1. 471 | Porro, quum duplex in homine regimen superius statuerimus⁷: et de altero illo, quod est^d in anima, seu interiori homine positum^e, aeternamque vitam respicit, satis^f multa verba alibi^g fecerimus⁸, de altero etiam, quod ad instituendam civilem duntaxat externamque morum iustitiam pertinet, nonnihil ut disseramus, locus hic appetit. || Etsi enim a spirituali fidei doctrina, quam tractandam suscepi, separata esse videtur huius argumenti ratio: progressus tamen ostendet, merito a me coniungi, imo necessitate me impelli ut id faciam^h: praesertim quoniam ab una parteⁱ amentes et barbari homines ordinem hunc divinitus sancitum furiose evertere conantur⁹: Principum vero adulatores, eorum potentiam sine modo extollentes, Dei ipsius imperio opponere non dubitant¹⁰. Utrique malo nisi obviam eatur, peribit fidei sinceritas. Adde quod scire, quam benigne hac in parte 472 consuluerit Deus generi humano, non parum nostra refert, ut ad gratitudinem testandam maius in nobis vigeat pietatis studium. || Principio, antequam in rem ipsam ingrediamur^a, tenenda illa est distinctio ante a nobis posita, ne (quod multis vulgo accidit) haec simul duo imprudenter permisceamus, quae diversam prorsus rationem habent. Illi enim, quum in Evangelio promitti libertatem audiunt, quae nullum inter homines regem, nullumque magistratum^b agnoscat, sed in Christum unum intueatur: nullum libertatis suae fructum capere se posse putant, quandiu aliquam supra se eminere potestatem vident. Itaque nihil fore salvum existimant, nisi totus in novam faciem orbis reformetur: ubi nec iudicia sint, nec leges, nec magistratus, et siquid simile est quod officere suae libertati opinantur¹. At vero qui inter corpus et animam, inter praesentem hanc fluxamque vitam et futuram illam aeternamque discernere noverit, neque difficile intelliget^c, spirituale Christi regnum et civilem ordinationem res esse plurimum sepositas. Quum ergo Iudaica illa sit vanitas, Christi regnum sub elementis huius mundi quaerere ac includere: nos magis quod perspicue Scriptura docet, spiritualem esse fructum cogitantes, qui ex Christi beneficio colligitur, totam hanc libertatem, quae in ipso nobis promittitur atque offertur, meminerimus intra suos fines continere. Nam quid est quod ipse idem Apostolus, qui iubet ut stemus nec subiiciamur iugo servitutis [Gal. 5. a. 1], alibi sollicitos esse servos de statu suo vetat [1. Cor. 7. d. 21]: nisi quia spiritualis libertas cum politica servitute optime stare potest? In quem etiam sensum accipiendae sunt istae eius sententiae, In regno Dei non est Iudaeus, neque Graecus, non masculus aut foemina, non servus aut liber [Gala. 3. d. 28]. Item, Non est Iudaeus nec Graecus, praeputium, circuncisio, Barbarus, Scytha, servus, liber: sed omnia in omnibus Christus [Coloss. 3. b. 11]. Quibus significat, nihil referre qua sis apud homines conditione, cuius gentis legibus vivas: quando in rebus istis minime situm est Christi regnum.

1. Puis qu’ainsi est que nous avons constitué deux regimes en l’homme, et qu’avons desja assez parlé du premier qui reside en l’ame, ou en l’homme interieur, et concerne la vie eternelle, ce lieu icy requiert que nous declairions aussi bien le second, lequel appartient à ordonner seulement une justice civile, et reformer les mœurs exterieures. Car combien que cest argument semble estre eslongné de la Theologie et doctrine de la foy, que je traite, toutesfois la procedure monstrera que c’est à bon droit que je l’y conjoin. Et sur tout pource qu’aujourdhuy il y a des gens forcenez et barbares, qui voudroyent renverser toutes polices, combien qu’elles soyent establies de Dieu. D’autrepart, les flateurs des Princes, magnifians sans fin et mesure la puissance d’iceux, les font quasi jouster contre Dieu. Ainsi, qui n’iroit au devant pour rembarrer ces deux vices, toute la pureté de la foy seroit confuse. Davantage, ce nous est une chose bien utile pour estre edifiez en la crainte de Dieu, de savoir quelle a esté son humanité de prouvoir si bien au genre humain, afin que nous soyons tant plus incitez à le servir pour testifter que nous ne sommes point ingrats ne mescognoissans. Premierement, devant qu’entrer plus avant en ceste matiere, il nous faut souvenir de la distinction cy dessus mise: afin qu’il ne nous advienne ce qui advient communement à plusieurs, c’est de confondre inconsiderément ces deux choses, lesquelles sont du tout diverses. Car iceux, quand ils oyent une liberté estre promise en l’Evangile, laquelle ne rccognoist Roy ne maistre entre les hommes, mais se tient à un seul Christ, ne peuvent comprendre quel est le fruict de leur liberté, cependant qu’ils voyent quelque puissance eslevée par dessus eux. Pourtant ils ne peusent pas que la chose puisse bien aller, si tout le monde n’est converty en une nouvelle forme, en laquelle il n’y ait ne jugemens, ne loix, ne Magistrats, ny autres choses semblables, par lesquelles ils estiment leur liberté estre empeschée. Mais celuy qui saura discerner entre le corps et l’ame, entre ceste presente vie transitoire et la vie advenir, qui est eternelle, il entendra pareillement assez clairement que le royaume spirituel de Christ et l’ordonnance civile sont choses fort loin distantes l’une de l’autre. Puis donc que c’est une folie Judaique de chercher et enclorrele regne de Christ sous les elemens de ce monde: nous plustost pensans, comme l’Escriture apertement nous enseigne, le fruict que nous avons à recevoir de la grace de Christ estre spirituel, prenons soigneusement garde de bien retenir en ses limites ceste liberté, laquelle nous est promise et offerte en iceluy Christ. Car pourquoy est-ce que l’Apostre mesme, qui nous commande de nous tenir fermes, et ne nous assujettir au joug de servitude (Gal. 3:1), en un autre passage enseigne les serviteurs de ne se soucier de quel estat ils soyent: sinon que la liberté spirituelle peust tresbien consister avec servitude civile (1 Cor. 7:21; Col. 3:22)? Auquel sens pareillement faut prendre les autres sentences de luy qui s’ensuyvent, Qu’au regne de Dieu il n’y a ne Juif ne Grec, ne masle ne femelle, ne serf ne libre. Item, il n‘y a ne Juif ne Grec, ne Circoncision ny incirconcision, barbare ne Scythien: mais Christ est tout en tous (Gal. 3:28; Col. 3:11). Par lesquelles sentences il signifie qu’il est indifferent de quelle condition nous soyons entre les hommes, ou de quelle nation nous tenions les loix, veu que le royaume de Christ n’est nullement situé en toutes ces choses.

1. 633Having already stated that man is the subject of two kinds of government, and having sufficiently discussed that which is situated in the soul, or the inner man, and relates to eternal life,—we are, in this chapter, to say something of the other kind, which relates to civil justice, and the regulation of the external conduct. For, though the nature of this argument seems to have no connection with the spiritual doctrine of faith which I have undertaken to discuss, the sequel will show that I have sufficient reason for connecting them together, and, indeed, that necessity obliges me to it; especially since, on the one hand, infatuated and barbarous men madly endeavour to subvert this ordinance established by God; and, on the other hand, the flatterers of princes, extolling their power beyond all just bounds, hesitate not to oppose it to the authority of God himself. Unless both these errors be resisted, the purity of the faith will be destroyed. Besides, it is of no small importance for us to know what benevolent provision God has made for mankind in this instance, that we may be stimulated by a greater degree of pious zeal to testify our gratitude. In the first place, before we enter on the subject itself, it is necessary for us to recur to the distinction which we have already established, lest we fall into an error very common in the world, and injudiciously confound together these two things, the nature of which is altogether different. For some men, when they hear that the gospel promises a liberty which acknowledges no king or magistrate among men, but submits to Christ alone, think they can enjoy no advantage of their liberty, while they see any power exalted above them. They imagine, therefore, that nothing will prosper, unless the whole world be modelled in a new form, without any tribunals, or laws, or magistrates, or any thing of a similar kind, which they consider injurious to their liberty. But he who knows how to distinguish between the body and the soul, between this present transitory life and the future eternal one, will find no difficulty in understanding, that the spiritual kingdom of Christ and civil government are things very different and remote from each other. Since it is a Jewish folly, therefore, to seek and include the kingdom of Christ under the elements of this world, let us, on the contrary, considering what the Scripture clearly inculcates, that the benefit which is received 634from the grace of Christ is spiritual; let us, I say, remember to confine within its proper limits all this liberty which is promised and offered to us in him. For why is it that the same apostle, who, in one place, exhorts to “stand fast in the liberty wherewith Christ hath made us free, and be not entangled again with the yoke of bondage,”¹⁴⁰⁴ in another, enjoins servants to “care not for” their servile condition;¹⁴⁰⁵ except that spiritual liberty may very well consist with civil servitude? In this sense we are likewise to understand him in these passages: “There is neither Jew nor Greek, there is neither bond nor free, there is neither male nor female.”¹⁴⁰⁶ Again: “There is neither Greek nor Jew, circumcision nor uncircumcision, Barbarian, Scythian, bond nor free: but Christ is all, and in all;”¹⁴⁰⁷ in which he signifies, that it is of no importance, what is our condition among men, or under the laws of what nation we live, as the kingdom of Christ consists not in these things.

1. Last part of the whole work, relating to the institution of Civil Government. The consideration of it necessary. 1. To refute the Anabaptists. 2. To refute the flatterers of princes. 3. To excite our gratitude to God. Civil government not opposed to Christian liberty. Civil government to be distinguished from the spiritual kingdom of Christ.

651 Having shown above that there is a twofold government in man, and having fully considered the one which, placed in the soul or inward man, relates to eternal life, we are here called to say something of the other, which pertains only to civil institutions and the external regulation of manners. For although this subject seems from its nature to be unconnected with the spiritual doctrine of faith, which I have undertaken to treat, it will appear as we proceed, that Ihave properly connected them, nay, that I am under the necessity of doing so, especially while, on the one hand, frantic and barbarous men are furiously endeavouring to overturn the order established by God, and, on the other, the flatterers of princes, extolling their power without measure, hesitate not to oppose it to the government of God. Unless we meet both extremes, the purity of the faith will perish. We may add, that it in no small degree concerns us to know how kindly God has here consulted for the human race, that pious zeal may the more strongly urge us to testify our gratitude. And first, before entering on the subject itself, it is necessary to attend to the distinction which we formerly laid down (Book 3 Chap. 19 sec. 16, et supra, Chap. 10), lest, as often happens to many, we imprudently confound these two things, the nature of which is altogether different. For some, on hearing that liberty is promised in the gospel, a liberty which acknowledges no king and no magistrate among men, but looks to Christ alone, think that they can receive no benefit from their liberty so long as they see any power placed over them. Accordingly, they think that nothing will be safe until the whole world is changed into a new form, when there will be neither courts, nor laws, nor magistrates, nor anything of the kind to interfere, as they suppose, with their liberty. But he who knows to distinguish between the body and the soul, between the present fleeting life and that which is future and eternal, will have no difficulty in understanding that the spiritual kingdom of Christ and civil government are things very widely separated. Seeing, therefore, it is a Jewish vanity to seek and include the kingdom of Christ under the elements of this world, let us, considering, as Scripture clearly teaches, that the blessings which we derive from Christ are spiritual, remember to confine the liberty which is promised and offered to us in him within its proper limits. For why is it that the very same apostle who bids us “stand fast in the liberty wherewith Christ hath made us free, and be not again entangled with the yoke of bondage” (Gal. 5:1), in another652passage forbids slaves to be solicitous about their state (1 Cor. 7:21), unless it be that spiritual liberty is perfectly compatible with civil servitude? In this sense the following passages are to be understood: “There is neither Jew nor Greek, there is neither bond nor free, there is neither male nor female” (Gal. 3:28). Again, “There is neither Greek nor Jew, circumcision nor uncircumcision, barbarian, Scythian, bond nor free: but Christ is all and in all” (Col. 3:11). It is thus intimated, that it matters not what your condition is among men, nor under what laws you live, since in them the kingdom of Christ does not at all consist.

1. Verder, daar wij in het voorafgaande in de mens een tweevoudige regering gesteld hebben, en over de ene, die in de ziel of het innerlijke van de mens gelegen is, en die gericht is op het eeuwige leven, elders reeds genoeg gezegd hebben, is het er hier de geschikte plaats toe, dat we ook over de andere die slechts betrekking heeft op de inrichting der burgerlijke en uiterlijke rechtvaardigheid der zeden een en ander zeggen. Want ofschoon dit onderwerp niet schijnt te behoren tot de geestelijke leer des geloofs, die ik ter behandeling op me genomen heb, zal toch het vervolg aantonen, dat het terecht door mij wordt toegevoegd, ja dat ik genoodzaakt ben dat te doen: vooral daar aan de ene kant zinneloze en barbaarse mensen deze van Godswege ingestelde ordinantie in hun razernij trachten omver te werpen, en aan de andere kant de vleiers der vorsten niet aarzelen hun macht buitenmate te verheffen en die te stellen tegenover de heerschappij van God zelf. Indien men dit dubbele kwaad niet tegengaat, zal de zuiverheids des geloofs te gronde gaan. Daar komt bij, dat er ons niet een weinig aan gelegen is te weten, hoe goedertieren God in dit opzicht voor het menselijk geslacht gezorgd heeft, opdat de ijver der vroomheid tot het betuigen van dankbaarheid des krachtiger in ons werkzaam zij. In de eerste plaats, voordat wij tot de zaak zelf komen, moeten wij letten op de vroeger door ons gestelde onderscheiding, opdat wij niet (wat velen pleegt te overkomen) deze twee regeringen onverstandig vermengen, terwijl ze toch geheel van elkander onderscheiden zijn. Want wanneer die mensen horen dat in het evangelie een vrijheid beloofd wordt, die geen enkele koning en geen overheid onder de mensen erkent, maar alleen ziet op Christus, dan menen ze, dat zij geen vrucht van hun vrijheid genieten kunnen, zolang ze zien, dat enige macht boven hen staat. En zo menen ze, dat niets goed kan gaan, tenzij de gehele wereld tot een nieuwe gedaante vervormd wordt: en wel zo, dat er geen rechtspraak, geen wetten en geen overheid meer zijn, noch iets anders, dat, naar hun mening, hun vrijheid in de weg staat. Maar hij, die tussen lichaam en ziel, tussen dit tegenwoordige, vergankelijke en het toekomende, eeuwige leven een onderscheid weet te maken, die zal ook gemakkelijk begrijpen, dat het geestelijke Rijk van Christus en de burgelijke ordinantie zaken zijn, die zeer veel van elkander verschillen. Daar het dus een Joodse ijdelheid is Christus' Rijk onder de elementen dezer wereld te zoeken en daar in te sluiten, zo laat ons liever bedenken, hetgeen de Schrift duidelijk leert, namelijk, dat het een geestelijke vrucht is, die verkregen wordt uit de weldaad van Christus en laat ons eraan gedachtig zijn om deze ganse vrijheid, die ons in Hem beloofd en aangeboden wordt, binnen haar eigen grenzen te houden. Want waarom is het, dat diezelfde apostel, die ons beveelt te staan en ons niet te onderwerpen aan het juk der dienstbaarheid (Gal. 5:1) elders de dienstknechten beveelt, dat ze niet bekommerd zullen zijn over hun staat (1 Cor. 7:21) anders dan daarom dat de geestelijke vrijheid met de burgelijke dienstbaarheid zeer goed kan samengaan? In die zin moeten ook deze zijn uitspraken genomen worden: "In het Koninkrijk Gods is noch Jood noch Griek, noch man noch vrouw, noch dienstbare noch vrije" (Gal. 3:28) Evenzo: "Daarin is niet Griek en Jood, voorhuid en besnijdenis, barbaar en Scyth, dienstknecht en vrije; maar Christus is alles en in allen" (Col. 3:11) Daarmee geeft hij te kennen, dat het er niets toe doet, in welke staat ge bij de mensen zijt, en onder de wetten van welk volk geleeft, daar in die dingen Christus' Rijk allerminst gelegen is.

1. 1033Ausgangspunkt: Verschiedenheit und Vereinbarkeit von geistlichem und bürgerlichem Regiment (1-3). Die Verschiedenheit

Wir haben oben festgestellt, daß es im Menschen ein zwiefaches Regiment gibt (vgl. Buch III, Kap. 19,15f.). Von dem einen, das in der Seele oder im inneren Menschen liegt und in Beziehung zum ewigen Leben steht, haben wir bereits an anderer Stelle genug geredet. Hier ist nun der Platz, der es mit sich bringt, daß wir auch über das andere Regiment, das allein dazu bestimmt ist, die bürgerliche und äußerliche Gerechtigkeit der Sitten zu gestalten, einige Erörterungen anstellen.

Allerdings scheint dieser Gedankenkreis seiner Art nach von der geistlichen Unterweisung im Glauben, die ich zu behandeln unternommen habe, getrennt zu sein; aber wenn wir weitergehen, so wird sich doch zeigen, daß die beiden mit vollem Recht von mir verbunden werden, ja, daß die Not mich dazu drängt, diese Verbindung eintreten zu lassen, vor allem weil auf der einen Seite unsinnige und barbarische Menschen diese von Gott eingesetzte Ordnung wütend umzustoßen trachten, auf der anderen Seite aber die Schmeichler der Fürsten deren Macht ohne Maß übersteigern und sie deshalb ungescheut Gottes eigener Herrschaft entgegenstellen. Wenn man diesen beiden Übeln nicht entgegentritt, so wird die Lauterkeit des Glaubens zunichte werden.

Zudem liegt für uns nicht wenig daran, zu wissen, wie gütig Gott in diesem Stück für das menschliche Geschlecht gesorgt hat, damit in uns um so mehr der fromme Eifer lebendig sei, ihm unsere Dankbarkeit zu bezeugen.

Zunächst müssen wir, bevor wir in die Behandlung der Sache selbst eintreten, auf jene Unterscheidung achten, die wir oben aufgestellt haben. Das muß geschehen, damit wir nicht – was gemeinhin vielen Leuten widerfährt – diese beiden Dinge, die völlig verschieden geartet sind, unbesonnen miteinander vermengen. Denn wenn jene Leute hören, wie im Evangelium eine Freiheit verheißen wird, die unter den Menschen keinen König und keine Obrigkeit kennt, sondern allein auf Christus schaut, dann meinen sie, sie könnten von dieser Freiheit keinerlei Frucht erlangen, solange sie noch sehen, daß irgendeine Macht über ihnen steht. Deshalb sind sie der Ansicht, es könne nichts wohl stehen, wofern nicht die ganze Welt umgestaltet würde und dadurch ein neues Gesicht erhielte, so daß da weder Gerichte noch Gesetze, noch Obrigkeit mehr wären, noch irgend etwas dergleichen, was nach ihrem Wahn ihrer Freiheit im Wege steht. Wer dagegen zwischen Leib und Seele, zwischen diesem gegenwärtigen, vergänglichen Leben und jenem kommenden, ewigen zu unterscheiden weiß, der wird auch ohne Schwierigkeit begreifen, daß Christi geistliches Reich und die bürgerliche Ordnung zwei völlig verschiedene Dinge sind. Da es also ein jüdischer Wahn ist, Christi Reich unter den Elementen dieser Welt zu suchen und darin einzuschließen, so wollen wir vielmehr bedenken, was die Schrift deutlich lehrt, nämlich daß die Frucht, die wir aus Christi Wohltat empfangen, geistlich ist, und darauf bedacht sein, diese ganze Freiheit, die uns in ihm verheißen und dargeboten wird, innerhalb ihrer Grenzen zu halten. Denn wie kann es kommen, daß der nämliche Apostel, der uns gebietet, standzuhalten und uns nicht dem Joch der Knechtschaft zu unterwerfen (Gal. 5,1), doch an anderer Stelle den Knechten verbietet, über ihren Stand bekümmert zu sein (1. Kor. 7,21)? Das kann doch nur daher kommen, daß geistliche Freiheit und bürgerliche Knechtschaft sehr wohl miteinander bestehen können! Er sagt doch auch: „Im Reiche Gottes ist kein Jude noch Grieche, kein Mann noch Weib, kein Knecht noch Freier“ (Gal. 3,28; etwas ungenau), und ebenso: „Da ist 1034 nicht Grieche, Jude, Beschnittener, Unbeschnittener, Ungrieche, Scythe, Knecht, Freier, sondern alles und in allen Christus“ (Kol. 3,11). In welchem Sinne soll man diese Aussagen verstehen? Er gibt doch damit zu erkennen, daß es nichts ausmacht, in welcher Stellung man unter den Menschen ist und unter den Gesetzen welches Volkes man lebt, weil eben Christi Reich durchaus nicht in diesen Dingen besteht.

1. Die noodsaaklikheid daarvan om Christelike onderwys oor burgerlike regering te gee

1821 Ons het vroeër vasgestel dat daar ’n tweevoudige regering in die mens aanwesig is.² Oor die een hiervan wat in die siel of in die innerlike mens geleë en op die ewige lewe gerig is, het ons elders breedvoerig genoeg gepraat.³ Hierdie hoofstuk vereis dat ons ook oor die tweede aspek wat slegs op die onderwysing van die burgerlike en uiterlike regverdigheid van die sedes betrekking het, een en ander moet sê. Hoewel die rede vir hierdie betoog op die oog af vreemd is aan die geestelike geloofsleer wat ek my ten doel gestel het om te behandel, sal dit, na mate ons vorder, blyk dat dit met reg deur my bygevoeg word, of liewer, dat ek deur nood daartoe gedryf word om dit te doen.

Die rede hiervoor is veral dat waansinnige en onbeskaafde mense aan die een kant poog om hierdie orde wat van Godsweë ingestel is, uit raserny omver te werp.⁴ Aan die ander kant aarsel vleiers van owerhede nie om die mag van keisers teenoor God se heerskappy te stel en dit mateloos te verhef nie.⁵ As ons hierdie euwel nie teengaan nie, sal die opregtheid van ons geloof verlore gaan. Hierbenewens is dit vir ons van groot belang om te weet hoe goed God die belange van die mensdom in hierdie opsig ter harte geneem het sodat ’n groter ywer vir godsvrug in ons kan leef om ons dankbaarheid aan Hom te betuig.

Voordat ons egter by die onderwerp self kom, moet ons eers die onderskeid onthou wat tevore deur ons gestel is, naamlik dat ons nie hierdie twee regerings wat heeltemal van mekaar verskil, onverstandig moet vermeng soos oor die algemeen met baie mense gebeur nie. Wanneer hulle trouens hoor dat ’n soort vryheid in die evangelie aan 1822 hulle beloof word wat geen koning en geen owerheid onder mense erken nie, maar wat op Christus alleen sien, meen hulle dat hulle nie die vrug van hulle vryheid kan geniet solank hulle merk dat ’n ander mag bo hulle uittroon nie. Gevolglik meen hulle dat niks veilig sal wees tensy die hele wêreld in ’n nuwe gedaante hervorm word waar daar geen regbanke is nie, geen wette, geen owerhede of iets dergeliks wat volgens hulle mening hulle vryheid aan bande kan lê nie.⁶

Iemand wat egter weet hoe om tussen liggaam en siel, tussen hierdie teenwoordige en verganklike lewe en die toekomstige en ewige lewe onderskeid te maak, sal maklik verstaan dat die geestelike koninkryk van Christus en burgerlike orde onderwerpe is wat ver van mekaar verskil. Aangesien dit derhalwe op Joodse ydelheid neerkom om die koninkryk van Christus onder die elemente van hierdie wêreld te soek en daaronder in te sluit, en wanneer ons oor die geestelike vrug nadink wat ons uit Christus se weldaad bekom, moet ons eerder onthou wat die Skrif ons uitdruklik leer, naamlik dat ons hierdie vryheid wat ten voile in Christus aan ons beloof en aangebied word, binne perke moet hou. Wat beteken die feit dat juis dieselfde apostel wat ons beveel om staande te bly en ons nie aan die juk van slwerny te onderwerp nie,⁷ diensknegte elders beveel om nie oor hulle toestand bekommer te wees nie,⁸ anders as dat geestelike vryheid uiters goed met politieke onderdanigheid saam kan bestaan?

Die volgende uitsprake van hierdie apostel moet in dieselfde betekenis opgeneem word: “In die koninkryk van God is daar nie Jood of Griek nie, nie man of vrou nie, nie slaaf of vryman nie”.⁹ Net so: “Daar is geen Jood of Griek nie, geen onbesnedene, of besnydenis nie, geen barbaar of Skithiër nie, geen slaaf of vryman nie; maar Christus is alles in almal”.¹⁰ Met hierdie woorde gee hy te kenne dat dit van geen belang is watter toestand jy onder mense beklee nie, en onder watter volk se wette jy leef nie, want Chrustus se koninkryk is geensins in hierdie dinge geleë nie.

1. Мы установили наличие двух порядков управления у людей и достаточно сказали о первом из них, который заключён в душе, то есть во внутреннем человеке, и касается вечной жизни. Теперь пришло время сказать также и о втором, касающемся установления гражданского правосудия и соблюдения внешних моральных норм.

Хотя этот предмет выглядит далёким от теологии и вероучения, дальнейшее изложение покажет, что его рассмотрение здесь вполне уместно. Прежде всего это объясняется тем, что сегодня множество безумцев и варваров хотели бы разрушить любые гражданские порядки, даже если они установлены Богом (по-видимому, Кальвин имеет в виду анабаптистов). С другой стороны, придворные льстецы без конца и без меры превозносят власть князей, чуть ли не подстрекая их к бунту против Бога. И если не выступить против этих двух пороков, чистота веры будет нарушена. Кроме того, для возрастания в страхе Божьем нам будет весьма полезно узнать, с какой добротой Бог так щедро одарил человеческий род. Тогда мы почувствуем ещё большее стремление служить Ему, дабы явить свою признательность и благодарность.

