeel van die kerk afhanklik te maak nie. Dit was slegs maar sy bedoeling om aan te dui, soos ons ook waaragtig bely, dat mense wat nog nie deur die Gees van God verlig is nie, uit eerbied vir die kerk ontvanklik gemaak word om die geloof in Christus uit die evangelie te leer en dat die gesag van die kerk dus ’n inleiding is om ons vir die geloof in die evangelie voor te berei. Want soos ons sien, is sy bedoeling dat die sekerheid van godvrugtige mense op ’n gans ander fondament steun. Origens ontken ek nie dat hy die Manicheërs dikwels met die eenstemmigheid van die hele kerk konfronteer wanneer hy die Skrif wat hulle verwerp het, wil handhaaf nie. Vandaar dan sy verwyt teen Faustus¹² omdat hy hom nie aan die waarheid van die evangelie onderwerp nie, hoewel dit so gegrond, so bestendig, met so ’n groot heerlikheid oral bekend en sedert die tyd van die apostels deur ’n vaste reeks geestelikes aangeprys is.¹³

158 Maar sy bedoeling is nêrens om ons te leer dat die gesag wat ons aan die Skrifte toeken, van die voorskrif of beslissing van die mens afhanklik is nie. Hy bring slegs die algemene oordeel van die kerk na vore, omdat dit in die saak die grootste gewig gedra het; daarin was hy ook sy teenstanders se meerdere.

As iemand ’n vollediger bewys hiervan verlang, moet hy sy boekie in verband met die nut van die geloof lees.¹⁴ Daarin sal hy vind dat hy so ’n bereidwilligheid om te glo aanbeveel dat dit slegs vir ons ’n toegang kan bied en ’n geskikte begin vir ons ondersoek kan wees, soos hy self sê dat ons tog nie in die opvatting van ’n mens moet berus nie, maar op die vaste en onwrikbare waarheid moet steun.

3. Мне хорошо известно, что здесь обыкновенно ссылаются на слова св. Августина о том, что он не уверовал бы в Евангелие, если бы его к тому не побудил авторитет Церкви. Но из контекста легко увидеть, сколь нелепа и недобросовестна эта ссылка. Святой учитель был вынужден бороться против манихейцев, требовавших безоговорочной веры во все их измышления. Между тем они выступали против истины, ничем не доказывая своих утверждений. Кроме того, они, желая возвеличить своего учителя Мани, называли его проповедь «Евангелием». В ответ на это св. Августин задавал вопрос: если им придётся случайно столкнуться с человеком, не верящим в подлинное Евангелие, то как они себя поведут и к каким способам убеждения прибегнут, чтобы обратить его? И он добавляет: «Что касается меня, я не уверовал бы в Евангелие, если бы меня не побудил к этому авторитет всеобщей Церкви» (Августин. Против послания манихея, которое именуется «основным», V, 6 (МРL, XLII, 176)). Тем самым св. Августин хочет сказать, что в то время, когда он ещё был язычником и человеком, чуждым вере, он по этой причине не мог принять Евангелие как божественную истину и только авторитет Церкви убедил его в несомненной достоверности евангельского учения. Что же удивительного в том, что человек, ещё не познавший Иисуса Христа, обращается к людскому мнению?

Таким образом, св. Августин вовсе не утверждает ни того, что вера детей Божьих основана на авторитете Церкви, ни того, что евангельская истина от него зависит. Он только хочет сказать, что неверующие не могли бы, отбросив сомнения, обратиться к Иисусу Христу, если бы их не понуждало к этому общее согласие Церкви. Об этом же он говорит несколько ниже: «После того, как я восхвалил то, во что верю, и подверг осмеянию то, во что верите вы, манихеи, что, по твоему мнению, нам следовало бы постановить и сделать: дать волю тем, кто приглашает нас познать несомненную истину, а затем велит принять на веру и то, что не кажется несомненным? Или последовать за теми, кто побуждает нас прежде всего уверовать в то, что мы ещё не в силах уяснить, чтобы затем, укреплённые верой, мы постигли в конце концов то, во что уверовали? Причём постигли не благодаря научению от людей, но будучи внутренне утверждены и просвещены Богом в разуме?» (Августин. Против послания манихея, которое именуется «основным», V, 14, 17 (МРL, XLII, 183)).

Таковы собственные слова св. Августина. Из них становится очевидным, что он никогда не думал подчинять нашу веру людским прихотям, отвращая её от её единственного основания, то есть Св. Писания. Он только стремился показать, что ещё не просвещённые Духом Божьим люди приводятся авторитетом Церкви к послушанию и обретают способность к восприятию благовестия об Иисусе Христе.

Таким образом, авторитет Церкви служит как бы входной дверью, через которую несведущие приходят к вере в Евангелие или приготовляются к принятию этой веры. И мы согласны с тем, что это так. Действительно, мы видим, что св. Августин требует совсем иной твёрдости в вере, нежели та, что происходит от человеческого решения. Я не отрицаю, что в споре с манихейцами он поддерживает авторитет Церкви, желая утвердить истину Св. Писания, которую те отвергали. Так, он упрекал Фауста, одного из манихейской секты, в том, что её члены отказываются повиноваться евангельской истине, утверждённой, доказанной, почитаемой и передаваемой из поколения в поколение с апостольских времён. Но св. Августин никоим образом не считал, что почитание Св. Писания зависит от воли или суждения людей. Если он ссылается на общее мнение Церкви, то лишь для того, чтобы показать неизменность авторитета Слова Божьего. Желающий лучше разобраться в этом вопросе пусть обратится к трактату Августина «О пользе веры» (MPL, XLII, 65 p.), где автор советует нам не быть легковерными в отношении человеческих учений, но прибегать к ним лишь для того, чтобы (по словам самого св. Августина) идти дальше и искать глубже. И наконец, он требует не цепляться за однажды принятое мнение, а опираться на твёрдое и несомненное знание истины.

4. | Tenendum quod nuper dixi⁴, non ante stabiliri doctrinae fidem, quam nobis indubie persuasum sit, authorem eius esse Deum. Itaque summa Scripturae probatio passim a Dei loquentis 69 persona sumitur. Non iactant Prophetae et Apostoli vel acumen suum, vel quaecunque fidem loquentibus conciliant, neque insistunt rationibus: sed sacrum Dei nomen proferunt, quo ad obsequium cogatur totus mundus. Nunc videndum quomodo non opinione tantum probabili, sed liquida veritate pateat, non temere, nec fallaciter obtendi Dei nomen, || Iam^a si conscientiis optime consultum volumus, ne instabili dubitatione perpetuo circumferantur, aut^b vacillent, ne etiam haesitent ad minimos quosque scrupulos^c, altius^d quam ab humanis vel rationibus, vel iudiciis^e, vel coniecturis petenda est haec persuasio, nempe ab arcano testimonio Spiritus^f. || Verum quidem est, si argumentis agere libeat, multa posse inmedium proferri quae facile evincant, siquis est in caelo Deus, Legem, et Prophetias, et Evangelium ab eo manasse. Imo quanvis docti homines et summo iudicio praediti contra insurgant, et omnes ingenii vires conferant atque ostentent in hac disceptatione: nisi tamen ad perditam impudentiam obduruerint, extorquebitur illis haec confessio, manifesta signa loquentis Dei conspici in Scriptura, ex quibus pateat caelestem esse eius doctrinam; ac paulo post videbimus, omnes Scripturae sacrae libros quibusque aliis scriptis longissime praecellere. Imo si puros oculos, et integros sensus illuc afferimus, statim occurret Dei maiestas, quae subacta reclamandi audacia, nos sibi parere cogat. Praepostere tamen faciunt qui disputando contendunt solidam Scripturae fidem adstruere¹.^g Equidem tametsi nec summa dexteritate, nec facundia polleo: si tamen mihi certamen esset cum vaferrimis quibusque Dei contemptoribus, qui in labefactanda Scriptura solertes et faceti videri appetunt, non difficile mihi fore confido obstreperas eorum voces compescere; ac si utilis in refellendis eorum cavillis esset labor, non magno negotio quas in angulis iactantias mussitant discuterem. Verum siquis sacrum Dei verbum asserat ab hominum maledictis, non protinus tamen quam requirit pietas certitudinem cordibus infiget. Quia opinione tantum stare videtur religio profanis hominibus, nequid stulte aut leviter credant, ratione probari sibi cupiunt ac postulant Mosen et Prophetas 70 divinitus loquutos esse¹. Atqui testimonium Spiritus omni ratione praestantius esse respondeo. Nam sicuti Deus solus de se idoneus est testis in suo sermone²: ita etiam non ante fidem reperiet sermo in hominum cordibus quam interiore Spiritus testimonio obsignetur. Idem ergo Spiritus qui per os Prophetarum loquutus est, in corda nostra penetret necesse est, ut persuadeat fideliter protulisse quod divinitus erat mandatum. Atque haec connexio aptissime ab Iesaia ponitur in his verbis, Spiritus meus qui in te est, et verba quae posui in ore tuo et seminis tui, in perpetuum non deficient [Jesa. 51. c. 16]³. Bonos quosdam male habet quod dum impune obmurmurant impii contra Dei verbum, non ad manum suppetat clara probatio. Quasi vero non ideo vocetur Spiritus et sigillum, et arrha⁴ ad confirmandam piorum fidem, quia donec mentes illuminet, semper inter multas haesitationes fluctuant.

