1. 60 | ERGO quanquam hominum ingratitudinem satis superque omni patrocinio spoliat fulgor ille qui in caelo et in terra omnium oculis ingeritur: sicuti Deus ut genus humanum involvat eodem reatu, cunctis sine exceptione numen suum delineatum in creaturis^e proponit: aliud tamen et melius adminiculum accedere necesse est quod nos probe ad ipsum mundi creatorem dirigat.^f || Itaque non frustra verbi sui lumen addidit, quo innotesceret in salutem; atque hac praerogativa dignatus est quos voluit propius, et magis familiariter ad se colligere. Nam quia vaga et instabili agitatione circunferri videbat omnium animos, postquam Iudaeos sibi elegit in gregem peculiarem, cancellos illis circundedit, ne aliorum more evanescerent; nec frustra eodem remedio nos in pura sui notitia continet: quia mox alioqui diffluerent etiam qui videntur prae aliis firmi stare; nempe sicuti senes, vel lippi, et quicunque oculis caligant, si vel pulcherrimum volumen^g illis obiicias, quanvis agnoscant esse aliquid scriptum, vix tamen duas voces contexere poterunt: specillis autem interpositis adiuti, distincte legere incipient: ita Scriptura confusam alioqui Dei notitiam in mentibus nostris colligens, discussa caligine liquido nobis verum Deum ostendit. Hoc igitur singulare donum est, || ubi ad erudiendam Ecclesiam^h non mutis duntaxat magistrisⁱ Deus^k utitur, sed os 61 quoque sacrosanctum reserat: neque tantum promulgat colendum esse aliquem^a Deum, sed eum se esse simul pronuntiat qui colendus sit^b: nec electos^c docet modo in Deum respicere, sed se quoque exhibet in quem respiciant. Hunc^d ordinem ab initio erga Ecclesiam suam^e tenuit, ut praeter communia^f illa documenta verbum quoque adhiberet: quae^g rectior est et certior^h ad ipsum dignoscendum nota. || Nec dubium est quin Adam, Noe, Abraham, et reliqui patres hoc adminiculo penetraverint ad familiarem notitiamⁱ, || quae illos ab incredulis quodammodo discrevit^k. Nondum loquor de propria fidei doctrina qua fuerunt illuminati in spem aeternae vitae; nam ut transirent a morte in vitam, Deum non modo creatorem agnoscere necesse fuit, sed redemptorem quoque: ut certe utrunque adepti sunt ex verbo. Ordine enim praecessit illa notitiae species qua tenere datum fuit quisnam sit Deus ille a quo mundus est conditus, et gubernatur. Deinde adiuncta fuit altera interior^l, quae sola mortuas animas vivificat, qua Deus non tantum mundi conditor, et omnium quae fiunt unicus author et arbiter cognoscitur, sed etiam redemptor in Mediatoris persona. Caeterum quia nondum ad mundi lapsum et naturae corruptionem^m ventum est, de remedio etiam tractare supersedeo. Meminerint ergo lectores, meⁿ nondum de foedere illo disserere, quo sibi Deus adoptavit Abrahae filios: et de illa doctrinae parte qua proprie segregati semper fuerunt fideles a profanis gentibus: quia in Christo fundata fuit: sed tantum quomodo ex Scriptura discere conveniat, Deum qui mundi creator est, certis notis ab omni commentitia deorum turba discerni. Opportune deinde series ipsa ad Redemptionem nos deducet. Quanquam autem multa ex Novo testamento testimonia adhibebimus, alia etiam ex Lege et Prophetis, ubi expressa fit Christi mentio: in hunc tamen finem tendent omnia, Deum mundi opificem nobis patefieri in Scriptura, et quid de eo sentiendum sit exponi, ne per ambages incertum aliquod numen quaeramus.

1. Combien donques que la clarté qui se presente aux hommes haut et bas, au ciel et en terre, suffise tant et plus pour oster toute defense à leur ingratitude: comme de fait Dieu a voulu ainsi proposer sa majesté à tous sans exception, pour condamner le genre humain, en le rendant inexcusable: toutesfois il est besoin qu’un autre remede et meilleur y entrevienne pour nous faire bien et deuement parvenir à luy. Parquoy ce n’est point en vain qu’il a adjousté la clarté de sa parolle, pour se faire cognoistre à salut: combien que ce soit un privilege lequel il a fait de grace à ceux qu’il a voulu recueillir à soy de plus pres et plus familierement. Car d’autant qu’il cognoist que les entendemens humains sont pourmenez et agitez çà et là de beaucoup de legeretez erronées et sans arrest, apres avoir esleu les Juifs pour son troupeau peculier: il les a enclos comme en un parc, afin qu’ils ne s’escartassent à la façon des autres. Et aujourdhuy non sans cause il nous veut par un mesme remede tenir confinez en la pure cognoissance de sa majesté: car autrement ceux mesmes qui semblent estre les plus fermes s’escouleroyent bien tost. Car comme les vieilles gens ou larmeux, ou ayant comment que ce soit les yeux debiles, quand on leur presentera un beau livre et de caracteres bien formez, combien qu’ils voyent l’escriture, toutesfois à grand’ peine pourront-ils lire deux mots de suitte sans lunettes: mais les ayant prinses en seront aidez pour lire distinctement: ainsi l’Escriture recueillant en noz esprits la cognoissance de Dieu, qui autrement seroit confuse et esparse, abolit l’obscureté, pour nous monstrer clairement quel est le vray Dieu. Parquoi c’est un don singulier, quand Dieu pour instruire son Eglise n’use pas seulement de ces maistres muets dont nous avons parlé, assavoir ses ouvrages qu’il nous produit, mais daigne bien aussi ouvrir sa bouche sacrée, non seulement pour faire savoir et publier que nous devons adorer quelque Dieu, mais aussi qu’il est cestuy-là: et non seulement enseigne ses esleus de regarder à Dieu, mais il s’offre quant et quant, afin qu’ils regardent à luy. Il a tenu dés le commencement cest ordre envers son Eglise, c’est qu’outre les enseignemens il a mis en avant sa parolle, pour servir d’une marque plus certaine, afin de le discerner d’avec tous dieux controuvez: et n’y a doute qu’Adam, Noé, Abraham et les autres Peres ne soyent parvenus à la cognoissance plus certaine et familiere, qui les a aucunement separez d’avec les incredules. Je ne parle point encores de la foy, en laquelle ils ont esté illuminez pour l’esperance de la vie eternelle. Car pour passer de mort à vie, il n’a pas fallu seulement qu’ils cogneussent Dieu pour leur createur, mais aussi pour redempteur: comme aussi ils ont obtenu tous les deux par la Parolle. Car ceste espece de cognoissance, par laquelle il leur a esté donné de savoir quel estoit le Dieu qui a creé le monde, et le gouverne, a precedé en premier degré: puis apres celle qui est plus privée, et qui emporte pleine foy avec soy a esté adjoustée en second lieu. C’est celle seule qui vivifie les ames, ou par laquelle Dieu est cogneu non seulement createur du monde, ayant l’authorité et conduicte de tout ce qui se fait: mais aussi redempteur en la personne de nostre seigneur Jesus Christ. Mais pource que nous ne sommes point encores venus à la cheute de l’homme et à la corruption de nostre nature, je differe à traitter du remede. Pourtant que les lecteurs se souviennent qu’en traitant comment Dieu est cogneu par sa parolle, je n’entre point encores à l’alliance et aux promesses par lesquelles Dieu a voulu adopter les enfans d’Abraham, ny aussi de la doctrine par laquelle les fideles ont esté proprement separez des gens prophanes, pource que ceste partie est fondée en Jesus Christ: mais je preten seulement exposer comment par l’Escriture il convient discerner le vray Dieu createur, d’avec toute la troupe des ydoles que le monde s’est forgé, tellement qu’il y ait certaines marques: puis apres l’ordre nous monstrera le redempteur. Or combien que j’ameneray plusieurs tesmoignages tant du nouveau Testament que de la Loy et des Prophetes, là où il se fait mention de nostre Seigneur Jesus Christ, toutesfois le tout reviendra à ce but, que Dieu nous est declairé en l’Escriture le maistre ouvrier du monde, et que c’est que nous avons à cognoistre de luy, pour ne point tracasser çà et là cherchant quelque Dieu incertain.

1. 71 Though the light which presents itself to all eyes, both in heaven and in earth, is more than sufficient to deprive the ingratitude of men of every excuse, since God, in order to involve all mankind in the same guilt, sets before them all, without exception, an exhibition of his majesty, delineated in the creatures,—yet we need another and better assistance, properly to direct us to the Creator of the world. Therefore he hath not unnecessarily added the light of his word, to make himself known unto salvation, and hath honoured with this privilege those whom he intended to unite in a more close and familiar connection with himself. For, seeing the minds of all men to be agitated with unstable dispositions, when he had chosen the Jews as his peculiar flock, he enclosed them as in a fold, that they might not wander after the vanities of other nations. And it is not without cause that he preserves us in the pure knowledge of himself by the same means; for, otherwise, they who seem comparatively to stand firm, would soon fall. For, as persons who are old, or whose eyes are by any means become dim, if you show them the most beautiful book, though they perceive something written, but can scarcely read two 72 words together, yet, by the assistance of spectacles, will begin to read distinctly,—so the Scripture, collecting in our minds the otherwise confused notions of Deity, dispels the darkness, and gives us a clear view of the true God. This, then, is a singular favour, that, in the instruction of the Church, God not only uses mute teachers, but even opens his own sacred mouth; not only proclaims that some god ought to be worshipped, but at the same time pronounces himself to be the Being to whom this worship is due; and not only teaches the elect to raise their view to a Deity, but also exhibits himself as the object of their contemplation. This method he hath observed toward his Church from the beginning; beside those common lessons of instruction, to afford them also his word; which furnishes a more correct and certain criterion to distinguish him from all fictitious deities. And it was undoubtedly by this assistance that Adam, Noah, Abraham, and the rest of the patriarchs, attained to that familiar knowledge which distinguished them from unbelievers. I speak not yet of the peculiar doctrine of faith which illuminated them into the hope of eternal life. For, to pass from death to life, they must have known God, not only as the Creator, but also as the Redeemer; as they certainly obtained both from his word. For that species of knowledge, which related to him as the Creator and Governor of the world, in order, preceded the other. To this was afterwards added the other internal knowledge, which alone vivifies dead souls, and apprehends God, not only as the Creator of the world, and as the sole Author and Arbiter of all events, but also as the Redeemer in the person of the Mediator. But, being not yet come to the fall of man and the corruption of nature, I also forbear to treat of the remedy. Let the reader remember, therefore, that I am not yet treating of that covenant by which God adopted the children of Abraham, and of that point of doctrine by which believers have always been particularly separated from the profane nations, since that is founded on Christ; but am only showing how we ought to learn from the Scripture, that God, who created the world, may be certainly distinguished from the whole multitude of fictitious deities. The series of subjects will, in due time, lead us to redemption. But, though we shall adduce many testimonies from the New Testament, and some also from the Law and the Prophets, in which Christ is expressly mentioned, yet they will all tend to prove, that the Scripture discovers God to us as the Creator of the world, and declares what sentiments we should form of him, that we may not be seeking after a deity in a labyrinth of uncertainty.