Но прежде чем углубиться в данный предмет, нужно вспомнить о проведённом выше различении, чтобы позднее не случилось того, что обычно случается со многими: неразумного смешения двух совершенно разных вещей. Ибо некоторые люди, услышав об обещанной в Евангелии свободе, не признающей среди людей ни царя, ни учителя, но одного лишь Христа, не могут понять, в чём заключается плод их свободы, когда над ними возвышается чья-то власть. Поэтому они полагают необходимым для спасения, чтобы весь мир принял новую форму, где не будет ни судов, ни законов, ни магистратов, ни прочих подобных вещей, которые, по их мнению, препятствуют их свободе. Но тот, кто научится проводить различие между телом и душой, между сей преходящей жизнью и вечной жизнью будущего века, тот ясно поймёт, что духовное царство Христа и гражданское устроение весьма далеки друг от друга. Искать и находить царство Христа в стихиях мира сего есть иудейское безумие.

Согласно недвусмысленному учению Писания, мы полагаем, что полученный нами плод благодати Христовой обладает духовной природой. Поэтому мы тщательно заботимся об удержании в этих рамках свободы, обещанной и данной нам во Христе. Почему сам св. Павел, который велит нам стоять в свободе и не подчиняться игу рабства (Гал 5:3), в другом месте учит рабов не смущаться своим состоянием (1 Кор 7:21)? Именно потому, что духовная свобода вполне может сосуществовать с гражданским рабством. В таком же смысле следует понимать и другие высказывания апостола. Например: в Царстве Божьем «нет уже иудея, ни язычника; нет раба, ни свободного; нет мужеского пола, ни женского» (Гал 3:28). Или: «Нет ни эллина, ни иудея, ни обрезания, ни необрезания, варвара, скифа, раба, свободного, но все и во всём Христос» (Кол 3:11). Эти высказывания означают, что безразлично, каково наше положение среди людей или от какого народа мы получаем свои законы, ибо Царство Христово заключается не в этом.

2. Neque tamen eo ista distinctio pertinet, quo totam politiae rationem rem esse pollutam reputemus, ad homines Christianos nihil pertinentem. Sic quidem fanatici quos delectat effraenis licentia, vociferantur ac^d iactant, Postquam mortui sumus per Christum elementis huius mundi^e, et translati in regnum Dei 473 sedemus inter caelestes: indignum hoc nobis esse, ac infra nostram excellentiam longe positum, profanis istis ac impuris curis occupari quae circa aliena a Christiano homine negotia versantur¹. Quorsum, inquiunt, leges sine iudiciis et tribunalibus? Quid autem cum iudiciis ipsis homini Christiano? Imo si occidere non licet, quo nobis leges et iudicia?² Verum ut distinctum istud regiminis genus a spirituali illo et interno Christi regno nuper monuimus: ita nec quicquam pugnare sciendum est. Nam illud quidem initia caelestis regni quaedam iam nunc super terram in nobis inchoat: et in hac mortali evanidaque vita, immortalem et incorruptibilem beatitudinem quodammodo auspicatur: at huic destinatum est, quandiu inter homines agemus, || externum Dei cultum fovere et tueri, sanam pietatis doctrinam et Ecclesiae statum defendere, || vitam nostram ad hominum societatem componere, ad civilem iustitiam mores nostros formare, nos inter nos conciliare, communem pacem ac tranquillitatem alere^a; quae omnia supervacua esse fateor, si praesentem vitam extinguit regnum Dei, quale nunc intra nos est. Sin ita est voluntas Dei^b, nos dum ad veram patriam aspiramus, peregrinari super terram: eius vero peregrinationis usus talibus subsidiis indiget: qui ipsa ab homine tollunt, suam illi eripiunt humanitatem. Nam quod tantam in Ecclesia Dei perfectionem debere esse causantur, cui sua pro lege moderatio satis sit: eam stolide ipsi imaginantur, quae in hominum communitate reperiri nunquam possit. Quum enim tanta sit improborum insolentia, nequitia tam contumax, quae multa legum severitate coerceri vix possit: quid facturos expectamus^c si patere suae improbitati videant impunitam licentiam? qui, ne male faciant, neque vi satis coguntur.

2. Toutesfois ceste distinction ne tend point à ceste fin, que nous reputions la police pour une chose poilue et n’appartenant rien aux Chrestiens. Il est bien vray que les fantastiques, qui ne cherchent qu’une licence desbridée ont aujourdhuy ceste maniere de parler: c’est assavoir, que puis que nous sommes morts par Christ aux elemens de ce monde, et translatez au royaume de Dieu entre les celestes, c’est une chose trop vile pour nous et indigne de nostre excellence, de nous occuper à ces solicitudes immondes et profanes, concernantes les negoces de ce monde, desquels les Chrestiens doyvent estre du tout esloignez et estrangez. Dequoy servent les loix, disent-ils, sans plaidoyers et jugemens? et dequoy appartiennent les plaidoyers à l’homme Chrestien? Et mesmo s’il n’est point licite d’occire, à.quel propos auronsnous loix et jugemens? Mais comme nous avons n’agueres adverty ceste espece de regime estre differente au regne spirituel et interieur de Christ: aussi il nous faut savoir d’autrepart qu’elle n’y repugne nullement Car iceluy regne spirituel commence desja sur la terre en nous quelque goust du royaume celeste, et en ceste vie mortelle et transitoire quelque goust de la beatitude immortelle et incorruptible: mais le but de ce regime temporel, est de nourrir et entretenir le service exterieur de Dieu, la pure doctrine et religion, garder l’estat de l’Eglise en son entier, nous former à toute equité requise à la compagnie des hommes pour le temps qu’avons à vivre entre eux, d’instituer noz mœurs à une justice civile, de nous accorder les uns avec les autres, d’entretenir et conserver une paix et tranquillité commune. Toutes lesquelles choses je confesse estre superflues, si le regne de Dieu, ainsi qu’il est maintenant en nous, esteind ceste presente vie. Mais si la volonté du Seigneur est telle, que nous cheminions sur terre cependant que nous aspirons à nostre vray pays: davantage, si telles aides sont necessaires à nostre voyage: ceux qui les veulent separer de l’homme, luy ostent sa nature humaine. Car touchant ce qu’ils alleguent, qu’il y doit avoir en l’Eglise de Dieu une telle perfection, laquelle soit assez suffisante pour toutes loix: ils imaginent follement ceste perfection, laquelle ne se pourroit jamais trouver en la communauté des hommes. Car puis que l’insolence des meschans est si grande, et la mauvaistié tant rebelle, qu’à grand’peine y peut-on mettre ordre par la rigueur des loix: que pouvons-nous attendre d’eux, s’ils se voyent avoir une licence desbridée de ma faire, veu qu’à grand’peine mesme par force ils s’en peuvent tenir?

2. Yet this distinction does not lead us to consider the whole system of civil government as a polluted thing, which has nothing to do with Christian men. Some fanatics, who are pleased with nothing but liberty, or rather licentiousness without any restraint, do indeed boast and vociferate, That since we are dead with Christ to the elements of this world, and, being translated into the kingdom of God, sit among the celestials, it is a degradation to us, and far beneath our dignity, to be occupied with those secular and impure cares which relate to things altogether uninteresting to a Christian man. Of what use, they ask, are laws without judgments and tribunals? But what have judgments to do with a Christian man? And if it be unlawful to kill, of what use are laws and judgments to us? But as we have just suggested that this kind of government is distinct from that spiritual and internal reign of Christ, so it ought to be known that they are in no respect at variance with each other. For that spiritual reign, even now upon earth, commences within us some preludes of the heavenly kingdom, and in this mortal and transitory life affords us some prelibations of immortal and incorruptible blessedness; but this civil government is designed, as long as we live in this world, to cherish and support the external worship of God, to preserve the pure doctrine of religion, to defend the constitution of the Church, to regulate our lives in a manner requisite for the society of men, to form our manners to civil justice, to promote our concord with each other, and to establish general peace and tranquillity; all which I 635confess to be superfluous, if the kingdom of God, as it now exists in us, extinguishes the present life. But if it is the will of God, that while we are aspiring towards our true country, we be pilgrims on the earth, and if such aids are necessary to our pilgrimage, they who take them from man deprive him of his human nature. They plead that there should be so much perfection in the Church of God, that its order would suffice to supply the place of all laws; but they foolishly imagine a perfection which can never be found in any community of men. For since the insolence of the wicked is so great, and their iniquity so obstinate that it can scarcely be restrained by all the severity of the laws, what may we expect they would do, if they found themselves at liberty to perpetrate crimes with impunity, whose outrages even the arm of power cannot altogether prevent?

2. Objections of the Anabaptists. 1. That civil government is unworthy of a Christian man. 2. That it is diametrically repugnant to the Christian profession. Answer.

Still the distinction does not go so far as to justify us in supposing that the whole scheme of civil government is matter of pollution, with which Christian men have nothing to do. Fanatics, indeed, delighting in unbridled license, insist and vociferate that, after we are dead by Christ to the elements of this world, and being translated into the kingdom of God sit among the celestials, it is unworthy of us, and far beneath our dignity, to be occupied with those profane and impure cares which relate to matters alien from a Christian man. To what end, they say, are laws without courts and tribunals? But what has a Christian man to do with courts? Nay, if it is unlawful to kill, what have we to do with laws and courts? But as we lately taught that that kind of government is distinct from the spiritual and internal kingdom of Christ, so we ought to know that they are not adverse to each other. The former, in some measure, begins the heavenly kingdom in us, even now upon earth, and in this mortal and evanescent life commences immortal and incorruptible blessedness, while to the latter it is assigned, so long as we live among men, to foster and maintain the external worship of God, to defend sound doctrine and the condition of the Church, to adapt our conduct to human society, to form our manners to civil justice, to conciliate us to each other, to cherish common peace and tranquillity. All these I confess to be superfluous, if the kingdom of God, as it now exists within us, extinguishes the present life. But if it is the will of God that while we aspire to true piety we are pilgrims upon the earth, and if such pilgrimage stands in need of such aids, those who take them away from man rob him of his humanity. As to their allegation that there ought to be such perfection in the Church of God that her guidance should suffice for law, they stupidly imagine her to be such as she never can be found in the community of men. For while the insolence of the wicked is so great, and their iniquity so stubborn, that it can scarcely be curbed by any severity of laws, what do we expect would be done by those whom force can scarcely repress from doing ill, were they to see perfect impunity for their wickedness?

2. En toch strekt die onderscheiding niet daartoe, dat wij zouden menen, dat de ganse burgerlijke regering een onreine zaak is, die de Christus niet aangaat. Dweepzieke mensen, die behagen scheppen in ongebonden teugelloosheid, schreeuwen en pochen wel aldus: Daar wij door Christus de elementen dezer wereld gestorven zijn en, overgebracht in het Koninkrijk Gods, zitten temidden der hemelingen, is het onzer onwaardig en ver gelegen beneden onze uitnemendheid om ons bezig te houden met die onheilige en onreine zorgen, die betrekking hebben op zaken, welke een Christen vreemd zijn. Waartoe, zeggen ze, dienen wetten zonder rechtspraak en rechtbanken? En wat heeft een Christen met rechtspraak te maken? Ja,indien het niet geoorloofd is te doden, waartoe dienen dan voor ons wetten en rechtspraak? Maar evenals we er tevoren op gewezen hebben, dat die soort van regering onderscheiden is van dat geestelijke en innerlijke Rijk van Christus, zo moet men ook weten, dat ze in niets tegen elkander strijden. Want dit Rijk vangt wel reeds nu op aarde aan in ons te werken enige beginselen van het hemelse Rijk, en begint in dit sterfelijke en vergankelijke leven enigermate de onsterfelijke en onverderfelijke gelukzaligheid; maar de burgelijke regering heeft tot taak om zolang wij onder de mensen leven, de uiterlijke Godsdienst te ondersteunen en te beschermen, de gezonde leer der vroomheid en de staat der kerk te verdedigen, ons leven in te richten tot de maatschappij der mensen, onze zeden te vormen naar de burgelijke gerechtigheid, ons met elkander te verenigen, en de gemene vrede en rust te voeden. En ik erken, dat dat alles overbodig is, indien het Rijk Gods, zoals het nu in ons is, het tegenwoordige leven uitblust. Maar indien het Gods wil is, dat wij, terwijl wij naar het ware vaderland streven, als vreemdelingen verkeren op aarde, en indien die vreemdelingschap zulke hulpmiddelen nodig heeft, dan ontnemen zij, die de mens van die hulpmiddelen beroven, hem zijn mens zijn. Want wat betreft hun bewering, dat in Gods kerk zo groten volmaaktheid moet zijn, dat die haar genoeg is als wet: zulk een volmaaktheid beelden zij zich dwaselijk in, daar die in de gemeenschap der mensen nooit gevonden kan worden. Want daar de onbeschaamdheid der bozen zo groot is, en hun slechtheid zo onbuigzaam, dat ze ternauwernood door grote strengheid der wetten kan beteugeld worden, wat denken wij dan, dat ze zouden doen, indien ze zagen, dat hun boosheid ongestraft haar gang kon gaan? Zij, die zelfs met geweld niet genoeg er van af gehouden kunnen worden kwaad te doen?

2. Die beiden "Regimente" bilden keinen Gegensatz

Jedoch hat jene Unterscheidung nicht etwa den Sinn, daß wir die ganze Gestaltung des bürgerlichen Lebens für etwas Beflecktes halten, das einen Christenmenschen nichts anginge. Zwar schreien und pochen die Schwarmgeister, die an ungebundener Zügellosigkeit ihre Freude haben, solchermaßen: nachdem wir durch Christus den Elementen dieser Welt gestorben sind und, in Gottes Reich übergegangen, unter den Himmlischen unseren Platz haben, ist es unser unwürdig und liegt es weit unter unserer hohen Stellung, uns mit jenen unheiligen und unreinen Sorgen zu befassen, die zu Geschäften gehören, die einem Christenmenschen fremd sind. Wozu, so sagen sie, soll es denn Gesetze geben ohne Urteile und Gerichtshöfe? Was aber hat ein Christenmensch mit solchen Urteilen zu tun? Ja, wenn es nicht erlaubt ist, zu töten – was sollen uns dann Gesetze und Urteile? Aber wie wir oben darauf aufmerksam gemacht haben, daß diese (weltliche) Art des Regiments von jenem geistlichen, innerlichen Reiche Christi verschieden ist, so müssen wir auch wissen, daß diese beiden in keiner Hinsicht zueinander im Widerspruch stehen. Denn das letztere läßt zwar gewisse Anfänge des himmlischen Reiches schon jetzt auf Erden in uns beginnen und läßt in diesem sterblichen, vergänglichen Leben gewissermaßen die unsterbliche, unvergängliche Seligkeit anfangen. Das bürgerliche Regiment aber hat die Aufgabe, solange wir unter den Menschen leben, die äußere Verehrung Gottes zu fördern und zu schützen, die gesunde Lehre der Frömmigkeit und den (guten) Stand der Kirche zu verteidigen, unser Leben auf die Gemeinschaft der Menschen hin zu gestalten, unsere Sitten zur bürgerlichen Gerechtigkeit heranzubilden, uns miteinander zusammenzubringen und den gemeinen Frieden wie die öffentliche Ruhe zu erhalten. Ich gebe zu: dies alles ist überflüssig, wenn das Reich Gottes, wie es jetzt in uns beschaffen ist, das gegenwärtige Leben auslöscht. Wenn es aber Gottes Wille ist, daß wir, während wir der wahren Heimat zustreben, auf Erden wallen, und wenn unsere Pilgrimschaft ihrem Laufe nach solcher Hilfsmittel bedarf, so gilt, daß die, die sie dem Menschen wegnehmen, ihm sein Menschsein rauben. Denn wenn sie vorschützen, es müsse eben in der Kirche Gottes eine solche Vollkommenheit herrschen, daß für sie die eigene Selbstregierung an Stelle des Gesetzes ausreichend wäre, so beruht diese Vollkommenheit auf ihrer eigenen, törichten Einbildung, da sie in der Gemeinschaft der Menschen niemals zu finden ist. Denn die Frechheit der Bösen ist so groß, ihre Nichtsnutzigkeit so widerspenstig, daß sie kaum durch große Strenge der Gesetze in Schranken zu halten ist – und was würden sie dann wohl nach unserer Meinung tun, wenn sie sähen, daß man ihrer Bosheit ungestraft freien Lauf lässt? Es sind doch Menschen, die nicht einmal mit Gewalt zureichend davon abgehalten werden können, Böses zu tun!

2. ’n Weerlegging van die Doperse beswaar dat burgerlike wette nie op ’n Christen van toepassing kan wees nie

Hierdie onderskeid het egter nie die strekking dat ons moet dink dat die 1823 hele basis van burgerlike regering besoedel is en niks met Christene te doen het nie. Waansinnige mense wat weliswaar teuellose vryheid geniet, roep luidkeels uit en roem soos volg: “Nadat ons deur Christus vir die elemente van hierdie wêreld gesterf het,¹¹ na die koninkryk van God oorgedra is en onder die hemelbewoners sit, is dit ons nie waardig, en dit is ook ver benede ons uitnemendheid om ons met sulke onheilige en onrein bekommernisse besig te hou wat oor wêreldse aangeleenthede handel en heeltemal vreemd aan ’n Christen is”.¹² Hulle vra verder: “Wat is die doel van wette sonder regspraak en regsbanke? Wat het regspraak self met ’n Christen te doen? Ja, as ons nie mag doodmaak nie, waarom het ons wette en vonnisse nodig?”¹³

Ons het so pas geleer dat hierdie soort regering verskil van die geestelike en innerlike koninkryk van Christus. Net so moet ons ook weet dat daar geen botsing tussen hulle is nie. Dit laat inderdaad reeds op aarde sekere beginsels van die koninkryk van die hemel in ons posvat, en op ’n sekere manier laat dit reeds die onsterflike en onbederflike geluksaligheid in hierdie sterflike en verganklike lewe in ons ’n aanvang neem. Maar so lank ons onder mense verkeer, is hierdie regering bestem om die uiterlike godsdiens te koester en te beskerm; die gesonde leer van godsvrug en die toestand van die kerk te beskerm; ons lewe na die gemeenskap van mense te skik; ons sedes volgens burgerlike geregtigheid te vorm; ons met mekaar te versoen en die gemeenskaplike vrede en rus te voed.

Ek erken egter dat dit alles onnodig is as die koninkryk van God soos dit tans in ons is, die huidige lewe uitblus. Maar as dit dan God se wil is dat ons vreemdelinge op aarde moet wees terwyl ons na ons ware vaderland streef, het ons vreemdelingskap inderdaad sulke hulpmiddels nodig. Diegene wat ’n medemens sulke hulpmiddels ontneem, ontruk hom sy menslikheid.

Wat betref hulle beskuldiging dat daar in die kerk so ’n groot volmaaktheid van God aanwesig behoort te wees dat dit voldoende beheer in plaas van die wet kan uitoefen: daarin beeld hulle hulle stompsinnig so ’n volmaaktheid in wat nooit in die gemeenskap van mense aangetref kan word nie. Aangesien die moedswilligheid van goddelose mense so groot, en hulle gemeenheid so hardnekkig is dat dit beswaarlik met groot strengheid van wette aan bande gelê kan word, wat verwag ons sal 1824 hulle dan doen as hulle merk dat vir hulle goddeloosheid ’n teuelloosheid sonder straf beskikbaar is? Dit is dié mense wat nie genoegsaam met geweld gedwing kan word om nie kwaad te doen nie.

2. Однако это различение вовсе не значит, что мы считаем гражданский порядок низким и чуждым христианину. Правда, некоторые неразумные люди в стремлении к безудержной вседозволенности говорят сегодня так: поскольку мы умерли со Христом для стихий мира [Кол 2:20] и перенеслись в Царство Божье, к небесным существам, было бы слишком низким и недостойным для нашего совершенства предаваться нечистым и профанным хлопотам о делах мира сего, которые должны быть совершенно далеки от христиан и чужды им. Для чего же нужны законы, говорят они, если не будет исков и судов? Но какое отношение имеют иски к христианству? И если непозволительно убивать, к чему нам законы и суды?

Выше мы сказали, что этот род управления отличен от внутреннего и духовного Царства Христа. Но, с другой стороны, следует также знать, что эти порядки вовсе не исключают друг друга. Ибо духовное царство начинается уже на земле. Уже здесь мы предвкушаем Царство Небесное; и в земной, смертной, преходящей жизни предвосхищаем бессмертное и нетленное блаженство. Но цель этого временного порядка - поддерживать и питать высшее служение Богу, чистоту вероучения и религии; оберегать целостность Церкви; учить нас применяться к требованиям совместного существования людей на время, в течение которого мы должны будем жить среди них; согласовывать наши нравы с гражданскими законами; учить нас договариваться между собой, поддерживать всеобщий мир и спокойствие. Если Царство Божье - в том виде, в каком оно существует в нас теперь, - устраняет земную жизнь, тогда я готов признать все эти вещи излишними. Но если воля Божья такова, чтобы мы шли по земле, стремясь к нашей истинной родине, и если эти вспомогательные средства необходимы нам в нашем странствии, тогда тот, кто хочет отнять их у людей, отнимает у них человеческое естество.

Что же касается их требования к Церкви Божьей обладать таким совершенством, чтобы оно могло заменить собой все законы, - это безумная выдумка. Подобное совершенство невозможно в сообществе людей. Наглость нечестивцев столь велика и порочность столь вызывающа, что даже силой закона их с трудом удаётся призвать к порядку. Чего же ждать от них, если предоставить им полную свободу злодейства?!

3. Sed de politiae usu erit alius opportunior dicendi locus³. Nunc istud tantum intelligi volumus, de ea exterminanda cogitare, immanem esse barbariem: cuius usus non minor inter homines quam panis, aquae, solis et aeris: dignitas quidem multo etiam praestantior. Non enim (quae illorum omnium commoditas est)^d huc spectat duntaxat ut spirent homines, edant, bibant, foveantur (quanquam haec certe omnia complectitur, dum efficit ut simul vivant), non tamen, inquam, huc spectat solum: 474 sed ne idololatria, ne in Dei nomen sacrilegia, ne adversus eius veritatem blasphemiae aliaeque religionis offensiones publice emergant ac in populum spargantur: ne publica quies perturbetur: ut suum cuique salvum sit et incolume³: ut innoxia inter se commercia homines agitent: || ut honestas et modestia inter ipsos colatur. || Denique^a, ut inter Christianos publica religionis facies existat, inter homines constet humanitas. Nec quenquam moveat, quod recte constituendae religionis curam ad hominum politiam nunc refero, quam extra hominum arbitrium posuisse supra videor¹. Siquidem nihilo hic magis quam antea leges de religione ac Dei cultu hominibus suo arbitrio ferre permitto, quum politicam ordinationem probo, quae in hoc incumbit, ne vera religio, quae Dei Lege continetur, palam publicisque sacrilegiis impune violetur ac conspurcetur. Verum ipsa ordinis perspicuitate adiuti lectores, melius quid de toto genere politicae administrationis sentiendum sit assequentur, si eius partes seorsum pertractemus. Sunt autem tres: Magistratus, qui praeses est legum ac custos: Leges, secundum quas ipse imperat^b: Populus, qui legibus regitur^c et magistratui paret^{d 2}. Videamus ergo primum de ipsa magistratus functione, num legitima sit ac Deo probata vocatio, quale officium, quanta potestas: deinde quibus instituenda sit legibus Christiana politia: tum postremo, quis legum usus ad populum redeat, quae magistratui obedientia debeatur.

3. Mais il y aura cy apres lieu plus opportun de parler de l’utilité de la police. Pour le present nous voulons seulement donner à entendre, que de la vouloir rejetter, c’est une barbarie inhumaine: puis que la necessité n’en est moindre entre les hommes, que du pain, de l’eau, du soleil et de l’air: et la dignité en est encore beaucoup plus grande. Car elle n’appartient pas seulement à ce que les hommes mangent, boyvent, et soyent sustentez en leur vie, combien qu’elle comprenne toutes ces choses, quand elle fait qu’ils puissent vivre ensemble: toutesfois elle n’appartient point à ce seulement, mais à ce qu’idolatrie, blasphemes contre le nom de Dieu et contre sa yerité, et autres scandales de la religion ne soyent publiquement mis en avant, et semez entre le peuple: à ce que la tranquillité publique ne soit troublée: qu’à chacun soit gardé ce qui est sien: que les hommes communiquent ensemble sans fraude et nuisance: qu’il y ait honnesteté et modestie entre eux: en somme qu’il apparoisse forme publique de religion entre les Chrestiens, et que l’humanité consiste entre les humaius. Et ne doit sembler estrange que je remets maintenant à la police la charge de bien ordonner la religion, laquelle charge il semble que j’aye ostée cy dessus hors de la puissance des hommes. Car je ne permets icy aux hommes de forger loix à leur plaisir touchant la religion et la maniere d’honnorer Dieu, non plus que je faisoye par cy devant: combien que j’approuve une ordonnance civile, laquelle prend garde que la vraye religion qui est contenue en la Loy de Dieu, ne soit publiquement violée et pollue par une licence impunie. Mais si nous traitons particulierement chacune partie du gouvernement civil, cest ordre aidera aux lecteurs pour entendre quel jugement il en faut avoir en general. Or il y a trois parties. La premiere est le Magistrat, qui est le gardien et conservateur des loix. La seconde est la loy, selon laquelle domine le Magistrat. La troisieme est le peuple, qui doit estre gouverné par les loix, et obeir au Magistrat. Voyous donc premierement de l’estat du Magistrat: assavoir si c’est une vocation legitime et approuvée de Dieu, quel est le devoir de son office, et jusqu’où s’estend sa puissance. Secondement, de quelles loix doit estre gouvernée une police Chrestienne. Finalement, en quelle sorte se peut le peuple aider des loix, et quelle obeissance il doit à son superieur.