4. Nous avons à retenir ce que j’ay dit nagueres, que jamais nous n’aurons ferme foy à la doctrine, jusqu es à ce qu’il nous soit persuadé sans doute que Dieu en est l’autheur. Parquoy la souveraine preuve de l’Escriture se tire communement de la personne de Dieu qui parle en icelle. Les Prophetes et Apostres ne se vantent point de leur subtilité et haut savoir, et tout ce qui acquiert credit aux hommes, et n’insistent point aux raisons naturelles: mais pour assubjettir tous les hommes et les rendre dociles, ils mettent en avant le nom sacré de Dieu. Il reste maintenant de voir comment on discernera, non point d’opinion apparente, mais à la verité, que le nom de Dieu n’est point pretendu à la volée ny en fallace. Or si nous voulons bien pourvoir aux consciences, à ce qu’elles ne soyent point tracassées sans cesse de doutes et legeretez, qu’elles ne chancellent point n’hesitent point à tous scrupules, il est requis que la persuasion que nous avons dite soit prinse plus haut que de raisons humaines, ou jugemens, ou conjectures: assavoir du tesmoignage secret du sainct Esprit. Il est bien vray que quand je voudroye debatre ceste cause par raisons et argumens, je pourroye produire en avant plusieurs choses pour approuver que s’il y a un Dieu au ciel, c’est de luy que la Loy et les Propheties sont sorties. Mesmes quand tous les plus savans et les plus habiles du monde se leveroyent alencontre, et appliqueroyent tous leurs sens pour se faire valoir à l’opposite, toutesfois sinon qu’ils fussent endurcis à une impudence desesperée, on leur arrachera ceste confession, qu’on voit par signes manifestes que c’est Dieu qui parle par l’Escriture: et par consequent que la doctrine qui y est contenue, est celeste. Et tantost apres nous verrons que les livres de l’Escriture saincte surmontent de beaucoup en excellence tous autres escrits: mesmes si nous y apportons des yeux purs et nets, et des sens entiers, incontinent la majesté de Dieu viendra au devant, laquelle domtera toute audace de contredire, nous contraignant d’obeir à soy. Neantmoins ceux qui veulent et s’efforcent de maintenir la foy de l’Escriture par disputes, pervertissent l’ordre. Il est vray qu’il y aura tousjours assez de quoy rembarrer les ennemis; et de moy, combien que je ne soye pas doué de grace ou faconde si exquise qu’on pourroit demander, toutesfois si j’avoye à desmesler ceste querelle avec les plus fins comtempteurs de Dieu qu’on pourroit trouver, et qui appetent d’estre veus bons cavillateurs et fort plaisanteurs en renversant l’Escriture, j’espere qu’il ne me seroit pas difficile de rabatre tout leur caquet: et si c’estoit un labeur utile de refuter toutes les faussetez e t malices, je n’auroyepas grand’ peine à monstrer que toutes leurs vanteries qu’ils ameinent en cachette ne sont que fumées. Mais encores que nous ayons maintenu la sacrée parolle de Dieu contre toutes detractions et murmures des meschans, ce n’est pas à dire que par cela nous imprimions au cœur une telle certitude de foy comme la pieté requiert: pource que les gens profanes pensent que la religion consiste en opinion seulement, afin de ne rien croire follement et à la legere, ils veulent et demandent qu’on leur prouve par raison que Moyse et les Prophetes ont esté inspirez de Dieu à parler. A quoy je respon que le tesmoignage du sainct Esprit est plus excellent que toute raison: car combien que Dieu seul soit tesmoing suffisant de soy en sa parolle, toutesfois ceste parolle n’obtiendra point foy aux cœurs des hommes si elle n’y est seellée par le tesmoignage interieur de l’Esprit. Parquoy il est necessaire que le mesme Esprit qui a parlé par la bouche des Prophetes, entre en noz cœurs, et les touche au vif pour les persuader que les Prophetes ont fidelement mis en avant ce qui leur estoit commandé d’enhaut. Et ceste liaison est fort bien exprimée par Isaie, quand il dit, Mon esprit qui est en toy, et mes parolles que j’ay mises en ta bouche et en la bouche de ta semence, ne defaudront à jamais (Is. 59:21), Il y a de bonnes gens, lesquels voyans les incredules et ennemis de Dieu gergonner contre la Parolle, sont faschez qu’ils n’ayent bonne preuve en main sur le champ pour leur clorre la bouche: mais ils errent en ne considerant point expressement que l’Esprit est nommé seau et arre pour conformer nostre foy, d’autant que noz esprits ne font que flotter en doutes et scrupules, jusqu’à ce qu’ils soyent illuminez.

4. It must be maintained, as I have before asserted, that we are not established in the belief of the doctrine till we are indubitably persuaded that God is its Author. The principal proof, therefore, of the Scriptures is every where derived from the character of the Divine Speaker. The prophets and apostles boast not of their own genius, or any of those talents which conciliate the faith of the hearers; nor do they insist on arguments from reason; but bring forward the sacred name of God, to compel the submission of the whole world. We must now see how it appears, not from probable supposition, but from clear demonstration, that this use of the divine name is neither rash nor fallacious. Now, if we wish to consult the true interest of our consciences; that they may not be unstable and wavering, the subjects of perpetual doubt; that they may not hesitate at the smallest scruples,—this persuasion must be sought from a higher source than human reasons, or judgments, or conjectures—even from the secret testimony of the Spirit. It is true that, if we were inclined to argue the point, many things might be adduced which certainly evince, if there be any God in heaven, that he is the Author of the Law, and the Prophecies, and the Gospel. Even though men of learning and deep judgment rise up in opposition, and exert and display all the powers of their minds in this dispute, yet, unless they are wholly lost to all sense of shame, this confession 79 will be extorted from them, that the Scripture exhibits the plainest evidences that it is God who speaks in it, which manifests its doctrine to be divine. And we shall soon see, that all the books of the sacred Scripture very far excel all other writings. If we read it with pure eyes and sound minds, we shall immediately perceive the majesty of God, which will subdue our audacious contradictions, and compel us to obey him. Yet it is acting a preposterous part, to endeavour to produce sound faith in the Scripture by disputations. Though, indeed, I am far from excelling in peculiar dexterity or eloquence, yet, if I were to contend with the most subtle despisers of God, who are ambitious to display their wit and their skill in weakening the authority of Scripture, I trust I should be able, without difficulty, to silence their obstreperous clamour. And, if it were of any use to attempt a refutation of their cavils, I would easily demolish the boasts which they mutter in secret corners. But though any one vindicates the sacred word of God from the aspersions of men, yet this will not fix in their hearts that assurance which is essential to true piety. Religion appearing, to profane men, to consist wholly in opinion, in order that they may not believe any thing on foolish or slight grounds, they wish and expect it to be proved by rational arguments, that Moses and the prophets spake by divine inspiration. But I reply, that the testimony of the Spirit is superior to all reason. For, as God alone is a sufficient witness of himself in his own word, so also the word will never gain credit in the hearts of men, till it be confirmed by the internal testimony of the Spirit. It is necessary, therefore, that the same Spirit, who spake by the mouths of the prophets, should penetrate into our hearts, to convince us that they faithfully delivered the oracles which were divinely intrusted to them. And this connection is very suitably expressed in these words: “My Spirit that is upon thee, and my word which I have put in thy mouth, shall not depart out of thy mouth, nor out of the mouth of thy seed, nor out of the mouth of thy seed's seed, for ever.”¹²⁵ Some good men are troubled that they are not always prepared with clear proof to oppose the impious, when they murmur with impunity against the divine word; as though the Spirit were not therefore denominated a “seal,” and “an earnest,” for the confirmation of the faith of the pious; because, till he illuminate their minds, they are perpetually fluctuating amidst a multitude of doubts.

4. Conclusion, That the authority of Scripture is founded on its being spoken by God. This confirmed by the conscience of the godly, and the consent of all men of the least candour. A fourth objection common in the mouths of the profane. Refutation.