1. God gives his elect a better help to the knowledge of himself—viz. the Holy Scriptures. This he did from the very first.

64 Therefore, though the effulgence which is presented to every eye, both in the heavens and on the earth, leaves the ingratitude of man without excuse, since God, in order to bring the whole human race under the same condemnation, holds forth to all, without exception, a mirror of his Deity in his works, another and better help must be given to guide us properly to God as a Creator. Not in vain, therefore, has he added the light of his Word in order that he might make himself known unto salvation, and bestowed the privilege on those whom he was pleased to bring into nearer and more familiar relation to himself. For, seeing how the minds of men were carried to and fro, and found no certain resting-place, he chose the Jews for a peculiar people, and then hedged them in that they might not, like others, go astray. And not in vain does he, by the same means, retain us in his knowledge, since but for this, even those who, in comparison of others, seem to stand strong, would quickly fall away. For as the aged, or those whose sight is defective, when any books however fair, is set before them, though they perceive that there is something written are scarcely able to make out two consecutive words, but, when aided by glasses, begin to read distinctly, so Scripture, gathering together the impressions of Deity, which, till then, lay confused in our minds, dissipates the darkness, and shows us the true God clearly. God therefore bestows a gift of singular value, when, for the instruction of the Church, he employs not dumb teachers merely, but opens his own sacred mouth; when he not only proclaims that some God must be worshipped, but at the same time declares that He is the God to whom worship is due; when he not 65only teaches his elect to have respect to God, but manifests himself as the God to whom this respect should be paid.

The course which God followed towards his Church from the very first, was to supplement these common proofs by the addition of his Word, as a surer and more direct means of discovering himself. And there can be no doubt that it was by this help, Adam, Noah, Abraham, and the other patriarchs, attained to that familiar knowledge which, in a manner, distinguished them from unbelievers. I am not now speaking of the peculiar doctrines of faith by which they were elevated to the hope of eternal blessedness. It was necessary, in passing from death unto life, that they should know God, not only as a Creator, but as a Redeemer also; and both kinds of knowledge they certainly did obtain from the Word. In point of order, however, the knowledge first given was that which made them acquainted with the God by whom the world was made and is governed. To this first knowledge was afterwards added the more intimate knowledge which alone quickens dead souls, and by which God is known not only as the Creator of the worlds and the sole author and disposer of all events, but also as a Redeemer, in the person of the Mediator. But as the fall and the corruption of nature have not yet been considered, I now postpone the consideration of the remedy (for which, see Book 2 c. 6 &c). Let the reader then remember, that I am not now treating of the covenant by which God adopted the children of Abraham, or of that branch of doctrine by which, as founded in Christ, believers have, properly speaking, been in all ages separated from the profane heathen. I am only showing that it is necessary to apply to Scripture, in order to learn the sure marks which distinguish God, as the Creator of the world, from the whole herd of fictitious gods. We shall afterward, in due course, consider the work of Redemption. In the meantime, though we shall adduce many passages from the New Testament, and some also from the Law and the Prophets, in which express mention is made of Christ,the only object will be to show that God, the Maker of the world, is manifested to us in Scripture, and his true character expounded, so as to save us from wandering up and down, as in a labyrinth, in search of some doubtful deity.

1. Derhalve, ofschoon de ondankbaarheid der mensen meer dan genoeg van alle verdediging beroofd wordt door die glans, die aan de hemel en op de aarde aller ogen treft, en ook al plaatst God, om het menselijk geslacht in dezelfde staat van beschuldiging te stellen, aan allen zonder uitzondering zijn Godheid, afgebeeld in de schepselen, voor ogen, is het toch noodzakelijk, dat er een ander en beter hulpmiddel bijkomt, dat ons op juiste wijze voert tot de Schepper der wereld zelf. Daarom heeft Hij niet zonder reden het licht van zijn Woord er aan toe gevoegd, opdat Hij daardoor tot zaligheid zou bekend worden. En dit voorrecht heeft Hij hen waardig gekeurd, die hij dichter en vertrouwelijker tot zich wilde verzamelen. Want omdat Hij zag, dat de gemoederen van allen door een ongestadige en onstandvastige bewegelijkheid werden rondgevoerd, heeft Hij, nadat Hij de Joden zich tot een bijzondere kudde had uitverkoren, hen met een afsluiting omgeven, opdat ze niet op de wijze der anderen zouden vergaan. En niet zonder reden houdt Hij ons door hetzelfde middel bij zijn zuivere kennis; want anders zouden weldra ook zij vervloeien, die meer dan anderen schijnen vast te staan. Immers evenals oude lieden, of ooglijders, en allen, die slechte ogen hebben, al houdt men hun het allerschoonste boek voor, ternauwernood, ofschoon ze wel zien, dat er iets geschreven staat, twee woorden kunnen saamvoegen, maar wanneer ze een bril opzetten, daardoor geholpen duidelijk beginnen te lezen, zo verzamelt de Schrift de kennis van God, die zich anders verward in onze geest bevindt, verdrijft de duisternis en toont ons duidelijk de ware God. Dit is dus een bijzondere gave, wanneer God tot onderricht der kerk niet slechts stomme leermeesters gebruikt, maar ook zijn heilige mond opent, en niet alleen verkondigt, dat er een God is, die gediend moet worden, maar tevens uitspreekt, dat Hijzelf die God is, die gediend moet worden; en de uitverkorene niet alleen leert op te zien, maar ook zichzelf aanbiedt, om op Hem te zien. Deze orde heeft Hij van den beginne jegens zijn kerk gehouden, dat Hij behalve die algemene bewijzen ook zijn woord aanwendde, hetwelk een rechter en zekerder kenteken is om Hem te onderkennen. En het is niet twijfelachtig, of Adam, Noach, Abraham en de overige vaderen zijn door dit hulpmiddel doorgedrongen tot de vertrouwelijke kennis, die hen van de ongelovigen in zekere zin onderscheidde. Ik spreek nog niet over de bijzondere leer des geloofs, door welke zij verlicht zijn geweest tot de hoop des eeuwigen levens. Want om over te gaan van de dood tot het leven, was het noodzakelijk God niet alleen te kennen als Schepper, maar ook als Verlosser; gelijk ze zeker dat beide verkregen hebben uit het woord. Want in orde ging vooraf die soort van kennis, waardoor het hun gegeven werd te weten, wie die God is, door wie de wereld geschapen is en bestuurd wordt. Vervolgens is daaraan toegevoegd de andere diepergaande kennis, die alleen de dode zielen levend maakt, door welke God niet slechts als Schepper gekend wordt en als enige Bewerker en Rechter van alles wat geschiedt, maar ook als Verlosser in de persoon van de Middelaar. Maar omdat we nog niet gekomen zijn tot de val der wereld en de verderfenis der natuur, laat ik ook na te handelen over het redmiddel. Mijn lezers mogen er dus aan denken, dat ik nog niet spreek over het verbond, waardoor God de kinderen van Abraham tot zijn kinderen heeft aangenomen, en over dat deel der leer, waardoor de gelovigen altijd in het bijzonder afgescheiden zijn geweest van de onheilige heidenen, omdat het in Christus gegrondvest was; maar ik spreek alleen hierover, hoe men uit de Schrift moet leren, dat de God, die de Schepper der wereld is, door gewisse kentekenen onderscheiden wordt van de ganse schare der verzonnen goden. Op geschikte wijze zal vervolgens de volgorde zelf ons leiden tot de verlossing. Ofschoon we echter veel getuigenissen uit het Nieuwe Testament zullen aanvoeren, en ook andere uit de wet en de profeten, waar uitdrukkelijk van Christus melding wordt gemaakt, zal toch alles tot dit doel strekken, aan te tonen, dat God ons in de Schrift geopenbaard wordt als de Schepper der wereld, en dat ons uiteengezet wordt, wat wij over Hem te denken hebben, opdat wij niet langs omwegen een onzekere God zouden zoeken.