3. But for speaking of the exercise of civil polity, there will be another place more suitable. At present we only wish it to be understood, that to entertain a thought of its extermination, is inhuman barbarism; it is equally as necessary to mankind as bread and water, light and air, and far more excellent. For it not only tends to secure the accommodations arising from all these things, that men may breathe, eat, drink, and be sustained in life, though it comprehends all these things while it causes them to live together, yet, I say, this is not its only tendency; its objects also are, that idolatry, sacrileges against the name of God, blasphemies against his truth, and other offences against religion, may not openly appear and be disseminated among the people; that the public tranquillity may not be disturbed; that every person may enjoy his property without molestation; that men may transact their business together without fraud or injustice; that integrity and modesty may be cultivated among them; in short, that there may be a public form of religion among Christians, and that humanity may be maintained among men. Nor let any one think it strange that I now refer to human polity the charge of the due maintenance of religion, which I may appear to have placed beyond the jurisdiction of men. For I do not allow men to make laws respecting religion and the worship of God now, any more than I did before; though I approve of civil government, which provides that the true religion which is contained in the law of God, be not violated, and polluted by public blasphemies, with impunity. But the perspicuity of order will assist the readers to attain a clearer understanding of what sentiments ought to be entertained respecting the whole system of civil administration, if we enter on a discussion of each branch of it. These are three: The magistrate, who is the guardian and conservator of the laws: The laws, according to which he governs: The people, who are governed by the laws, 636and obey the magistrate. Let us, therefore, examine, first, the function of a magistrate, whether it be a legitimate calling and approved by God, the nature of the duty, and the extent of the power; secondly, by what laws Christian government ought to be regulated; and lastly, what advantage the people derive from the laws, and what obedience they owe to the magistrate.

3. The answer confirmed. Discourse reduced to three heads, 1. Of Laws. 2. Of Magistrates. 3. Of the People.

But we shall have a fitter opportunity of speaking of the use of civil government. All we wish to be understood at present is, that it is perfect barbarism to think of exterminating it, its use among men being not less than that of bread and water, light and air, while its dignity is much more excellent. Its object is not merely, like653those things, to enable men to breathe, eat, drink, and be warmed (though it certainly includes all these, while it enables them to live together); this, I say, is not its only object, but it is, that no idolatry, no blasphemy against the name of God, no calumnies against his truth, nor other offences to religion, break out and be disseminated among the people; that the public quiet be not disturbed, that every man’s property be kept secure, that men may carry on innocent commerce with each other, that honesty and modesty be cultivated; in short, that a public form of religion may exist among Christians, and humanity among men. Let no one be surprised that I now attribute the task of constituting religion aright to human polity, though I seem above to have placed it beyond the will of man, since I no more than formerly allow men at pleasure to enact laws concerning religion and the worship of God, when I approve of civil order which is directed to this end—viz. to prevent the true religion, which is contained in the law of God, from being with impunity openly violated and polluted by public blasphemy. But the reader, by the help of a perspicuous arrangement, will better understand what view is to be taken of the whole order of civil government, if we treat of each of its parts separately. Now these are three: The Magistrate, who is president and guardian of the laws; the Laws, according to which he governs; and the People, who are governed by the laws, and obey the magistrate. Let us consider, then, first, What is the function of the magistrate? Is it a lawful calling approved by God? What is the nature of his duty? What the extent of his power? Secondly, What are the laws by which Christian polity is to be regulated? And, lastly, What is the use of laws as regards the people? And, What obedience is due to the magistrate?

3. Maar over het nut der burgelijke regering zullen we op een andere plaats geschikter kunnen spreken. Nu willen we slechts, dat men dit begrijpt, dat het een onmenselijke barbaarsheid is om er over te denken haar te verwijderen, daar haar nut onder de mensen niet geringer is dan van brood, water, zon en lucht, en haar waardigheid nog veel voortreffelijker. Want ze dient niet alleen, gelijk al die andere dingen, hiertoe, dat de mensen ademen, eten, drinken en gekoesterd worden (hoewel ze ongetwijfeld dit alles omvat, doordat ze maakt, dat de mensen tezamen kunnen leven) ; maar toch zeg ik, dient ze niet alleen hiertoe; maar ook opdat er geen afgodendienst, geen heiligschennis van Gods naam, geen lasteringen tegen zijn waarheid en andere kwetsingen van de religie openlijk zouden opduiken en zich onder het volk verbreiden; opdat de openbare rust niet zou verstoord worden; opdat een ieder het zijne ongeschonden zou kunnen houden; opdat de mensen ongedeerd met elkander zouden kunnen handelen; opdat eerbaarheid en ingetogenheid onder hen zou worden in ere gehouden. Kortom, opdat onder de Christenen een openbare gedaante van religie zou zijn en onder de mensen menslievende omgang zou bestaan. En niemand verwondere er zich over, dat ik de zorg om de religie juist te regelen nu opdraag aan de burgelijke regering der mensen, terwijl ik haar boven buiten het oordeel der mensen schijn gesteld te hebben. Want evenmin als vroeger laat ik het nu aan de mensen over om naar hun goeddunken wetten te maken over de religie en de godsdienst, daar ik de burgelijke orde goedkeur, die zich hierop toelegt, dat de ware religie, die in Gods wet vervat is, niet openlijk en door openbare heiligschennis ongestraft geschonden en bedoezeld worde. Maar welke mening men moet hebben aangaande de burgelijke regering in haar geheel, zullen de lezers beter verstaan, wanneer we haar delen afzonderlijk behandelen, omdat de lezers dan door de duidelijkheid der orde geholpen worden. Die delen nu zijn drie in getal: de overheid, die de wetten beschermt en bewaart; de wetten, maar welke zij regeert; en het volk, dat door de wetten geregeerd wordt en de overheid gehoorzaamt. Laat om dus eerst zien aangaande het ambt der overheid, of het een wettige en Gode welbehagelijke roeping is, wat haar taak is en hoe groot haar macht is; vervolgens door welke wetten een Christelijke staat behoort geregeerd te worden; en eindelijk, welk nut het volk uit de wetten heeft, en welke gehoorzaamheid het aan de overheid schuldig is.

3. Die Hauptaufgaben und Träger des bürgerlichen Regiments

Aber von dem Nutzen der bürgerlichen Ordnung zu sprechen, wird an anderer Stelle passendere Gelegenheit sein. Jetzt wollen wir nun, daß man begreift, daß es eine entsetzliche Barbarei ist, wenn man daran denkt, sie abzuschaffen, ist doch ihr Nutzen unter den Menschen nicht geringer als der von Brot und Wasser, Sonne und Luft, ihre Würde aber noch viel hervorragender. Denn sie dient nicht nur – was jene alle bezwecken – dazu, daß die Menschen atmen, essen, trinken und erwärmt werden; allerdings schließt sie sicherlich das alles in sich, indem sie ja bewirkt, daß die Menschen miteinander leben, aber trotzdem, 1035 sage ich, dient sie nicht allein dazu, nein, sie hat auch den Zweck, daß sich Abgötterei, Frevel gegen Gottes Namen, Lästerungen gegen seine Wahrheit und andere Ärgernisse bezüglich der Religion nicht öffentlich erheben und sich unter dem Volk verbreiten, sie hat den Zweck, daß die bürgerliche Ruhe nicht erschüttert wird, daß jeder das Seine unverkürzt und unversehrt behält, daß die Menschen unbeschadet untereinander Handel treiben können und daß Ehrbarkeit und Bescheidenheit unter ihnen gepflegt werden. Kurz, sie dient dazu, daß unter den Christen die öffentliche Gestalt der Religion zutage tritt und unter den Menschen die Menschlichkeit bestehenbleibt.

Es darf auch niemand stutzig werden, daß ich die Fürsorge für eine rechte Regelung der Religion der bürgerlichen Ordnung der Menschen übertrage, obwohl ich sie doch oben außerhalb des menschlichen Urteils gestellt zu haben scheine. Denn ich überlasse es den Menschen hier ebensowenig wie zuvor, über Religion und Verehrung Gottes nach ihrem eigenen Ermessen Gesetze zu erlassen, wenn ich die bürgerliche Ordnung gutheiße, die darauf dringt, daß die wahre Religion, die in Gottes Gesetz beschlossen liegt, nicht ungestraft öffentlich und mit öffentlichem Frevel geschändet und geschmäht wird.

Aber was wir von der bürgerlichen Regierung im allgemeinen zu denken haben, das wird der Leser besser verstehen, wenn wir ihre einzelnen Stücke gesondert behandeln: dann wird ihm nämlich auch die Klarheit der Ordnung zu Hilfe kommen. Es handelt sich aber um folgende drei Stücke: da ist zunächst die Obrigkeit, die der Schützer und Wächter der Gesetze ist, dann die Gesetze, auf Grund deren die Obrigkeit regiert, und dann das Volk, das von den Gesetzen regiert wird und der Obrigkeit Gehorsam leistet.

Wir wollen also zunächst über das Amt der Obrigkeit sprechen und zusehen ob das ein rechtmäßiger und von Gott gutgeheißener Beruf ist, was für eine Amtsaufgabe und wieviel Macht sie hat; dann wollen wir zusehen, nach welchen Gesetzen ein christliches Regiment zu gestalten ist, und dann schließlich, was für einen Nutzen das Volk von den Gesetzen hat und was für ein Gehorsam der Obrigkeit zukommt.

3. Burgerlike regering is nie alleen in die aardse dinge vir ons tot voordeel nie, maar dit dra ook by tot die uitbreiding van die evangelie

Maar ons sal elders ’n pasliker geleentheid hê om oor die voordeel van burgerlike regering te praat.¹⁴ Vir die huidige wil ons slegs hê dat begryp moet word dat dit verskriklike barbaarsheid is om net daaraan te dink om dit uit te wis. Omdat dit trouens onder mense nie minder voordeel inhou as brood, water, die son en lug nie, oortref die waarde hiervan dit baie ver. Burgerlike regering is immers nie slegs daarop gerig - soos dit trouens ’n kenmerk van al die bogenoemde dinge is -, om mense asem te laat haal, te laat eet, drink en hulle te onderhou nie, hoewel dit beslis al hierdie dinge insluit wanneer dit bydra om alle mense saam te laat leef; ek herhaal: dit dien nie slegs hiervoor nie, maar ook dat afgodery, geen heiligskennis teen God se Naam, geen laster teen sy waarheid en ander ergernisse teen die godsdiens in die openbaar sou ontstaan en onder die volk uitgestrooi word nie; dat die openbare rus nie versteur word nie; dat elkeen dit wat aan hom behoort,¹⁵ veilig en ongeskonde mag behou; dat mense onderling ongestoord handel mag dryf en dat eerbaarheid en selfbeheersing onder hulle geëerbiedig mag word. Kortom: dat ’n openbare beeld van hulle godsdiens onder Christene moet bestaan en beleefdheid onder mense onder mekaar.¹⁶

Dit moet niemand egter skok dat ek nou die taak om die godsdiens reg te orden op die burgerlike regering oordra terwyl ek dit klaarblyklik hierbo buite die oordeel van mense gestel het nie.¹⁷ Wanneer ek ’n burgerlike orde goedkeur wat daarop toegespits is om te voorkom dat die ware godsdiens wat in die wet van God saamgevat is, openlik en deur openbare heiligskennis ongestraf geskend en verontreinig word, laat ek mense hier nie meer toe om na eie goeddunke wette oor die godsdiens en die aanbidding van God te maak as tevore nie. As ons egter die onderafdelings van burgerlike regering afsonderlik behandel, sal my lesers deur die duidelikheid van die volgorde van my uiteensetting 1825 gehelp word om beter te verstaan wat hulle houding oor burgerlike regering moet wees.

Daar is drie onderafdelings: die owerheid wat die beskermer en bewaker van die wette is; wette waarvolgens die owerheid regeer; die volk wat deur die wette regeer word en die owerheid moet gehoorsaam.¹⁸ Laat ons derhalwe eerstens die funksie van die owerheid ondersoek - of dit ’n wettige roeping is wat God se goedkeuring wegdra; wat die plig van die owerheid is en hoe groot die mag is wat dit het. Ten tweede: deur watter wette ’n Christelike staat regeer moet word; en ten laaste, watter voordeel die volk uit wette put en watter gehoorsaamheid hulle aan die owerheid verskuldig is.

Inleidende bespreking oor die roeping van die owerheid (Afdeling 4 - 8)

3. Но у нас ещё будет более подходящий момент для разговора о пользе гражданского порядка. Теперь же мы хотим только разъяснить, что отказ от него есть бесчеловечное варварство. Ибо люди нуждаются в таком порядке не меньше, чем в хлебе, воде, солнце и воздухе, а его достоинство ещё выше. Ведь назначение гражданского управления не только в том, чтобы дать людям возможность есть, пить и поддерживать своё существование (хотя оно включает в себя все эти вещи, обеспечивая совместную жизнь людей). Его роль этим не ограничивается. Цель гражданского управления также и в том, чтобы предотвратить распространение в народе идолопоклонства, осквернение имени Божьего и божественной истины и прочих преступлений против веры. Далее, гражданское управление призвано оберегать общественное спокойствие и собственность каждого человека; следить за тем, чтобы люди могли общаться друг с другом без обмана и взаимного вреда, сохраняя умеренность и честность, - короче говоря, чтобы у христиан открыто существовала публичная форма религии и среди людей жила человечность.

Пусть не покажется странным, что я возлагаю здесь на гражданское управление обязанность поддерживать порядок в делах веры, хотя ранее, как представляется, я выводил их за пределы человеческой власти. Ибо сейчас я так же, как и прежде, не считаю допустимым для людей создавать по собственной прихоти законы, касающиеся религии и форм почитания Бога. И это несмотря на то, что одобряю гражданское управление, призванное следить, чтобы истинная вера (заключённая в Божьем Законе) не подвергалась публичному насилию и оскорблению по причине безнаказанной вседозволенности.

Если мы рассмотрим каждую часть гражданского устроения в отдельности, такой порядок поможет читателям понять, как надлежит судить об этом устроении в целом. Оно подразделяется на три части. Первая часть - должностные лица (например, магистраты), выступающие блюстителями и хранителями законов. Вторая часть - закон, в соответствии с которым осуществляют свою власть должностные лица. Третья часть - народ, управляемый законами и подчинённый должностным лицам. Итак, в первую очередь рассмотрим категорию должностных лиц: является ли магистратура законным и богоутверждённым призванием, каковы обязанности её членов и в каких пределах действует их власть. Далее выясним, какие законы должны управлять христианским гражданским порядком. Наконец разберём, каким образом народ получает пользу от законов и до какой степени он обязан повиноваться должностным лицам.

4. Magistratuum functionem non modo sibi probari acceptamque esse testatus est Dominus: sed honorificentissimis insuper elogiis eius dignitatem prosequutus mirifice nobis commendavit. Ut pauca commemorem: Quod dii nuncupantur quicunque magistratum gerunt [Exod. 22. b. 8; Psal. 82. a. 1 et b. 6] ne in ea appellatione leve inesse momentum quis putet; ea enim^e significatur^f, mandatum a Deo habere, divina authoritate praeditos esse^g, ac omnino Dei personam sustinere, cuius vices quodammodo agunt. Non meum hoc est cavillum, sed Christi interpretatio. Si Scriptura, inquit, eos vocavit deos, ad quos verbum Dei factum est [Iohan. 10. f. 35]. Quid hoc est, nisi demandatum illis esse a Deo negotium, ut illi in suo munere serviant? et (quod iudicibus suis dicebant Moses et Iosaphat, quos per singulas civitates Iuda constituebant) iudicium exerceant non 475 pro homine, sed pro Deo [Deut. 1. c. 16¹; 2^a. Para. 19. b. 6]? Eodem pertinet quod Sapientia Dei per os Solomonis affirmat, suum esse opus, quod Reges regnant et consiliarii decernunt iusta: quod principes principatum gerunt, et munifici omnes Iudices terrae [Prov. 8. b. 14]². Perinde enim istud valet acsi dictum esset, non humana perversitate fieri ut penes Reges et Praefectos alios sit in terris rerum omnium arbitrium, sed divina providentia et sancta ordinatione: cui sic visum est res hominum moderari; || quandoquidem illis adest ac etiam praeest in ferendis legibus et iudiciorum aequitate exercenda^b. || Quod et Paulus aperte docet, dum praefecturas inter Dei dona enumerat [Rom. 11. b. 8], quae secundum gratiae diversitatem varie distributa, a servis Christi in aedificationem Ecclesiae conferri debeant. || Tametsi enim illic proprie de senatu loquitur gravium virorum, qui in primitiva Ecclesia constituebantur, ut conformandae publicae disciplinae praeessent (quod munus in Epistola ad Corinthios κυβερνήσεις vocat [1. Cor. 12. d. 28]) quia tamen videmus eodem recidere finem civilis potestatis, non dubium quin omne iustae praefecturae genus nobis commendet. || Multo vero clarius, ubi iustam ea de re disputationem instituit. Nam et potestatem Dei ordinationem esse tradit: nec potestates esse ullas, nisi a Deo ordinatas [Rom. 13. a. 1]. Ipsos autem principes, ministros esse Dei, bene agentibus in laudem: malis, ad iram ultores³. Huc accedunt et sanctorum virorum exempla: quorum alii regnis, ut David, Iosias, Ezechias: alii satrapiis, ut Ioseph et Daniel: alii civilibus praefecturis in libero populo, ut Moses, Iosue ac^c Iudices, functi sunt: quorum functiones sibi probatas esse Dominus declaravit. Quare nulli iam dubium esse debet quin civilis potestas vocatio sit, non modo coram Deo sancta et legitima, sed sacerrima etiam, et in tota mortalium vita longe omnium honestissima.

4. Touchant l’estat des Magistrats, nostre Seigneur n’a pas seulement testifié qu’il est acceptable devant soy, mais qui plus est, en l’ornant de tiltres honnorables, il nous en a singulierement recommandé la dignité. Et pour le demons trer en bref, ce que tous ceux qui sont constituez en preeminence sont appelez Dieux (Ex. 22:8; Ps. 82:1 et 6), est un tiltre qu’il ne faut pas estimer de legere importance: par lequel il est demonstré qu’ils ont commandement de Dieu, qu’ils sont authorizez de luy, et que du tout ils representent sa personne, estans aucunement ses vicaires. Et cela n’est pas une glose de ma teste, mais l’intrepretation mesme de Christ: Si l’Escriture, dit-il, a appelé Dieux, ceux ausquels la parolle de Dieu s’adressoit (Jean 10:35). Et qu’est-ce cela autre chose sinon qu’ils ont charge et commission de Dieu, pour luy servir en leur office: et (comme disoyent Moyse et Josaphat à leurs juges qu’ils ordonnoyent sur chacune cité de Juda) (Deut. 1:16; 2 Chron. 19:6) pour exercer justice, non au nom des hommes, mais au nom de Dieu? A ce mesme propos appartient ce que dit la Sapience de Dieu par la bouche de Solomon: que c’est de son œuvre que les Rois regneut et que les Conseilliers font justice: que les Princes s’entretiennent en leur domination, et que les Juges de la terre sont equitables (Prov. 8:15, 16). Cela vaut autant comme qui diroit qu’il n’advient point par la perversité des hommes, que les Rois et autres superieurs obtiennent leur puissance sur la terre: mais que cela vient de la providence et saincte ordonnance de Dieu, auquel il plaist de conduire en ceste sorte le gouvernement des hommes. Ce que sainct Paul evidemment demonstre, quand il nombre les preeminences entre les dons de Dieu, lesquels estans diversement distribuez aux hommes, se doyvent employer à l’edification de l’Eglise (Rom. 12:8). Car combien qu’en ce lieu-là il parle de l’assemblée des Anciens, qui estoyent ordonnez en l’Eglise primitive pour presider sur la discipline publique, lequel office il appelle en l’Epistre aux Corinthiens, Gouvernement (1 Cor. 12:28): toutesfois puis que nous voyons la puissance civile revenir à une mesme fin, il n’y a nulle doute qu’il ne nous recommande toute espece de juste preeminence. Et encore plus clairement il le demonstrç où il entre en propre disputation de ceste matiere. Car il enseigne que toute telle puissance est ordonnance de Dieu, et qu’il n’y en a nulles qui ne soyent establies de luy. Derechef, que les Princes sont ministres de Dieu pour honnorer ceux qui font bien, et prendre la vengeance de son ire contre ceux qui font mai (Rom. 13:1, 4). Icy pareillement se doyvent rapporter les exemples des saincts personnages, desquels les uns ont obtenu royaumes, comme David, Josias, Ezechias: les autres gouvernemens et grans estats sous les Rois, comme Joseph et Daniel: les autres la conduite d’un peuple libre, comme Moyse, Josué et les Juges: desquels nous cognoissons l’estat avoir esté acceptable à Dieu, comme il l’a declairé. Parquoy on ne doit aucunement douter que superiorité civile ne soit une vocation non seulement saincte et legitime devant Dieu, mais aussi tressacrée et honnorable entre toutes les autres.

4. The Lord has not only testified that the function of magistrates has his approbation and acceptance, but has eminently commended it to us, by dignifying it with the most honourable titles. We will mention a few of them. When all who sustain the magistracy are called “gods,”¹⁴⁰⁸ it ought not to be considered as an appellation of trivial importance; for it implies, that they have their command from God, that they are invested with his authority, and are altogether his representatives, and act as his vicegerents. This is not an invention of mine, but the interpretation of Christ, who says, “If he called them gods, unto whom the word of God came, and the Scripture cannot be broken.”¹⁴⁰⁹ What is the meaning of this, but that their commission has been given to them by God, to serve him in their office, and, as Moses and Jehoshaphat said to the judges whom they appointed, to “judge not for man, but for the Lord?”¹⁴¹⁰ To the same purpose is the declaration of the wisdom of God by the mouth of Solomon: “By me kings reign, and princes decree justice. By me princes rule, and nobles, even all the judges of the earth.”¹⁴¹¹ This is just as if it had been affirmed, that the authority possessed by kings and other governors over all things upon earth is not a consequence of the perverseness of men, but of the providence and holy ordinance of God, who has been pleased to regulate human affairs in this manner; forasmuch as he is present, and also presides among them, in making laws and in executing equitable judgments. This is clearly taught by Paul, when he enumerates governments (ὁ προἱσταμενος)¹⁴¹² among the gifts of God, which, being variously distributed according to the diversity of grace, ought to be employed by the servants of Christ to the edification of the Church. For though in that place he is properly speaking of the council of elders, who were appointed in the primitive Church to preside over the regulation of the public discipline, the same office which in writing to the Corinthians he calls κυβερνησεις, “governments,”¹⁴¹³ yet, as we see that civil government tends to promote the same object, there is no doubt that he recommends to his every kind of just authority. But he does this in a manner much more explicit, where he enters on a full discussion of that subject. 637For he says, “There is no power but of God; the powers that be are ordained of God. Rulers are ministers of God, revengers to execute wrath upon him that doeth evil. Do that which is good, and thou shalt have praise of the same.”¹⁴¹⁴ This is corroborated by the examples of holy men; of whom some have been kings, as David, Josiah, Hezekiah; some have been viceroys, as Joseph and Daniel; some have held civil offices in a commonwealth, as Moses, Joshua, and the Judges; whose functions God declared to be approved by him. Wherefore no doubt ought now to be entertained by any person that civil magistracy is a calling not only holy and legitimate, but far the most sacred and honourable in human life.

4. The office of Magistrates approved by God. 1. They are called Gods. 2. They are ordained by the wisdom of God. Examples of pious Magistrates.

With regard to the function of magistrates, the Lord has not only declared that he approves and is pleased with it, but, moreover, has strongly recommended it to us by the very honourable titles which he has conferred upon it. To mention a, few.¹ When those who bear the office of magistrate are called gods, let no one suppose that there is little weight in that appellation. It is thereby intimated that they have a commission from God, that they are invested with divine authority, and, in fact, represent the person of God, as whose substitutes they in a manner act. This is not a quibble of mine, but is the interpretation of Christ. “If Scripture,” says he, “called them Gods, to whom the word of God came.” What is this but that the business was committed to them by God, to serve him in their office, and (as Moses and Jehoshaphat said to the judges whom they were appointing over each of the cities of Judah) to exercise judgment, not for man, but for God? To the same effect Wisdom affirms, by the mouth of Solomon, “By me kings reign, and princes decree justice. By me princes rule, and nobles, even all the judges of the earth” (Prov. 8:15, 16). For it is just as if it had654been said, that it is not owing to human perverseness that supreme power on earth is lodged in kings and other governors, but by Divine Providence, and the holy decree of Him to whom it has seemed good so to govern the affairs of men, since he is present, and also presides in enacting laws and exercising judicial equity. This Paul also plainly teaches when he enumerates offices of rule among the gifts of God, which, distributed variously, according to the measure of grace, ought to be employed by the servants of Christ for the edification of the Church (Rom. 12:8). In that place, however, he is properly speaking of the senate of grave men who were appointed in the primitive Church to take charge of public discipline. This office, in the Epistle to the Corinthians, he calls κυβερνήσεις, governments (1 Cor. 12:28). Still, as we see that civil power has the same end in view, there can be no doubt that he is recommending every kind of just government. He speaks much more clearly when he comes to a proper discussion of the subject. For he says that “there is no power but of God: the powers that be are ordained of God;” that rulers are the ministers of God, “not a terror to good works, but to the evil” (Rom. 13:1, 3). To this we may add the examples of saints, some of whom held the offices of kings, as David, Josiah, and Hezekiah; others of governors, as Joseph and Daniel; others of civil magistrates among a free people, as Moses, Joshua, and the Judges. Their functions were expressly approved by the Lord. Wherefore no man can doubt that civil authority is, in the sight of God, not only sacred and lawful, but the most sacred, and by far the most honourable, of all stations in mortal life.