It is necessary to attend to what I lately said, that our faith in doctrine is not established until we have a perfect conviction that God is its author. Hence, the highest proof of Scripture is uniformly taken from the character of him whose Word it is. The prophets and apostles boast not their own acuteness or any qualities which win credit to speakers, nor do they dwell on reasons; but they appeal to the sacred name of God, in order that the whole world may be compelled to submission. The next thing to be considered is, how it appears not probable merely, but certain, that the name of God is neither rashly nor cunningly pretended. If, then, we would consult most effectually for our consciences, and save them from being driven about in a whirl of uncertainty, from wavering, and even stumbling at the smallest obstacle, our conviction of the truth of Scripture must be derived from a higher source than human conjectures, Judgments, or reasons; namely,the secret testimony of the Spirit. It is true, indeed, that if we choose to proceed in the way of arguments it is easy to establish, by evidence of various kinds, that if there is a God in heaven, the Law, the Prophecies, and the Gospel, proceeded from him. Nay, although learned men, and men of the greatest talent, should take the opposite side, summoning and ostentatiously displaying all the powers of their genius in the discussion; if they are not possessed of shameless effrontery, they will be compelled to confess that the Scripture exhibits clear evidence of its being spoken by God, and, consequently, of its containing his heavenly doctrine. We shall see a little farther on, that the volume of sacred Scripture very far surpasses all other writings. Nay, if we look at it with clear eyes, and unblessed Judgment, it will forthwith present itself with a divine majesty which will subdue our presumptuous opposition, and force us to do it homage.

Still, however, it is preposterous to attempt, by discussion, to rear up a full faith in Scripture. True, were I called to contend with the craftiest despisers of God, I trust, though I am not possessed of the highest ability or eloquence, I should not find it difficult to stop their 72obstreperous mouths; I could, without much ado, put down the boastings which they mutter in corners, were anything to be gained by refuting their cavils. But although we may maintain the sacred Word of God against gainsayers, it does not follow that we shall forthwith implant the certainty which faith requires in their hearts. Profane men think that religion rests only on opinion, and, therefore, that they may not believe foolishly, or on slight grounds, desire and insist to have it proved by reason that Moses and the prophets were divinely inspired. But I answer, that the testimony of the Spirit is superior to reason. For as God alone can properly bear witness to his own words, so these words will not obtain full credit in the hearts of men, until they are sealed by the inward testimony of the Spirit. The same Spirit, therefore, who spoke by the mouth of the prophets, must penetrate our hearts, in order to convince us that they faithfully delivered the message with which they were divinely entrusted. This connection is most aptly expressed by Isaiah in these words, “My Spirit that is upon thee, and my words which I have put in thy mouth, shall not depart out of thy mouth, nor out of the mouth of thy seed, nor out of the mouth of thy seed’s seed, saith the Lord, from henceforth and for ever,” (Isa. 59:21). Some worthy persons feel disconcerted, because, while the wicked murmur with impunity at the Word of God, they have not a clear proof at hand to silence them, forgetting that the Spirit is called an earnest and seal to confirm the faith of the godly, for this very reason, that, until he enlightens their minds, they are tossed to and fro in a sea of doubts.

4. Wij moeten vasthouden, zoals ik zoëven zeide, dat de geloofwaardigheid der leer niet eerder bevestigd wordt, dan wanneer we zonder twijfel ervan overtuigd zijn, dat God haar grondvester is. Daarom wordt het hoogste bewijs van de waarheid der Schrift overal ontleend aan de Persoon Gods, die in haar spreekt. De profeten en de apostelen beroemen zich niet op hun scherpzinnigheid of op al wat hun bij hun spreken geloofwaardigheid verschaft, en zij leggen zich niet toe op redeneringen; maar zij voeren de heilige naam Gods aan, opdat door die de gehele wereld tot gehoorzaamheid gedwongen worde. Nu moeten we zien, hoe niet slechts door een waarschijnlijke mening, maar door de heldere waarheid blijkt, dat niet zo maar, en niet op bedriegelijke wijze op de naam Gods gewezen wordt. Indien wij dan willen, dat er goed zorg gedragen is voor de gewetens der mensen, dat ze niet voortdurend door onbestendige weifeling worden rondgedreven of geen vaste grond onder de voeten hebben, ja dat ze zelfs niet aarzelen bij de allerminste bezwaren, moet deze overtuiging dieper gezocht worden dan bij menselijke redeneringen, of oordelen, of gissingen, namelijk bij het verborgen getuigenis des Geestes. Het is wel waar, indien men met bewijzen te werk wil gaan, dat er vele te berde gebracht kunnen worden, die gemakkelijk ervan zouden kunnen overtuigen, dat, indien er een God in de hemel is, de wet en de profetieën en het evangelie van Hem afkomstig zijn. Ja zelfs, ofschoon geleerde en met het grootste inzicht begaafde mannen zich daartegen verheffen, en alle krachten van hun verstand in werking stellen en ten toon spreiden in deze strijd, zo zal toch, tenzij zij zich verhard hebben tot een hopeloze onbeschaamdheid, hun deze bekentenis ontwrongen worden, dat er duidelijke tekenen in de Schrift gezien worden daarvan, dat het God is, die spreekt, uit welke tekenen blijkt, dat haar leer een hemelse is, en een weinig verder zullen wij zien, dat alle boeken der Heilige Schrift alle mogelijke andere geschriften zeer verre te boven gaan. Ja, indien wij met zuivere ogen en ongerepte zinnen tot haar komen, dan zal ons terstond de majesteit Gods ontmoeten, die, na onderwerping van de vermetelheid tot verzet, ons dwingt haar te gehoorzamen. Niettemin handelen zij verkeerd, die hun best doen door redetwisten de onwrikbare geloofwaardigheid der Schrift aan te tonen. Wat mij betreft, ofschoon ik niet zeer handig of welsprekend ben, vertrouw ik toch, wanneer ik te strijden had met de allersluwste verachters van God, die schrander en gevat begeren te schijnen in het ondermijnen der Schrift, dat het niet moeilijk voor mij zou zijn hun schreeuwerige stemmen te bedwingen. En indien er nuttige arbeid was gelegen in het weerleggen van hun spotternijen, zou ik met niet veel moeite hun pocherijen, die zij in hun afgezonderde hoeken mompelen, te niet doen. Maar indien men het heilige Woord Gods bevrijdt van de lastertaal der mensen, zal men toch niet terstond de zekerheid in de harten hechten, welke de vroomheid zoekt. Omdat het de goddeloze mensen toeschijnt, dat de godsdienst slechts berust op opvatting, begeren en eisen zij, om niet iets dwaselijk of lichtvaardig te geloven, dat door redenering aangetoond wordt, dat Mozes en de profeten van Godswege gesproken hebben. En toch antwoord ik, dat het getuigenis des Geestes voortreffelijker is dan alle redenering. Want evenals God alleen een voldoende getuige is aangaande zich zelf in zijn Woord, zo zal ook dat Woord niet eerder geloof vinden in de harten der mensen, dan wanneer het door het inwendige getuigenis des Geestes bezegeld wordt. Dezelfde Geest dus, die door de mond der profeten gesproken heeft, moet in onze harten doordringen, om ons te overtuigen, dat zij getrouwelijk hebben uitgesproken, wat hun van Godswege opgedragen was. En deze verbinding wordt zeer passend uitgedrukt door Jesaja in deze woorden (Jes. 59:21) "Mijn Geest, die op u is, en mijn woorden, die Ik in uw mond gelegd heb en in de mond van uw zaad, zullen in eeuwigheid niet wijken." Sommige goede mensen vinden het jammer, dat, wanneer goddelozen ongestraft murmureren tegen Gods Woord, zij geen duidelijk bewijs bij de hand hebben. Alsof de Geest niet daarom een zegel en pand tot versterking van het geloof der vromen genoemd wordt, omdat zij altijd door vele weifelingen heenen weergedreven worden, totdat Hij hun verstand verlicht!

4. Das Zeugnis des Heiligen Geistes. Das Zeugnis des Geistes ist stärker als alle "Beweise"

Wir wollen also festhalten, was ich oben ausführte: die Glaubwürdigkeit der Lehre kann nicht eher Bestand gewinnen, als bis wir ohne Zweifel überzeugt sind, daß ihr Urheber Gott ist. Deshalb wird durchweg die höchste Beglaubigung der Schrift darin gesehen, daß hier Gott in Person redet. Die Propheten und Apostel führen nicht ihren Scharfsinn für sich an oder was sonst den Rednern Glauben verschaffen mag, sie bestehen auch nicht auf Vernunftgründen, sondern sie nennen Gottes heiligen Namen, durch den die ganze Welt zum Gehorsam genötigt wird. Jetzt wollen wir zusehen, wie es nicht bloß mit einer gewissen Wahrscheinlichkeit, sondern mit lauterer Wahrheit offenbar ist, daß ihre Berufung auf Gottes Namen weder Leichtsinn noch Trug war. Wollen wir nun dem Gewissen aufs beste raten, um es davor zu bewahren, in stetem Zweifel zu schwanken oder zu wanken oder bei den geringsten Anstößen hängenzubleiben, so muß solche Festigkeit der Überzeugung an höherer Stelle begründet sein als in menschlichen Vernunftgründen, Urteilen oder Mutmaßungen, nämlich im geheimen Zeugnis des Heiligen Geistes. Es ist freilich wahr: wollte man sich mit der Beweisführung abgeben, so ließe sich gewiß vieles anführen, das leicht davon überzeugen könnte, daß das Gesetz, die Propheten und das Evangelium von Gott ausgegangen sind — wenn überhaupt ein Gott im Himmel ist. Mögen die gelehrtesten und urteilsfähigsten Männer dagegen auftreten und all ihren Scharfsinn in diesem Streite aufbieten und entwickeln — sie müssen dennoch, wenn sie sich nicht bis zum verderblichsten Eigensinn verstocken, notgedrungen zu dem Eingeständnis kommen: es sind in der Schrift handgreifliche Zeichen zu sehen, daß da Gott redet, und daraus ist deutlich, daß ihre Lehre vom Himmel ist. Wir werden auch bald sehen, daß alle Bücher der Heiligen Schrift bei weitem höher stehen als alle anderen Bücher. Ja, wenn wir reine Augen und lautere Sinne mitbringen, so wird uns Gottes Majestät alsbald entgegentreten, sie wird uns allen verwegenen Widerstand unmöglich machen und uns Gehorsam abnötigen.