1. Wirkliche Gotteserkenntnis schenkt uns Gott nur in seinem Wort

20Gewiß verliert also die menschliche Undankbarkeit jede Möglichkeit der Entschuldigung um des Glanzes willen, der im Himmel und auf Erden in aller Augen fällt — wie denn Gott, um alle Menschen gleichermaßen schuldig zu machen, allen ohne Ausnahme die Umrisse seines Wesens in der Kreatur vor Augen stellt. Aber es bedarf eines anderen und besseren Mittels, das uns zuverlässig zum Schöpfer der Welt selber weise. Deshalb hat Gott mit gutem Grunde das Licht seines Wortes hinzugegeben, um sich uns dadurch zu unserem Heil kundzumachen. Dieses Vorzugs hat er diejenigen gewürdigt, die er in seine nähere und vertrautere Gemeinschaft ziehen wollte. Aller Menschen Gemüter sah er durch schweifende und unbeständige Gedanken umgetrieben. Als er nun die Israeliten zu seiner besonderen Herde erwählt hatte, da umgab er sie deshalb mit Schranken, damit sie nicht nach der Weise der andern in Eitelkeit verfielen. Aus demselben guten Grunde setzt er auch uns Schranken, um uns bei der reinen Gotteserkenntnis zu halten; wie bald würden sich sonst auch die verlaufen, welche fester zu stehen scheinen als andere! Denn so wie alte Leute, Schwachsichtige und Augenkranke, wenn man ihnen auch den schönsten Band vor die Augen hält, zwar merken, daß da etwas geschrieben steht, aber kaum zwei Worte zusammensetzen können, dann aber mit Hilfe einer Brille deutlich zu lesen anfangen — so bringt die Schrift unser sonst so verworrenes Wissen um Gott in die richtige Ordnung, zerstreut das Dunkel und zeigt uns deutlich den wahren Gott. Das ist gewißlich ein einzigartiges Geschenk Gottes: er braucht zur Unterweisung seiner Kirche nicht bloß stumme Lehrmeister, sondern öffnet selbst seinen heiligen Mund! Und dabei gibt er nicht bloß die Anweisung, es sei irgendein Gott zu verehren, sondern er zeigt sich selbst als den, der verehrt werden will! Er lehrt seine Auserwählten nicht nur, auf Gott zu schauen, nein, er tritt ihnen selbst gegenüber als der, auf den sie schauen sollen! Diese Ordnung hat er von Anfang an in seiner Kirche gehalten, daß er neben jener allgemeinen Bezeugung (praeter communia illa documenta) auch sein Wort gegeben hat, das ein klareres und gewisseres Mittel ist, ihn zu erkennen. Durch dies Mittel sind ohne Zweifel Adam, Noah, Abraham und die anderen Väter zu vertrauter Gotteserkenntnis gelangt, die sie von den Ungläubigen unterschied. Dabei rede ich noch nicht von der eigentlichen Lehre des Glaubens, die in ihnen die Hoffnung auf ein ewiges Leben aufleuchten ließ. Um nämlich vom Tode zum Leben durchzudringen, war nicht nur die Erkenntnis Gottes als des Schöpfers erforderlich, sondern auch die des Erlösers, und beides wurde ihnen offenbar durch das Wort zuteil. Denn nach der Ordnung ging jene (Weise der) Erkenntnis voran, welche die Gewißheit schenkte, wer denn eigentlich jener Gott sei, der die Welt geschaffen hat und noch regiert. Dann folgt jene andere, innerliche Erkenntnis, die allein tote Seelen lebendig macht, nämlich daß Gott nicht allein der Schöpfer der Welt ist und der einzige Urheber und Richter alles Geschehens, sondern auch der Erlöser in der Person des Mittlers. Da wir indessen vom Fall der Welt und der Verderbnis der Natur noch nicht gesprochen haben, so muß ich mir hier auch versagen, von dem dafür verordneten Heilmittel zu reden. Der Leser möge also im Auge behalten, daß ich noch nicht von dem Bund handle, in dem Gott die Söhne Abrahams als seine Kinder annahm, und von jenem Teil der Lehre, der stets den eigentlichen Unterschied zwischen den Gläubigen und den ungläubigen Heiden ausmachte. Denn dieser Teil war in Christus begründet. Hier ist nur davon die Rede, wie wir aus der Schrift lernen sollen, daß Gott, der der Schöpfer der Welt ist, sich durch klare Kennzeichen von dem ganzen ersonnenen Götterschwarm unterscheidet. Die Reihenfolge der Darstellung 21 führt uns dann von selbst zur Lehre von der Erlösung hinüber. Müssen wir nun auch viele Zeugnisse aus dem Neuen Testament anführen, auch andere aus dem Gesetz und den Propheten, die doch auch deutlich von Christus Erwähnung tun: sie alle haben den Zweck, zu zeigen, daß sich Gott als Schöpfer der Welt in der Schrift offenbart, und daß uns darin dargelegt wird, was man von ihm zu denken hat, damit wir nicht auf unseren Irrwegen irgendeine Gottheit suchen.

1. God het sy Woord as hulpmiddel aan die mens gegee om Hom te leer ken

149 Die glans wat in die hemel en op die aarde almal se oë tref, beroof die mens deur sy ondankbaarheid heeltemal van alle verontskuldigings.

Soos God sy Goddelike mag, soos dit in sy skepsels afgebeeld is, sonder uitsondering aan alle mense voorhou om die hele mensdom in dieselfde skuld te verstrengel, moet daar tog ’n ander beter hulpmiddel bykom om ons behoorlik na die Skepper van die wêreld op koers te bring.

Daarom het Hy nie sonder rede nie die lig van sy Woord daar bygevoeg sodat Hy daardeur tot ons heil aan ons bekend kan word. Hy het die mense wat Hy nader en inniger by Hom wou versamel, hierdie voorreg waardig geag. Omdat Hy gesien het dat die gemoedere van alle mense deur hulle onbestendige en onstandvastige drif rondgesleur word, het Hy, nadat Hy die Jode as besondere volk uitverkies het, hulle met bepaalde perke omring om te verhoed dat hulle soos ander mense sou vergaan. Met dieselfde middel hou Hy ons nie doelloos aan die suiwer kennis van Homself vas nie, omdat selfs dié wat skynbaar bo ander standvastig bly, ook andersins weldra sou vergaan. Hoewel bejaardes of halfblindes of stiksienige mense byvoorbeeld sou agterkom dat daar iets geskrywe staan as ’n mens die pragtigste boek aan hulle sou voorsit, sal hulle tog beswaarlik twee woorde aan mekaar kon verbind. Maar as jy aan hulle ’n bril as bystand gee, sal hulle duidelik begin lees. Net so versamel die Skrif die kennis van God wat andersins verward in ons verstand lê, verdryf die duisternis en toon duidelik die ware God aan ons.

Dit is dus ’n sonderlinge gawe wanneer God nie slegs van stom leermeesters gebruik maak om sy kerk te leer ken nie maar ook sy heilige mondstuk daarvoor aanwend. Dit verkondig nie alleen dat ons ’n  God moet dien nie, maar dit verklaar terselfdertyd ook dat Hy die God is wat ons moet dien. Dit leer die uitverkorenes nie alleen om na God op te sien nie, maar dit openbaar ook aan hulle na wie hulle moet opsien.

Van die begin af het Hy dit as verordening vir sy kerk gehou om benewens die gewone tekens ook sy Woord te gebruik, omdat dit ’n juister en sekerder teken is om Hom te leer ken. Daar bestaan geen twyfel daaroor nie dat Adam, Noag, Abraham en die ander vaders met 150 hierdie hulpmiddel tot ’n innige kennis van God deurgedring het en dat dit hulle op ’n sekere wyse van ongelowiges onderskei het.¹ En nou praat ek nog nie van die besondere geloofsleer waardeur hulle tot die hoop op ’n ewige lewe verlig is nie. Want om van die dood na die lewe oor te gaan moes hulle God nie alleen as Skepper leer ken nie, maar ook as Verlosser. So het hulle inderdaad kennis van albei uit die Woord verkry.

Want die soort kennis waarin dit hulle gegun is om te begryp wie dié  God is deur wie die wêreld geskep is en bestier word, het daarin ordelik eerste gekom. Daarop is daar ’n tweede inniger soort kennis hieraan verbind, wat alleen dooie siele lewend maak en waardeur God nie soseer as Skepper van die wêreld en as Grondvester en Regter van alles wat ontstaan, erken word nie maar ook as Verlosser in die Persoon van die Middelaar.

Maar omdat ons nog nie die val van die wêreld en die bedorwenheid van die natuur bereik het nie, sien ek ook daarvan af om die teenmiddel te behandel.²

My lesers moet dus daaraan gedagtig wees dat ek nog nie die verbond waarvolgens God die kinders van Abraham vir Homself aangeneem het,³ en ook nie die deel van die leer waarvolgens die gelowiges in besonder van onheilige heidene geskei is, bespreek nie, omdat hierdie deel van die leer in Christus gevestig is. Ek verduidelik slegs hoe ons uit die Skrif moet leer dat dié God wat die Skepper van die wêreld is, met bepaalde tekens van die skare valse gode onderskei word. Te gelegener tyd sal die volgorde ons by die verlossing bring.

Hoewel ons baie getuienis uit die Nuwe Testament sal put en sommige daarvan ook uit die wet en die profete, waar Christus uitdruklik vermeld word, het alles dit ten doel om aan te dui dat God as Skepper van die wêreld in die Skrif aan ons geopenbaar word en om te verduidelik wat ons in verband met Hom moet gevoel sodat ons nie met ompaadjies na ’n onsekere goddelike mag moet soek nie.

1. Свет, сияющий людям на небе и на земле, лишает нашу неблагодарность всякого оправдания. Действительно, Богу было угодно явить своё величие всем людям без исключения, дабы никто не мог сослаться на неведение и избежать осуждения. Тем не менее существует потребность в ином, лучшем средстве, должным образом приводящем нас к Творцу. Поэтому Он ради спасения дал познать Себя также через слово, хотя и сохранил эту привилегию лишь для тех, кому пожелал оказать милость и особо приобщить к Себе. Поскольку Богу ведомо непостоянство и легкомыслие человеческого ума, легко увлекающегося и сбивающегося с верного пути, своей особой паствой Он избрал евреев и как бы огородил их, чтобы и они не заблудились по примеру остальных. Да и сегодня Он не без оснований велит нам не выходить за пределы ясного знания о Его величии, ибо в противном случае люди, кажущиеся наиболее твёрдыми в вере, превратятся в заблудших овец быстрее всех.

Если старику со слезящимися подслеповатыми глазами дать написанную ясными крупными буквами книгу, он увидит текст в целом, но лишь с большим трудом сможет различить без очков отдельные слова. Вооружившись же очками, он сумеет с их помощью читать бегло. Так и Св. Писание собирает воедино, в фокус знание о Боге, до того пребывавшее в нашей душе смутным и рассеянным, и разгоняет тьму, ясно показывая нам истинного Бога. Особый дар Бога заключается в том, что, желая наставить свою Церковь, Он пользуется не только немыми свидетельствами, о которых шла речь выше (то есть своими делами), но благоволит к тому же отверзнуть свои священные уста. Благодаря этому дару мы узнали о том, что не просто должны поклоняться какому-то Богу, но какому именно Богу. Он не только учит своих избранных обращаться к Себе, но и открывает им Себя, дабы они могли увидеть Бога. С самого начала имел Он такое намерение в отношении Церкви, а потому и даровал ей, помимо свидетельств, своё слово, чтобы оно надёжнее помогало отличать истинного Бога от вымышленных богов.

Несомненно, что Адам, Ной, Авраам и другие праотцы благодаря слову вернее и ближе познали Бога и тем отличались от неверующих. Я говорю сейчас не о вере, озарённой надеждой на вечную жизнь. Для перехода от смерти к жизни нужно было познать Бога не только как Творца, но и как Искупителя, о чём также говорит Откровение. Прежде всего, людям было дано познать Бога как Творца и Правителя мира и лишь затем было открыто более сокровенное знание, несущее с собой полноту веры. Именно оно животворит души, ибо благодаря ему мы познаем Бога не только как Создателя мира, имеющего власть и правящего всем сущим, но и Искупителя в лице Господа нашего Иисуса Христа. Однако мы еще не дошли в нашем рассмотрении до грехопадения человека и порчи человеческой природы; поэтому я не стану пока говорить о спасении.