4. De Here heeft niet alleen betuigd, dat het ambt der overheid Hem aangenaam en welbehagelijk is, maar Hij heeft bovendien zijn waardigheid met zeer eervolle lofprijzingen vermeld en ons wonderbaar aangeprezen. Om enige weinige te vermelden: wanneer degenen, die een overheidsambt bekleden, goden genoemd worden (Ex. 22:8; Ps.82:1,6) dan mene men niet, dat in die benaming weinig gewicht gelegen is. Want daardoor wordt te kennen gegeven, dat zij hun opdracht van God hebben, dat zij met Goddelijk gezag bekleed zijn, en geheel en al Gods Persoon dragen en in zekere zin zijn plaatsvervangers zijn. Dit is niet een verzinsel van mij, maar de uitlegging van Christus. "Indien de Schrift," zegt Hij (Joh. 10:35) die goden genaamd heeft, tot welke het woord Gods geschied is." Wat is dat anders dan dat hun door God een zaak opgedragen is, opdat ze Hem in hun ambt zouden dienen, en (zoals Mozes en Josafat zeiden tot de richters, die zij in alle steden van Juda aanstelden) het gericht zouden houden niet de mens, maar Gode? (Deut. 1:16; 2 Kron.19:6) Daarop ziet ook hetgeen de wijsheid Gods zegt door de mond van Salomo (Spr. 8:15) dat het zijn werk is, dat de koningen regeren en de raadslieden gerechtigheid stellen, dat de vorsten heersen en alle rechters der aarde weldadig zijn. Want dat betekent hetzelfde alsof gezegd was, dat het niet geschiedt door de slechtheid der mensen, dat het gezag over alle dingen op aarde berust bij de koningen en andere oversten, maar door de Goddelijke voorzienigheid en Gods heilige ordinantie, die goedgevonden heeft, dat de zaken der mensen zo zouden bestuurd worden. Want zij helpt hen, ja leidt hen bij het maken van wetten en het oefenen van het recht der oordelen. Dat leert ook Paulus duidelijk (Rom. 12:8) wanneer hij de leidende ambten opsomt onder de gaven Gods, die, naar de verscheidenheid der genade op velerlei wijze uitgedeeld, door de dienstknechten van Christus tot opbouwing de kerk moeten aangewend worden. Want ofschoon hij daar eigenlijk spreekt over de vergadering van ernstige mannen, die in de eerste kerk werden aangesteld om de leiding te hebben van de openbare tucht, welk ambt hij in de brief aan de Corinthiërs (1 Cor. 12:28) regering noemt, is het toch, omdat we zien, dat het doel der burgelijke macht hetzelfde is, niet twijfelachtig, dat hij ons elke soort van rechtmatig bewind aanprijst. Maar veel duidelijker spreekt hij, waar hij deze zaak opzettelijk behandelt. Want hij leert, dat de macht een ordening Gods is, en dat er geen machten zijn, dan die door God geordineerd zijn (Rom. 13:1) en dat de vorsten dienaren Gods zijn, hun, die goed doen, tot lof, en de kwaden tot wraak. Hierbij komen nog de voorbeelden van heilige mannen; van welke sommigen gesteld zijn geweest over koninkrijken, zoals David, Jozia en Hizkia, anderen over stadhouderschappen, zoals Jozef en Daniël; andere over burgelijke bewindvoeringen in een vrij volk, zoals Mozes en de richters; van wier ambten de Here verklaard heeft,dat ze Hem welgevallig waren. Daarom mag het voor niemand twijfelachtig meer zijn, dat de burgelijke macht een roeping is, niet alleen heilig voor God en wettig, maar ook een zeer gewijd en in het ganse leven der stervelingen verreweg de meest eervolle van alle.

4. Erster Teil: Die Obrigkeit (4-13). Erster Abschnitt: Die Berechtigung der Obrigkeit (4-8). Die Obrigkeit ist von Gott verordnet

Der Herr hat nicht nur bezeugt, daß er das Amt der Obrigkeiten billigt und daß es ihm wohlgefällig ist, sondern er hat obendrein auch seine Würde mit den ehrenvollsten Auszeichnungen versehen und sie uns dadurch wunderbar angepriesen. Wenn alle, die ein obrigkeitliches Amt tragen, als „Götter“ bezeichnet werden (Ex. 22,8; Ps. 82,1. 6), so soll niemand meinen, dieser Bezeichnung wohne nur geringe Bedeutung inne; denn durch sie wird doch angedeutet, daß diese Menschen einen Auftrag von Gott haben, mit göttlicher Autorität ausgestattet sind und überhaupt für Gottes Person eintreten, dessen Statthalterschaft sie gewissermaßen ausüben. Das habe ich mir nicht etwa selbst ausgedacht, sondern es ist Christi Auslegung. „Wenn die Schrift“, so sagt er, „die Götter nennt, zu welchen das Wort Gottes geschah ...“ (Joh. 10,35; nicht ganz Luthertext). Was heißt das anders, als daß ihnen von Gott ein Auftrag zuteil geworden ist, so daß sie in ihrem Amte ihm dienen und, wie es Mose und Josaphat zu ihren damaligen Richtern sagten, die sie in den einzelnen Städten Judas einsetzten, „das Gericht nicht den Menschen, sondern Gott“ halten sollen (2. Chron. 19,6; Deut. 1,16f.)? In die gleiche Richtung gehört es auch, daß die Weisheit Gottes durch den Mund Salomos versichert, es sei ihr Werk, daß die Könige regieren und die Ratsherren das Recht bestimmen, daß die Fürsten ihre Herrschaft führen und alle Richter auf Erden gute Taten tun (Spr. 8,14-16). Denn das bedeutet genau soviel, wie wenn es hieße: es geschieht nicht aus menschlicher Verkehrtheit, daß auf Erden das Urteil über alle Dinge bei den Königen und anderen Oberen liegt, sondern aus Gottes Vorsehung und heiliger Anordnung heraus; ihr hat es 1036 gefallen, daß die Angelegenheiten der Menschen auf diese Weise geleitet werden; denn sie steht ihnen zur Seite und geht ihnen auch leitend voran, wenn sie Gesetze geben und die Billigkeit der Urteile handhaben. Das lehrt auch Paulus offen und klar, indem er (Röm. 12,8) die Ämter der Leitung unter Gottes Gaben zählt, die, nach der Verschiedenheit der Gnade verschieden verteilt, von Christi Knechten zur Auferbauung der Kirche angewendet werden sollen. Allerdings redet er an dieser Stelle im eigentlichen Sinne von dem Rate ernster Männer, die in der ursprünglichen Kirche eingesetzt wurden, um die öffentliche Zuchtübung zu leiten, ein Amt, das er im (ersten) Briefe an die Korinther mit dem Ausdruck „Regierungen“ bezeichnet (1. Kor. 12,28). Aber wir sehen doch, daß das Ziel der bürgerlichen Gewalt in der gleichen Richtung liegt, und darum ist nicht daran zu zweifeln, daß er uns an jener Stelle jegliches gerechte Amt der Leitung preist. Viel klarer aber redet er an der Stelle, an der er eine gründliche Erörterung über diesen Punkt anstellt. Denn da lehrt er, daß die Gewalt eine Ordnung Gottes ist und daß es keine Gewalten gibt als die, die von Gott geordnet sind (Röm. 13,1). Ferner lehrt er da, daß die Fürsten selbst Gottes Diener sind, denen, die da gut handeln zum Lobe gesetzt, den Bösen aber als Rächer zum Zorn (Röm. 13,3f.).

Dazu kommen dann auch Beispiele heiliger Männer: manche von ihnen haben Königreiche verwaltet, so David, Josia und Hiskia, andere wieder Statthalterschaften, wie Joseph und Daniel, wieder andere sind bürgerliche Vorsteher in einem freien Volke gewesen, so Mose, Josua und die Richter, und der Herr hat erklärt, daß ihre Ämter ihm wohlgefielen.

Daher darf es niemandem mehr zweifelhaft sein, daß die bürgerliche Gewalt ein Beruf ist, der nicht nur vor Gott heilig und rechtmäßig, sondern auch im höchsten Maße geweiht und im ganzen Leben der Sterblichen von allen bei weitem der ehrenvollste ist.

4. Die taak van die owerheid

Die Here getuig nie alleen dat die taak van die owerheid deur Hom goedgekeur word en Hom behaag nie, maar Hy het die aansien daarvan ook met uiters eervolle lofliedere verhef en dit wonderbaarlik by ons aangeprys. Om maar net ’n paar te vermeld: almal wat ’n owerheidsamp beklee, word gode genoem.¹⁹ Niemand moet egter meen dat hierdie benaming van weinig belang is nie. Hiermee word immers aangetoon dat hulle ’n opdrag van God het; dat hulle met Goddelike gesag beklee is en God se Persoon ten voile dra omdat hulle in ’n sekere sin as sy plaasvervangers optree.

Dit is geen spitsvondigheid van my nie, maar Christus se vertolking. Hy sê: “Die Skrif noem diegene gode tot wie die Woord van God gekom het”.²⁰ Wat beteken dit anders as dat die taak deur God aan hulle opgedra is om Hom in hulle amp te dien? En Moses en Josafat het byvoorbeeld aan die regters wat hulle in al die stede van Judea aangestel het, gesê dat hulle reg moes beoefen, nie voor die mense nie maar voor God.²¹ Wat die wysheid van God deur die mond van Salomo verklaar, het dieselfde strekking, naamlik dat dit sy werk is dat konings regeer en raadslede regverdige besluite neem; dat vorste heers en dat al die regters van die aarde weldadig is.²² Dit dra trouens net soveel krag asof gesê is dat dit nie deur menslike verwrongenheid gebeur dat die gesag 1826 oor alle dinge op aarde in die hande van konings en ander owerhede is nie, maar deur die voorsienigheid en heilige beskikking van God wat dit goedgevind het om die sake van mense so te bestier. Hy staan hulle immers by en is selfs aanwesig wanneer hulle wette maak en billikheid in hulle uitsprake beoefen.

Paulus leer dit uitdruklik wanneer hy owerstes onder die gawes van God reken.²³ Hoewel dit volgens die verskeidenheid van die genadegawes verskillend uitgedeel is, behoort hulle deur Christus se diensknegte tot opbou van die kerk aangewend te word. Want hoewel hy daar eintlik van ’n vergadering van gewigtige manne praat wat in die eerste kerk ingestel is om beheer oor die openbare dissipline uit te oefen - ’n taak wat hy in die brief aan die Korintiërs regering ²⁴ noem -, kan daar geen twyfel daaroor bestaan dat hy daar elke soort regverdige oppergesag by ons aanprys nie omdat ons merk dat die doel van burgerlike regering weer daarop terugval. Hy sit dit inderdaad baie duideliker uiteen wanneer hy ’n grondige redenasie oor hierdie onderwerp aanpak. Hy leer immers dat mag ook die beskikking van God is²⁵ en dat daar geen ander magte is as die wat deur God beskik is nie.²⁶ Hy leer verder dat vorste God se dienaars is, vir diegene wat goed doen, tot lof, maar vir die slegtes tot wraak.²⁷

Hierby kom ook die voorbeeld van heilige manne. Sommige van hulle het oor koninkryke regeer soos Dawid, Josia en Hiskia; party weer oor stadhouerskappe soos Josef en Daniël; ander het met burgerlike owerhede oor ’n vry volk regeer soos Moses, Josua en die rigters. Hiervan het die Here verklaar dat hulle funksies deur Hom goedgekeur is. Daarom hoort daar by niemand twyfel te bestaan dat burgerlike mag ’n roeping is wat nie alleen voor God heilig en wettig is nie, maar ook uiters heilig en in die hele lewe van sterflike mense by verre die eerbaarste van almal.

4. Что касается административной власти, Господь не только свидетельствует о её допустимости в Его глазах, но и украшает её почётными титулами, тем самым особо подчёркивая её достоинство. Чтобы дать этому краткое подтверждение, скажу, что Писание называет всех облечённых судебной и административной властью богами (Пс 81/82:1-6). А это звание, которое нельзя недооценить. Оно предполагает, что эти люди имеют заповедь от Бога, будучи как бы его заместителями.

Такое толкование не выдумано мною, но даётся самим Христом: «Если Он назвал богами тех, к которым было слово Божие ... » (Ин 10:35). Что это значит, как не то, что эти люди имеют поручение от Бога служить Ему в своей должности и (как говорили Моисей и Иосафат судьям, поставляемым в каждом городе Иудеи) отправлять правосудие не от имени людей, но от имени Бога (Втор 1:16; 2 Пар 19:6). То же самое утверждает Премудрость Божья устами Соломона: именно через действие Бога «цари царствуют и повелители узаконяют правду. Мною начальствуют начальники и вельможи и все судьи земли» (Прит 8:15-16). Это равнозначно тому, как если бы нам сказали, что цари и прочие начальники обретают власть над землёй не по злому людскому умыслу, а в силу провидения святого установления Божьего, потому что Богу угодно таким образом направлять действия людей. О том же прямо свидетельствует св. Павел, когда перечисляет дарования Бога (Рим 12:6-8). Эти дарования, будучи по-разному распределены среди людей, все призваны содействовать воздвижению Церкви. Правда, в данном месте апостол говорит о собрании пресвитеров, которые избирались в ранней Церкви для надзора над публичной дисциплиной и чьё служение называется в Послании к коринфянам даром управления (1 Кор 12:28). Однако ввиду того, что гражданская власть имеет ту же цель, нет сомнения, что указания св. Павла относятся к любому виду справедливого управления.

Ещё яснее апостол высказывается в том месте, где подвергает данный предмет специальному рассмотрению. Он учит, что всякая власть установлена от Бога и нет власти не от Бога (Рим 13:1). Далее, начальствующие суть служители Божьи, призванные поощрять делающих добро и отмщать творящим зло [Рим 13:3-4]. О том же говорит пример святых людей, из которых одни получили царство (Давид, Иосия, Езекия), другие - высокое положение при царях, как Иосиф и Даниил, третьи - власть над свободным народом, как Моисей, Иисус Навин и Судьи. Их власть была утверждена Богом - по Его собственному свидетельству. Поэтому ни в коем случае не следует сомневаться в том, что гражданская власть есть призвание, не только святое и законное в глазах Бога, но и в высшей степени почтенное и священное в ряду всех прочих призваний.

5. | Excipiunt qui anarchiam inducere cuperent^d, quanvis olim rudi populo praefuerint Reges ac Iudices, hodie tamen perfectioni, quam Christus cum Evangelio suo attulit, minime quadrare servile illud gubernandi genus⁴. In quo non suam modo inscitiam, sed Diabolicum fastum produnt, dum perfectionem sibi arrogant, cuius ne centesima quidem pars in illis conspicitur. 476 Verum qualescunque sint, refutatio facilis est: quia ubi David Reges et Praefectos omnes ad osculandum Dei Filium hortatur [Psal. 2.^a c. 12], non iubet imperio deposito ad privatam vitam concedere, sed potestatem qua sunt instructi Christo subiicere, ut unus supra omnes emineat. Similiter Iesaias, dum promittit Reges fore Ecclesiae nutritios et reginas nutrices [Iesa. 49. f. 23], non abdicat eos honore: quin potius honorifico elogio patronos constituit piis Dei cultoribus; nam ad Christi adventum pertinet vaticinium illud. Plurima testimonia sciens omitto quae passim occurrunt, ac praesertim in Psalmis, quibus suum ius praefectis omnibus asseritur^{b 1}. Omnium vero maxime illustris est locus Pauli, ubi Timotheum admonens, in coetu publico concipiendas esse preces pro Regibus, rationem mox subiicit, Ut tranquillam vitam sub ipsis agamus cum omni pietate et honestate [1. Tim. 2. a. 2]. Quibus verbis eorum patrocinio et tutelae statum Ecclesiae commendat.

5. Ceux qui voudroyent que les hommes vesquissent pesle mesle comme rats en paille repliquent, encore que jadis il y eust eu des Rois et gouverneurs sur le peuple des Juifs qui estoit rude, toutesfois que ce n’est pas chose aujourdhuy convenable à la perfection que Jesus Christ nous a apportée en son Evangile, d’estre ainsi tenus en servitude. En quoy non seulement ils descouvrent leur bestise, mais aussi leur orgueil diabolique, en se vantant de perfection, de laquelle ils ne sauroyent monstrer la centieme partie. Mais quand ils seroyent les plus parfaits qu’on sauroit dire, la refutation en est bien aisée. Car David apres avoir exhorté les Rois et Princes à baiser le Fils de Dieu en signe d’hommage (Ps. 2:12). ne leur commande pas de quitter leur estat pour se faire personnes privées: mais d’assujettir leur authorité, et le pouvoir qu’ils obtiennent, à nostre Seigneur Jesus, afin qu’il ait luy seul preeminence sur tous. Pareillement Isaie en promettant que les Rois seront nourriciers de l’Eglise, et les Roynes nourrices (Is. 49:23), ne les degrade pas de leur honneur, mais plustost il les establit avec tiltre honnorable, patrons et protecteurs des fideles serviteurs de Dieu. Car ceste prophetie-là appartient à la venue de nostre Seigneur Jesus. Je laisse de propos deliberé beaucoup d’autres tesmoignages qui se presenteront çà et là aux lecteurs, et sur tout aux Pseaumes. Mais il y a un lieu notable par dessus tous en sainct Paul, où admonnestant Timothée de faire prieres publiques pour le Rois, il adjouste quant et quant ceste raison: afin que nous vivions paisiblement sous eux, en toute crainte de Dieu et honnesteté (1 Tim. 2:2). Par lesquels mots il appert qu’il les fait tuteurs ou gardiens de l’estat de l’Eglise.

5. Those who would wish to introduce anarchy, reply, that though, in ancient times, kings and judges presided over a rude people, that servile kind of government is now quite incompatible with the perfection which accompanies the gospel of Christ. Here they betray not only their ignorance, but their diabolical pride, in boasting of perfection, of which not the smallest particle can be discovered in them. But whatever their characters may be, they are easily refuted. For, when David exhorts kings and judges to kiss the Son of God,¹⁴¹⁵ he does not command them to abdicate their authority and retire to private life, but to submit to Christ the power with which they are invested, that he alone may have the preëminence over all. In like manner Isaiah, when he predicts that “kings shall be nursing-fathers and queens nursing-mothers” to the Church,¹⁴¹⁶ does not depose them from their thrones; but rather establishes them by an honourable title, as patrons and protectors of the pious worshippers of God; for that prophecy relates to the advent of Christ. I purposely omit numerous testimonies, which often occur, and especially in the Psalms, in which the rights of all governors are asserted. But the most remarkable of all is that passage where Paul, admonishing Timothy that in the public congregation, “supplications, prayers, intercessions, and giving of thanks, be made for kings and for all that are in authority,” assigns as a reason, “that we may lead a quiet and peaceable life in all godliness and honesty;”¹⁴¹⁷ language in which he recommends the state of the Church to their patronage and defence.

5. Civil government appointed by God for Jews, not Christians. This objection answered.

Those who are desirous to introduce anarchy¹ object that, though anciently kings and judges presided over a rude people, yet that, in the present day, that servile mode of governing does not at all accord with the perfection which Christ brought with his gospel. Herein they betray not only their ignorance, but their devilish pride, arrogating to themselves a perfection of which not even a hundredth part is seen in them. But be they what they may, the refutation is easy. For when David says, “Be wise now therefore, O ye kings:be instructed, ye judges of the earth;” “Kiss the Son, lest he be angry” (Psalm 2:10, 12), he does not order them to lay aside their authority and return to private life, but to make the power with which they are invested subject to Christ, that he may rule over all. In like manner, when Isaiah predicts of the Church, “Kings shall be thy nursing-fathers, and their queens thy nursing-mothers” (Isaiah 49:23), he does not bid them abdicate their authority; he rather gives them the honourable appellation of patrons of the pious worshippers of God; for the prophecy refers to the advent of Christ. I intentionally omit very many passages which occur throughout Scripture, and especially in the Psalms, in which the due authority of all rulers is asserted. The most celebrated passage of all is that in which Paul,655admonishing Timothy, that prayers are to be offered up in the public assembly for kings, subjoins the reason, “that we may lead a quiet and peaceable life in all godliness and honesty” (1 Tim. 2:2). In these words, he recommends the condition of the Church to their protection and guardianship.

5. Zij, die regeringsloosheid zouden willen invoeren, brengen hiertegen in, dat, ofschoon oudtijds over het ruwe volk koningen en rechters gesteld geweest zijn, tegenwoordig toch met de volmaaktheid, die Christus met zijn evangelie aangebracht heeft de slaafse wijze van regeren allerminst overeenkomt. Daarin verraden zij niet alleen hun onkunde, maar ook hun duivelse hovaardigheid, doordat ze zich een volmaaktheid aanmatigen, waarvan zelfs niet het honderdste deel in hen gezien wordt. Maar hoedanig ze ook zijn, de weerlegging is gemakkelijk: want wanneer David alle koningen en oversten vermaant om Gods Zoon te kussen (Ps. 2:12) gebiedt Hij hun niet hun heerschappij neer te leggen en zich in het particuliere leven terug te trekken, maar de macht, waarmee ze zijn toegerust, aan Christus te onderwerpen, opdat Hij alleen boven allen verheven zij. Evenzo, wanneer Jesaja (Jes. 49:23) belooft, dat de koningen voedsterheren en de koninginnen voedsters der kerk zullen zijn, ontneemt hij hun de eer niet, maar veeleer stelt hij hen door een eervolle titel tot beschermheren van Gods vrome dienaren. Want die voorzegging heeft betrekking op de komst van Christus. Zeer veel getuigenissen ga ik bewust voorbij, die men overal leest en vooral in de psalmen, door welke aan alle overheden hun recht toegekend wordt. Maar de aanzienlijkste plaats van alle is die van Paulus (1 Tim. 2:2) waar hij Timotheus vermaant, dat men in de openbare vergadering moet bidden voor de koningen en dan terstond de reden daarbijvoegt: "Opdat wij onder hen een gerust leven mogen leiden in alle Godzaligheid en eerbaarheid." Door die woorden beveelt hij de staat der kerk aan hun bescherming en hoede aan.

5. Gegen die angeblich "christliche" Verneinung oder Entwertung der Obrigkeit

Nun machen die Leute, die die Anarchie einzuführen trachten, einen Einwand: vorzeiten hätten wohl über das ungeschlachte Volk Könige und Richter geherrscht, heute aber wolle sich mit der Vollkommenheit, die Christus mit seinem Evangelium gebracht hat, doch jene knechtische Art von Regierung durchaus nicht mehr reimen. Damit legen sie nicht nur ihre Unwissenheit, sondern auch ihre teuflische Aufgeblasenheit an den Tag, indem sie sich stolz eine Vollkommenheit anmaßen, von der man nicht den hundertsten Teil an ihnen zu sehen bekommt. Aber sie mögen nun geartet sein, wie sie wollen, jedenfalls ist die Widerlegung leicht zu geben. David fordert an einer Stelle (Ps. 2,12) alle Könige und Oberen auf, Gottes Sohn zu „küssen“; da gebietet er ihnen aber nicht, sie sollten ihre Herrschaft beiseite legen und sich in ein amtloses Leben zurückziehen, sondern vielmehr, sie sollten Christus die Macht unterwerfen, mit der sie ausgestattet sind, damit er allein über allen stehe. Auch wenn Jesaja verheißt: „Könige sollen deine Pfleger und ... Fürstinnen deine Säugammen sein“ (Jes. 49,23), so spricht er ihnen damit ihre Würde nicht ab, sondern er setzt sie vielmehr in ehrenvoller Auszeichnung zu Schutzherren für Gottes fromme Verehrer ein; denn diese Weissagung bezieht sich auf Christi Kommen. Mit Überlegung lasse ich sehr viele Zeugnisse aus, die uns immer wieder begegnen, vor allem in den Psalmen, in denen allen Oberen ihr Recht zugesprochen wird. Am herrlichsten von allen ist aber eine Stelle bei Paulus; da ermahnt er den Timotheus, man sollte in der öffentlichen Versammlung für die Könige Gebete sprechen, und dann fügt er alsbald die Ursache hinzu: „Auf daß wir unter ihnen ein stilles Leben führen mögen in aller Frömmigkeit und Ehrbarkeit“ (1. Tim. 2,2; nicht ganz Luthertext). Mit diesen Worten befiehlt er den Wohlstand der Kirche ihrem Schutz und Schirm.

5. ’n Weerlegging van die beswaar dat burgerlike regering vir die Jode ingestel is, en nie vir Christene nie

Diegene wat begeer om anargie te weeg te bring,²⁸ opper hierteen die beswaar dat, hoewel konings en rigters eertyds oor die growwe Joodse volk aangestel is, so ’n slaafse soort regering vandag hoegenaamd nie 1827 met die volmaaktheid wat Christus met sy evangelie meegebring het, strook nie.²⁹ Hierin bring hulle nie alleen hulle eie onkunde aan die lig nie, maar ook hulle duiwelse lis wanneer hulle hulle so ’n volmaaktheid toe-eien waarvan nie eens ’n honderdste deel in hulle te bespeur is nie. Watter soort mense hulle ook al is: dit is nogtans maklik om hulle te weerspreek.

Wanneer Dawid alle konings en vorste aanspoor om die Seun van God te soen,³⁰ beveel hy hulle nie om hulle heerskappy te laat vaar en na ’n privaat lewe terug te keer nie, maar hy beveel hulle om die mag waarmee hulle toegerus is, aan Christus te onderwerp sodat Hy alleen bo hulle almai kan uittroon. Net so wanneer Jesaja beloof dat konings voeders en koninginne voedsters van die kerk sal wees,³¹ ontneem hy hulle nie hulle eer nie, maar hy stel hulle met eervolle lofbetuiging as beskermers vir godvrugtige dienaars van God aan. Dit is trouens ’n profesie wat op die koms van Christus betrekking het.

Ek laat doelbewus baie Skrifgetuienis wat oral voorkom, agterweë, en veral in die Psalms waarvolgens hulle reg vir alle owerstes opgeëis word.³² Die bekendste voorbeeld van almal is inderdaad wanneer Paulus Timoteus vermaan dat mense in openbare byeenkomste vir konings moet bid, en hy dadelik die rede daarvoor byvoeg, naamlik sodat ons onder hulle ’n rustige lewe in alle godsvrug en eerbaarheid kan voer.³³ Met hierdie woorde prys hy hulle as beskermers en voogde van die kerk by ons aan.