Das Zeugnis des Geistes ist stärker als alle "Beweise"

Dennoch ist es Torheit, wenn man meint, der Schrift auf dem Wege des Disputierens ihre Glaubwürdigkeit sichern zu können. Wenn ich auch für meine Person nicht über eine besondere Gewandtheit und Beredsamkeit verfüge, so würde ich mich wohl anheischig machen, selbst im Kampfe mit den verschlagensten Gottesverächtern, die all ihren Fleiß und Witz aufböten, um das Ansehen der Schrift wankend zu machen, ihr widerspenstiges Geschrei unschwer zum Schweigen zu bringen. Und wenn es der Mühe verlohnte, ihre Witzeleien zu widerlegen, so würde ich ohne große Anstrengung ihr Geprahle, das sie in ihren Winkeln treiben, zunichtemachen. Aber wenn einer auch das heilige Wort Gottes gegen die Schmähungen der 26 Menschen verteidigt, so wird er dadurch keineswegs bereits die Gewißheit in den Herzen einpflanzen, welche die Frömmigkeit erfordert. Weil die gottlosen Menschen meinen, die Religion bestehe auf Menschengedanken, so wünschen und verlangen sie, um den Schein törichter Leichtgläubigkeit zu meiden, vernünftige Beweise dafür, daß Mose und die Propheten in Gottes Auftrag geredet haben. Ich aber entgegne: das Zeugnis des Heiligen Geistes ist besser als alle Beweise. Denn wie Gott selbst in seinem Wort der einzige vollgültige Zeuge von sich selber ist, so wird auch dies Wort nicht eher im Menschenherzen Glauben finden, als bis es vom inneren Zeugnis des Heiligen Geistes versiegelt worden ist. Denn derselbe Geist, der durch den Mund der Propheten gesprochen hat, der muß in unser Herz dringen, um uns die Gewißheit zu schenken, daß sie treulich verkündet haben, was ihnen von Gott aufgetragen war. Diese wechselseitige Verbindung drückt Jesaja sehr gut folgendermaßen aus: „Mein Geist, der in dir ist, und die Worte, die ich dir in deinen Mund gelegt habe, sollen von deinem Munde nicht weichen, noch von dem Munde deines Samens.... von nun an bis in Ewigkeit“ (Jes. 59,21; Calvin übersetzt etwas anders). Es bekümmert auch manche Fromme, daß keine klare Beweisführung zur Hand ist, wenn die Gottlosen ungestraft gegen Gottes Wort murren. Aber eben deshalb wird doch der Geist Siegel und Unterpfand zur Befestigung des Glaubens genannt, weil das Herz von allerlei Zweifel umgetrieben wird, solange er es nicht erleuchtet hat!

4. Die getuienis van die Heilige Gees munt uit bo alle redenasies

Soos ek so pas gesê het,¹⁵ moet ons dus daaraan vashou dat die geloof in die leer nie bevestig word voordat ons vas daarvan oortuig is dat God die oorsprong daarvan is nie.¹⁶ Gevolglik word die belangrikste bewys vir die bevestiging van die Skrif oral uit die Persoon van God geput wanneer Hy spreek.

Want die profete en die apostels roem nie op eie skerpsinnigheid of enigiets anders wat aan hulle geloofwaardigheid gun wanneer hulle praat nie. Hulle dring ook nie op beweegredes aan nie maar hulle voer die heilige Naam van God aan, sodat die hele wêreld daardeur tot gehoorsaamheid gedwing kan word.

Nou moet ons ondersoek hoe dit nie alleen volgens ’n waarskynlike opvatting nie maar ook duidelik uit die waarheid blyk dat die Naam van God nie onbesonne en bedrieglik as voorwendsel gebruik word nie. As ons egter die gewete van die mens die heel beste ter harte wil neem om te verhoed dat hy voortdurend deur wispelturige vertwyfeling rondgedryf word of wankel of selfs by die onbeduidendste problème in vertwyfeling verkeer, moet ons hierdie oortuiging uit iets hoër as die mens se rede of sy oordele of sy raaiskote put, naamlik uit die verborge getuienis van die Gees.¹⁷ As ons dan met redenasies te werk sou wil gaan, is dit wel waar dat baie 159  bewyse aangevoer kan word wat gemaklik sou kon bewys dat, as daar dan ’n God in die hemel is, die wet, die profete en die evangelie uit Hom ontstaan het. Ja, al sou geleerdes en mense met die grootste oordeel hulle ook al hierteen verset en al die kragte van hulle verstand in hierdie twis inspan en aan die dag lê, sal dié bekentenis tog van hulle afgedwing word tensy hulle hulle tot ’n verderflike skaamteloosheid verhard, naamlik dat daar duidelike bewyse in die Skrif waarneembaar is waar God spreek sodat daaruit duidelik blyk dat die leer daarvan uit die hemel kom. ’n Bietjie verder sal ons ook sien dat al die boeke van die Heilige Skrif baie ver bo alle boeke, wat die aard daarvan ook al is, uitmunt. Ja, as ons ons met suiwer oë en gesonde verstand daarop toelê, sal die majesteit van God dadelik voor ons opdoem - die majesteit wat die vermetelheid om dit te weerspreek onderwerp en ons dwing om Hom te gehoorsaam.

Tog handel mense verkeerd wanneer hulle hulle inspan om deur redenasie voile geloofwaardigheid aan die Skrif te heg.¹⁸ Al sou ek self nie tot groot bekwaamheid en welsprekendheid in staat wees nie, vertrou ek tog dat as ek die stryd sou moes aanknoop met sommige listige veragters van God, wat daarna strewe om in die ondermyning van die Skrif bekwaam en gevat te lyk, dit vir my geen moeite sou wees om hulle rumoerige uitsprake aan bande te lê nie. En as die inspanning om hulle bespotting te weerlê nuttig sou wees, sou ek sonder groot moeite hulle windmakerigheid wat hulle in hoekies fluister, verbrysel.

Maar as iemand nog die heilige Woord van God van die belastering van die mens kan weerhou, sal hy nogtans nie dadelik die sekerheid wat die godsvrug vereis, in hulle harte inprent nie. Omdat die onheiliges meen dat die godsdiens slegs op indrukke steun, begeer hulle en dring daarop aan dat met die rede vir hulle bewys moet word dat Moses en die profete van Godsweë gespreek het om te voorkom dat hulle dwaas of ligsinnig in iets sou glo.¹⁹ Maar my antwoord daarop is dat die getuienis van die Gees beter as alle rede is.

Want soos God alleen in sy Woord ’n bekwame Getuie vir Homself is,²⁰ sal die Woord geen geloofwaardigheid in die hart van die mens vind 160 voordat dit deur die innerlike getuienis van die Gees beseël word nie.

Gevolglik moet dieselfde Gees wat deur die mond van die profete gespreek het,²¹ noodwendig ons hart binnedring om ons te oortuig dat Hy dit wat God gebied het, getrou aan ons oorgedra het.

Hierdie band word voortreflik deur Jesaja uitgedruk in die volgende woorde: “My Gees wat in jou is, en my woorde wat ek jou en jou saad na jou in die mond gelê het, sal tot in ewigheid nie vergaan nie”.²² Sommige vroom mense is gegrief daaroor dat daar nie ’n duidelike teenbewys ter hand is wanneer goddelose mense strafloos teen die Woord van God mor nie. Net asof die Gees nie juis dáárom ’n seël en pand genoem word om die geloof van godvrugtiges te versterk omdat hulle altyd in baie vertwyfelinge ronddobber totdat Hy hulle verstand verlig nie.