Хочу напомнить читателям, что, рассуждая о познании Бога через его слово, я вовсе не касаюсь ни завета и обетовании Божьих, связанных с принятием сынов Авраамовых, ни учения, должным образом отделяющего верных Бога от язычников, ибо эта часть Откровения имеет основание в Иисусе Христе. Я только хочу объяснить, каким образом с помощью Писания и сообщаемых им признаков можно отличить истинного Бога-Творца от сонма вымышленных идолов. Позднее порядок рассмотрения приведёт нас к Искупителю. И хотя я буду приводить множество свидетельств (как из Нового Завета, так и из Закона и Пророков), где упоминается наш Господь Иисус Христос, цель всех их - напомнить, что Бог является нам в Писании как Создатель мира. Мы непременно должны знать это о Нём, чтобы не метаться попусту в поисках какого-то неведомого бога.

2. 62 | Sive autem per oracula et visiones^a Patribus innotuit Deus, sive hominum opera et ministerio suggessit quod deinde per manus posteris traderent: indubium tamen est insculptam fuisse eorum cordibus firmam doctrinae certitudinem, ut persuasi essent, atque intelligerent a Deo profectum esse quod didicerant. Semper enim Deus indubiam fecit verbo suo fidem, quae omni opinione superior esset^b. || Tandem ut continuo progressu doctrinae veritas seculis omnibus superstes maneret in mundo, eadem oracula quae deposuerat apud Patres, quasi publicis tabulis consignata esse voluit^c. || Hoc consilio Lex promulgata fuit, cui postea interpretes additi sunt Prophetae. Etsi enim multiplex fuit Legis usus, ut melius videbitur suo loco¹: praesertim vero Mosi et omnibus Prophetis propositum fuit, modum reconciliationis inter Deum et homines docere (unde etiam Paulus Christum vocat finem Legis [Rom. 10. a. 4]) iterum tamen repeto, praeter doctrinam fidei et poenitentiae propriam, quae Christum Mediatorem proponit, Scripturam unicum et verum Deum quatenus mundum creavit et gubernat, certis notis et insignibus ornare, ne misceatur cum falsa deorum turba. Ergo quanvis hominem serio oculos intendere conveniat ad consideranda Dei opera, quando in hoc splendidissimo theatro locatus est ut eorum esset spectator¹: 63 aures tamen praecipue arrigere convenit ad verbum, ut melius proficiat. Ac proinde mirum non est, magis ac magis in stupore suo obdurescere qui in tenebris nati sunt: quia paucissimi ut se intra metas contineant, verbo Dei se praebent dociles, sed potius exultant in sua vanitate. Sic autem habendum est, ut nobis affulgeat vera religio, exordium a caelesti doctrina fieri debere, nec quenquam posse vel minimum gustum rectae sanaeque doctrinae^a percipere, nisi qui Scripturae fuerit discipulus; unde etiam emergit verae intelligentiae principium, ubi reverenter amplectimur quod de se illic testari Deus voluit. Neque enim perfecta solum, vel numeris suis completa fides, sed omnis recta Dei cognitio ab obedientia nascitur. || Et sane hac in parte singulari providentia consuluit mortalibus Deus in omnes aetates^b.

2. Or soit que Dieu ait esté manifesté aux hommes par visions ou oracles, qu’on appelle, c’est à dire tesmoignages celestes, soit qu’il ait ordonné des hommes ministres, lesquels enseignassent les successeurs de main en main: toutesfois il est certain qu’il a imprimé en leurs cœurs une telle certitude de doctrine, par laquelle ils fussent persuadez et entendissent que ce qui leur estoit revelé et presché, estoit procedé du vray Dieu: car il a tousjours ratifié sa parolle, à fin qu’on y adjoustast foy par dessus toute opinion humaine. Finalement, afin que d’un train continuel la verité demeurast tousjours en vigueur d’aage en aage, et fust cognue en la terre, il a voulu que les revelations qu’il avoit commises en la main des Peres comme en depost, fussent enregistrées: et à cest effect il a fait publier sa Loy, à laquelle il a puis apres adjousté les Prophetes comme expositeurs. Car combien que la doctrine de la Loy contienne plusieurs usages, comme nous verrons en temps et lieu: et sur tout que Moyse et les Prophetes ayent insisté à monstrer comment c’est que les hommes sont reconciliez avec Dieu (dont aussi vient que saint Paul nomme Jesus Christ la fin de la Loy: Rom. 10:4) toutesfois de rechef j’advertis les lecteurs, qu’outre la doctrine de foy et de penitence, laquelle nous propose Jesus Christ pour mediateur, l’Escriture a ce regard de magnifier le vray Dieu et unique, qui a creé le monde et le gouverne par marques et enseignes notables, afin qu’il ne fust meslé parmy la troupe des faux dieux. Parquoy combien que les hommes doivent dresser les yeux pour contempler les œuvres de Dieu, d’autant qu’ils en sont ordonnez spectateurs, et que le monde leur est dressé comme un theatre à cest effect, toutesfois le principal est, pour mieux profiter, d’avoir les oreilles dressées à la Parolle pour s’y rendre attentifs. Ainsi il ne se faut esmerveiller, si estans nez en tenebres ils s’endurcissent de plus en plus en leur stupidité, pource qu’il n’y en a gueres qui se rendent dociles à la parolle de Dieu, pour se tenir entre les harres qui leur sont là mises: mais plustost s’esgayent avec toute licence en leur vanité. Voici donc un poinct resolu, que pour estre esclairez et adressez en la vraye religion, il nous faut commencer par la doctrine celeste, et que nul ne peut avoir seulement un petit goust de saine doctrine pour savoir que c’est de Dieu, jusques à ce qu’il ait esté à ceste escolle, pour estre enseigné par l’Escriture sainte: car de là procede le commencement de toute droite intelligence, voire nous recevons reveremment tout ce que Dieu y a voulu testifier de soy. Car non seulement la foy en sa perfection et toutes ses parties est engendrée d’obeissance, mais aussi tout ce que nous avons à cognoistre de Dieu. Et de fait, il a usé d’une providence singuliere pour le profit des hommes en tous aages, par le moyen que nous traitons.

2. But, whether God revealed himself to the patriarchs by oracles and visions, or suggested, by means of the ministry of 73 men, what should be handed down by tradition to their posterity, it is beyond a doubt that their minds were impressed with a firm assurance of the doctrine, so that they were persuaded and convinced that the information they had received came from God. For God always secured to his word an undoubted credit, superior to all human opinion. At length, that the truth might remain in the world in a continual course of instruction to all ages, he determined that the same oracles which he had deposited with the patriarchs should be committed to public records. With this design the Law was promulgated, to which the Prophets were afterwards annexed, as its interpreters.—For, though the uses of the law were many, as will be better seen in the proper place; and particularly the intention of Moses, and of all the prophets, was to teach the mode of reconciliation between God and man, (whence also Paul calls Christ “the end of the law,”)¹¹⁷—yet I repeat again, that, beside the peculiar doctrine of faith and repentance, which proposes Christ as the Mediator, the Scripture distinguishes the only true God by certain characters and titles, as the Creator and Governor of the world, that he may not be confounded with the multitude of false gods. Therefore, though every man should seriously apply himself to a consideration of the works of God, being placed in this very splendid theatre to be a spectator of them, yet he ought principally to attend to the word, that he may attain superior advantages. And, therefore, it is not surprising, that they who are born in darkness grow more and more hardened in their stupidity; since very few attend to the word of God with teachable dispositions, to restrain themselves within the limits which it prescribes, but rather exult in their own vanity. This, then, must be considered as a fixed principle, that, in order to enjoy the light of true religion, we ought to begin with the doctrine of heaven; and that no man can have the least knowledge of true and sound doctrine, without having been a disciple of the Scripture. Hence originates all true wisdom, when we embrace with reverence the testimony which God hath been pleased therein to deliver concerning himself. For obedience is the source, not only of an absolutely perfect and complete faith, but of all right knowledge of God. And truly in this instance God hath, in his providence, particularly consulted the true interests of mankind in all ages.

2. First, By oracles and visions, and the ministry of the Patriarchs. Secondly, By the promulgation of the Law, and the preaching of the Prophets. Why the doctrines of religion are committed to writing.

Whether God revealed himself to the fathers by oracles and visions,¹ or, by the instrumentality and ministry of men, suggested what they were to hand down to posterity, there cannot be a doubt that the certainty of what he taught them was firmly engraven on their hearts, so that they felt assured and knew that the things which they learnt came forth from God, who invariably accompanied his word with a sure testimony, infinitely superior to mere opinion. At length, in order that, while doctrine was continually enlarged, 66its truth might subsist in the world during all ages, it was his pleasure that the same oracles which he had deposited with the fathers should be consigned, as it were, to public records. With this view the law was promulgated, and prophets were afterwards added to be its interpreters. For though the uses of the law were manifold (Book 2 c. 7 and 8), and the special office assigned to Moses and all the prophets was to teach the method of reconciliation between God and man (whence Paul calls Christ “the end of the law,” Rom.10:4); still I repeat that, in addition to the proper doctrine of faith and repentance in which Christ is set forth as a Mediator, the Scriptures employ certain marks and tokens to distinguish the only wise and true God, considered as the Creator and Governor of the world, and thereby guard against his being confounded with the herd of false deities. Therefore, while it becomes man seriously to employ his eyes in considering the works of God, since a place has been assigned him in this most glorious theatre that he may be a spectator of them, his special duty is to give ear to the Word, that he may the better profit.¹ Hence it is not strange that those who are born in darkness become more and more hardened in their stupidity; because the vast majority instead of confining themselves within due bounds by listening with docility to the Word, exult in their own vanity. If true religion is to beam upon us, our principle must be, that it is necessary to begin with heavenly teaching, and that it is impossible for any man to obtain even the minutest portion of right and sound doctrine without being a disciple of Scripture. Hence, the first step in true knowledge is taken, when we reverently embrace the testimony which God has been pleased therein to give of himself. For not only does faith, full and perfect faith, but all correct knowledge of God, originate in obedience. And surely in this respect God has with singular Providence provided for mankind in all ages.