5. Те, кто хотел бы, чтобы люди жили вне всякого порядка, словно крысы в соломе, возражают: дескать, хотя некогда еврейский народ по причине своей грубости и невежества имел над собою царей и правителей, такое рабское положение сегодня нам не подобает ввиду совершенства, которое сообщает нам Иисус Христос в Евангелии. Подобными возражениями они выдают не только свою собственную глупость, но и дьявольскую гордыню, ибо хвалятся совершенством, не обладая и сотой долей его. Но даже если бы они были невыразимо совершенны, всё равно их нетрудно опровергнуть. Так, Давид призывает царей и правителей почтить Сына Божьего (Пс 2:12), но не велит им при этом оставить своё высокое положение и сделаться частными лицами. Напротив, он побуждает их подчинить свою власть и авторитет Господу Иисусу, дабы Он один имел превосходство надо всеми. Точно так же Исайя, обещая, что все цари будут кормильцами Церкви, а царицы - кормилицами (Ис 49:23), не умаляет их чести. Наоборот, он утверждает их в почётном звании покровителей и защитников верных слуг Божьих, ибо пророчество Исайи относится к пришествию Господа нашего Иисуса.

Я намеренно опускаю множество других свидетельств, на каждом шагу представляемых читателям, и прежде всего в Псалмах. Но особенно примечательно то место у св. Павла, где он просит Тимофея совершать различные молитвы за царей и начальствующих и объясняет, почему: «дабы проводить нам жизнь тихую и безмятежную во всяком благочестии и чистоте» (1 Тим 2:2). Этими словами он подтверждает, что признаёт царей покровителями и хранителями Церкви.

6. | Quae cogitatio magistratus ipsos assidue exercere debet, quando ingentem illis stimulum addere, quo ad officium excitentur, et singularem consolationem afferre potest, qua muneris sui difficultates (quae multae certe et graves sunt) leniant. Quantum enim integritatis, prudentiae, mansuetudinis, continentiae, innocentiae studium sibi ipsis imperare debent, qui divinae iustitiae ministros se constitutos esse norunt? Qua fiducia iniquitatem in tribunal suum admittent, quod Dei viventis thronum esse audiunt? Qua audacia iniustam sententiam pronuntiabunt, eo ore quod divinae veritati designatum esse organum intelligunt? Qua conscientia in impia decreta subscribent, ea manu quam ad perscribenda^c Dei acta sciunt ordinatam? In summa, si se Dei vicarios esse meminerint, omni cura, sedulitate, industria invigilent oportet, quo^d hominibus quandam divinae providentiae, custodiae, bonitatis, benevolentiae, iustitiae imaginem in se repraesentent. Ac perpetuo illud sibi subiiciant, Si maledicuntur^e omnes qui opus vindictae^f Dei exequuntur^g in dolo [Iere. 48. b. 10^h], || multo gravius maledici, qui in iusta vocatione fraudulenter versantur. || Itaque quum suos Iudices ad officium cohortari vellent Moses et Iosaphat, nihil habuerunt efficacius quo illorum animos afficerent, quam quod prius² retulimus [Deut. 1. c. 16], Videte quid agatis; non enim pro homine exercetis iudicium, sed pro Deo: quippe 477 qui iuxta vos est in causa iudicii. Nunc igitur sit pavor Domini super vos. Videte, et agite: quoniam non est ulla perversitas apud Dominum Deum nostrum [2. Para. 19. b. 6]¹. Et alio loco dicitur, Deum stetisse in synagoga deorum, et in medio deorum iudicem agere [Psal. 82. a. 1]; quo ad officium animentur dum audiunt^a Dei se legatos esse, cui administratae provinciae rationem aliquando reddere oporteat^b. Et merito apud eos plurimum haec admonitio valere debet; nam siquid delinquunt, non hominibus modo sunt iniurii quos scelerate vexant, sed in Deum quoque ipsum contumeliosi, cuius sacrosancta iudicia polluunt [Iesa. 3. c. 14]. Rursum habent et unde se praeclare consolentur, dum secum reputant, non in profanis nec a servo Dei alienis occupationibus se^c versari, sed sanctissimo munere: quippe qui Dei legatione funguntur^d.

6. A quoy les Magistrats doyvent bien penser continuellement: veu que ceste consideration leur peut estre un bon esguilion pour les picquer à faire leur devoir, et leur peut apporter une merveilleuse consolation, pour leur faire prendre en patience les difficultez et fascheries qu’ils ont à porter en leur office. Car à combien grande integrité, prudence, clemence, moderation et innocence se doyvent-ils renger et reigler, quand ils se cognoissent estre ordonnez ministres de la justice divine? En quelle confiance oseront-ils donner entrée à quelque iniquité en leur siege, lequel ils entendront estre le Throne de Dieu vivant? En quelle hardiesse prononceront-ils sentence injuste de leur bouche, laquelle ils cognoistront estre destinée pour estre organe de ia verité de Dieu? En quelle conscience signeront-ils quelque mauvaise ordonnance de leur main, laquelle ils sauront estre ordonnée pour escrire les arrests de Dieu? En somme, s’ils se souviennent qu’ils sont vicaires de Dieu, ils ont à s’employer de toute leur estude, et mettre tout leur soin de representer aux hommes en tout leur fait, comme une image de la providence, sauvegarde, bonté, douceur et justice de Dieu. Davantage, ils ont à se mettre tousjours devant les yeux, que si tous ceux qui besoignent laschement en l’œuvre de Dieu sont maudits (Jer. 48:10), quand il est question de faire sa vengeance, par plus forte raison ceux-là sont maudits, qui en si juste vocation versent desloyaument. Pourtant Moyse et Josaphat, voulans exhorter leurs Juges à faire leur devoir, n’ont rien peu trouver pour mieux esmouvoir leur cœur, que ce que nous avons recité cy dessus: c’est assavoir, Voyez que vous terez: car vous n’exercez point justice au nom des hommes mais au nom de Dieu, lequel vous assiste aux jugemens. Maintenant donc la crainte de Dieu soit sur vous, et regardez de faire comme il appartient: car il n’y a point de perversité envers le Seigneur nostre Dieu (Deut. 1:16; 2 Chron. 19:6). Et en un autre lieu il est dit, que Dieu s’est assis en la compagnie des dieux: et qu’au milieu des dieux il fait jugement (Ps. 82:1; Is. 3:14). Ce qui doit bien toucher les cœurs des superieurs. Car par ce ils sont enseignez qu’ils sont comme Lieutenans de Dieu, auquel ils auront à rendre conte de leur charge. Et à bon droit les doit bien piquer cest advertissement. Car s’ils font quelque faute, ils ne font pas seulement injure aux hommes, lesquels ils tourmentent injustement, mais aussi à Dieu, duquel ils polluent les sa crez jugemens. Derechef, ils ont à se consoler tresamplement, en considerant que leur vocation n’est pas chose profane n’estrange d’un serviteur de Dieu: mais une charge tressaincte veu qu’ils font mesme et executent l’office de Dieu.

6. This consideration ought continually to occupy the magistrates themselves, since it is calculated to furnish them with a powerful stimulus, by which they may be excited to their duty, and to afford them peculiar consolation, by which the difficulties of their office, which certainly are many and 638arduous, may be alleviated. For what an ardent pursuit of integrity, prudence, clemency, moderation, and innocence ought they to prescribe to themselves, who are conscious of having been constituted ministers of the Divine justice! With what confidence will they admit iniquity to their tribunal, which they understand to be the throne of the living God? With what audacity will they pronounce an unjust sentence with that mouth which they know to be the destined organ of Divine truth? With what conscience will they subscribe to impious decrees with that hand which they know to be appointed to register the edicts of God? In short, if they remember that they are the vicegerents of God, it behoves them to watch with all care, earnestness, and diligence, that in their administration they may exhibit to men an image, as it were, of the providence, care, goodness, benevolence, and justice of God. And they must constantly bear this in mind, that if in all cases “he be cursed that doeth the work of the Lord deceitfully,”¹⁴¹⁸ a far heavier curse awaits those who act fraudulently in a righteous calling. Therefore, when Moses and Jehoshaphat wished to exhort their judges to the discharge of their duty, they had nothing to suggest more efficacious than the principle which we have already mentioned. Moses says, “Judge righteously between every man and his brother, and the stranger that is with him. For the judgment is God’s.”¹⁴¹⁹ Jehoshaphat says, “Take heed what ye do; for ye judge not for man, but for the Lord, who is with you in the judgment. Wherefore now let the fear of the Lord be upon you: take heed and do it; for there is no iniquity with the Lord our God.”¹⁴²⁰ And in another place it is said, “God standeth in the congregation of the mighty: he judgeth among the gods;”¹⁴²¹ that they may be animated to their duty, when they understand that they are delegated by God, to whom they must one day render an account of their administration. And this admonition is entitled to have considerable weight with them; for if they fail in their duty, they not only injure men by criminally distressing them, but even offend God by polluting his sacred judgments. On the other hand, it opens a source of peculiar consolation to them to reflect, that they are not employed in profane things, or occupations unsuitable to a servant of God, but in a most sacred function, inasmuch as they execute a Divine commission.

6. Divine appointment of Magistrates. Effect which this ought to have on Magistrates themselves.

This consideration ought to be constantly present to the minds of magistrates, since it is fitted to furnish a strong stimulus to the discharge of duty, and also afford singular consolation, smoothing the difficulties of their office, which are certainly numerous and weighty. What zeal for integrity, prudence, meekness, continence, and innocence, ought to sway those who know that they have been appointed ministers of the divine justice! How will they dare to admit iniquity to their tribunal, when they are told that it is the throne of the living God? How will they venture to pronounce an unjust sentence with that mouth which they understand to be an ordained organ of divine truth? With what conscience will they subscribe impious decrees with that hand which they know has been appointed to write the acts of God? In a word, if they remember that they are the vicegerents of God, it behoves them to watch with all care, diligence, and industry, that they may in themselves exhibit a kind of image of the Divine Providence, guardianship, goodness, benevolence, and justice. And let them constantly keep the additional thought in view, that if a curse is pronounced on him that “doeth the work of the Lord deceitfully,” a much heavier curse must lie on him who deals deceitfully in a righteous calling. Therefore, when Moses and Jehoshaphat would urge their judges to the discharge of duty, they had nothing by which they could more powerfully stimulate their minds than the consideration to which we have already referred,—“Take heed what ye do: for ye judge not for man, but for the Lord, who is with you in the judgment. Wherefore now let the fear of the Lord be upon you; take heed and do it: for there is no iniquity with the Lord our God, nor respect of persons, nor taking of gifts” (2 Chron. 19:6, 7, compared with Deut. 1:16, &c.). And in another passage it is said, “God standeth in the congregation of the mighty; he judgeth among the gods”(Psalm 82:1; Isaiah 3:14), that they may be animated to duty when they hear that they are the ambassadors of God, to whom they must one day render an account of the province committed to them. This admonition ought justly to have the greatest effect upon them; for if they sin in any respect, not only is injury done to the men whom they wickedly torment, but they also insult God himself, whose sacred tribunals they pollute. On the other hand, they have an admirable source of comfort when they reflect that they are not engaged in profane occupations, unbefitting a servant of God, but in a most sacred office, inasmuch as they are the ambassadors of God.

6. Die gedachte moet de overheden zelf voortdurend bezig houden, daar ze hun een grote prikkel kan zijn, om daardoor tot hun plicht opgewekt te worden en hun een bijzondere troost kan aanbrengen, om daardoor de moeilijkheden van hun ambt, die ongetwijfeld veel en zwaar zijn, te verzachten. Want hoe grote ijver tot eerlijkheid, voorzichtigheid, zachtmoedigheid, zelfbeheersing en onschuld moeten zij zichzelf opleggen, die weten, dat ze gesteld zijn tot dienaren der Goddelijke gerechtigheid! Hoe zullen zij zo onbeschaamd zijn om ongerechtigheid tot hun rechterstoel toe te laten, daar ze horen, dat die de troon van de levende God is? Hoe zullen ze zo vermetel zijn om een onrechtvaardig oordeel uit te spreken met die mond, die gelijk zij begrijpen, bestemd is het instrument der Goddelijke waarheid te zijn? Hoe zal hun consciëntie hun toestaan goddeloze besluiten te ondertekenen met die hand, van welke ze weten, dat ze geordineerd is om Gods beschikkingen te schrijven? Kortom, indien zij zich herinneren, dat ze Gods stedehouders zijn, moeten ze met alle zorg, naargeestigheid en vlijt er voor zorgen, dat ze de mensen in zich een zeker beeld der Goddelijke voorzienigheid, bewaking, goedheid, welwillendheid en rechtvaardigheid voor ogen stellen. En voortdurend moeten zij zich voorhouden (Jer. 48:10) dat, indien allen vervloekt worden, die het werk van Gods wraak bedrieglijk doen, nog veel zwaarder vervloekt worden zij, die in een rechtmatige roeping bedrieglijk te werk gaan. Daarom, toen Mozes en Jozafat hun rechters tot hun plicht wilden aansporen, hebben ze niets krachtdadigers gehad om hun harten hiertoe aan te zetten, dan hetgeen we reeds tevoren aanhaalden (Deut. 1:16; 2 Kron.19:6) "Ziet wat gij doet; want gij houdt het gericht niet de mens, maar Gode; immers Hij is bij u in de zaak van het gericht; nu dan, de verschrikking des Heren zij op ulieden; ziet en doet het, want bij de Here, onze God, is geen onrecht." En op een andere plaats (Ps. 82:1) wordt gezegd, dat God staat in de vergadering der goden, en dat Hij in het midden der goden recht doet; opdat ze daardoor bemoedigd worden tot hun taak, doordat ze horen, dat ze gezanten Gods zijn, aan wie ze eens van de bediening van hun ambt rekenschap zullen moeten afleggen (Jes. 3:14) En terecht moet deze vermaning bij hen zeer veel kracht hebben. Want indien ze zich in iets misgaan, zijn ze niet alleen onrechtvaardig tegenover de mensen, die ze boosaardig kwellen, maar ook smaden ze God, wiens heilige oordelen zij bedoezelen. Aan de andere kant hebben ze ook iets, waarmee ze zich uitnemend kunnen vertroosten, wanneer ze bij zichzelf bedenken, dat ze werkzaam zijn niet in onheilige bezigheden, die vreemd zijn aan een dienstknecht Gods, maar in een zeer heilig ambt, daar ze Gods last verlichten.

6. 1037Anwendung auf die Obrigkeit selbst

Diese Erwägung sollte sich die Obrigkeit selbst ständig angelegen sein lassen, weil sie ihr einen mächtigen Ansporn geben kann, um sie zu ihrer Pflicht zu ermuntern, und ihr zugleich einen einzigartigen Trost zu bringen vermag, um die Schwierigkeiten ihres Amtes, die sicherlich viele und ernste sind, zu lindern.

Denn wieviel Trachten nach Lauterkeit und Vorsicht, Milde, Mäßigkeit und Unschuld müssen die von sich verlangen, die darum wissen, daß sie zu Dienern der göttlichen Gerechtigkeit eingesetzt sind! Woher sollen sie die Zuversicht nehmen, um die Unbilligkeit auf ihren Richterstuhl zu lassen, von dem sie doch hören, daß er der Thron des lebendigen Gottes ist? Wie sollen sie die Verwegenheit gewinnen, um einen ungerechten Spruch zu tun – mit dem Munde, von dem sie doch wissen, daß er zu einem Werkzeug der göttlichen Wahrheit bestimmt ist? Wie können sie es mit ihrem Gewissen verantworten, gottlose Beschlüsse zu unterschreiben – mit der Hand, die doch, wie sie wissen, dazu bestellt ist, Gottes Entscheide zu schreiben? Kurzum, wenn sie daran denken, daß sie Gottes Statthalter sind, dann müssen sie auch mit allem Eifer, aller Gründlichkeit und allem Fleiß darüber wachen, daß sie den Menschen an ihrer Person gewissermaßen ein Bild (imago) der göttlichen Vorsehung und Wacht, Güte, Freundlichkeit und Gerechtigkeit vor Augen stellen. Und immerfort sollen sie sich dies vorhalten: wenn schon alle verflucht werden, die das Werk der Rache Gottes betrüglich verrichten (Jer. 48,10), dann verfallen diejenigen noch viel ernsterem Fluche, die sich in einem gerechten Beruf unaufrichtig verhalten. Als deshalb Mose und Josaphat ihre Richter ermahnen wollten, ihre Pflicht zu tun, da hatten sie, um ihre Herzen zu bewegen, nichts Wirksameres als das eben bereits angeführte Wort: „Sehet zu, was ihr tut! Denn ihr haltet das Gericht nicht den Menschen, sondern dem Herrn, und er ist mit euch im Gericht. Darum laßt die Furcht des Herrn über euch sein. Sehet zu und tut’s; denn es ist keine Verkehrtheit bei dem Herrn, unserm Gott“ (2. Chron. 19,6f.; zum Teil nicht Luthertext; Deut. 1,16). Und an einer anderen Stelle heißt es, Gott habe in der Versammlung der „Götter“ gestanden und wirke als Richter inmitten der „Götter“ (Ps. 82,1). Dadurch sollen sie (die Träger eines obrigkeitlichen Amtes) zu ihrer Pflicht ermuntert werden, indem sie ja hören, daß sie Gottes Abgesandte sind und daß sie ihm einst über das von ihnen verwaltete Gebiet werden Rechenschaft ablegen müssen. Und diese Mahnung muß berechtigterweise bei ihnen besonders viel bedeuten; denn wenn sie sich in einer Sache vergehen, so tun sie damit nicht allein Menschen Unrecht, die sie schändlich quälen, sondern sie schmähen auch Gott selber, dessen heilige Gerichte sie besudeln (Jes. 3,14). Auf der anderen Seite aber haben sie auch Anlaß, sich herrlich zu trösten, indem sie bei sich bedenken, daß sie sich nicht mit unheiligen und einem Knechte Gottes fremden Tätigkeiten abgeben, sondern mit einem sehr heiligen Amte, da sie ja Gottes Auftrag ausrichten.

6. Owerhede moet daarom met godvresendheid, regverdigheid en toewyding regeer

Owerhede moet daarom gedurig (aan hulle roeping) dink omdat dit vir hulle ’n geweldige prikkel is om hulle tot hulle plig op te wek, en omdat dit sonderlinge vertroosting vir hulle kan bied om die probleme van hulle amp wat beslis baie swaar is, te verlig. Hoeveel onkreukbaarheid, insig, beleefdheid, selfbeheersing en beywering vir onskuld moet diegene hulle immers self oplê wat weet dat hulle as dienaars van God se geregtigheid aangestel is? Met watter vertroue sal hulle onregverdigheid op hulle regbanke toelaat wanneer hulle hoor dat dit die troon van die lewende God is? Met watter moedswilligheid sal hulle ’n onregverdige vonnis uitspreek met ’n mond wat hulle weet, as ’n instrument vir 1828 die waarheid van God bestem is? Sal hulle met ’n skoon gewete besluite onderteken met die hand waarvan hulle weet dat dit bestem is om die handelinge van God te onderskryf? Kortom: as hulle in gedagte hou dat hulle plaasvervangers van God is, moet hulle met alle sorgsaamheid, deeglikheid en ywer waak om vir die mense ’n beeld van Goddelike voorsienigheid, bewaring, goedheid, welwillendheid en geregtigheid weer te gee. En hulle moet hulleself voortdurend die volgende influister: as almal vervloek is wat traag is om God se werk van wraak te doen,³⁴  dat diegene nog swaarder vervloek word wat bedrieglik optree in ’n wettige roeping.

Toe Moses en Josafat dus hulle regters tot hulle plig wou aanspoor, het hulle niks kragtiger gehad om hulle gemoedere te beînvloed as dit wat ons reeds vroeër³⁵ aangehaal het nie: “Kyk wat julle doen, want julle spreek nie reg vir die mens nie maar vir God; en Hy is by julle in die regspraak. Mag die skrik van die Here dan nou op julle wees. Kyk en doen, want by die Here ons God is daar geen onreg nie”.³⁶ Elders word gesê dat God in die midde van die gode in die vergadering regspreek³⁷ sodat hulle tot hulle plig aangemoedig kan word wanneer hulle hoor dat hulle God se gesante is aan wie hulle rekenskap van die verrigting van hulle taak moet gee. En hierdie vermaning behoort tereg baie swaar by hulle te weeg want as hulle hulle plig versuim, veronreg hulle nie alleen die mense wat hulle skandelik treiter nie, maar hulle krenk God self omdat hulle sy heilige oordele verontreinig.³⁸ Aan die ander kant het hulle egter ook rede om hulle pragtig te troos wanneer hulle daaroor nadink dat hulle hulle nie besig hou met onheilige sake wat vreemd is aan ’n dienskneg van God nie, maar met ’n uiters heilige amp omdat hulle God se gesantskap verrig.

6. Начальствующие должны об этом думать постоянно, потому что эта мысль могла бы наполнить их горячим стремлением к исполнению долга, а также послужить для них утешением, дабы они могли терпеливо переносить все трудности и тяготы своего положения. Разве не изберут они для себя мерилом самое совершенное благоразумие, милосердие, неподкупность, умеренность и чистоту души, сознавая себя служителями божественной справедливости? Разве позволят несправедливости коснуться их судейского кресла, понимая, что оно есть престол Бога Живого? Разве дерзнут изречь устами своими несправедливый приговор, если будут помнить о том, что уста их призваны быть орудием божественной истины? Разве решатся собственной рукой подписать дурное распоряжение, зная, что она предназначена записывать решения Божьи? Короче говоря, если они будут помнить о том, что являются викариями Бога, то должны будут приложить все усилия и старания к тому, чтобы каждым своим поступком служить для людей образцом божественного провидения, защиты, благости, любви и справедливости.

Кроме того, они постоянно должны иметь в виду, что если прокляты те, кто дело Господне делает небрежно, когда речь идёт о божественном мщении (Иер 48:10), то тем более прокляты те, кто в своём праведном призвании склонился к беззаконию. Поэтому, когда Моисей и Иосафат призывали судей к исполнению долга, они не нашли более убедительных слов, чем уже упомянутые выше [Втор 1:16]. А также: «Смотрите, что вы делаете; вы творите не суд человеческий, но суд Господа; и Он с вами в деле суда. Итак, да будет страх Господень на вас: действуйте осмотрительно; ибо нет у Господа, Бога нашего, неправды» (2 Пар 19:6-7). И в другом месте сказано, что Бог стоит в сонме богов и среди богов производит суд (Пс 81/82:1). Эти слова должны тронуть сердца всех начальствующих. Ибо тем самым они признаются как бы заместителями Бога, которому должны будут дать отчёт в своих действиях (Ис 3:14). В то же время начальствующим надлежит отнестись к этому как к предостережению. Ведь если они допустят ошибку, то нанесут обиду не только людям, подвергнув их незаслуженным страданиям, но и Богу, осквернив Его священный суд. Кроме того, их должна ободрять мысль, что их призвание является ни мирским, ни чуждым служителю Бога, но пресвятой обязанностью, ибо они совершают Божье дело.

7. Qui vero non moventur tot Scripturae testimoniis, quominus sacrum hoc ministerium insectari ausint, quasi rem a religione et pietate Christiana abhorrentem: quid aliud quam Deum ipsum sugillant: cuius ignominia cum ministerii sui probro non esse coniuncta non potest? Ac prorsus non magistratus reprobant, sed Deum abiiciunt ne super se regnet. Si enim istud vere de populo Israel a Domino dictum est^e, quod Samuelis imperium detrectassent [1. Sam. 8. b. 7]: qui minus vere hodie de iis dicetur, qui in praefecturas omnes a Deo institutas debacchari sibi permittunt? At quum discipulis dictum est a Domino, Reges gentium dominari illis, inter ipsos vero non ita esse, ubi qui primus sit, fieri minimum oporteat [Luc. 22. c. 25]²: hac voce interdictum est Christianis omnibus ne regna aut praefecturas capessant³. O dextros interpretes! Inter discipulos orta erat contentio quis alium praecelleret; hanc vanam ambitionem ut compesceret Dominus, eorum ministerium non esse regnis simile docuit, in quibus inter caeteros unus eminet. Quae collatio, quid quaeso ad ignominiam regiae dignitatis facit? imo quid omnino evincit, nisi regium munus Apostolicum non esse ministerium? Praeterea inter ipsos magistratus, tametsi variae sunt formae, nullum tamen discrimen hac in parte est, quin pro Dei ordinibus^f suscipiendae^g a nobis omnes sint. Nam et omnes 478 simul complectitur Paulus, quum ait non esse potestatem nisi a Deo [Rom. 13. a. 1]: et quae omnium minime arridebat, eximio prae aliis testimonio commendata est, nempe unius potestas: quae quia publicam omnium servitutem secum fert (excepto uno illo cuius libidini omnia subiicit) heroicis et excellentioribus ingeniis minus olim approbari potuit. At Scriptura, quo iniquis istis iudiciis occurrat, divinae sapientiae providentiam esse nominatim affirmat quod Reges regnant: et peculiariter Regem honorari praecipit [Prov. 8. b. 15;^a 1 Pet. 2. c. 17].

7. Au contraire, ceux qui ne se tiennent pas contens de tant de tesmoignages de l’Escriture, qu’ils ne blasment encores ceste saincte vocation comme chose du tout contraire à la religion et pieté Chrestienne, que font-ils autre chose que brocarder Dieu mesme, sur lequel chéent tous les reproches qu’on fait à son ministere? Et certes tellc maniere de gens ne reprouvent point les superieurs, à ce qu’ils ne regnent sur eux, mais du tout ils rejettent Dieu. Car si ce qui fut dit par nostre Seigneur du peuple d’Israel, est veritable: c’est qu’ils ne pouvoyent souffrir qu’il regnast sus eux, pourtant qu’ils avoyent rejetté la domination de Samuel (1 Sam. 8:7): pourquoy ne sera-il aujourdhuy aussi bien dit de ceux qui prennent licence de mesdire contre toutes les preeminences ordonnées de Dieu? Mais ils objectent que nostre Seigneur defend à tous Chrestiens de ne s’entremettre de royaume ou superioritez, en ce qu’il dit à ses disciples, que les Rois des gens dominent sur icelles: mais qu’il n’est pas ainsi entre eux, où il faut que celuy qui est le premier, soit fait le plus petit (Luc. 22:25, 26). O les bons expositeurs! Une contention s’estoit eslevée entre les Apostres, lequel seroit entre eux estimé de plus grande dignité. Nostre Seigneur pour reprimer ceste vaine ambition, declaire que leur ministere n’est pas semblable aux royaumes, ausquels un precede comme chef sur tous les autres. Qu’est-ce, je vous prie, que ceste comparaison diminue de la dignité des Rois: et mesmes que prouve-elle du tout, sinon que l’estat royal n’est pas ministere Apostolique? Davantage, combien qu’il y ait diverses formes et especes de superieurs: toutesfois ils ne different rien en ce poinct, que nous ne les devions recevoir tous pour ministres ordonnez de Dieu. Car Paul a comprins toutes lesdictes especes quand il a dit qu’il n’y a nulle puissance que de Dieu (Rom. 13:1). Et celle qui est la moins plaisante aux hommes, est recommandée singulierement par dessus toutes les autres: c’est assavoir la seigneurie et domination d’un seul homme, laquelle pourtant qu’elle emporte avec soy une servitude commune de tous, excepté celuy seul au plaisir duquel elle assujettist tous les autres, elle n’a jamais esté agreable à toutes gens d’excellent et haut esprit. Mais l’Escriture d’autrepart, pour obvier à ceste malignité des jugemens humains, afferme nommément que cela se fait par la providence de la sapience divine, que les Rois regnent (Prov. 8:15): et en special commande d’honnorer les Rois (1 Pierre 2:17).