4. Следует хорошо запомнить сказанное: мы обретаем твёрдую веру в учение лишь тогда, когда несомненно убеждаемся в его божественном происхождении. Поэтому главное подтверждение истинности Писания обычно видят в том, что здесь говорит сам Бог. Пророки и Апостолы не похваляются своим многознанием, проницательностью и прочим, что вызывает доверие и восхищение людей. Не приводят они в обоснование своих слов и каких-то естественных соображений, но ссылаются на священное имя Божье, чтобы привести людей к покорности и послушанию.

Однако на основании твёрдой истины, а не обманчивого мнения надлежит выяснить, почему ссылка на имя Божье - не прихоть и не ложное притязание. Ибо если мы хотим добиться душевной ясности, избавиться от непрестанных сомнений и метаний, шатаний и колебаний, мы должны обрести уверенность, о которой шла речь, не посредством человеческих обоснований, суждений и догадок, но свыше, то есть через сокровенное свидетельство Св. Духа. Конечно, если бы я хотел обсуждать этот вопрос с помощью доводов разума, то мог бы привести множество доказательств в обоснование того факта, что если есть Бог на небе, то именно от Него исходят Закон и пророчества. Пусть даже мудрейшие и хитроумнейшие в мире люди восстанут против этого утверждения и со всевозможным усердием примутся доказывать обратное - всё равно (если только они не совсем закоснели в отчаянном бесстыдстве) у них удалось бы вырвать признание в том, что Писание демонстрирует явные признаки речи самого Бога и что, следовательно, содержащееся в нём учение имеет небесное происхождение. Мы увидим, что книги Св. Писания намного превосходят все прочие книги. Стоит нам обратить к Писанию чистый, незамутнённый взгляд и все наши чувства, как божественное величие сразу явит себя в нем, укротит любую дерзость и подчинит нас себе.

Однако те, кто хочет и пытается утвердить веру в Писание посредством всяческих дискуссий, извращают порядок вещей. Конечно, есть много доводов, способных поставить наших врагов на место. Сам я не обладаю даром изысканного красноречия, но если бы я решил вступить в спор с изощрёнными хулителями Бога, которые с наслаждением извращают и осмеивают Священное Писание, то, полагаю, смог бы унять их болтовню. И если бы я видел хоть какую-то пользу в опровержении всех их измышлений и злобных выпадов, то не посчитал бы за труд доказать тщету их тайного бахвальства. Но даже при том, что против хулы и нашёптываний нечестивцев у нас есть священное Слово Божье, в людских сердцах нет той твёрдости в вере, какой требует благочестие. Так, мирские люди думают, будто религия сводится исключительно к тем или иным мнениям, и поэтому, желая верить осмысленно и не верить на слово, требуют рациональных доказательств боговдохновенности речей Моисея и пророков.

На это я отвечу, что свидетельство Святого Духа лучше всякого рассудочного доказательства. Ведь хотя Бог достаточно свидетельствует о Себе самом своим Словом, всё же это Слово не обретёт полноты веры в людских сердцах, если не запечатлится внутренним свидетельством Духа. Поэтому необходимо, чтобы сам Дух, вещающий устами пророков, вошёл в наши сердца и вдохнул в них убеждённость в том, что пророки верно передали заповеданное им свыше. Эта связь замечательно выражена Исайей: «Дух Мой, который на тебе, и слова Мои, которые вложил Я в уста твои, не отступят от уст твоих и от уст потомства твоего и от уст потомков потомства твоего ... отныне и до века» (Ис 59:21). Некоторые добрые люди, видя, как неверующие и враги Бога глумятся над Его Словом, досадуют, что у них нет под рукой надёжного доказательства, способного заткнуть рот нечестивцам. При этом они забывают, что печать и залог нашей веры - это Святой Дух и мы обречены пребывать в сомнениях и колебаниях до тех пор, пока Он не просветит нас.

5. Maneat ergo hoc fixum, quos Spiritus sanctus intus docuit, solide acquiescere in Scriptura, et hanc quidem esse αὐτόπιστον, neque demonstrationi et rationibus subiici eam fas esse: quam tamen meretur apud nos certitudinem, Spiritus testimonio consequi. || Etsi^a enim reverentiam sua sibi ultro maiestate conciliat, tunc tamen demum serio nos afficit quum per Spiritum obsignata est cordibus nostris^b. Illius ergo virtute illuminati, iam non aut nostro, aut aliorum iudicio credimus, a Deo esse Scripturam: sed supra humanum iudicium, certo certius constituimus (non secus acsi ipsius Dei numen illic intueremur) hominum ministerio, ab ipsissimo Dei ore ad nos fluxisse^c. Non argumenta, non verisimilitudines quaerimus quibus iudicium nostrum incumbat: sed ut rei extra aestimandi aleam positae, iudicium ingeniumque nostrum subiicimus. Non id quidem qualiter solent quidam interdum rem incognitam arripere, quae mox perspecta displicet: sed quia inexpugnabilem nos veritatem tenere, probe nobis conscii sumus. Neque qualiter superstitionibus solent miseri homines 71 captivam mentem addicere: sed quia non dubiam vim numinis illic sentimus vigere ac spirare, qua ad parendum, scientes quidem ac volentes, vividius tamen et efficacius quam pro humana aut voluntate, aut scientia trahimur et accendimur. || Itaque optimo iure per Iesaiam clamat Deus Prophetas cum toto populo sibi esse testes quia vaticiniis edocti, indubie tenebant absque fallacia vel ambiguitate loquutum esse Deum [Iesa. 43. b. 10]. || Talis ergo est persuasio quae rationes non requirat: talis notitia, cui optima ratio constet, nempe in qua securius constantiusque mens quiescit quam in ullis rationibus: talis denique sensus, qui nisi ex caelesti revelatione nasci nequeat. Non aliud loquor quam quod apud se experitur fidelium unusquisque, nisi quod longe infra iustam rei explicationem verba subsidunt. || Pluribus nunc supersedeo, quoniam hac de re alibi tractandi locus iterum se offeret: tantum nunc sciamus, veram demum esse fidem quam Spiritus Dei cordibus nostris obsignat. || Imo una hac ratione contentus erit modestus ac docilis lector: promittit Iesaias omnes renovatae Ecclesiae filios, Dei fore discipulos [Ies. 54. e. 13]. Singulari privilegio illic Deus solos electos dignatur, quos a toto humano genere discernit. Etenim quodnam verae doctrinae initium est nisi prompta alacritas ad audiendam vocem Dei? Atqui Deus audiri postulat per os Mosis, sicuti scriptum est, Ne dicas in corde tuo, quis ascendet in caelum, aut quis descendet in abyssum? ecce sermo est in ore tuo [Deut. 30. c. 10]¹. Si hunc intelligentiae thesaurum filiis suis reconditum esse Deus voluit, nihil mirum vel absurdum si in hominum vulgo cernitur tanta inscitia et stupiditas. Vulgus nomino praecipuos etiam quosque, donec in Ecclesiae corpus insiti fuerint. Adde quod Iesaias non extraneis modo, sed Iudaeis etiam qui domestici censeri volebant, Propheticam doctrinam incredibilem fore admonens, simul causam addit, Quia non revelabitur omnibus brachium Dei [Iesa. 53. a. 1]. Quoties ergo nos conturbat credentium paucitas, ex opposito veniat in mentem, non alios comprehendere Dei mysteria nisi quibus datum est.