2. Hetzij nu God door middel van Goddelijke uitspraken en gezichten de vaderen bekend is geworden, hetzij Hij door de bemoeiing en de dienst van mensen hun verschaft heeft hetgeen zij vervolgens van hand tot hand aan hun nakomelingen moesten overleveren, toch is het buiten twijfel, dat in hun harten een vaste zekerheid der leer ingegrift is geweest, zodat zij overtuigd waren en begrepen, dat van God afkomstig was, wat zij geleerd hadden. Want altijd heeft God gemaakt, dat zijn woord aanvaard is met een ontwijfelbaar geloof, dat alle mening te boven ging. En opdat de waarheid der leer in ononderbroken voortgang in alle eeuwen in de wereld zou blijven voortbestaan, heeft Hij eindelijk gewild, dat dezelfde Goddelijke uitspraken, die Hij bij de vaderen in bewaring gegeven had, als het ware op openbare tafelen bezegeld zouden zijn. Met deze bedoeling is de wet afgekondigd, aan welke daarna als uitleggers de profeten zijn toegevoegd. Want ofschoon het gebruik der wet veelvuldig geweest is, zoals beter te zijner plaatse zal behandeld worden, en aan Mozes en alle profeten vooral tot taak gesteld was, om de wijze van verzoening tussen God en de mensen te onderwijzen waarom ook Paulus (Rom. 10:4) Christus het einde der wet noemt, herhaal ik toch wederom, dat de Schrift, behalve dat ze de eigenlijke leer van het geloof en de bekering geeft, die Christus als de Middelaar voorstelt, de enige en ware God, voor zover Hij de wereld geschapen heeft en bestuurt, versiert met vaste kenmerken en onderscheidingstekenen, opdat Hij niet vermengd worde met de schare der valse goden. Hoewel dus de mens ernstig zijn ogen behoort in te spannen tot het beschouwen van de werken Gods, daar hij in deze zo schitterende schouwplaats gezet is om hun toeschouwer te zijn, behoort hij toch voornamelijk zijn oren te spitsen naar het Woord, opdat hij beter vorderingen moge maken. En daarom is het niet te verwonderen, dat zij, die in duisternis geboren zijn, meer en meer in hun onverstand verharden; want zeer weinigen betonen zich leergierig ten aanzien van Gods Woord, om zich binnen de perken te houden, maar de meesten zijn liever uitgelaten in hun ijdelheid. Wij moeten het dus zo beschouwen, dat, zal ons de ware godsdienst tegenstralen, wij moeten uitgaan van de hemelse leer, en dat niemand zelfs ook maar de geringste smaak van de rechte en gezonde leer kan verkrijgen, dan hij, die een leerling geweest is van de Schrift. En uit haar komt ook het beginsel voort van het ware inzicht, wanneer wij eerbiedig omhelzen, wat God daar van zichzelf heeft willen getuigen. Immers niet alleen een volmaakt of in alle opzichten volkomen geloof, maar ook rechte kennis Gods wordt geboren uit gehoorzaamheid. En stellig heeft God in dit opzicht door zijn bijzondere voorzienigheid tot in alle tijden voor de stervelingen gezorgd.

2. Das Wort Gottes als Heilige Schrift

Ob sich nun Gott den Vätern durch Orakel und Gesichte kundgetan oder ihnen durch Vermittlung und Dienst von Menschen mitgeteilt hat, was sie den Nachfahren überliefern sollten — auf keinen Fall läßt sich bezweifeln, daß in ihr Herz die Lehre mit solch unerschütterlicher Gewißheit eingegraben war, daß sie fest überzeugt waren und klar sahen: was sie erfahren hatten, das kam von Gott. Denn Gott hat zu allen Zeiten seinem Wort eine unzweifelhafte Glaubwürdigkeit verliehen, die über alles menschliche Denken hinausgeht. Damit dann ferner die Wahrheit der Lehre durch alle Jahrhunderte in dauerndem Fortschreiten erhalten bliebe, wollte Gott, daß die nämlichen Offenbarungsworte (oracula), die er den Vätern geschenkt hatte, sozusagen auf öffentlich ausgestellten Tafeln aufgezeichnet würden. Aus solchem Ratschluß hat Gott das Gesetz gegeben, dem dann später als Ausleger die Propheten beigegeben wurden. Nun gab es zwar eine vielfältige Anwendung des Gesetzes (multiplex legis usus), wie wir später noch näher sehen werden. Aber Mose und alle Propheten hatten doch vor allem die Absicht, die Art der Versöhnung zwischen Gott und dem Menschen zu lehren — deshalb nennt ja auch Paulus Christus des Gesetzes Ende (Röm. 10,4). Trotzdem wiederhole ich hier: außer der eigentlichen Lehre von Glaube und Buße (Bekehrung), die uns Christum als Mittler vor die Augen stellt, beschreibt und ziert die Schrift den einen und wahren Gott, wie er die Welt geschaffen hat und noch regiert, mit sicheren Hinweisen und Zeichen, um alle Vermischung mit dem falschen Götzenschwarm zu verhindern. So sehr also der Mensch seine Augen der Betrachtung von Gottes Werken zuwenden soll — denn in diesem wunderherrlichen Schauspiel hat er ja seinen Platz als Zuschauer —, so soll er doch vor allem das Wort Gottes zu Ohren nehmen, um zu besserer Erkenntnis zu gelangen. Man darf sich nicht wundern, daß die Menschen, die in der Finsternis geboren sind, mehr und mehr in Unempfänglichkeit sich verhärten. Denn nur ganz wenige werden zu gelehrigen Schülern des Wortes Gottes und bleiben so in den gesetzten Schranken; die meisten gehen vielmehr hochmütig in ihren eitlen Einbildungen einher. Soll uns aber der Strahl wahrer Religion treffen, so müssen wir bei der himmlischen Lehre (caelestis doctrina) den Anfang machen, und es kommt niemand auch nur zum geringsten Verständnis rechter und heilsamer Lehre, wenn er nicht zuvor ein Schüler der Schrift wird. Da liegt der Ursprung wahren Erkennens: wenn wir mit Ehrfurcht annehmen, was Gott hier von sich selber hat bezeugen wollen. Denn nicht bloß ein echter und vollkommener Glaube, sondern alle rechte Gotteserkenntnis entsteht aus dem Gehorsam. Und in diesem Stück hat Gott fürwahr für die Menschen aller Zeiten mit besonderer Vorsehung gnädig gesorgt!

2. Om ware kennis van God te verkry moet ons almal leerlinge van die Skrif word

God het egter deur godsprake en gesigte aan die aartsvaders bekend geword, of Hy het Hom deur bemiddeling en diens van mense voorgestel, en dit het hulle daarop van mond tot mond aan hulle nageslag oorgele- 151 wer. Tog is dit ongetwyfeld so dat ’n vaste sekerheid van die leer in hulle harte ingegrif is, sodat hulle daarvan oortuig was en ook begryp het dat dit wat hulle geleer het, van God afkomstig was. Want deur sy Woord het God hulle geloof onbetwyfelbaar gemaak, sodat dit bo alle menslike opvatting verhewe was. Met die oog daarop dat die waarheid van sy leer met volgehoue vordering deur al die eeue heen op die wêreld sou bly voortbestaan, was dit eindelik God se wil dat die godsprake wat Hy aan die aartsvaders voorgehou het, soos in openbare dokumente beseël moes word.

Volgens sy raadsplan is die wet afgekondig en profete later as uitleggers daarvan gegee. Die gebruike van die wet was menigvuldig soos ons op die regte plek daarvoor beter sal sien, en dit is veral aan Moses en al die profete opgedra om die wyse van versoening tussen God en die mens te leer. Daarom noem Paulus Christus die einde van die wet.⁴ Tog herhaal ek weer eens dat die Skrif behalwe die besondere leer wat op die geloof en berou betrekking het en Christus as Middelaar voorstel, die enige en ware God van die Skrifte met bepaalde tekens en kenmerke aanwys in soverre as wat Hy die wêreld geskep het en dit nog bestier, om te verhoed dat Hy met die valse menigte gode verwar sou word. Hoewel die mens dus sy oë in alle erns moet inspan om die werke van God te aanskou aangesien hy in hierdie skitterende skouburg⁵ as toeskouer gestel is, moet hy tog veral sy ore vir die Woord spits om nog meer voordeel daaruit te haal.

Dit is daarom geen wonder dat die mense wat in die duisternis gebore is, al meer in hulle onverstandigheid verhard nie. Want ’n baie klein handjievol van ons mense betoon hulle bevatlik vir die Woord van God om hulle binne die perke daarvan te hou. Hulle is eerder uitgelate van vreugde in hulle eie ydelheid.

Ons beskouing daaroor moet egter so wees dat ons met die hemelse leer moet begin, sodat die ware godsdiens sy lig oor ons kan laat skyn en dat niemand selfs die geringste smaak van die egte en gesonde leer kan kry as hy nie ’n leerling van die Skrif was nie.

Hieruit spruit ook die beginsel van die ware kennis voort wanneer ons dit wat God daarin van Homself wil getuig, eerbiedig aanvaar. Want uit die gehoorsaamheid daaraan word nie alleen volmaakte of volkome geloof nie maar ook alle opregte kennis van God gebore. En God het gewis in alle tye met sonderlinge voorsienigheid in hierdie opsig vir 152 sterflinge gesorg.

2. Открывается ли Бог людям в видениях и пророчествах, то есть посредством так называемых небесных свидетельств, или поручает своим избранникам передавать знание о Нём из уст в уста, - в любом случае несомненно, что Он вложил в сердца людей уверенность в божественном учении. Благодаря этому учению они убеждаются в том, что проповеданное им Откровение происходит от истинного Бога: ведь Бог всегда держит своё слово, дабы вера в Него не могла быть поколеблена никаким человеческим мнением. В конце концов, Он пожелал, чтобы вручённое Им в руки праотцев Откровение было записано и тем самым истина стала известна по всей земле и, не прерываясь, передавалась из века в век. С этой целью Бог дал людям свой писаный Закон, к которому позднее добавил Книги пророков как его толкователей. Учение Закона многогранно, как мы увидим в своё время и в своём месте. Моисей и пророки особенно подчеркивали в нём ту сторону, что посредством Закона люди примирились с Богом (в связи с чем св. Павел называет Иисуса Христа концом Закона: Рим 10:4). Тем не менее я вновь хочу напомнить читателю, что наряду с учением о вере и покаянии, посредником в котором стал для нас Иисус Христос, Писание имеет целью прославить истинного и единого Бога, сотворившего мир и правящего им с помощью видимых знамений, - прославить для того, чтобы Он не смешался с сонмом ложных богов. Поэтому люди должны не только созерцать деяния Бога в мире, воздвигнутом для них с этой целью наподобие театра, но прежде всего со всяческим вниманием прислушиваться к Слову Божьему, чтобы извлечь из него наибольшую пользу. Стоит ли удивляться, что люди, будучи рождены во мраке, со временем становятся всё более закоренелыми глупцами, ибо среди них почти нет людей, послушно внимающих Слову Божьему и остающихся в пределах дозволенного им. Они предпочитают наслаждаться жизнью по собственной прихоти и в меру своего тщеславия! Поэтому главное заключается в следующем: чтобы просветиться и получить наставление в истинной вере, нужно начинать с небесного учения. Никто не может хотя бы в малейшей степени приобщиться к знанию о Боге, пока не пройдёт эту школу и не будет научен Святым Писанием. Ведь именно здесь берёт начало правильное понимание всего того, что Бог пожелал засвидетельствовать о Себе. Причём не только совершенную и во всех отношениях истинную веру, но и всё доступное нам знание о Боге мы обретаем благодаря послушанию. Таким образом, Писание есть свидетельство особого промысла Божьего о благе людей во все века.