7. Those who are not restrained by so many testimonies of Scripture, but still dare to stigmatize this sacred ministry as a thing incompatible with religion and Christian piety, do they not offer an insult to God himself, who cannot but be involved 639in the reproach cast upon his ministry? And in fact they do not reject magistrates, but they reject God, “that he should not reign over them.”¹⁴²² For if this was truly asserted by the Lord respecting the people of Israel, because they refused the government of Samuel, why shall it not now be affirmed with equal truth of those who take the liberty to outrage all the authorities which God has instituted? But they object that our Lord said to his disciples, “The kings of the Gentiles exercise lordship over them: but ye shall not be so; but he that is greatest among you, let him be as the younger; and he that is chief, as he that doth serve:”¹⁴²³ and they contend that these words prohibit the exercise of royalty, or any other authority, by any Christians. Admirable expositors! A contention had arisen among the disciples “which of them should be accounted the greatest.” To repress this vain ambition, our Lord taught them that their ministry was not like temporal kingdoms, in which one person has the preëminence over all others. Now, what dishonour does this comparison cast upon regal dignity? What does it prove at all, except that the regal office is not the apostolic ministry? Moreover, though there are various forms of magistracy, yet there is no difference in this respect, but we ought to receive them all as ordinances of God. For Paul comprehends them all together, when he says, that “there is no power but of God;” and that which was furthest from giving general satisfaction, is recommended to us in a remarkable manner beyond all others; namely, the government of one man; which, as it is attended with the common servitude of all, except the single individual to whose will all others are subjected, has never been so highly approved by heroic and noble minds. But the Scripture, on the contrary, to correct these unjust sentiments, expressly affirms, that it is by the providence of Divine wisdom that kings reign, and particularly commands us to “honour the king.”¹⁴²⁴

7. This consideration should repress the fury of the Anabaptists.

In regard to those who are not debarred by all these passages of Scripture from presuming to inveigh against this sacred ministry, as if it were a thing abhorrent from religion and Christian piety, what656else do they than assail God himself, who cannot but be insulted when his servants are disgraced? These men not only speak evil of dignities, but would not even have God to reign over them (1 Sam. 7:7). For if this was truly said of the people of Israel, when they declined the authority of Samuel, how can it be less truly said in the present day of those who allow themselves to break loose against all the authority established by God? But it seems that when our Lord said to his disciples, “The kings of the gentiles exercise lordship over them; and they that exercise authority upon them are called benefactors. But ye shall not be so: but he that is greatest among you, let him be as the younger; and he that is chief; as he that doth serve” (Luke 22:25,26); he by these words prohibited all Christians from becoming kings or governors. Dexterous expounders! A dispute had arisen among the disciples as to which of them should be greatest. To suppress this vain ambition, our Lord taught them that their ministry was not like the power of earthly sovereigns, among whom one greatly surpasses another. What, I ask, is there in this comparison disparaging to royal dignity? nay, what does it prove at all unless that the royal office is not the apostolic ministry? Besides, though among magisterial offices themselves there are different forms, there is no difference in this respect, that they are all to be received by us as ordinances of God. For Paul includes all together when he says that “there is no power but of God,” and that which was by no means the most pleasing of all, was honoured with the highest testimonial—I mean the power of one. This, as carrying with it the public servitude of all (except the one to whose despotic will all is subject), was anciently disrelished by heroic and more excellent natures. But Scripture, to obviate these unjust judgments, affirms expressly that it is by divine wisdom that “kings reign,” and gives special command “to honour the king” (1 Peter 2:17).

7. Zij nu, die door zoveel getuigenissen der Schrift er niet van afgehouden worden deze heilige dienst te lasteren, alsof het een zaak was, die vreemd is aan de religie en de Christelijke vroomheid, wat doen die anders dan God zelf beschimpen, want wanneer men zijn dienst belastert, kan het niet anders of men doet ook Hem smaadheid aan. En voorzeker, zij verwerpen niet de overheid, maar God, opdat Hij niet over hen regere. Want indien dit naar waarheid van het volk Israël door de Here gezegd is (1 Sam. 8:7) omdat zij de heerschappij van Samuël verworpen hadden, hoe zal het dan niet evenzeer naar waarheid tegenwoordig gezegd worden van hen, die zichzelf veroorloven te tieren tegen alle door God ingestelde heerschappijen? Maar, zeggen ze, daar door de Here tot de discipelen gezegd is (Luc. 22:25) dat de koningen der volken over hen heersen, maar dat het onder hen niet zo moest zijn, maar dat de eerste onder hen de minste behoort te worden, is door dit woord aan alle Christenen verboden koninkrijken of heerschappijen te aanvaarden. O handige uitleggers! Onder de discipelen was twist ontstaan, wie van hen boven de anderen zou gaan; opdat de Here deze ijdele eerzucht zou bedwingen,leerde Hij, dat hun bediening niet gelijk is aan de koninkrijken, in welke één boven de anderen uitsteekt. Wat doet nu, vraag ik, u deze vergelijking tot smaad van de koninklijke waardigheid? Ja, wat bewijst ze in 't geheel anders dan dat het koninklijk ambt niet is een apostolische bediening? Bovendien is onder de overheden zelf, ofschoon er verschillende gestalten zijn, toch geen enkel onderscheid inzoverre, dat wij hen allen moeten eerbiedigen als door God geordineerd. Want Paulus vat hen ook allen samen, wanneer hij zegt (Rom. 13:1) dat er geen macht is van God; en de macht, die het minst van alle behaagde, is boven de andere door uitnemend getuigenis aangeprezen, namelijk de macht van één, welke, omdat ze de openbare dienstbaarheid van allen met zich brengt, behalve van die ene, aan wiens willekeur ze alles onderwerpt, aan heldhaftige en uitnemende geesten oudtijds minder goed kon bevallen. Maar om die onjuiste oordeelvellingen tegen te gaan, betuigt de Schrift met name, dat het de voorzienigheid der Goddelijke wijsheid is, dat de koningen regeren, en zij gebiedt in het bijzonder de koning te eren (Spr. 8:15, 1 Petr.2:17)

7. Der Gewaltcharakter der Obrigkeit hindert ihre Anerkennung nicht

Die sich aber von so vielen Zeugnissen der Schrift nicht davon abbringen lassen, daß sie es noch wagen, dies heilige Amt zu beschimpfen, als ob es eine Sache wäre, die mit Religion und christlicher Frömmigkeit nichts zu tun hätte – was tun die anders, als daß sie Gott selber lästern, dem ja unvermeidlich Schmach angetan wird, wenn man sein Amt schmäht? Und wahrlich, sie verwerfen nicht die Obrigkeit, sondern stoßen Gott beiseite, damit er nicht mehr über sie regiert! Denn wenn dies (1. Sam. 8,7) Wort, das der Herr über das Volk Israel gesprochen hat, weil es die Herrschaft des Samuel verworfen hatte, die Wahrheit war, wie soll es dann heutzutage etwa weniger wahrheitsgemäß von denen gesagt werden, die es sich gestatten, über sämtliche leitenden Ämter, die doch Gott eingesetzt hat, ihre Wut auszulassen?

Aber, so werden sie einwenden, der Herr hat doch zu seinen Jüngern gesagt, die Könige der Völker führten ihre Herrschaft über sie, bei ihnen aber, den Jüngern, 1038 sei es nicht so, da müßte vielmehr der, welcher der erste sei, der letzte werden (Luk. 22,25f.) – und deshalb ist es durch dieses Wort allen Christen untersagt, sich mit dem Königtum oder mit obrigkeitlichen Ämtern abzugeben. Ach, was sind das doch für geschickte Ausleger! Es war unter den Jüngern ein Streit entstanden, welcher unter ihnen höher stünde als der andere, und da gab ihnen der Herr, um diese eitle Ehrsucht zu dämpfen, die Lehre, daß ihr Amt keine Ähnlichkeit mit dem Königtum habe, bei dem ja einer unter den anderen hervorragt. Wieso soll nun, frage ich, dieser Vergleich zu einer Entehrung der königlichen Würde führen? Ja, was beweist er überhaupt anders, als daß eben das königliche Amt kein apostolischer Dienst ist?

Außerdem besteht unter den Obrigkeiten selbst, obwohl sie verschiedene Gestalt haben, doch in dem Stück kein Unterschied, daß sie alle von uns als Gottes Ordnungen anzuerkennen sind. Denn einerseits schließt sie Paulus alle miteinander ein, wenn er sagt, es sei keine Macht außer von Gott (Röm. 13,1). Und andererseits ist uns gerade die durch ein besonders herrliches Zeugnis in höherem Maße als die anderen angepriesen worden, die den Menschen von allen am wenigsten zusagte, nämlich die Macht eines einzelnen; denn diese bringt ja die öffentliche Knechtschaft aller mit sich – mit Ausnahme des einen, dessen Willkür sie alles unterwirft – und konnte deshalb in alter Zeit den heldenhaften und hervorragenden Geistern weniger gefallen. Die Schrift dagegen will solchen ungerechten Urteilen entgegentreten; deshalb betont sie ausdrücklich, es sei die Vorsehung göttlicher Weisheit, daß die Könige herrschen, und gebietet uns besonders, den König zu ehren (Spr. 8,15; 1. Petr. 2,17).

7. Die Doperse beroep op en vertolking van Christus se woorde: “Maar so moet julle nie wees nie”, is vals

Diegene wat nie deur soveel Skrifgetuienis beweeg word om nie hierdie heilige diens te belaster asof dit iets is wat strydig is met die Christelike godsdiens en godsvrug nie, wat doen hulle anders as om God self te beledig omdat veragting van Hom noodwendig aan die belediging van sy diens verbind is? Hulle keur nie alleen die owerheid af nie, maar hulle verwerp God om nie oor hulle te regeer nie. As dit met waarheid 1829 deur die Here van die Israeliete gesê is omdat hulle Samuel se gesag verwerp het,³⁹ waarom sal dit vandag met minder waarheid gesê word van diegene wat hulleself vergun om al die owerhede wat deur God ingestel is, te belaster?

Toe die Here egter aan sy dissipels gesê het dat heidense konings oor hulle heers, maar dat dit nie onder hulle so moet wees nie omdat die eerste onder hulle die geringste moet word,⁴⁰ is alle Christene volgens hierdie mense verbied om aan koninkryke en owerhede deel te neem.⁴¹ O, vaardige vertolkers wat hulle is! Daar het ’n rusie onder die dissipels ontstaan oor wie belangriker as die ander was. Om hulle eergierigheid dus aan bande te lê, het die Here hulle geleer dat hulle bedieningsamp nie soos koninkryke is waarin een mens bo al die ander uitstaan nie.⁴² Maar nou vra ek jou: wat dra hierdie vergelyking daartoe by om die waardigheid van ’n koning te beledig? Ja, wat bewys dit hoegenaamd anders as dat die koninklike amp nie dieselfde is as die diens van die apostels nie?

Hoewel daar verder verskeie regeringsvorms onder owerhede voorkom, is daar in hierdie opsig geen verskil nie, naamlik dat hulle almal as instellings van God aanvaar moet word. Paulus vat dit immers ook almal saam wanneer hy sê dat daar geen mag bestaan nie behalwe van God.⁴³ En die mag van alle magte wat die mens die minste aangestaan het, is met uitnemende getuienis bo ander magte aangeprys, naamlik die mag van een mens alleen. Omdat dit egter die openbare ondergeskiktheid van alle mense veroorsaak - met uitsondering van die een heerser aan wie se wil die mag alles onderwerp -, kon mense met grootse en uitnemende verstand dit eertyds nie goedkeur nie. Maar om hulle onbillike oordele teen te gaan, verklaar die Skrif uitdruklik dat dit die voorsienigheid van God se wysheid is dat konings regeer⁴⁴ en die Skrif skryf ook aan ons voor dat konings besonderlik geëer moet word.⁴⁵

7. И наоборот, те, кто не считается со столькими свидетельствами Писания и хулит это святое призвание как противное вере и христианскому благочестию, на деле выступают против Самого Бога. Именно на Него падают все обвинения, касающиеся богоустановленного служения. Отвергая господство начальников над собой, люди отвергают Бога. Ибо если верно сказано Господом нашим о народе Израильском - что он, отвергнув власть Самуила, отверг Его самого, дабы Бог не царствовал над ним (1 Цар 8:7), то почему сегодня этого нельзя сказать о тех, кто позволяет себе хулить поставленных от Бога начальствующих?

Наши противники говорят, что Господь запрещает всем христианам царствовать или начальствовать. Ведь Он сказал ученикам: «Цари господствуют над народами ... , а вы не так: кто из вас больше, будь как меньший, и начальствующий, как служащий» (Лк 22:25-26). О горе-толкователи! Среди апостолов могла бы разгореться распря из-за того, кому считаться более достойным. И чтобы подавить это пустое честолюбие, Господь объявляет, что их служение не похоже на царство, где один предстоит перед всеми прочими как их глава. Я спрашиваю, чем указанное сравнение умаляет достоинство царей? Что вообще оно доказывает, как не тот простой факт, что царское служение отлично от апостольского?

Далее, существуют разные виды и формы начальствования. Однако все они равны в том смысле, что все должны считаться богоустановленным служением. И св. Павел подразумевает все названные разновидности, когда говорит, что нет власти не от Бога (Рим 13:1). Причём в первую очередь и превыше всех прочих называется та форма власти, которая менее всего угодна людям, а именно - господство и начальство одного человека. Поскольку оно влечёт за собой рабское положение всех, за исключением того единственного, воле которого подчиняются остальные, оно никогда не нравилось мужественным и благородным натурам. Но Писание опровергает это несовершенное человеческое суждение. Оно прямо заявляет, что цари царствуют по божественной Премудрости (Прит 8:15) и специально повелевает чтить царей (1 Пет 2:17).

8. Et sane valde otiosum esset^b, quis potissimus sit politiae in eo quo vivunt loco, futurus^c status, a privatis hominibus disputari: quibus de constituenda re aliqua publica deliberare non licet. Tum etiam simpliciter id definiri nisi temere non posset^d, quum magna^e huius disputationis ratio in circunstantiis posita sit. Et si ipsos etiam status citra circumstantias inter se compares, non facile sit discernere quis utilitate praeponderet, adeo aequis conditionibus contendunt^f. Proclivis est a regno in tyrannidem lapsus: sed non multo difficilior ab optimatum potestate in paucorum factionem; multo vero facillimus, a populari dominatione in seditionem¹. || Equidem si in se considerentur tres illae quas ponunt Philosophi^g regiminis formae², minime negaverim vel aristocratiam, vel temperatum ex ipsa et politia statum aliis omnibus longe excellere^h || non id quidem per se, sed quia rarissime contingitⁱ Reges ita sibi moderari, ut nunquam a iusto et recto discrepet eorum voluntas: deinde tanto acumine et prudentia instructos esse, ut unusquisque videat quantum satis est. Facit ergo hominum vitium vel defectus, ut tutius sit ac magis tolerabile plures tenere gubernacula, ut alii aliis mutuo sint adiutores, doceant ac moneant 479 alii alios, ac siquis plus aequo se efferat, plures sint ad cohibendam eius libidinem censores ac magistri. || Id cum experimento ipso semper fuit comprobatum, tum sua quoque authoritate Dominus confirmavit quum aristocratiam politiae vicinam apud Israelitas instituit, quum optima conditione eos habere vellet¹, donec imaginem Christi produceret in Davide^a. Atque, ut libenter fateor nullum esse gubernationis genus isto beatius, ubi libertas ad eam quam decet moderationem est composita, et ad diuturnitatem rite constituta: sic et beatissimos censeo quibus hac conditione frui licet: et si in ea conservanda retinendaque strenue ac constanter laborant, eos nihil ab officio alienum facere concedo. Quinetiam huc summa diligentia intenti magistratus^b esse debent, nequa in parte libertatem, cuius praesides sunt constituti, minui, nedum violari patiantur; si in eo sunt segniores et parum solliciti, perfidi sunt in officio et patriae suae proditores. Verum si hoc ipsum ad se transferant, quibus Dominus aliam gubernationis speciem attribuit, ut inde ad commutationem expetendam sollicitentur, non modo stulta erit et supervacua, sed prorsus noxia etiam cogitatio. || Quod si non in unam duntaxat civitatem oculos defigas, sed universum simul orbem circunspicias ac contempleris, vel aspectum in longiora saltem regionum spatia diffundas, comperies profecto divina providentia illud non abs re comparatum, ut diversis politiis regiones variae administrentur^c. Nam quemadmodum nonnisi inaequali temperatura elementa inter se cohaerent: ita hae sua quadam inaequalitate optime continentur. Quanquam haec etiam omnia frustra his dicuntur quibus Domini voluntas satisfaciet. Nam si illi visum est, Reges regnis praeficere, liberis civitatibus senatus aut decuriones, quoscunque locis praefecerit in quibus degimus, nostrum est iis nos morigeros ac obedientes praestare.

8. Et certes c’est vaine occupation aux hommes privez, lesquels n’ont nulle authorité d’ordonner les choses publiques, de disputer quel est le meilleur estat de police. Et outre, c’est une temerité d’en determiner simplement, veu que le principal gist en circonstances. Et encore quand on compareroit les polices ensemble sans leurs circonstances, il ne seroit pas facile à discerner laquelle seroit la plus utile: tellement elles sont quasi egales chacune en son prix. On conte, trois especes du regime civil: c’est assavoir Monarchie, qui est la domination d’un seul, soit qu’on le nomme Roy, ou Duc, ou autrement Aristocratie, qui est une domination gouvernée par les principaux et gens d’apparence: et Democratie, qui est une domination populaire, en laquelle chacun du peuple a puissance. Il est bien vray qu’un Roy ou autre à qui appartient la domination, aisément decline à estre tyran. Mais il est autant facile quand les gens d’apparence ont la superiorité, qu’ils conspirent à eslever une domination inique: et encore il est beaucoup plus facile, où le populaire a authorité, qu’il esmeuve sedition. Vray est que si on fait comparaison des trois especes de gouvernemens que j’ay recitées, que la preeminence de ceux qui gouverneront tenans le peuple en liberté, sera plus à priser: non point de soy, mais pource qu’il n’advient pas souvent, et est quasi miracle, que les Rois se moderent si bien, que leur volonté ne se fourvoye jamais d’equité et droiture. D’autrepart, c’est chose fort rare qu’ils soyent munis de telle prudence et vivacité d’esprit, que chacun voye ce qui est bon et utile. Parquoy le vice, au defaut des hommes, est cause que l’espece de superiorité la plus passable et la plus seure, est que plusieurs gouvernent, aidans les uns aux autres, et s advertissans de leur office: et si quelcun s’esleve trop haut, que les autres luy soyent comme censeurs et maistres. Car cela a tousjours esté approuvé par experience: et Dieu aussi l’a confermé par son authorité, quand il a ordonné qu’elle eust lieu au peuple d’Israel, du temps qu’il l’a voulu tenir en la meilleure condition qu’il estoit possible, jusqu’à ce qu’il produit l’image de nostre Seigneur Jesus en David. Et de fait, comme le meilleur estat de gouvernement est cestuy-la, où il y a une liberté bien temperée et pour durer longuement: aussi je confesse que ceux qui peuvent estre en telle condition sont bien heureux, et dy qu’ils ne font que leur devoir, s’ils s’employent constamment à s’y maintenir. Mesmes les gouverneurs d’un peuple libre doyvent appliquer toute leur estude à cela, que la franchise du peuple, de de laquelle ils sont protecteurs, ne s’amoindrisse aucunement entre leurs mains. Que s’ils sont nonchalans à la conserver, ou souffrent qu’elle s’en aille en decadence, ils sont traistres et desloyaux. Mais si ceux qui par la volonté de Dieu vivent sous des Princes, et sont leurs sujets naturels, transferent cela à eux, pour estre tentez de faire quelque revolte ou changement, ce sera non seulement une folle speculation et inutile, mais aussi meschante et pernicieuse. Outre plus, si nous ne fichons pas seulement noz yeux sur une ville, mais que nous regardions et considerions ensemblement tout le monde, ou bien que nous jettions la veue sur divers pays: certainement nous trouverons que cela ne s’est point fait sans la providence de Dieu, que diverses regions fussent gouvernées par diverses manieres de police. Car comme les elemens ne se peuvent pas bien entretenir sinon par une proportion et temperature inegale: aussi les polices ne se peuvent pas bien entretenir sinon par certaine inequalité. Combien qu’il ne soit ja mestier de remonstrer toutes choses à ceux ausquels la volonté de Dieu est suffisante pour toute raison. Car si c’est son plaisir de constituer Rois sur les royaumes, et sur les peuples libres autres superieurs quelconques: c’est à nous à faire de nous rendre sujets et obeissans à quelconques superieurs qui domineront au lieu où nous vivrons.

8. And for private men, who have no authority to deliberate on the regulation of any public affairs, it would surely be a vain occupation to dispute which would be the best form of government in the place where they live. Besides, this could not be simply determined, as an abstract question, without great impropriety, since the principle to guide the decision must depend on circumstances. And even if we compare the different forms together, without their circumstances, their advantages are so nearly equal, that it will not be easy to discover of which the utility preponderates. The forms of civil government are considered to be of three kinds: Monarchy, which is 640the dominion of one person, whether called a king, or a duke, or any other title; Aristocracy, or the dominion of the principal persons of a nation; and Democracy, or popular government, in which the power resides in the people at large. It is true that the transition is easy from monarchy to despotism; it is not much more difficult from aristocracy to oligarchy, or the faction of a few; but it is most easy of all from democracy to sedition. Indeed, if these three forms of government, which are stated by philosophers, be considered in themselves, I shall by no means deny, that either aristocracy, or a mixture of aristocracy and democracy, far excels all others; and that indeed not of itself, but because it very rarely happens that kings regulate themselves so that their will is never at variance with justice and rectitude; or, in the next place, that they are endued with such penetration and prudence, as in all cases to discover what is best. The vice or imperfection of men therefore renders it safer and more tolerable for the government to be in the hands of many, that they may afford each other mutual assistance and admonition, and that if any one arrogate to himself more than is right, the many may act as censors and masters to restrain his ambition. This has always been proved by experience, and the Lord confirmed it by his authority, when he established a government of this kind among the people of Israel, with a view to preserve them in the most desirable condition, till he exhibited in David a type of Christ. And as I readily acknowledge that no kind of government is more happy than this, where liberty is regulated with becoming moderation, and properly established on a durable basis, so also I consider those as the most happy people, who are permitted to enjoy such a condition; and if they exert their strenuous and constant efforts for its preservation and retention, I admit that they act in perfect consistence with their duty. And to this object the magistrates likewise ought to apply their greatest diligence, that they suffer not the liberty, of which they are constituted guardians, to be in any respect diminished, much less to be violated: if they are inactive and unconcerned about this, they are perfidious to their office, and traitors to their country. But if those, to whom the will of God has assigned another form of government, transfer this to themselves so as to be tempted to desire a revolution, the very thought will be not only foolish and useless, but altogether criminal. If we limit not our views to one city, but look round and take a comprehensive survey of the whole world, or at least extend our observations to distant lands, we shall certainly find it to be a wise arrangement of Divine Providence that various countries are governed by different forms of civil polity; for they are admirably held together with a certain inequality, as the 641elements are combined in very unequal proportions. All these remarks, however, will be unnecessary to those who are satisfied with the will of the Lord. For if it be his pleasure to appoint kings over kingdoms, and senators or other magistrates over free cities, it is our duty to be obedient to any governors whom God has established over the places in which we reside.

8. Three forms of civil government, Monarchy, Aristocracy, Democracy. Impossible absolutely to say which is best.

And certainly it were a very idle occupation for private men to discuss what would be the best form of polity in the place where they live, seeing these deliberations cannot have any influence in determining any public matter. Then the thing itself could not be defined absolutely without rashness, since the nature of the discussion depends on circumstances. And if you compare the different states with each other, without regard to circumstances, it is not easy to determine which of these has the advantage in point of utility, so equal are the terms on which they meet. Monarchy is prone to tyranny. In an aristocracy, again, the tendency is not less to the faction of a few, while in popular ascendancy there is the strongest tendency to sedition.¹ When these three forms of government, of657which philosophers treat, are considered in themselves, I, for my part, am far from denying that the form which greatly surpasses the others is aristocracy, either pure or modified by popular government, not indeed in itself, but because it very rarely happens that kings so rule themselves as never to dissent from what is just and right, or are possessed of so much acuteness and prudence as always to see correctly. Owing, therefore, to the vices or defects of men, it is safer and more tolerable when several bear rule, that they may thus mutually assist, instruct, and admonish each other, and should any one be disposed to go too far, the others are censors and masters to curb his excess. This has already been proved by experience, and confirmed also by the authority of the Lord himself, when he established an aristocracy bordering on popular government among the Israelites, keeping them under that as the best form, until he exhibited an image of the Messiah in David. And as I willingly admit that there is no kind of government happier than where liberty is framed with becoming moderation, and duly constituted so as to be durable, so I deem those very happy who are permitted to enjoy that form, and I admit that they do nothing at variance with their duty when they strenuously and constantly labour to preserve and maintain it. Nay, even magistrates ought to do their utmost to prevent the liberty, of which they have been appointed guardians, from being impaired, far less violated. If in this they are sluggish or little careful, they are perfidious traitors to their office and their country. But should those to whom the Lord has assigned one form of government, take it upon them anxiously to long for a change, the wish would not only be foolish and superfluous, but very pernicious. If you fix your eyes not on one state merely, but look around the world, or at least direct your view to regions widely separated from each other, you will perceive that Divine Providence has not, without good cause, arranged that different countries should be governed by different forms of polity. For as only elements of unequal temperature adhere together, so in different regions a similar inequality in the form of government is best. All this, however, is said unnecessarily to those to whom the will of God is a sufficient reason. For if it has pleased him to appoint kings over kingdoms, and senates or burgomasters over free states, whatever be the form which he has appointed in the places in which we live, our duty is to obey and submit.