5. Ainsi que ce poinct nous soit resolu, qu’il n’y a que celuy que le sainct Esprit aura enseigné, qui se repose en l’Escriture en droite fermeté: et combien qu’elle porte avec soy sa creance pour estre receue sans contredit, et n’estre submise à preuves ou argumens: toutesfois que c’est par le tesmoignage de l’Escriture qu’elle obtient la certitude qu’elle merite. Car ja soit qu’en sa propre majesté elle ait assez dequoy estre reverée: neantmoins elle commence lors à nous vrayement toucher, quand elle est seellée en noz cœurs par le sainct Esprit. Estans donc illuminez par la vertu d’iceluy, desja nous ne croyons pas ou à nostre jugement, ou à celuy des autres, que l’Escriture est de Dieu: mais par dessus tout jugement humain nous arres tons indubitablement qu’elle nous a esté donnée de la propre bouche de Dieu, par le ministere des hommes: comme si nous contemplions à l’œil l’essence de Dieu eu icelle. Nous ne cerchons point ou argumens ou veri-similitudes, ausquelles nostre jugement repose: mais nous luy submettons nostre jugement en intelligence, comme à une chose elevée par dessus la necessité d’estre jugée. Non pas comme aucuns ont accoustumé, de recevoir legerement une chose incogneue, laquelle apres avoir esté cogneue leur desplait: mais pource que nous sommes trescertains d’avoir en icelle la verité inexpugnable. Non pas aussi comme les hommes ignorais ont accoustumé de rendre leurs esprits captifs aux superstitions: mais pource que nous sentons là une expresse vertu de la divinité monstrer sa vigueur, par laquelle nous sommes attirez et enflambez à obeir sciemment et volontairement, neantmoins avec plus grande efficace que de volonté ou science humaine. Parquoy c’est à bon droit que Dieu prononce par Isaie, que les Prophetes avec tout le peuple luy sont tesmoins suffisans (Is. 43:10): pource qu’ils savoyent que la doctrine qui leur avoit esté annoncée estoit de luy, et qu’en cela il n’y avoit doute ne replique. C’est donc une telle persuasion, laquelle ne requiert point de raisons: toutesfois une telle cognoissance, laquelle est appuyée sur une tresbonne raison, c’est assavoir, d’autant que nostre esprit a plus certain et asseuré repos qu’en aucunes raisons: finalement, c’est un tel sentiment qu’il ne se peut engendrer, que de revelation celeste. Je ne dy autre chose, que ce qu’un chacun fidele experimente en soy, sinon que les parolles sont beaucoup inferieures à la dignité de l’argument, et ne sont suffisantes pour le bien expliquer. Je me deporte de deduire ceste matiere plus au long, pource que l’occasion s’offrira d’en parler ailleurs derechef. Pour le present contentons nous de savoir qu’il n’y a vraye foy, que celle que le sainct Esprit seelle en noz cœurs: mesmes tout homme docile et modeste se contentera de cecy. Isaie promet à tous les enfans de l’Eglise, quand elle aura esté renouvellée, qu’ils seront disciples de Dieu (Is. 54:13): c’est un privilege singulier, lequel Dieu a mis à part pour discerner ses esleus d’avec le genre humain. Car quel est le commencement de vray savoir, sinon une promptitude et franc courage de recevoir la parolle de Dieu? Or luy requiert d’estre ouy par la bouche de Moyse, selon qu’il est escrit, Qui est-ce qui montera au ciel, ou qui descendra aux abismes? La parolle est en ta bouche (Deut. 30:10 ss.). Si Dieu a voulu reserver à ses enfans ce thresor d’intelligence comme caché, il ne se faut esbahir ne trouver estrange de voir tant de stupidité ou bestise au commun peuple: j’appelle le commun peuple, les plus expers et avancez, jusques à ce qu’ils soyent incorporez en l’Eglise. Qui plus est, Isaie ayant dit que la doctrine des Prophetes sera incroyable, non seulement aux Payens, mais aussi aux Juifs qui vouloyent estre reputez domestiques de Dieu (Is. 53:1), adjouste quant et quant la cause: c’est que le bras de Dieu ne sera point revelé à tous. Ainsi quand nous serons troublez, voyans qu’il y a si petit nombre de croyans, souvenons nous à l’opposite que les mysteres de Dieu ne sont compris que de ceux ausquels il est donné.

5. Let it be considered, then, as an undeniable truth, that they who have been inwardly taught by the Spirit, feel an 80 entire acquiescence in the Scripture, and that it is self-authenticated, carrying with it its own evidence, and ought not to be made the subject of demonstration and arguments from reason; but it obtains the credit which it deserves with us by the testimony of the Spirit. For though it conciliate our reverence by its internal majesty, it never seriously affects us till it is confirmed by the Spirit in our hearts. Therefore, being illuminated by him, we now believe the divine original of the Scripture, not from our own judgment or that of others, but we esteem the certainty, that we have received it from God's own mouth by the ministry of men, to be superior to that of any human judgment, and equal to that of an intuitive perception of God himself in it. We seek not arguments or probabilities to support our judgment, but submit our judgments and understandings as to a thing concerning which it is impossible for us to judge; and that not like some persons, who are in the habit of hastily embracing what they do not understand, which displeases them as soon as they examine it, but because we feel the firmest conviction that we hold an invincible truth; nor like those unhappy men who surrender their minds captives to superstitions, but because we perceive in it the undoubted energies of the Divine power, by which we are attracted and inflamed to an understanding and voluntary obedience, but with a vigour and efficacy superior to the power of any human will or knowledge. With the greatest justice, therefore, God exclaims by Isaiah,¹²⁶ that the prophets and all the people were his witnesses; because, being taught by prophecies, they were certain that God had spoken without the least fallacy or ambiguity. It is such a persuasion, therefore, as requires no reasons; such a knowledge as is supported by the highest reason, in which, indeed, the mind rests with greater security and constancy than in any reasons; it is, finally, such a sentiment as cannot be produced but by a revelation from heaven. I speak of nothing but what every believer experiences in his heart, except that my language falls far short of a just explication of the subject. I pass over many things at present, because this subject will present itself for discussion again in another place. Only let it be known here, that that alone is true faith which the Spirit of God seals in our hearts. And with this one reason every reader of modesty and docility will be satisfied: Isaiah predicts that “all the children” of the renovated Church “shall be taught of God.”¹²⁷ Herein God deigns to confer a singular privilege on his elect, whom he distinguishes from the rest of mankind. For what is the beginning of true learning but a prompt alacrity 81 to hear the voice of God? By the mouth of Moses he demands our attention in these terms: “Say not in thine heart, Who shall ascend into heaven? or, Who shall descend into the deep? The word is even in thy mouth.”¹²⁸ If God hath determined that this treasury of wisdom shall be reserved for his children, it is neither surprising nor absurd, that we see so much ignorance and stupidity among the vulgar herd of mankind. By this appellation I designate even those of the greatest talents and highest rank, till they are incorporated into the Church. Moreover, Isaiah, observing that the prophetical doctrine would be incredible, not only to aliens, but also to the Jews, who wished to be esteemed members of the family, adds, at the same time, the reason—Because the arm of the Lord will not be revealed to all.¹²⁹ Whenever, therefore, we are disturbed at the paucity of believers, let us, on the other hand, remember that none, but those to whom it was given, have any apprehension of the mysteries of God.

5. Last and necessary conclusion, That the authority of Scripture is sealed on the hearts of believers by the testimony of the Holy Spirit. The certainty of this testimony. Confirmation of it from a passage of Isaiah, and the experience of believers. Also, from another passage of Isaiah.

Let it therefore be held as fixed, that those who are inwardly taught by the Holy Spirit acquiesce implicitly in Scripture; that Scripture, carrying its own evidence along with it, deigns not to submit to proofs and arguments, but owes the full conviction with which we ought to receive it to the testimony of the Spirit.¹ Enlightened by him, we no longer believe, either on our own Judgment or that of others, that the Scriptures are from God; but, in a way superior to human Judgment, feel perfectly assured—as much so as if we beheld the divine image visibly impressed on it—that it came to us, by the instrumentality of men, from the very mouth of God. We ask not for proofs or probabilities on which to rest our Judgment, but we subject our intellect and Judgment to it as too transcendent for us to estimate. This, however, we do, not in the manner in which some are wont to fasten on an unknown object, which, as soon as known, displeases, but because we have a thorough conviction that, in holding it, we hold unassailable truth; not like miserable men, whose minds are enslaved by superstition, but because we feel a divine 73energy living and breathing in it—an energy by which we are drawn and animated to obey it, willingly indeed, and knowingly, but more vividly and effectually than could be done by human will or knowledge. Hence, God most justly exclaims by the mouth of Isaiah, “Ye are my witnesses, saith the Lord, and my servant whom I have chosen, that ye may know and believe me, and understand that I am he,” (Isa. 43:10).

Such, then, is a conviction which asks not for reasons; such, a knowledge which accords with the highest reason, namely knowledge in which the mind rests more firmly and securely than in any reasons; such in fine, the conviction which revelation from heaven alone can produce. I say nothing more than every believer experiences in himself, though my words fall far short of the reality. I do not dwell on this subject at present, because we will return to it again: only let us now understand that the only true faith is that which the Spirit of God seals on our hearts. Nay, the modest and teachable reader will find a sufficient reason in the promise contained in Isaiah, that all the children of the renovated Church “shall be taught of the Lord,” (Isaiah 54:13). This singular privilege God bestows on his elect only, whom he separates from the rest of mankind. For what is the beginning of true doctrine but prompt alacrity to hear the Word of God? And God, by the mouth of Moses, thus demands to be heard: “It is not in heavens that thou shouldest say, Who shall go up for us to heaven, and bring it unto us, that we may hear and do it? But the word is very nigh unto thee, in thy mouth and in thy heart,” (Deut. 30:12, 14). God having been pleased to reserve the treasure of intelligence for his children, no wonder that so much ignorance and stupidity is seen in the generality of mankind. In the generality, I include even those specially chosen, until they are ingrafted into the body of the Church. Isaiah, moreover, while reminding us that the prophetical doctrine would prove incredible not only to strangers, but also to the Jews, who were desirous to be thought of the household of God, subjoins the reason, when he asks, “To whom has the arm of the Lord been revealed?” (Isaiah 53:1). If at any time, then we are troubled at the small number of those who believe, let us, on the other hand, call to mind, that none comprehend the mysteries of God save those to whom it is given.