3. | Nam si reputamus quam lubricus sit humanae mentis lapsus in Dei oblivionem, quanta in omne genus erroris proclivitas, quanta ad^c confingendas identidem novas et factitias religiones libido: perspicere licebit quam necessaria fuerit talis caelestis doctrinae consignatio, ne vel oblivione deperiret, vel errore evanesceret, vel audacia hominum corrumperetur. Quum itaque palam sit, Deum erga eos omnes quos unquam erudire cum fructu voluit, subsidium verbi adhibuisse, quod effigiem suam in pulcherrima mundi forma^d impressam, parum esse efficacem provideret: hac recta via contendere expedit^e, si ad synceram Dei contemplationem serio aspiramus. ^fAd verbum, inquam, est veniendum^g, ubi probe, et ad vivum^h, nobis a suis operibus describitur Deus, dum opera ipsa non ex iudicii nostri pravitate, sed aeternae veritatis regula aestimantur. Ab eo si deflectimus, ut nuper dixiⁱ, quamlibet strenua enitamur celeritate, quia tamen extra viam cursus erit, nunquam ad metam pertingere continget^k. Sic enim cogitandum est: fulgorem divini vultus, quem et Apostolus inaccessum vocat 64 [1. Tim. 6. d. 16], esse nobis instar inexplicabilis labyrinthi, nisi verbi linea in ipsum dirigamur; ut satius sit in hac via claudicare quam extra eam celerrime currere¹. || Itaque saepius David superstitiones e mundo tollendas docens, quo pura vigeat religio, Deum regnantem inducit [Psalmis 93. 96. 97. 99, et similibus.]: regnandi nomine non potestatem significans qua praeditus est, et quam in universa naturae gubernatione exercet: sed doctrinam qua sibi legitimum principatum asserit^a: quia nunquam evelli queunt ex hominum cordibus errores donec plantata fuerit vera Dei cognitio.

3. Car si on regarde combien l’esprit humain est enclin et fragile pour tomber en oubliance de Dieu: combien aussi il est facile à decliner en toutes especes d’erreurs, de quelle convoitise il est mené pour se forger des religions estranges à chacune minute: de là on pourra voir combien il a esté necessaire que Dieu eust ses registres authentiques pour y coucher sa verité, à fin qu’elle ne perit point par oubly, ou ne s’esvanouist par erreur, ou ne fust corrompue par l’audace des hommes. Puis donc que c’est chose notoire, quand Dieu a voulu instruire les hommes avec profit, qu’il a usé du moyen et aide de sa parolle, d’autant qu’il voyoit qu’il y avoit peu d’efficace et vertu en son image qui est engravée par tout: si nous desirons de le contempler purement, il nous convient tenir ce mesme chemin. Il faut, dy-je, venir à sa parolle, et nous y renger: là ou Dieu nous est droitement monstré et peint au vif en ses œuvres: car alors elles sont estimées selon qu’il appartient, assavoir par la verité immuable qui en est la reigle et non pas selon la perversité de nostre jugement. Si nous declinons de là, comme j’ay desja dit, quoy que nous courions hastivement, toutesfois pource que nostre course sera esgarée hors du chemin, jamais nous ne viendrons où nous pretendons: car il nous faut penser que la clarté de la gloire de Dieu, que saint Paul nomme inaccessible (1 Tim. 6:16) nous sera comme un labyrinthe pour nous entorteiller de tous costez, si nous n’avons nostre adresse en la Parolle: tellement qu’il nous vaut mieux clocher en ce chemin, que de courir bien viste à l’esgarée. Parquoy David enseignant que les superstitions seront raclées du monde, afin que la pure religion y florisse, souvent introduit Dieu regnant: n’entendant pas seulement par ce mot de Regner,⁹ l’empire qu’il a et qu’il exerce à gouverner le cours de nature, mais la doctrine qui est pour establir sa principauté speciale, à ce qu’on s’assujettisse à luy. Car les erreurs ne se peuvent jamais arracher du cœur des hommes jusques à ce qu’une vraye cognoissance de Dieu y soit plantée.

3. For, if we consider the mutability of the human mind,—how easy its lapse into forgetfulness of God; how great its propensity to errors of every kind; how violent its rage for the perpetual fabrication of new and false religions,—it will be easy 74 to perceive the necessity of the heavenly doctrine being thus committed to writing, that it might not be lost in oblivion, or evaporate in error, or be corrupted by the presumption of men. Since it is evident, therefore, that God, foreseeing the inefficacy of his manifestation of himself in the exquisite structure of the world, hath afforded the assistance of his word to all those to whom he determined to make his instructions effectual,—if we seriously aspire to a sincere contemplation of God, it is necessary for us to pursue this right way. We must come, I say, to the word, which contains a just and lively description of God as he appears in his works, when those works are estimated, not according to our depraved judgment, but by the rule of eternal truth. If we deviate from it, as I have just observed, though we run with the utmost celerity, yet, being out of the course, we shall never reach the goal. For it must be concluded, that the light of the Divine countenance, which even the Apostle says “no man can approach unto,”¹¹⁸ is like an inexplicable labyrinth to us, unless we are directed by the line of the word; so that it were better to halt in this way, than to run with the greatest rapidity out of it. Therefore David, inculcating the necessity of the removal of superstitions out of the world, that pure religion may flourish, frequently introduces God as “reigning;”¹¹⁹ by the word “reigning,” intending, not the power which he possesses, and which he exercises in the universal government of nature, but the doctrine in which he asserts his legitimate sovereignty; because errors can never be eradicated from the human heart, till the true knowledge of God is implanted in it.

3. This view confirmed, 1. By the depravity of our nature making it necessary in every one who would know God to have recourse to the word; 2. From those passages of the Psalms in which God is introduced as reigning.

For if we reflect how prone the human mind is to lapse into forgetfulness of God, how readily inclined to every kind of error, how bent every now and then on devising new and fictitious religions, it will be easy to understand how necessary it was to make such a depository of doctrine as would secure it from either perishing by the neglect, vanishing away amid the errors, or being corrupted by the presumptuous audacity of men. It being thus manifest that God,foreseeing the inefficiency of his image imprinted on the fair form of the universe, has given the assistance of his Word to all whom he has ever been pleased to instruct effectually, we, too, must pursue this straight path, if we aspire in earnest to a genuine contemplation of God;—we must go, I say, to the Word, where the character of God, drawn from his works is described accurately and to the life; 67these works being estimated, not by our depraved Judgment, but by the standard of eternal truth. If, as I lately said, we turn aside from it, how great soever the speed with which we move, we shall never reach the goal, because we are off the course. We should consider that the brightness of the Divine countenance, which even an apostle declares to be inaccessible (1 Tim. 6:16), is a kind of labyrinth,—a labyrinth to us inextricable, if the Word do not serve us as a thread to guide our path; and that it is better to limp in the way, than run with the greatest swiftness out of it.Hence the Psalmist, after repeatedly declaring (Psalm 93, 96, 97, 99, &c). that superstition should be banished from the world in order that pure religion may flourish, introduces God as reigning; meaning by the term, not the power which he possesses and which he exerts in the government of universal nature, but the doctrine by which he maintains his due supremacy: because error never can be eradicated from the heart of man until the true knowledge of God has been implanted in it.

3. Want indien wij overwegen, hoe licht de menselijke geest uitglijdt en vervalt tot het vergeten van God, hoe groot zijn neiging is tot alle soort van dwaling, hoe groot zijn lust is om telkens weer nieuwe en verzonnen godsdiensten uit te denken dan kunnen wij inzien, hoe noodzakelijk een dergelijke bezegeling van de hemelse leer was, opdat zij niet door vergetelheid zou te gronde gaan, of door dwaling zou verdwijnen, of door vermetelheid der mensen zou verdorven worden. Daar het dus duidelijk is, dat God ten behoeve van allen, die Hij ooit met vrucht heeft willen onderwijzen, het hulpmiddel van zijn Woord heeft aangewend, omdat Hij voorzag, dat zijn beeld, dat in de zeer schone gedaante der wereld ingedrukt is, te weinig uitwerking had, is het dienstig langs de rechte weg te gaan, als wij met ernst streven naar een zuivere aanschouwing Gods. Tot het Woord, zeg ik, moet men komen, waar God ons uit zijn werken juist en naar het leven beschreven wordt, doordat de werken zelf niet naar de verkeerdheid van ons oordeel, maar naar het richtsnoer der eeuwige waarheid beoordeeld worden. Indien wij van dat Woord afwijken, zoals ik zoëven zeide, zal het ons, met hoe voortvarende snelheid wij ons dan ook inspannen, toch nooit gelukken de eindpaal te bereiken, omdat wij buiten de weg lopen. Want wij moeten dit bedenken, dat het licht van Gods aanschijn, hetwelk ook de apostel (1 Tim. 6:16) ontoegankelijk noemt, voor ons is als een doolhof, waarvan we de uitgang niet kunnen vinden, indien wij niet door het snoer des Woords tot dat licht geleid worden. Zodat het beter is op deze weg kreupel te gaan, dan buiten hem zeer snel te lopen. Wanneer dan ook David meermalen (Ps. 93, 96,97,99 en dgl.) leert, dat de valse godsdiensten uit de wereld weggenomen moeten worden, opdat de zuivere godsdienst moge bloeien, spreekt hij van God als Regeerder, waarbij hij met het woord regeren niet de macht aanduidt, met welke Hij bekleed is, en die Hij in het ganse bestuur der natuur uitoefent, maar de leer, waarin Hij zichzelf de wettige heerschappij toekent, want nooit kunnen uit de harten der mensen de dwalingen uitgerukt worden, voordat de ware kennis Gods er in geplant is.