8. En ongetwijfeld zou het zeer nutteloos zijn, dat particuliere personen zouden beredeneren, welke de beste regeringsvorm zou zijn in de plaats, waar zij leven: want het is hun niet geoorloofd te beraadslagen over het inrichten van een of ander gemenebest. Bovendien zou dit ook niet eenvoudig kunnen worden bepaald anders dan lichtvaardig, daar een belangrijk deel van deze kwestie gelegen is in de omstandigheden. En indien men ook de regeringsvormen zelf, afgezien van de omstandigheden, met elkander zou vergelijken, zou het niet gemakkelijk zijn te onderscheiden welke het nuttigst is, zozeer komen ze in hun voorwaarden met elkander overeen. Een koningschap vervalt gemakkelijk tot een tirannie, maar niet veel moeilijker vervalt de regering der voornaamsten tot een partijregering van weinigen, maar het gemakkelijkst vervalt een volksregering tot oproer. Indien men die drie regeringsvormen, die de wijsgeren stellen, op zich zelf overweegt, dan zou ik geenszins willen loochenen, dat òf een vorm, die bestaat uit een juiste vermenging van haar met de burgerlijke regering alle andere vormen verre te boven gaat. En dat niet door die vorm zelf, maar omdat het zeer zelden voorkomt, dat de koningen zich zo matigen, dat hun wil nooit van rechtvaardigheid en recht afwijkt, en verder dat ze met een zo grote scherpzinnigheid en voorzichtigheid zijn toegerust, dat iedere koning ziet, zoveel als genoeg is. De fout of het gebrek der mensen maakt dus, dat het veiliger en beter te dragen is, dat meer dan een het roer in handen heeft, opdat ze elkander helpen, leren en vermanen, en opdat wanneer iemand zich meer verheft dan passend is, er meer bestraffers en meesters zijn tot het bedwingen van zijn willekeur. Dit is niet alleen door de ervaring zelf altijd bewezen, maar ook heeft de Here het met zijn gezag bevestigd, toen Hij de aristocratische regeringsvorm, die grensde aan een burgerlijke regering onder de Israëlieten heeft ingesteld, daar Hij hen in de beste staat wilde houden, totdat Hij een beeld van Christus te voorschijn bracht in David. En evenals ik gaarne erken, dat geen vorm van bestuur gelukkiger is dan deze, waar een behoorlijk gematigde vrijheid is, die op de juiste wijze tot bestendigheid is ingericht, zo houd ik ook hen voor de gelukkigsten, die deze toestand mogen genieten; en indien zij flink en standvastig werkzaam zijn om die te bewaren en te behouden, geef ik toe, dat ze niet anders doen dan hun plicht. Ja zelfs moeten de overheden met de grootste naarstigheid zich hierop toeleggen, dat ze niet dulden, dat de vrijheid, tot wier beschermers zij aangesteld zijn, in enig opzicht verminderd, laat staan geschonden wordt. Indien ze daarin te nalatig en te weinig bezorgd zijn, zijn ze trouweloos in hun ambt en verraders van hun vaderland. Maar indien zij, aan wie de Here een andere soort van bestuur heeft toegedeeld, dit op zich toepassen, zodat ze daardoor opgeruid worden om te streven naar verandering, dan zal die gedachte niet alleen dwaas en overtollig zijn, maar ook geheel en al schadelijk. Indien gij niet slechts op één staat de ogen gericht houdt, maar tegelijk de ganse wereld rondziet en beschouwt, of althans uw blik over verder gelegen landstreken laat gaan, dan zult gij zeker bevinden, dat het door de Goddelijke voorzienigheid niet zonder reden zo beschikt is, dat verschillende landen door verschillende regeringsvormen bestuurd worden. Want evenals de elementen slechts door een ongelijke vermenging onderling samenhangen, zo worden ook deze regeringsvormen door een zekere ongelijkheid zeer goed saamgehouden. Trouwens ook dit alles wordt onnodig gezegd tot hen, voor wie de wil des Heren voldoende is. Want indien het Hem goeddunkt koningen te stellen over koninkrijken, en over vrije staten senatoren of raadsheren, dan is het onze plicht, wie Hij ook gesteld heeft over de plaatsen, waar wij leven, ons hun gehoorzaam en onderdanig te betonen.

8. Die Verschiedenheit der Regierungsformen

Und wahrlich, es wäre sehr müßig, wenn amtlose (private) Leute darüber Erörterungen anstellen wollten, welches wohl an dem Ort, an dem sie leben, die beste Gestalt des bürgerlichen Regiments sein würde; denn solchen Leuten steht es nicht zu, über die Einrichtung dieser oder jener öffentlichen Ordnung zu beratschlagen. Zudem läßt sich hierüber auch nicht so einfach eine Entscheidung treffen, wofern man nicht unbesonnen handelt; denn ein wesentlicher Gesichtspunkt für diese Erörterung liegt in den jeweiligen Umständen. Wenn man nun die verschiedenen Gestalten des bürgerlichen Regiments abgesehen von den jeweiligen Umständen miteinander vergleicht, so dürfte es nicht leicht zu entscheiden sein, welche den größeren Nutzen bringt – so gleich sind die Bedingungen, unter denen sie miteinander im Wettbewerb stehen. Gar leicht kann das Königtum in Tyrannei abgleiten, nicht viel schwerer entartet die Macht der Vornehmsten zur Parteiherrschaft weniger, bei weitem am leichtesten aber kommt es von der Volksherrschaft zum Aufruhr.

Freilich, wenn man jene drei Regierungsformen, die die Philosophen aufstellen (Monarchie, Aristokratie, Demokratie) an und für sich betrachtet, so würde ich durchaus nicht leugnen, daß die Aristokratie oder ein aus ihr und der bürgerlichen Gewalt gemischter Zustand weit über allen anderen steht, zwar nicht aus sich heraus, sondern weil es sehr selten vorkommt, daß die Könige sich so viel Maß auferlegen, daß ihr Wille niemals von Recht und Gerechtigkeit abweicht, und weil sie ferner auch sehr selten mit solchem Scharfsinn und solcher Vorsicht begabt sind, daß jeder einzelne König soviel sieht, wie es zureichend ist. So bringt es also die Gebrechlichkeit und Mangelhaftigkeit der Menschen mit sich, daß es sicherer und erträglicher ist, wenn mehrere das Steuerruder halten, so daß sie also einander gegenseitig beistehen, sich gegenseitig belehren und ermahnen, und wenn sich einer mehr als billig erhebt, mehrere Aufseher und Meister da sind, um seine Willkür im Zaume zu halten. Das hat einerseits die Erfahrung selbst allezeit bewiesen, andererseits hat es auch der Herr mit seiner Autorität bekräftigt, indem er bei den Israeliten, als er sie, bis er in David das Ebenbild Christi hervortreten 1039 ließ, in dem bestmöglichen Zustande halten wollte, eine Aristokratie einrichtete, die an die bürgerliche Regierungsform angrenzte. Und wie ich gerne zugebe, daß es keine glücklichere Art der Regierung gibt als die, wo die Freiheit die gebührende Mäßigung erfährt und in rechter Weise auf beständige Dauer eingerichtet ist, so halte ich auch die für die glücklichsten, denen es erlaubt ist, diesen Zustand zu genießen, und gebe zu, daß sie nichts tun, was ihrer Pflicht nicht entspräche, wenn sie sich wacker und beständig bemühen, ihn zu bewahren und aufrechtzuerhalten. Ja, die Obrigkeiten müssen mit höchster Anstrengung danach streben, daß sie es nicht zulassen, daß die Freiheit, zu deren Beschützern sie eingesetzt sind, in irgendeinem Stück gemindert, geschweige denn verletzt wird; wenn sie dabei zu nachlässig sind oder zu wenig Sorgfalt walten lassen, dann sind sie treulos in ihrem Amte und Verräter an ihrem Vaterlande.

Wenn dies nun aber solche, denen der Herr eine andere Regierungsform zugewiesen hat, auf sich übertragen, so daß sie dadurch aufgestachelt werden, eine Änderung haben zu wollen, so ist das nicht nur eine törichte und überflüssige, sondern auch eine durchaus schädliche Überlegung. Wenn man seine Augen nicht bloß auf ein einziges Gemeinwesen richtet, sondern zugleich den ganzen Erdkreis rundherum anschaut und betrachtet oder den Blick auch nur über weiter entfernte Gebiete schweifen läßt, so wird man sicher finden, wie es die göttliche Vorsehung nicht ohne Grund so eingerichtet hat, daß die verschiedenen Gebiete nach verschiedenen bürgerlichen Ordnungen regiert werden. Denn wie die Elemente nur durch ungleiche Mischung untereinander zusammenhängen, so werden auch diese verschiedenen Gebiete gewissermaßen durch ihre Ungleichheit aufs beste zusammengehalten. Allerdings, wer an des Herrn Willen genug hat, dem ist auch all dies unnötig zu sagen. Denn wenn es ihm gefallen hat, Könige über die Königreiche, Rate und Ratsherren über die freien Gemeinwesen zu stellen, so ist es unsere Pflicht, uns allen denen gegenüber, die er über die Orte gesetzt hat, an denen wir leben, gehorsam und untertänig zu erweisen.

8. ’n Bespreking van die drie regeringsvorms: monargie, aristokrasie en demokrasie

Dit sou in elk geval heeltemal nutteloos wees as privaat mense moes redeneer oor die beste staat vir die burgerlike regering waar hulle woon 1830 omdat hulle nie oor die instelling van ’n openbare aangeleentheid ’n beslissing kan neem nie. Verder sou dit eenvoudig nie anders as onbesonne beskryf kan word nie omdat ’n belangrike aspek van so ’n redenasie van die omstandighede afhang. As jy die staat van regering sonder die omstandighede met mekaar sou vergelyk, is dit nie maklik om te onderskei watter een die swaarste weeg nie - so kom hulle in gelyke toestande ooreen. Dit is baie maklik om van ’n koninkryk in ’n tirannie te verval, maar dit is nie veel moeiliker om van n aristokrasie na ’n oligargie oor te gaan nie. Die maklikste is egter om van ’n demokrasie tot anargie oor te gaan.⁴⁶

As die drie regeringsvorms wat filosowe poneer,⁴⁷ op sigself oorweeg word, ontken ek nie dat òf ’n aristokrasie, òf ’n regering wat daaruit en uit die burgery saamgestel is, ’n regering is wat ver bo ander regeringsvorms uitmunt nie - weliswaar nie op sigself nie, maar omdat dit uiters seldsaam voorval dat konings hulle so kan beheers dat hulle wil nooit van wat regverdig en reg is, afwyk nie. Verder is dit ook so dat sulke regeerders met so ’n groot skerpsinnigheid en verstandigheid begaafd is dat elkeen kan sien hoeveel voldoende is. Mense se gebreke of tekortkomings veroorsaak dus dat dit veiliger en draagliker is dat meer mense die regering in hulle hande moet hê sodat die een die ander wedersyds hulp kan verleen, mekaar kan leer en onderling kan vermaan; as iemand hom meer as wat billik is, verhef, dat daar baie sensors en leiers kan wees om sy losbandigheid hok te slaan. Dit is deur die ervaring self bewys en die Here het dit ook met sy eie gesag bekragtig toe Hy ’n aristokrasie wat naby die burgerlike regering was, onder die Israeliete ingestel het. Dit was trouens sy wil om hulle in die heel beste toestand te hou⁴⁸ totdat Hy ’n beeld van Christus in Dawid aan hulle voorsien het.

En terwyl ek met graagte erken dat geen soort regering gelukkiger is as die een waar die vryheid by ’n betaamlike gematigdheid aangepas en behoorlik ingerig is om langdurig te wees nie, so beskou ek ook diegene wat hierdie toestand kan geniet as die gelukkigste mense. En as hulle kragtig en bestendig daarvoor werk om hierdie vryheid te handhaaf en te behou, gee ek toe dat hulle niks doen wat vreemd is aan hulle plig nie. Ja, die owerheid behoort hom met die grootste sorgsaamheid daarop toe 1831 te lê om te voorkom dat die vryheid waarvan hulle die beskermers is, in enige opsig verminder word - om nie eens te praat daarvan dat hulle nie mag toelaat dat dit geskend word nie. As die owerheid hierin onverskillig is en hulle weinig daaroor bekommer, is hulle ontrou in hulle amp en verraaiers van hulle vaderland.⁴⁹

Maar as mense dit op hulle toepas aan wie die Here ’n ander regeringsvorm gegee het om daardeur aangehits te word om ’n verandering in die regeringsvorm te soek, sal so ’n gedagte nie alleen dwaas en oorbodig wees nie, maar ook heeltemal skadelik. As jy jou oë trouens nie slegs op een staat vestig nie, maar tegelyk die hele wêreld in oënskou neem en bekyk, sal jy inderdaad vind dat dit nie sonder rede so deur die voorsienigheid van God beskik is dat verskillende lande deur verskillende regeringsvorms bestuur word nie. Soos die elemente trouens vanweë n onegalige klimaat aan mekaar verbind is, so word sulke regerings ook deur ’n sekere ongelykheid die heel beste gehandhaaf. Dit alles word nogtans verniet vir mense gesê wat tevrede is met die Here se wil. As Hy dit immers goedgevind het om konings oor koninkryke aan te stel, en senate of raadslede oor state, is dit ons plig om aan hulle onderdanig en gehoorsaam te wees - wie Hy ook al in die streek waar ons woon, aangestel het.

Die eerste aspek van burgerlike regering: die owerheid (Afdeling 9 - 13)

8. Когда частные лица, не имея никаких полномочий обустраивать общественную жизнь, обсуждают вопрос о наилучшей форме гражданского порядка, они предаются несомненно пустому занятию. Кроме того, этот вопрос не допускает простого решения, поскольку самое главное заключается в конкретных обстоятельствах. И если сравнивать разные формы общественного устройства безотносительно к этим обстоятельствам, будет нелегко определить самую полезную, так как они почти равноценны.

Имеются три вида гражданского управления: монархия, представляющая собой господство одного человека (называется ли он королём, князем или как-то иначе); аристократия, или господство лучших и виднейших и демократия, или народовластие, при которой власть принадлежит каждому из народа.

Правда, обладающий властью король нередко склоняется к тирании. Но и выдающиеся граждане, получив власть, могут так же легко составить заговор с целью установления несправедливого господства. И ещё более вероятно, что господство народа обернётся мятежом. Если сравнить три названные формы правления, предпочтение, пожалуй, следует отдать тем правителям, которые правят свободным народом. Не потому, что они лучше сами по себе, но потому, что нечасто встречаются (почти как чудо) короли, способные настолько умерить своё властолюбие, что никогда не позволят своей воле уклониться от справедливости и праведности. С другой стороны, короли очень редко имеют достаточно благоразумия и проницательности, чтобы видеть то, что было бы хорошим и полезным в каждом случае. И поэтому порок (ввиду греховности людей) является причиной того, что самой терпимой и безопасной формой начальствования будет правление нескольких людей, способных помочь друг другу и дать друг другу совет. И если кто-нибудь из них слишком вознесётся, другие сумеют предостеречь и остановить его.

Об этом свидетельствуют Бог и опыт. Именно такую форму Он установил в народе Израильском, когда пожелал дать ему лучшее устроение и власть до того, как явил образ Господа нашего в Давиде. И как наилучшим способом правления будет тот, при котором свобода умеряется должным порядком и благодаря этому способна существовать долго, так и людей, живущих при таком порядке, я готов признать блаженными. И если люди постоянно трудятся ради его поддержания, то лишь исполняют свой долг. Самим правителям свободного народа надлежит прилагать все усилия к тому, чтобы свобода никоим образом не умалилась под их правлением. Если же они пренебрегают соблюдением свободы или допускают её ущемление, то являются предателями и изменниками. Однако те, кто по воле Божьей живут под властью государей и являются их подданными, не должны присваивать власть себе и впадать в искушение, поднимая мятеж или требуя перемен. Такое стремление было бы не только безумным и бесполезным, но также пагубным и нечестивым. Кроме того, если мы взглянем не на один какой-то город, но на мир в целом или на несколько стран, то несомненно убедимся, что различие способов гражданского управления в разных странах объясняется божественным провидением. Ибо как элементы не могут сосуществовать кроме как в неравном соотношении и взаимном ограничении, так и разные формы правления сосуществуют лишь при условии определённого неравенства.

Впрочем, нет нужды доказывать всё это людям, для которых воля Божья важнее других доказательств. И если Богу было угодно поставить над королевствами монархов, а над свободными народами других правителей, то нам надлежит покорствовать и подчиняться любым начальствующим в той местности, где нам суждено жить.

9. Iam officium magistratuum, quale verbo Dei describitur^d,ac quibus in rebus situm sit^e, obiter hoc loco indicandum est. || Extendi vero ad utranque Legis tabulam si non doceret Scriptura, ex profanis scriptoribus discendum esset; nullus enim de magistratuum officio, ferendis legibus et publico statu disseruit, qui non exordium faceret a religione et divino cultu. Atque ita confessi sunt omnes, nullam politiam foeliciter posse constitui, nisi prima cura pietatis sit: et praeposteras esse leges quae 480 neglecto Dei iure tantum hominibus consulunt¹. Quum igitur apud omnes Philosophos religio primum gradum teneat, ac universali gentium omnium consensu semper id observatum fuerit, Christianos principes ac magistratus pudeat suae socordiae, nisi in hanc curam incumbant. Ac iam ostendimus has illis partes a Deo specialiter iniungi: sicuti aequum est tuendo et asserendo eius honori operam impendere, cuius vicarii sunt et cuius beneficio imperant. Hoc quoque nomine maxime laudantur sancti Reges in Scriptura, quod Dei cultum corruptum vel eversum restituerint, vel curam gesserint religionis, ut sub illis pura et incolumis floreret. Contra vero Sacra historia inter vitia anarchias ponit^a, quod non esset Rex in Israel, ideoque faceret quisque quod placebat [Iudic. 21. d. 25]. Unde coarguitur eorum stultitia qui vellent, neglecta Dei cura, iuri inter homines dicundo tantum intentos esse. Quasi vero praefectos Deus suo nomine constituerit, qui terrenas controversias deciderent: quod vero longe gravioris momenti erat praetermiserit, ut ipse pure coleretur ex Legis suae praescripto. Sed huc turbulentos homines impellit impune omnia novandi cupiditas, ut omnes violatae pietatis vindices e medio sublatos cupiant². Quod ad secundam tabulam pertinet, || Regibus denuntiat Ieremias, ut faciant iudicium et iustitiam, liberent vi oppressum de manu calumniatoris, peregrinum et viduam et pupillum ne contristent, ne^b iniuriam faciant, et sanguinem innocentem ne effundant [Iere. 22. a. 3]. || Eodem spectat quae in Psalmo 82. exhortatio legitur: ut ius reddant pauperi et egeno, inopem et egenum absolvant, eripiant pauperem et egenum e manu oppressoris³. || Moses vero principibus, quos in vices suas suffecerat, edicit, Audiant causam fratrum suorum, et iudicent inter virum et fratrem eius, et peregrinum, neque facies agnoscant in iudicio, tam parvum quam magnum audiant, neque timeant ab ullo viro: quia iudicium Dei est [Deut. 1. c. 16]⁴. Illa autem omitto, Ne multiplicent sibi equos Reges, ne ad avaritiam adiiciant animum, ne eleventur super fratres suos: ut in meditanda Lege Domini sint assidui cunctis diebus vitae suae [Ibidem, 17. 16]⁵, Ne iudices quivis declinent ad^c alteram partem, ne 481 munera accipiant [Ibidem, 16. d. 19], et quae passim in Scripturis similia leguntur: quoniam in exponendo hic magistratuum officio, non tam magistratus ipsos instituere consilium est, quam alios docere quid sint magistratus et quem in finem a Deo positi. Videmus ergo publicae innocentiae, modestiae, honestatis et^a tranquillitatis protectores statui ac vindices, quibus studium unum sit, communi omnium saluti ac paci prospicere. || Quarum virtutum exemplar se fore David profitetur, ubi in regale solium evectus fuerit: ne scilicet consentiat ullis sceleribus, sed detestetur impios, calumniatores et superbos: consiliarios vero probos et fidos undique accersat [Psal. 101]. || Id vero quum praestare non possint, nisi viros bonos ab improborum iniuriis prohibeant, oppressis adsint ope ac praesidio, potestate quoque^b armati sunt^c, qua palam maleficos ac facinorosos (quorum nequitia perturbatur vel^d exagitatur publica quies) severe coerceant^{e 1}. Siquidem id prorsus experimur quod dicebat Solon, Praemio et poena res omnes publicas consistere: iis sublatis totam civitatum disciplinam collabi ac dissipari². Friget enim in multorum animis aequi iustique cura, nisi virtuti paratus sit suus honos: nec contineri sceleratorum hominum libido, nisi severitate ac poenarum animadversione potest. Atque hae duae partes comprehensae sunt a Propheta, dum Reges aliosque praefectos iubet facere iudicium et iustitiam [Ierem. 21. d. 12 et 22. a. 3]. Iustitia quidem est, innocentes in fidem suscipere, complecti, tueri, vindicare, liberare. Iudicium autem, impiorum audaciae obsistere, vim comprimere, delicta punire.

9. Or maintenant, il nous faut brievement declairer quel est l’office des Magistrats, selon qu’il est escrit par la parolle de Dieu, et en quelle chose il gist. Or si l’Escriture n’enseignoit qu’il appartient et s’estend à toutes les deux tables de la Loy, nous le pourrions apprendre des escrivains profanes: car il n’y a nul d’entre eux ayant à traiter de l’office des Magistrats, de faire des loix et ordonner la police, qui n’ait commencé par la religion et par le service de Dieu. Et par cela tous ont confessé qu’il ne se peut establir heureusement aucun regime en ce monde, qu’on ne prouvoye devant tout à ce poinct, que Dieu soit honnoré: et que les loix qui laissent derriere l’honneur de Dieu pour sculement procurer le bien des hommes, mettent la charrue devant les bœufs. Puis donc que la religion a tenu le premier et souverain degré entre les Philosophes, et que cela a esté observé tousjours entre les peuples d’un commun accord, les Princes et Magistrats Chrestiens doyvent bien avoir honte de leur brutalité s’ils ne s’adonnent soigneusement à ceste estude. Et desja nous avons monstré que ceste charge leur est spccialement commise de Dieu. Comme c’est bien raison, puis qu’ils sont ses vicaires et officiers, et qu’ils dominent par sa grace, qu’aussi ils s’employent à maintenir son honneur. Et les bons Rois que Dieu a choisis entre les autres, sont notamment louez de ceste vertu en l’Escriture, d’avoir remis au dessus le service de Dieu, quand il estoit corrompu ou dissipé: ou bien d’avoir eu le soin que la vraye religion florist et demeurast en son entier. Au contraire l’histoire saincte, entre les inconveniens qu’apporte le defaut d’un bon gouverneur, dit que les superstitions avoyent la vogue, pource qu’il n’y avoit point de Roy en Israel, et que chacun faisoit ce qu’il luy sembloit (Jug. 21:25). Dont il est aisé de redarguer la folie de ceux qui voudroyent que les Magistrats, mettans Dieu et la religion sous le pied, ne se meslassent que de faire droit aux hommes. Comme si Dieu avoit ordonné des superieurs en son nom pour decider les differens et procès des biens terriens, et qu’il eust mis en oubli le principal, assavoir qu’il soit deuement servy selon la reigle de sa Loy. Mais l’appetit et convoitise de tout innover, changer et remuer sans estre reprins, pousse tels esprits meutins et volages, de faire, s’il leur estoit possible, qu’il n’y eust nul Juge au monde pour les tenir en bride. Quant à la seconde Table, Jeremie admonneste les Rois de faire jugement et justice: de delivrer celuy qui est opprimé par force, de la main du colomniateur: de ne contrister point les estrangers, vefves et orphelins: de ne faire injure aucune: de ne point espandre le sang innocent (Jer. 21:12; 22:3). A quoy s’accorde l’exhortation conforme au Pseaume 82, de faire droict au povre et indigent, d’absoudre les povres et diseteux, et retirer les debiles et les povres de la main de l’oppresseur (Ps. 82:3, 4). Derechef Moyse commande aux gouverneurs, lesquels il avoit mis en sa place, d’ouyr la cause de leurs freres, de faire justice à celuy qui la demanderoit (Deut. 1:16): tant contre son frere que contre un estranger: de n’avoir point acception de personnes en jugement, mais faire droit tant au petit qu’au grand, et ne decliner point pour crainte des hommes, puis que le jugement est de Dieu. Je laisse ce qui est escrit en un autre lieu: c’est que les Rois ne doyvent multiplier leurs chevaux (Deut. 17:16), ne mettre leur cœur à l’avarice, et ne s’eslever orgueilleusement par dessus leurs prochains: mais doyvent estre tout le temps de leur vie assiduellement à mediter la Loy de Dieu. Item, que les Juges ne doyvent decliner en une partie ny en l’autre, et n’accepter presens aucuns (Deut. 16:19): et autres sentences semblables, qu’on list communement en l’Escriture. Car ce que j’ay icy entreprins de declairer l’office des Magistrats, n’est pas tant pour les instruire de ce qu’ils ont à faire, que pour monstrer aux autres que c’est qu’un Magistrat, et à quelle fin il est ordonné de Dieu. Nous voyons donc que les Magistrats sont constituez protecteurs et conservateurs de la tranquillité, honnesteté, innocence et modestie publique (Rom. 13:3): lesquels se doyvent employer à maintenir le salnt et la paix commune de tous. Desquelles vertus David promet d’estre comme patron (Ps. 101), quand il sera eslevé au siège royal: assavoir de ne point dissimuler les forfaits et iniquitez, mais detester les meschans oppresseurs et orgueilleux, et de chercher de tous costez des bons conseilliers et fideles. Or pourtant qu’ils ne se peuvent acquiter de cela, sinon qu’ils defendent les bons contre les injures des mauvais, et qu’ils subviennent et donnent aide à ceux qui sont oppressez: à ceste cause ils sont armez de puisance, pour reprimer et rigoureusement punir les malfaicteurs par la meschanceté desquels la paix publique est troublée. Car à dire vray, nous voyons par experience ce que disoit Solon, que toutes les Republiques consistent en deux choses: c’est assavoir en la remuneration des bons, et en la punition des mauvais: lesquelles deux choses ostées, toute la discipline des societez humaines est dissipée et mise à neant. Car il y en a plusieurs qui n’ont pas grand’cure de bien faire, s’ils ne voyent les vertus estre recompensées par quelque honneur. Et d’autrepart, la concupiscence des mauvais ne se peut refrener, s’ils ne voyent la vengeance et punition preste. Et aussi ces deux parties sont comprinses au Prophete, en ce qu’il commande aux Rois et autres superieurs, de faire jugement et justice (Jer. 21:12; 22:3). Justice est, de recevoir les innocens en leur sauve-garde, les maintenir, defendre, soustenir et delivrer. Jugement est, de resister à la hardiesse des meschans, reprimer leurs violences, et punir leurs delicts.