5. Dit moet dus onveranderlijk vastgesteld blijven, dat zij, die door de Heilige Geest innerlijk onderwezen zijn, volkomen rust vinden bij de Schrift, en dat deze haar geloofwaardigheid in zichzelf heeft, en niet onderworpen mag worden aan bewijsvoering en redenering, en dat ze niettemin de zekerheid, die ze bij ons verdient te hebben, door het getuigenis des Geestes verkrijgt. Want ook al verwerft zij zichzelf door haar eigen majesteit eerbied, zo grijpt ze toch ons eerst dan ernstig aan, wanneer ze door de Geest in ons harten verzegeld is. Door diens kracht dus verlicht, geloven wij niet meer op grond van ons eigen of anderer oordeel, dat de Schrift van God is; maar boven het menselijk oordeel uit stellen wij als zekerder dan zeker vast (even alsof wij daar de Godheid van God zelf aanschouwden), dat zij door de dienst van mensen, van Gods eigen mond zelf tot ons gekomen is. Geen bewijzen, geen waarschijnlijkheden zoeken wij, waarop ons oordeel zou kunnen berusten; maar wij onderwerpen ons oordeel en inzicht als aan een zaak, die gelegen is buiten de onzekere kans, welke een beoordeling biedt. En dit dan niet zoals sommigen soms een onbekende zaak plegen aan te grijpen, die hun later, wanneer ze haar doorzien, mishaagt; maar omdat wij ons zeer goed bewust zijn, dat wij de onoverwinnelijke waarheid bezitten. En ook niet zoals ongelukkige mensen hun verstand gevangen plegen te geven aan bijgeloof, maar omdat wij gevoelen, dat daarin de niet aan twijfel onderhevige kracht Gods leeft en ademt, door welke wij, wel met ons weten en willen, maar in ieder geval levendiger en krachtdadiger dan men van het menselijk willen en weten zou verwachten, getrokken en aangevuurd worden. Daarom roept God met het volste recht door middel van Jesaja (Jes. Jes. 43:10) dat de profeten met het gehele volk zijn getuigen zijn, omdat zij, door voorzeggingen onderwezen, voor ontwijfelbaar waar hielden, dat zonder bedrog of dubbelzinnigheid God gesproken had. Zodanig dus is de overtuiging, die geen redenering vereist, zodanig de kennis, die op zeer goede grond rust; immers in haar vindt het verstand een meer onbekommerde en standvastige rust dan in enige redenering; zodanig tenslotte is het besef, dat slechts uit hemelse openbaring geboren kan worden. Ik zeg niets anders, dan wat ieder gelovige bij zichzelf waarneemt, behalve alleen dat mijn woorden ver beneden een rechtmatige uitlegging van het onderwerp blijven. Meer zeg ik er thans niet van, aangezien elders zich weer de gelegenheid zal voordoen om de zaak te behandelen: laat ons nu slechts dit weten, dat het ware geloof eerst dat is, hetwelk Gods Geest in onze harten bezegelt. Ja een bescheiden en leerzaam lezer zal met deze ene reden tevreden zijn: Jesaja belooft (Jes. 54:13) dat alle kinderen der vernieuwde kerk leerlingen Gods zullen zijn. Een bijzonder voorrecht keurt God daar alleen de uitverkorenen waardig, die Hij van het ganse menselijk geslacht onderscheidt. Immers, wat is het begin der ware leer anders dan een bereidwillige lust om Gods stem te horen? Maar nu eist God, dat Hij gehoord wordt, door de mond van Mozes, zoals geschreven is (Deut. 30:12 e.v.) : zeg niet in uw hart: wie zal ten hemel varen, of wie zal in de afgrond nederdalen? Zie het woord in uw mond. Indien God deze schat van kennis voor zijn kinderen heeft willen wegleggen, is het niet wonderlijk of ongerijmd, wanneer bij de grote massa der mensen een zo grote onwetendheid en stompzinnigheid gezien wordt. Tot de grote massa reken ik ook de allervoornaamsten, voordat zij in het lichaam der kerk ingelijfd zijn. Voeg hier bij, dat Jesaja (Jes. Jes. 53:1) vermeldend, dat niet alleen voor de vreemden, maar ook voor de Joden, die als huisgenoten gerekend wilden worden, de profetische leer ongelofelijk zou zijn, tevens de reden er aan toevoegt, namelijk, omdat niet aan allen de arm Gods zal geopenbaard worden. Zo dikwijls ons dus het geringe getal der gelovigen in verwarring brengt, moeten wij daartegenover bedenken, dat geen anderen de verborgenheden Gods begrijpen, dan aan wie het gegeven is.

5. Die Schrift trägt ihre Beglaubigung in sich selbst

Dabei also soll es bleiben: wer innerlich vom Heiligen Geist gelehrt ist, der verharrt fest bei der Schrift, und diese trägt ihre Beglaubigung in sich selbst; daher ist es nicht angebracht, sie einer Beweisführung und Vernunftgründen zu unterwerfen. Die Gewißheit aber, die sie uns gewinnt, die erlangen wir durch das Zeugnis des Geistes. Gewiß verschafft sich die Schrift ganz von selbst durch ihre eigene Majestät Ehrfurcht, aber sie ergreift uns erst dann recht und ernstlich, wenn sie durch den Geist in unserem Herzen versiegelt ist. Daß die Schrift von Gott kommt, das glauben wir, weil die Kraft des Geistes uns erleuchtet, nicht aber auf Grund des eigenen Urteils oder desjenigen anderer Leute. Es ist ja gerade, als ob wir Gottes eigene Majestät hier erschauten; und deshalb ist unsere Gewißheit unerschütterlich fest, stärker, als sie uns menschliches Urteil verleihen könnte. So halten wir dafür, daß die Schrift zwar durch den Dienst von Menschen, aber tatsächlich doch aus Gottes eigenem Munde zu uns kommt. Nicht Beweisgründe, nicht Wahrscheinlichkeiten suchen wir, um unser Urteil darauf zu gründen, sondern wir unterwerfen unser Urteil und unser Denken dieser völlig aller Frage entzogenen Tatsache. Das geschieht freilich nicht so, wie einige es machen, die zuweilen eine unbekannte Sache mit Eifer annehmen, die ihnen dann doch bei näherer Kenntnis mißfällt, sondern es geschieht darum, weil wir voll und ganz überzeugt sind, es mit der unbestreitbaren Wahrheit zu tun zu haben! Das hat auch nichts mit der Art zu tun, wie elende Menschen dem Aberglauben ihren Geist gefangen geben, sondern wir kommen zu dieser Gewißheit, weil wir empfinden, daß hier die unbezweifelbare Gewalt göttlicher Majestät waltet und wirkt — und diese Kraft zieht und entzündet uns zum Gehorsam, mit Wissen und Willen, aber viel lebendiger und stärker, als alles menschliche Wollen und Wissen!

So ruft der Herr mit vollem Rechte durch Jesaja aus (43,10), die Propheten samt dem Volke seien seine Zeugen; denn sie waren ja durch Weissagungen belehrt und zweifelten nicht daran, daß Gott ohne Trug und Zweideutigkeit zu ihnen geredet habe. Das ist eine Überzeugung, die der Gründe nicht bedarf, das ist ein Wissen, das seinen Grund in sich selber trägt, ja, auf dem das Herz sicherer und beständiger ruht als auf irgendwelchen Gründen; das ist ein Empfinden, das nur aus himmlischer Offenbarung entstehen kann. Ich rede von dem, was jeder einzelne Gläubige bei sich selber erfährt — freilich reichen meine Worte bei weitem nicht hin, um die Sache recht zu beschreiben! Ich übergehe jetzt vieles, weil ich an anderer Stelle 27 auf diese Dinge zurückkommen muß. Für jetzt wollen wir uns dies merken, daß nur der Glaube der rechte ist, den der Heilige Geist in unseren Herzen versiegelt. Der bescheidene Leser, der sich gern sagen läßt, wird sich mit einem Zeugnis als Begründung zufrieden geben: nämlich mit der Verheißung des Jesaja, alle Söhne der erneuerten Kirche würden von Gott gelehrt sein (Jes. 54,13). Da würdigt Gott seine Auserwählten allein eines einzigartigen Vorrechtes und unterscheidet sie damit von dem ganzen Menschengeschlecht. Denn womit soll die rechte Lehre bei uns ihren Anfang nehmen, als mit der bereitwilligen Freudigkeit, das Wort Gottes zu hören? Gott aber fordert Gehör durch den Mund des Mose, wie geschrieben steht: „Du sollst nicht sprechen in deinem Herzen: wer wird in den Himmel fahren ... oder wer wird hinabsteigen in den Abgrund? . . Siehe, das Wort ist in deinem Munde ...“ (5. Mose 30,12ff.; hier nur einige Stücke daraus, etwas ungenau angeführt!). Wenn Gott einen solchen Schatz der Weisheit allein für seine Kinder hat bereiten wollen, so ist es nicht verwunderlich oder widersinnig, wenn unter der Masse der Menschen soviel Unwissenheit und Stumpfheit sich zeigt. Unter „Masse“ verstehe ich hier auch die hervorragendsten Menschen, ehe sie in den Leib der Kirche eingefügt sind! Jesaja erklärt an einer Stelle, die prophetische Lehre werde nicht nur den Außenstehenden, sondern auch den Juden, die für Hausgenossen gelten wollten, unverständlich sein, und dann fügt er gleich den Grund dafür bei: „Denn nicht allen wird der Arm des Herrn offenbar“ (Jes. 53,1). Sooft uns die geringe Zahl der Gläubigen wankend machen will, sollen wir uns im Gegenteil vor Augen halten, daß niemand die Geheimnisse Gottes begreifen kann — als die, welchen es gegeben ist.