3. Ohne die Schrift gehen wir in die Irre

Wenn wir die starke Neigung des Menschen bedenken, Gott zu vergessen, wenn wir seinen Hang zu allerlei Irrtümern sehen und wenn wir gewahr werden, wie gierig er sich immer neue, falsche Religionen erdenkt, dann können wir ermessen, wie nötig solche schriftliche Aufzeichnung der himmlischen Lehre war, damit sie nicht durch Vergessenheit entstellt, im Irrtum der Eitelkeit preisgegeben oder durch menschliche Vermessenheit verdorben würde. Es läßt sich auch nicht verkennen, daß Gott bei allen, die er fruchtbringend unterweisen wollte, das Mittel seines Wortes angewandt hat, weil er sah, daß sein Bild, wie es in der herrlichen Gestalt der Welt sich ausprägte, nicht kräftig genug sein werde. Deshalb kann es uns nur helfen, diesen geraden Weg zu gehen, wenn wir im Ernste zu lauterer Betrachtung Gottes kommen wollen. An das Wort, sage ich, müssen wir uns halten; denn da wird uns Gott recht und lebendig 22 aus seinen Werken beschrieben, indem nämlich diese Werke nicht nach unserem verkehrten Urteil, sondern nach der Regel der ewigen Wahrheit eingeschätzt werden! Weichen wir vom Worte ab, so mögen wir, wie gesagt, immerhin mit äußerster Schnelligkeit vorwärtsstreben, wir werden aber nie zum Ziel gelangen, weil wir eben auf einem Abweg sind! Wir müssen bedenken: der Glanz von Gottes Angesicht, von dem auch der Apostel sagt: „da niemand zukommen kann“ (1. Tim. 6,16), ist uns wie ein auswegloses Labyrinth, wenn uns nicht die Richtschnur des Wortes leitet. Es ist also besser, auf diesem Weg zu hinken, als auf einem Abweg zu rennen! Wenn darum David ankündet, daß der Aberglaube aus der Welt verschwinden wird, um der wahren Religion Platz zu machen, so stellt er uns Gott vor Augen, wie er sein Königreich aufrichtet (Ps. 93; 96; 97; 99 und andere). Dabei versteht er aber unter Gottes Königreich nicht sein Machtwirken, wie er es in der Regierung der ganzen Natur ausübt, sondern die Lehre, in welcher er seine alleinige Herrschaft durchsetzt. Denn der Irrtum kann nicht aus dem Menschenherzen gerissen werden, ehe wahre Gotteserkenntnis darin gepflanzt ist!

3. Die dwaling van die mens kan nooit uitgeroei word voordat hy ware kennis oor God uit die Woord verkry het nie

As ons nadink hoe glibberig die mens se verstand is en hoe maklik dit daarin verval om God te vergeet, hoe groot sy geneigdheid tot allerlei dwalinge is en hoe groot sy begeerte is om by herhaling nuwe valse godsdienste te versin, kan ons duidelik sien hoe noodsaaklik so ’n teboekstelling van die hemelse leer was. Die doel daarvan was dat dit nie deur vergeetagtigheid verlore moes gaan of deur dwaling verydel of deur die vermetelheid van die mens bederf sou word nie. Aangesien dit gevolglik duidelik is dat God die onderskraging van sy Woord onder al die mense wat Hy ooit met vrug wou leer, aangewend het omdat Hy voorsien het dat sy beeld, wat op die pragtige voorkoms van die wêreld afgestempel is, nie doeltreffend genoeg sou wees nie, betaam dit ons om hier die regte weg in te slaan as ons ernstig na ’n egte oorweging van God strewe.

Ek herhaal: ons moet tot die Woord kom waar God reg en lewendig na aanleiding van sy werke beskrywe word, terwyl sy werke juis nie na aanleiding van die mismaaktheid van ons eie oordeel nie maar na die maatstaf van ewige waarheid gewaardeer moet word. As ons van die Woord afwyk, sal dit ons nooit geluk om, soos ek so pas gesê het, die eindpunt te bereik nie, met hoeveel voortvarende snelheid ons ons ook al daarvoor inspan, omdat ons dan buite die regte weg koers sal vat. Want ons moet soos volg daaroor dink: Die glans van die aangesig van God, wat die apostel ook ontoeganklik noem,⁶ is vir ons soos ’n doolhof sonder uitkoms tensy ons deur die rigsnoer van die Woord daartoe gelei word. Dit sou gevolglik beter wees om al hinkende op hierdie pad te gaan as om weg van die pad af baie vinnig voort te snel.⁷ Wanneer Dawid ons baie dikwels leer dat die bygelowe uit die wêreld weggeneem moet word sodat die suiwer godsdiens tot voile wasdom kan kom, vermeld hy ook dat God regeer.⁸ Met die woord regeer bedoel hy nie die mag waarmee God toegerus is en wat Hy in sy voile regering van die natuur beoefen nie, maar die leer waarvolgens Hy vir Homself regmatige heerskappy opeis. Want dwaling kan nooit uit die mens se hart weggeskeur word voordat die ware kennis van God nie daarop 153 ingeplant is nie.

3. Если мы вспомним о том, насколько человеческий дух слаб и склонен забывать о Боге, насколько легко впадает он во всевозможные заблуждения, насколько неуёмна в нём жажда к постоянному изобретению всяких странных религий, то мы поймём, почему Бог посчитал необходимым собственной рукою дать людям Святое Писание и заключить в нём божественную истину. Он хотел спасти её от забвения и гибели, от искажения ложными толкованиями и от порчи человеческой дерзостью. Общеизвестно, что Бог, желая с пользой наставить людей, прибегнул к помощи Слова, поскольку Он видел, что людям мало толку от зрелища запёчатлённого повсюду в мире божественного образа. Если мы хотим созерцать Бога в истинном свете, то должны следовать путем Писания. Я полагаю, нам надлежит обратиться к Слову Божьему и считать его мерилом всего, ибо в нём Бог живо и красочно показал нам Себя в своих деяниях. Тогда мы сможем оценить их по-настоящему, согласно направляющей их непреложной истине, а не по прихоти нашего разума. Если мы отклонимся в сторону от верного пути, то, куда бы мы ни поспешили, нам никогда не добраться до цели. Свет божественной славы, который св. Павел называет неприступным (1 Тим 6:16), обратится для нас в лабиринт, и в нём мы обречены блуждать бесконечно, если не будем держаться за путеводную нить Слова Божьего. Для нас лучше медленно ползти по правильному пути, чем мчаться по бездорожью.

Давид, имея в виду истребление суеверий в мире ради процветания чистой религии, часто говорит, что Бог царствует (Пс 92/93, 95/96, 96/97, 98/99, 99/100 и др.). Здесь подразумевается не только божественное правление ходом вещей в мире, но и учение, посредством которого Бог утверждает своё первенство и господство. И никакие заблуждения не могут исторгнуть из людских сердец то, что посеяно в них истинным богопознанием.

4. | Proinde idem Propheta^b, ubi commemoravit gloriam Dei a caelis enarrari, opera manuum enuntiari a firmamento, ab ordinata dierum noctiumque serie maiestatem eius praedicari [Psalm. 19. a. 1], deinde ad verbi mentionem descendit: Lex, inquit, Domini immaculata, convertens animas: testimonium Domini fidele, sapientiam praestans parvulis: iustitiae Domini rectae, laetificantes corda: praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos². || Etsi enim alios quoque Legis usus comprehendit, significat tamen in genere, quum frustra Deus omnes populos ad se invitet caeli terraeque intuitu, hanc esse peculiarem filiorum Dei scholam^c. || Eodem spectat Psalmus 29, ubi Propheta concionatus de terribili Dei voce, quae in tonitru, ventis, imbribus, turbinibus et procellis terram concutit, tremefacit montes, cedros confringit: in fine tandem subiicit, cani eius laudes in Sanctuario, quia ad omnes Dei voces quae in aere resonant, surdi sunt increduli. Sicut alium Psalmum, ubi descripsit terribiles fluctus maris, ita claudit, Testimonia tua verificata sunt: decor templi tui, sanctitas in longitudinem dierum [Psal. 93. b. 5]. || Hinc et illud emanat^d quod Samaritanae mulieri dicebat Christus, gentem eius et reliquos omnes populos adorare quod nescirent: solos Iudaeos Deo vero cultum exhibere [Iohan. 4. c. 22]. Nam quum humana mens pro sua imbecillitate pervenire ad Deum nullo modo queat nisi sacro^e eius verbo adiuta et sublevata, omnes tunc mortales, exceptis Iudaeis, quia Deum sine verbo quaerebant, necesse fuit in vanitate atque errore versari.

4. Dont vient que le mesme Prophete, apres avoir fait mention que les cieux racontent la gloire de Dieu, et le firmament l’œuvre de ses mains (Ps. 19:1), et que l’ordre continuel et reciproque des jours et des nuits preschent sa majesté, descend tantost apres à la Parolle disant, La Loy de Dieu est sans macule, convertissant les ames; le tesmoignage du Seigneur est fidele, donnant sagesse aux petits. Les justices de Dieu sont droites et esjouissent les cœurs: le commandement de Dieu est clair, illuminant les yeux. Car combien qu’il comprenne d’autres usages de la Loy, toutesfois il signifie en general, pource que Dieu ne profite de rien conviant tous peuples à soy par le regard du ciel et de la terre, qu’il a ordonné ceste escole particuliere pour ses enfans, et à cela aussi tend le Ps. 29, où le Prophete, apres avoir parlé de la voix terrible de Dieu, laquelle est ouye aux tonnerres, aux vens, orages, tourbillons, gresle: voire faisant trembler la terre et crouler les montaignes, et brisant les cedres, en la fin pour conclusion adjouste, qu’on luy chante louanges en son sanctuaire. Car par cela il entend que les incredules sont sourds à toute voix de Dieu qui resonne en l’air, comme en l’autre Pseaume apres avoir descrit combien les flots de la mer sont espouvantables, il conclud ainsi: Seigneur tes tesmoignages sont approuvez: la beauté de ton temple est saincteté permanente (Ps. 93:5). Le dire de nostre Seigneur est fondé sur une mesme raison, quand il reprochoit à la Samaritaine que ceste nation-là et tous autres peuples adoroyent ce qu’ils ne cognoissoyent pas, et qu’il n’y avoit que les Juifs qui servissent au vray Dieu (Jean 4:22). Car d’autant que l’entendement humain, selon sa foiblesse, ne peut en façon que ce soit parvenir à Dieu, sinon estant eslevé et aidé par la sacrée parolle d’iceluy, il ne se pouvoit faire que toutes creatures mortelles, excepté les Juifs, ne fussent esgarées en erreur et vanité, en cherchant Dieu sans ceste aide necessaire.