5. Die Skrif het sy eie geloofwaardigheid

Laat dit dus onwrikbaar vas bly staan dat mense vir wie die Heilige Gees in hulle binneste geleer het, volkome in die Skrif berusting vind dat die Skrif op sigself geloofwaardig is²³ en dat dit ons nie geoorloof is om dit aan bewysvoering en redenasies te onderwerp nie. Tog verkry dit die sekerheid wat dit onder ons verdien, uit die getuienis van die Gees.

Want ten spyte daarvan dat die Skrif vanself deur eie majesteit eerbied vir homself bewerk, beïnvloed dit ons tog eers ernstig wanneer dit deur die Gees in ons hart beseël is.

As ons dus deur die krag daarvan verlig is, glo ons nie meer in ons eie of ander se oordeel dat die Skrif sy oorsprong in God het nie. Bo alle menslike oordeel besluit ons vas en seker asof ons die Godheid van God self daarin aanskou, dat die Skrif deur bemiddeling van mense juis uit die mond van God self na ons gekom het.

Dan soek ons nie na bewyse of waarskynlikhede waarop ons ons oordeel kan grond nie, maar ons onderwerp ons eie oordeel en verstand asof dit ’n saak is wat bo die oordeel van toeval geleë is. Sommige mense gryp gewoonlik ’n onbekende saak aan, en wanneer hulle dit ondersoek het, kry hulle ’n afkeer daarin. Ons doen dit egter nie, omdat ons deeglik daarvan bewus is dat ons daarin aan die onaanvegbare waarheid vashou.

En ook nie soos arme drommels wat gewoonlik hulle verstand in gevangenskap aan bygelowe oorgee nie, maar omdat ons ervaar dat die krag van sy Godheid ongetwyfeld daarin lewe en werk, sodat ons 161 daardeur willens en wetens nogtans lewendiger en kragtiger as deur die wil of wetenskap van die mens tot gehoorsaamheid meegesleur en aangevuur word. Gevolglik roep God met voile reg daartoe deur Jesaja uit dat die profete en die hele volk vir Hom ’n getuie is omdat hulle deur godsprake so geleer is en ongetwyfeld vashou daaraan dat God sonder bedrog of dubbelsinnigheid gespreek het.²⁴ Dit is ’n oortuiging wat nie redenasies nodig het nie. Dit is kennis waarby die hoogste rede hom neerlê; ’n kennis waarin die verstand met groter veiligheid en bestendigheid kan berus as in enige redenasie. Kortom, dit is ’n gevoel wat net uit hemelse openbaring kan ontstaan.

Ek praat van iets wat elke gelowige by homself ervaar, behalwe dat my woorde ver te kort skiet om die saak na regte te verduidelik. Ek weerhou my nou van verdere verduideliking, omdat die geleentheid hom weer sal voordoen om die saak elders te behandel.²⁵ Vir die huidige moet ons slegs daarvan kennis neem dat die geloof wat die Gees van God in ons hart verseël, uiteindelik waaragtig is. Ja, ’n ingetoë en ontvanklike leser sal met dié een enkele rede tevrede wees: Jesaja belowe dat al die kinders van die hernieude kerk leerlinge van God sal wees.²⁶ God ag sy uitverkorenes alleen dié sonderlinge voorreg waardig wanneer Hy hulle van die hele mensdom onderskei. Want waar begin die ware leer nou eintlik anders as by die bereidwillige vurigheid om na die stem van God te luister?

En tog eis God deur die mond van Moses dat ons na Hom moet luister, soos geskrywe is: “Moenie in jou hart sê: wie sal opklim in die hemel en wie sal neerdaal in die diepte? Kyk, die woord is in jou mond”.²⁷ As dit dan God se wil was dat hierdie skat van kennis vir sy kinders verborge moes wees, dan is dit nie wonderlik en ook nie vreemd dat so ’n groot  onkunde en dwaasheid oor die algemeen by mense waargeneem kan word nie. Onder gewone mense reken ek ook die vooraanstaandes totdat hulle ook in die liggaam van die kerk ingelyf is. Voeg daarby dat Jesaja ons daarop wys dat die leer van die profete nie net vir vreemdelinge nie maar ook vir die Jode, wat as sy huisgenote gereken wou word, ongeloofwaardig sou lyk. Hy gee terselfdertyd ook die rede daarvoor aan, naamlik dat die arm van God nie aan almal geopenbaar sal word nie.²⁸

Elke keer as die geringe getalle van die gelowiges ons dus ontstel, moet ons aan die ander kant daaraan gedagtig wees dat niemand die geheimenisse van God kan begryp nie behalwe diegene aan wie dit gegun is.

5. Итак, мы решили этот вопрос: лишь тот, кто научен Святым Духом, с подлинной верою принимает Святое Писание. И хотя оно достоверно само по себе и не нуждается для безоговорочного принятия в доказательствах и аргументах, тем не менее только через свидетельство Св. Духа оно обретает ту несомненность, которой действительно заслуживает. Ибо оно поистине трогает нас лишь с того момента, когда запечатлевается в наших сердцах печатью Св. Духа, хотя оно достойно почитания и в силу собственного величия. Будучи же просвещены Духом, мы уже не полагаемся на своё суждение и на суждение других людей, что Писание исходит от Бога, но, помимо всякого человеческого мнения, обретаем несомненную уверенность, что оно изошло из уст самого Бога при посредничестве людей, и как бы зримо созерцаем его божественную сущность. Мы уже не ищем правдоподобных доводов, способных убедить наш разум, но подчиняем свои мыслительные способности Истине Писания как чему-то более возвышенному, что не нуждается в подтверждении людей. В отличие от некоторых, легко принимающих неизвестное и теряющих к нему интерес, как только оно становится известным, мы делаем это, будучи твёрдо убеждены в неопровержимой истинности Писания. Не уподобляемся мы и невеждам, которые легко становятся жертвами суеверий, но подчиняем ум Писанию, так как чувствуем в нём выражение божественной силы, влекущей нас и побуждающей к сознательному и добровольному повиновению гораздо решительней, чем человеческая воля или человеческое знание.

Бог совершенно справедливо говорит устами Исайи, что пророки и весь народ - его свидетели (Ис 43:10), ибо они знают: возвещённое им учение исходит от Бога, и в этом не может быть сомнения. Следовательно, речь идёт о такой убеждённости, которая не нуждается ни в каких доводах, о таком знании, которое основано на лучшем из доводов - на уверенности более твёрдой и несомненной, чем любые доводы, наконец, о таком чувстве, которое может быть порождено только небесным откровением. Я пытаюсь выразить лишь то, что любой верующий испытал на собственном опыте, хотя слова отнюдь не соответствуют достоинству предмета и бессильны объяснить его в его полноте.

Теперь же я хочу оставить этот предмет, потому что нам ещё представится случай поговорить о нём в другом месте (вся книга III). Пока же примем к сведению, что не может быть истинной веры, если она не запечатлена в наших сердцах Св. Духом. Думаю, всякий смиренный и послушный человек этим удовлетворится. Исайя обещает всем детям обновлённой Церкви, что они будут приближены к Богу и научены Им. Это особая привилегия, посредством которой Бог отличает своих избранных от остального человеческого рода. Ибо в чём состоит начало истинного познания, как не в готовности и отваге принять Слово Божье? Слову же надлежит быть услышанным из уст Моисея, как написано: «Заповедь сия ... не на небе, чтобы можно было говорить: „кто взошёл на небо, и принёс бы её нам? ..." Но весьма близко к тебе слово сие; оно в устах твоих» (Втор 30:11-14).

Если Бог пожелал сохранить сокровище понимания словно сокрытым для своих детей, то не приходится удивляться при виде безбрежной глупости и тупости толпы. Я называю толпой также и самых образованных и знающих, включая членов Церкви. Более того, Исайя говорит, что учение пророков кажется невероятным не только язычникам, но и иудеям, желающим слыть паствой Божьей, и добавляет: мышца Господня открывается далеко не всем (Ис 53:1). Итак, когда нас будет приводить в смущение малое число верующих, вспомним, что Божьи тайны доступны лишь тем, кому Он дал их познать.