4. Therefore the same Psalmist, having said, that “the heavens declare the glory of God, and the firmament showeth his handy-work; day unto day uttereth speech, and night unto night showeth knowledge,”¹²⁰ afterwards proceeds to the mention of the word: “The law of the Lord is perfect, converting the soul: the testimony of the Lord is sure, making wise the simple: the statutes of the Lord are right, rejoicing the heart: the commandment of the Lord is pure, enlightening the eyes.” For, though he also comprehends other uses of the law, yet he suggests, in general, that, since God's invitation of all nations to him by the view of heaven and earth is ineffectual, this is the peculiar school of the children of God. The same is adverted to in the twenty-ninth Psalm, where the Psalmist, having preached the terrors of the Divine voice, which in thunders, in winds, in showers, in whirlwinds, and in tempests, shakes the earth, makes the mountains tremble, and breaks the cedars, adds, at length, towards the close, “in 75 his temple doth every one speak of his glory;” because unbelievers are deaf to all the voices of God, which resound in the air. So, in another Psalm, after describing the terrible waves of the sea, he concludes thus: “Thy testimonies are very sure: holiness becometh thine house, O Lord, for ever.”¹²¹ Hence also proceeds the observation of Christ to the Samaritan woman, that her nation and all others worshipped they knew not what; and that the Jews were the only worshippers of the true God.¹²² For, since the human mind is unable, through its imbecility, to attain any knowledge of God without the assistance of his sacred word, all mankind, except the Jews, as they sought God without the word, must necessarily have been wandering in vanity and error.

4. Another confirmation from certain direct statements in the Psalms. Lastly, From the words of our Saviour.

Accordingly, the same prophet, after mentioning that the heavens declare the glory of God, that the firmament sheweth forth the works of his hands, that the regular succession of day and night proclaim his Majesty, proceeds to make mention of the Word:—“The law of the Lord,” says he, “is perfect, converting the soul; the testimony of the Lord is sure, making wise the simple. The statutes of the Lord are right, rejoicing the heart; the commandment of the Lord is pure, enlightening the eyes,” (Psalm 19:1-9). For though the law has other uses besides (as to which, see Book 2 c. 7, sec. 6, 10, 12), the general meaning is, that it is the proper school for training the children of God; the invitation given to all nations, to behold him in the heavens and earth, proving of no avail. The same view is taken in the 29th Psalm, where the Psalmist, after discoursing on the dreadful voice of God, which, in thunder, wind, rain, whirlwind, and tempest, shakes the earth, makes the mountains tremble, and breaks the cedars, concludes by saying, “that in his temple does every one speak of his glory,” unbelievers being deaf to all God’s words when they echo in the air. In like manner another Psalm, after describing the raging billows of the sea, thus concludes, “Thy testimonies are very sure; holiness becometh thine house for ever,” (Psalm 93:5). To the same effect are the words of our Saviour to the Samaritan woman, when he told her that her nation and all other nations worshipped they knew not what; and that the Jews alone gave worship to the true God (John 4:22). Since the human mind, through its weakness, was altogether unable to come to God if not aided and upheld by his sacred word, it necessarily followed that all mankind, the Jews excepted, inasmuch as they sought God without the Word, were labouring under vanity and error.

4. Daarom komt dezelfde profeet, wanneer hij vermeld heeft, dat Gods eer door de hemelen verteld wordt (Ps. 19:1) dat de werken zijner handen door het uitspansel verkondigd worden en dat door de vastgestelde opeenvolging van dagen en nachten zijn majesteit geprezen wordt, daarna tot de vermelding van het Woord: "de wet des Heren", zo zegt hij (Ps. 19:8) "is volmaakt, bekerende de ziel; de getuigenis des Heren is gewis, de eenvoudigen wijsheid gevende; de bevelen des Heren zijn recht, verblijdende het hart; het gebod des Heren is zuiver, verlichtende de ogen". Want ofschoon hij ook ander nut der wet insluit, geeft hij toch in 't algemeen te kennen, dat, waar God te vergeefs alle volken tot zich nodigt door het aanschouwen van hemel en aarde, dit de bijzondere leerschool is van de kinderen Gods. Daarop doelt ook Psalm 29, waar de profeet, na gesproken te hebben over de verschrikkelijke stem Gods, die in de donder, de winden, de regenvlagen, de wervelwinden en de stormen de aarde schokt, de bergen doet sidderen en de cederen verbreekt, aan het slot daarvan toevoegt, dat zijn lof in het heiligdom gezongen wordt, omdat voor alle stemmen Gods, die in de lucht weerklinken, de ongelovigen doof zijn. Evenzo eindigt hij een andere psalm, waarin hij de vreselijke baren der zee beschreven heeft, aldus (Ps. 93:5) "Uw getuigenissen zijn zeer getrouw, de heiligheid is uwen huize sierlijk tot lange dagen." Hieruit komt ook voort, wat Christus tot de Samaritaanse vrouw zeide, dat haar volk en alle overige volken aanbaden, wat zij niet wisten, maar dat alleen de Joden de ware God dienden (Joh. 4:22) Want daar de menselijke geest in zijn zwakheid op generlei wijze tot God kan geraken, tenzij hij door zijn heilig Woord geholpen en gesteund wordt, was het noodwendig, dat toen alle stervelingen, uitgezonderd de Joden, omdat ze God zochten zonder zijn Woord, in ijdelheid en dwaling verkeerden.

4. Die Schrift vermag, was die Offenbarung in den Werken bei uns nicht ausrichten konnte

Derselbe Prophet (Ps. 19,1) sagt auch, daß die Himmel die Ehre Gottes er- zählen, das Firmament seiner Hände Werk verkündigt, der geordnete Lauf von Tag und Nacht seine Majestät anzeigt; aber er spricht dann doch gleich darauf von Gottes Wort: „Das Gesetz des Herrn ist vollkommen und erquickt die Seele, das Zeugnis des Herrn ist gewiß und macht die Unverständigen weise, die Rechte des Herrn sind richtig und erfreuen das Herz, die Gebote des Herrn sind lauter und erleuchten die Augen“ (Ps. 19,8ff.). Obwohl nun der Prophet auch andere Anwendungen des Gesetzes mit in Betracht zieht, so zeigt er doch allgemein: da Gott vergebens alle Völker durch den Anblick Himmels und der Erden zu sich einlädt, ist dies die besondere Schule der Kinder Gottes! Ähnlich ist auch die Absicht des 29. Psalms. Da redet der Prophet von der furchtbaren Stimme Gottes, wie sie in Donner und Sturm, Platzregen und Unwetter die Erde erzittern macht, die Berge erschüttert, die Zedern knickt. Und dann fügt er am Schluß hinzu: „In seinem Tempel sagt ihm alles Ehre“ — die Menschen sind ja gegen alle Stimmen Gottes, welche in der Luft erschallen, taub und ungläubig! So schließt er auch einen anderen Psalm, in dem er die schrecklichen Fluten des Meeres beschrieben hat: „Dein Wort ist eine rechte Lehre, Heiligkeit ist die Zierde deines Hauses ewiglich“ (Ps. 93,5). Daher konnte auch Christus zu dem samaritischen Weibe sagen, ihr Volk und alle anderen wüßten nicht, was sie anbeteten, die Juden allein aber beteten den wahren Gott an (Joh. 4,22). Denn da der Menschengeist in seiner Schwachheit auf keine Weise zu Gott kommen kann, wo ihm Gottes Wort nicht aufhilft und ihn aufrichtet, so befanden sich notwendig alle Menschen außer den Juden, weil sie Gott ohne das Wort suchten, in Wahn und Irrtum.

4. Ten spyte daarvan dat die skepping die heerlikheid van God verkondig moet die mens, vanweë die swakheid van sy verstand, deur die Woord geleer word om dit raak te sien

Daarom vermeld dieselfde profeet dat die hemel die heerlikheid van God vertel, dat die uitspansel die werke van sy hande verkondig en dat sy  majesteit deur die gereelde opvolging van dag en nag geroem word.⁹ Daarop keer hy tot die vermelding van die Woord terug en sê: “Die wet van die Here is onbevlek en bekeer die siel; die getuienis van die Here is getrou: aan die geringes gee Hy wysheid; die geregtigheid van die Here is reg en dit verbly ons harte. Die gebod van die Here is suiwer: dit verlig die oe. ¹⁰

Want al sou hy ook ander gebruike van die wet ken, bedoel hy tog in besonder dat hierdie wet ’n sonderlinge skool van die kinders van God is, aangesien Hy al die volke deur die aanskoue van die hemel en die aarde tevergeefs na Hom toe nooi. Psalm 29 het dieselfde strekking. Daar preek die profeet oor die verskriklike stem van God wat in donderweer, wind, reën, orkane en storms die aarde skud, berge laat bewe en sederbome knak. Aan die einde voeg hy uiteindelik by dat sy lof in sy heiligdom gesing word omdat al die ongelowiges doof is vir die stemme van God wat in die lug weergalm.¹¹

Hy sluit ’n ander Psalm, waar hy die verskriklike seevloed beskrywe, soos volg af: “U getuienis is bewaarheid en u heiligheid ’n sieraad vir u tempel tot in lengte van dae”.¹² Hieruit vloei ook voort wat Christus aan die Samaritaanse vrou gesê het, naamlik dat haar volk en al die ander volkere aanbid wat hulle nie weet nie, maar dat die Jood alleen God waarlik dien.¹³

Want aangesien die mens se verstand vanweë sy swakheid God op geen manier kan bereik behalwe as hy daarin deur sy heilige Woord onderskraag en verlig is nie, moes al die mense tog in daardie tyd, met uitsondering van die Jode, in ydelheid en dwaling verkeer het omdat hulle God sonder sy Woord gesoek het.

4. Тот же пророк, сказав, что «небеса проповедуют славу Божию», что «о делах рук Его вещает твердь» (Пс 18/19:2), а непрестанная смена дня и ночи служит прославлению божественного величия, говорит вслед затем о Слове Божьем: «Закон Господа совершен, укрепляет душу; откровение Господа верно, умудряет простых. Повеления Господа праведны, веселят сердце; заповедь Господа светла, просвещает очи» (Пс 18/19:8-9). Давид понимает, что у Закона есть и другое предназначение. Но поскольку Бог абсолютно бескорыстно обращает людей к Себе через созерцание неба и земли, основной смысл Закона - быть особой школой для детей Божьих. О том же идёт речь в двадцать восьмом псалме. Здесь пророк говорит о гласе Господнем, гремящем в громовых раскатах, в ветре, буре, урагане и граде, потрясающих землю и горы и сокрушающих ливанские кедры. В конце же Давид добавляет, что Богу поётся слава в его святилище, подразумевая под этим, что неверующие глухи ко всякому звуку гласа Божьего. В другом псалме пророк говорит, что Бог сильнее грозных волн морских: «Откровения Твои несомненно верны. Дому Твоему, Господи, принадлежит святость на долгие дни» (Пс 92/93:5).

То же самое имел в виду наш Господь, упрекая самарянку, что её народ и все прочие народы не знают, чему поклоняются, и одни лишь иудеи служат истинному Богу (Ин 4:22). В самом деле: поскольку человеческий разум слаб и никоим образом не способен прийти к Богу без помощи его священного Слова, постольку все смертные создания, за исключением иудеев, лишенные необходимой помощи, обречены были в поисках Бога впасть в тщету.