9. Here it is necessary to state in a brief manner the nature of the office of magistracy, as described in the word of God, and wherein it consists. If the Scripture did not teach that this office extends to both tables of the law, we might learn it from heathen writers; for not one of them has treated of the office of magistrates, of legislation, and civil government, without beginning with religion and Divine worship. And thus they have all confessed that no government can be happily constituted, unless its first object, be the promotion of piety, and that all laws are preposterous which neglect the claims of God, and merely provide for the interests of men. Therefore, as religion holds the first place among all the philosophers, and as this has always been regarded by the universal consent of all nations, Christian princes and magistrates ought to be ashamed of their indolence, if they do not make it the object of their most serious care. We have already shown that this duty is particularly enjoined upon them by God; for it is reasonable that they should employ their utmost efforts in asserting and defending the honour of him, whose vicegerents they are, and by whose favour they govern. And the principal commendations given in the Scripture to the good kings are for having restored the worship of God when it had been corrupted or abolished, or for having devoted their attention to religion, that it might flourish in purity and safety under their reigns. On the contrary, the sacred history represents it as one of the evils arising from anarchy, or a want of good government, that when “there was no king in Israel, every man did that which was right in his own eyes.”¹⁴²⁵ These things evince the folly of those who would wish magistrates to neglect all thoughts of God, and to confine themselves entirely to the administration of justice among men; as though God appointed governors in his name to decide secular controversies, and disregarded that which is of far greater importance—the pure worship of himself according to the rule of his law. But a rage for universal innovation, and a desire to escape with impunity, instigate men of turbulent spirits to wish that all the avengers of violated piety were removed out of the world. With respect to the second table, Jeremiah admonishes kings in the following manner: “Execute ye judgment and righteousness, and deliver 642the spoiled out of the hand of the oppressor; and do no wrong, do no violence to the stranger, the fatherless, nor the widow, neither shed innocent blood.”¹⁴²⁶ To the same purpose is the exhortation in the eighty-second psalm: “Defend the poor and fatherless: do justice to the afflicted and needy: deliver the poor and needy: rid them out of the hand of the wicked.”¹⁴²⁷ And Moses “charged the judges” whom he appointed to supply his place, saying, “Hear the causes between your brethren, and judge righteously between every man and his brother, and the stranger that is with him: ye shall not respect persons in judgment; but ye shall hear the small as well as the great; ye shall not be afraid of the face of man; for the judgment is God’s.”¹⁴²⁸ I forbear to remark the directions given by him in another place respecting their future kings: “He shall not multiply horses to himself; neither shall he greatly multiply to himself silver and gold; his heart shall not be lifted up above his brethren; he shall read in the law all the days of his life;”¹⁴²⁹ also that judges show no partiality, nor take bribes, with similar injunctions, which abound in the Scriptures; because, in describing the office of magistrates in this treatise, my design is not so much to instruct magistrates themselves, as to show to others what magistrates are, and for what end God has appointed them. We see, therefore, that they are constituted the protectors and vindicators of the public innocence, modesty, probity, and tranquillity, whose sole object it ought to be to promote the common peace and security of all. Of these virtues, David declares that he will be an example, when he shall be exalted to the royal throne. “I will set no wicked thing before mine eyes. I will not know a wicked person. Whoso privily slandereth his neighbour, him will I cut off: him that hath a high look and a proud heart will I not suffer. Mine eyes shall be upon the faithful of the land, that they may dwell with me: he that walketh in a perfect way, he shall serve me.”¹⁴³⁰ But as they cannot do this, unless they defend good men from the injuries of the wicked, and aid the oppressed by their relief and protection, they are likewise armed with power for the suppression of crimes, and the severe punishment of malefactors, whose wickedness disturbs the public peace. For experience fully verifies the observation of Solon: “That all states are supported by reward and punishment; and that when these two things are removed, all the discipline of human societies is broken and destroyed.” For the minds of many lose their regard for equity and justice, unless virtue be rewarded with due 643honour; nor can the violence of the wicked be restrained, unless crimes are followed by severe punishments. And these two parts are included in the injunction of the prophet to kings and other governors, to “execute judgment and righteousness.”¹⁴³¹ Righteousness means the care, patronage, defence, vindication, and liberation of the innocent: judgment imports the repression of the audacity, the coercion of the violence, and the punishment of the crimes, of the impious.

9. Of the duty of Magistrates. Their first care the preservation of the Christian religion and true piety. This proved.

The duty of magistrates, its nature, as described by the word of God, and the things in which it consists, I will here indicate in passing. That it extends to both tables of the law, did Scripture not teach, we might learn from profane writers; for no man has discoursed of the duty of magistrates, the enacting of laws, and the common weal, without beginning with religion and divine worship.658Thus all have confessed that no polity can be successfully established unless piety be its first care, and that those laws are absurd which disregard the rights of God, and consult only for men. Seeing then that among philosophers religion holds the first place, and that the same thing has always been observed with the universal consent of nations, Christian princes and magistrates may be ashamed of their heartlessness if they make it not their care. We have already shown that this office is specially assigned them by God, and indeed it is right that they exert themselves in asserting and defending the honour of him whose vicegerents they are, and by whose favour they rule. Hence in Scripture holy kings are especially praised for restoring the worship of God when corrupted or overthrown, or for taking care that religion flourished under them in purity and safety. On the other hand, the sacred history sets down anarchy among the vices, when it states that there was no king in Israel, and, therefore, every one did as he pleased (Judges 21:25). This rebukes the folly of those who would neglect the care of divine things, and devote themselves merely to the administration of justice among men; as if God had appointed rulers in his own name to decide earthly controversies, and omitted what was of far greater moment, his own pure worship as prescribed by his law. Such views are adopted by turbulent men, who, in their eagerness to make all kinds of innovations with impunity, would fain get rid of all the vindicators of violated piety. In regard to the second table of the law, Jeremiah addresses rulers, “Thus saith the Lord, Execute ye judgment and righteousness, and deliver the spoiled out of the hand of the oppressor: and do no wrong, do no violence to the stranger, the fatherless, nor the widow, neither shed innocent blood” (Jer. 22:3). To the same effect is the exhortation in the Psalm, “Defend the poor and fatherless; do justice to the afflicted and needy. Deliver the poor and needy; rid them out of the hand of the wicked” (Psalm82:3, 4). Moses also declared to the princes whom he had substituted for himself, “Hear the causes between your brethren, and judge righteously between every man and his brother, and the stranger that is with him. Ye shall not respect persons in judgment; but ye shall hear the small as well as the great: ye shall not be afraid of the face of man, for the judgment is God’s” (Deut. 1:16). I say nothing as to such passages as these, “He shall not multiply horses to himself, nor cause the people to return to Egypt;” “neither shall he multiply wives to himself; neither shall he greatly multiply to himself silver and gold;” “he shall write him a copy of this law in a book;” “and it shall be with him, and he shall read therein all the days of his life, that he may learn to fear the Lord his God;” “that his heart be not lifted up above his brethren” (Deut. 17:16-20). In here explaining the duties of magistrates, my exposition is intended not so much for the instruction of magistrates themselves, as to teach others why there are magistrates, and to what end they have been appointed by God. We say, therefore, that they are the ordained guardians and vindicators659of public innocence, modesty, honour, and tranquillity, so that it should be their only study to provide for the common peace and safety. Of these things David declares that he will set an example when he shall have ascended the throne. “A froward heart shall depart from me: I will not know a wicked person. Whoso privily slandereth his neighbour, him will I cut off: him that hath an high look and a proud heart will not I suffer. Mine eyes shall be upon the faithful of the land, that they may dwell with me: he that walketh in a perfect way, he shall serve me” (Psalm 101:4-6). But as rulers cannot do this unless they protect the good against the injuries of the bad, and give aid and protection to the oppressed, they are armed with power to curb manifest evil-doers and criminals, by whose misconduct the public tranquillity is disturbed or harassed. For we have full experience of the truth of Solon’s saying, that all public matters depend on reward and punishment; that where these are wanting, the whole discipline of states totters and falls to pieces. For in the minds of many the love of equity and justice grows cold, if due honour be not paid to virtue, and the licentiousness of the wicked cannot be restrained, without strict discipline and the infliction of punishment. The two things are comprehended by the prophet when he enjoins kings and other rulers to execute “judgment and righteousness” (Jer. 21:12; 22:3). It is righteousness (justice) to take charge of the innocent, to defend and avenge them, and set them free: it is judgment to withstand the audacity of the wicked, to repress their violence, and punish their faults.

9. Nu moeten wij in het kort op deze plaats aanwijzen, hoedanig het ambt der overheden, volgens de beschrijving van Gods Woord, is, en waarin het gelegen is. Indien de Schrift niet leerde, dat het zich uitstrekt tot beide tafelen der wet, zouden we het toch kunnen leren uit de heidense schrijvers. Want niemand heeft gehandeld over het ambt der overheden, het geven van wetten en de staat, die zijn uitgangspunt niet nam in de religie en de dienst der Godheid. En zo hebben allen beleden, dat geen burgerlijke regering gelukkig kan worden ingericht, tenzij men eerst zorgt voor de vroomheid, en dat het verkeerde wetten zijn, die, met verwaarlozing van het recht Gods, slechts voor de mensen zorgen. Daar dus bij alle wijsgeren de religie de eerste plaats inneemt, en dit door de algemene en eenparige mening van alle volken in acht genomen is, moeten Christelijke vorsten en overheden zich vanwege hun zorgeloosheid schamen, indien zij zich niet op de zorg hiervoor toeleggen. En wij hebben reeds aangetoond, dat deze taak hun door God in het bijzonder opgelegd wordt; gelijk passend is, dat zij er zich op toeleggen de eer te beschermen en te verdedigen van Hem, wiens stadhouders zij zijn en door wiens weldaad zij regeren. Hierom worden de heilige koningen ook het meest in de Schrift geprezen, omdat ze de bedorven of vernietigde dienst van God weer hersteld hebben, of zorg gedragen hebben voor de religie, dat die onder hen zuiver en ongedeerd zou bloeien. Daarentegen stelt de heilige geschiedenis onder de gebreken der regeringsloosheid, dit gebrek, dat er geen koning was in Israël en daarom ieder deed, wat hem behaagde (Richt. 21:25) Daardoor wordt weerlegd de dwaasheid van hen, die, met verwaarlozing van de zorg voor God zich alleen zouden willen wijden aan het rechtspreken onder de mensen. Alsof God in zijn naam oversten aangesteld had om aardse geschillen te beslechten, maar nagelaten had hetgeen van veel groter gewicht is, namelijk dat Hij zelf zuiver zou worden gediend naar het voorschrift zijner wet. Maar deze oproerige mensen worden door de begeerte om alles ongestraft te vernieuwen hiertoe gedreven, dat ze zouden willen, dat alle rechters, die de schending der Godsdienstigheid straffen, uit de weg geruimd waren. Wat de tweede tafel betreft, Jeremia (Jer. 22:3) zegt de koningen aan, dat ze recht en gerechtigheid moeten doen, degene, die verdrukt is door geweld uit de hand des verdrukkers verlossen, de vreemdeling, de weduwe en de wees niet bedroeven, geen onrecht doen en geen onschuldig bloed vergieten. Op hetzelfde ziet de vermaning, die men in (Ps. 82:3, 4) leest, dat ze de arme en behoeftige recht moeten doen, de hulpeloze en behoeftige verlossen en de arme en behoeftige bevrijden uit de hand des onderdrukkers. En Mozes gebiedt (Deut. 1:16) de hoofdmannen, die hij in zijn plaats gesteld had, dat ze de zaak hunner broederen zullen horen, en richten tussen de man en zijn broeder en de vreemdeling, en het aangezicht niet zullen kennen in het gericht; dat ze zowel de kleine als de grote zullen horen en vrezen voor niemand, omdat het gericht van God is. Ik ga voorbij hetgeen elders staat (Deut. 17:16) dat de koningen voor zich de paarden niet zullen vermenigvuldigen, dat ze hun gemoed niet zullen begeven tot gierigheid, dat zij zich niet zullen verheffen boven hun broederen; dat ze in het overdenken van de wet des Heren voortdurend bezig zullen zijn alle dagen huns levens; dat de rechters niet moeten afwijken naar de ene of de andere zijde (Deut. 16:19) geen geschenken aannemen, en dergelijke uitspraken, die men herhaaldelijk in de Schrift leest: want wanneer ik hier het ambt der overheden uiteenzet, is het niet zozeer mijn bedoeling de overheden zelf te onderwijzen, als wel anderen te leren, wat overheden zijn en tot welk doel ze door God zijn ingesteld. Wij zien dus, dat ze aangesteld worden tot beschermers en verdedigers der openbare onschuld, zedigheid, eerbaarheid en rust, en dat ze zich hierop alleen moeten toeleggen, dat ze zorgen voor het algemene welzijn en de vrede van allen. En van deze deugden belooft David (Ps. 101) een voorbeeld te zullen zijn, wanneer hij de koninklijke troon beklommen zal hebben, namelijk, dat hij niet zal instemmen met enige misdaad, maar de goddelozen, lasteraars en hovaardigen zal verfoeien; dat hij echter goede en getrouwe raadslieden van alle kanten zal ontbieden. En daar ze dit niet kunnen doen, tenzij ze de goeden beschermen tegen de onrechtvaardigheden der bozen, en de onderdrukten met hulp en bescherming bijstaan, zijn¹ ze ook gewapend met macht, om de openlijke kwaaddoeners en misdadigers (door wier slechtheid de openbare rust in verwarring of beroering gebracht wordt) gestreng in toom te houden. Immers wij ervaren geheel en al hetgeen Solon zeide, dat alle staten stand houden door beloning en straf en dat, wanneer die weggenomen zijn, de ganse tucht der staten ineenstort en verdwijnt. Want de zorg voor billijkheid en recht verkilt in veler harten, wanneer voor de deugd haar eer niet bereid is, en de lust der boze mensen kan slechts bedwongen worden door strengheid en het opleggen van straffen. En deze twee stukken heeft de profeet (Jer. 21:12; 22:3) saamgevat, wanneer hij de koningen en andere overheden beveelt recht en gerechtigheid te doen. Gerechtigheid is de onschuldigen in bewaring aannemen, hoeden, beschermen, redden en verlossen. Recht is de vermetelheid der goddelozen weerstaan, hun geweld onderdrukken en hun misdaden straffen.

9. Zweiter Abschnitt: Aufgabe und Macht der Obrigkeit (9-13). Die Sorge für beide Tafeln des Gesetzes

Nun haben wir an dieser Stelle noch kurz darzulegen, was für eine Amtspflicht die Obrigkeit nach der Beschreibung des Wortes Gottes hat und in welchen Dingen diese besteht. Daß sich diese Amtspflicht auf beide Tafeln des Gesetzes erstreckt, das könnte man, wenn es die Schrift nicht lehrte, bei den weltlichen Schriftstellern erfahren. Denn keiner hat über die Amtspflicht der Obrigkeiten, über die Gesetzgebung und die öffentliche Ordnung Erörterungen angestellt, der nicht mit der Religion und der Gottesverehrung den Anfang machte. Und so haben sie alle bekannt, daß keine bürgerliche Ordnung glücklich eingerichtet werden kann, wenn nicht an erster Stelle die Sorge für die Frömmigkeit steht, und daß alle Gesetze verkehrt sind, die Gottes Recht beiseite lassen und allein für die Menschen sorgen. Da also bei allen Philosophen die Religion auf der höchsten Stufe steht und man das auch allezeit bei allen Völkern in allgemeiner Übereinstimmung so gehalten hat, so sollten sich christliche Fürsten und Obrigkeiten ihrer Trägheit schämen, wenn sie sich dieser Fürsorge nicht mit Eifer widmen wollten. Auch haben wir bereits gezeigt, daß ihnen diese Aufgabe von Gott in besonderer Weise auferlegt wird, wie es ja auch billig ist, daß sie ihre Mühe daran wenden, die Ehre dessen zu schützen und zu verteidigen, dessen Statthalter sie sind und durch dessen Wohltat sie ihre Herrschaft innehaben.

Deshalb werden auch die heiligen Könige in der Schrift ausdrücklich deshalb aufs höchste gepriesen, weil sie die verderbte oder hinfällig gewordene Verehrung Gottes wiederhergestellt oder für die Religion Sorge getragen haben, damit sie unter ihnen rein und unbeeinträchtigt blühte. Auf der anderen Seite aber zählt es die heilige Geschichte zu den Schäden der Anarchie, daß (öfters in 1040 der Richterzeit) kein König in Israel war und deshalb „ein jeglicher tat, was ihn recht deuchte“ (Richt. 21,25).

Von da aus wird auch die Torheit derer widerlegt, die da wünschten, die Obrigkeit sollte unter Vernachlässigung der Sorge für Gott allein darin tätig sein, unter den Menschen Recht zu sprechen. Als ob Gott in seinem Namen Obere eingesetzt hätte, um irdische Streitigkeiten zu schlichten, dabei aber ausgelassen hätte, was doch von weit ernsterer Bedeutung ist, nämlich daß er selbst auf Grund der Vorschrift seines Gesetzes rein verehrt werde. Aber die Begierde, alles ungestraft neu zu machen, treibt unruhesüchtige Menschen so weit, daß sie wohl möchten, es würden alle Rächer der geschändeten Frömmigkeit aus dem Wege geräumt werden.

Was nun die zweite Tafel (des Gesetzes) angeht, so tut Jeremia den Königen kund: „Haltet Recht und Gerechtigkeit und errettet den Beraubten von des Frevlers Hand und schindet nicht die Fremdlinge, Witwen und Waisen und tut niemand Gewalt und vergießt nicht unschuldig Blut ...“ (Jer. 22,3). In der gleichen Richtung geht die Ermahnung, die man im 82. Psalm liest: die Könige sollen dem Armen und Elenden Recht verschaffen, „den Geringen und Armen erretten“ und den Armen und Elenden aus der Hand des Bedrückers herausreißen (Ps. 82,3f.). Und Mose gab den Oberen, die er zu seiner Stellvertretung eingesetzt hatte, die Weisung mit: „Verhöret eure Brüder und richtet recht zwischen jedermann und seinem Bruder und dem Fremdlinge. Keine Person sollt ihr im Gericht ansehen, sondern sollt den Kleinen hören wie den Großen und vor niemandes Person euch scheuen; denn das Gerichtamt ist Gottes“ (Deut. 1,16f.). Dabei lasse ich noch jene Worte aus, nach denen die Könige nicht viel Rosse halten, auch ihr Herz nicht an die Habgier hängen, sich nicht über ihre Brüder erheben, sondern alle Tage ihres Lebens fleißig dabei sein sollen, das Gesetz des Herrn zu überdenken (Deut. 17,16-20), die Richter sich nach keiner Seite neigen und keine Geschenke annehmen sollen (Deut. 16,19), und viel Ähnliches, das wir immer wieder in der Schrift zu lesen bekommen. Ich übergehe das, weil ich hier, bei der Darlegung der Amtspflicht der Obrigkeiten, nicht so sehr die Absicht habe, die Obrigkeiten selbst zu unterweisen, als vielmehr andere zu lehren, was Obrigkeiten sind und zu welchem Zweck sie Gott eingesetzt hat. Wir sehen also, daß sie zu Schützern und Verteidigern der öffentlichen Unschuld, Bescheidenheit, Ehrbarkeit und Ruhe bestellt werden, die nur ein einziges Streben haben sollen, nämlich für das gemeinsame Wohlergehen und den gemeinsamen Frieden aller zu sorgen. Ein Vorbild in solchen Tugenden gelobt David sein zu wollen, sobald er einmal den königlichen Thron bestiegen hat: er will nämlich in keine Schandtaten willigen, sondern die Übertreter, die Lästerer und Hoffärtigen verabscheuen, dagegen rechtschaffene und getreue Ratgeber von allen Seiten herbeiholen (Ps. 101).

Da die Obrigkeiten dies aber nicht zu leisten vermögen, wenn sie nicht die guten Leute gegen die Ungerechtigkeiten der Bösen schützen und den Bedrückten mit Hilfe und Schutz zur Seite stehen, so sind sie auch mit Macht gewappnet, um die offenkundigen Verbrecher und Übeltäter, durch deren Schlechtigkeit die öffentliche Ruhe gestört und in Aufruhr versetzt wird, streng in Schranken zu halten. Denn wir erfahren es durchaus, was Solon einst sagte, nämlich daß alle Gemeinwesen ihren Bestand durch Lohn und Strafe erhalten und daß bei deren Aufhebung die ganze Zucht in den Städten zusammenbricht und zunichte wird. Denn in den Herzen vieler Menschen wird die Sorge um Billigkeit und Recht erkalten, wenn für die Tugend nicht ihre Ehre bereitsteht, und die Willkür verbrecherischer Menschen kann nur durch Strenge und strafende Ahndung in Schranken gehalten werden. Diese beiden 1041 Stücke hat nun der Prophet zusammengefaßt, indem er den Königen und anderen Oberen gebietet, Recht und Gerechtigkeit zu tun (Jer. 21,12; 22,3). „Gerechtigkeit“ bedeutet dabei, die Unschuldigen in seine Hut zu nehmen, sie zu schirmen, zu schützen, zu verteidigen und frei zu machen. „Recht“ aber (oder Rechtsübung) bedeutet, sich der Vermessenheit der Gottlosen entgegenzustellen, ihre Gewalt zu dämpfen und ihre Verbrechen zu bestrafen.

9. Die owerheid se plig is, ten eerste, om die Christelike godsdiens te beskerm, en ten tweede, om reg en geregtigheid te laat geskied

Nou moet ons hier terloops aandui wat die plig van owerhede is soos dit deur die Woord van God beskryf word, en waarin dit geleë is. As die Skrif ons nie leer dat dit oor beide tafels van die wet strek nie, moet ons dit inderdaad van heidense skrywers leer. Nie een van hulle het trouens oor die plig van die owerheid, oor die maak van wette en die staat geskryf sonder om by die godsdiens en die aanbidding van God te begin nie. So het hulle almal erken dat geen burgerlike regering gelukkig saamgestel kan word tensy ’n mens eers sorg vir godsvrug nie; en dat wette verkeerd is as hulle God se reg verontagsaam en slegs mense se belange ter harte neem.⁵⁰ Aangesien die religie dus die eerste plek onder al die filosowe ingeneem het, en dit ook altyd met die eenstemmigheid van alle volke 1832 gehandhaaf is, moet Christelike vorste en owerhede hulle vir hulle laksheid skaam as hulle hulle nie daarop toelê om dit te versorg nie.

Ons het reeds aangetoon dat hierdie funksie besonderlik deur God hulle ogelê is. Daarom is dit billik dat hulle werk daarvan maak om God se eer te beskerm en staande te hou omdat hulle sy plaasvervangers is en omdat hulle deur sy weldadigheid regeer. Die heilige konings in die Skrif word juis om hierdie rede lof toegeswaai omdat hulle die diens aan God in ere herstel het nadat dit bedorwe geraak en uitgewis is, of omdat hulle oor die godsdiens besorg was sodat dit suiwer en ongeskonde onder hulle kon bloei.

Daarteenoor stel die heilsgeskiedenis dit onder die gebreke van anargie dat daar nie ’n koning in Israel was nie en dat elkeen daarom gedoen het wat hy wou.⁵¹ Na aanleiding hiervan word die dwaasheid van diegene aan die kaak gestel wat wil hê dat owerhede hulle slegs op die regspraak tussen mense moet toespits sonder om hulle oor God te bekommer. Net asof God owerhede in sy Naam aangestel het om geskille op aarde te besleg, maar dit wat inderdaad by verre van die grootste belang was, agterweë gelaat het, naamlik dat Hy suiwer volgens die gebod van sy wet gedien moes word. Maar ’n begeerte om alles sonder straf nuut te maak dryf onrustige mense hierheen sodat hulle begeer dat daar nie regters moet wees om die skenders van godsvrug te wreek nie.⁵²

Sover dit die tweede tafel van die wet aangaan: Jeremia vermaan konings om reg en geregtigheid te doen; om iemand wat met geweld onderdruk is, van die hand van sy lasteraars te verlos; om die vreemdeling, die weduwee en die weeskind nie te bedroef nie, en om nie onskuldige bloed te vergiet nie.⁵³ Die vermaning wat ons in Psalm 82 lees, het dieselfde strekking: dat hulle reg aan die arm en behoeftige mens moet doen; dat hulle die hulpelose en behoeftige mens moet verlos; dat hulle die arm en behoeftige mens uit die hand van die onderdrukker moet red.⁵⁴ Moses beveel die leiers wat hy in sy plek aangestel het, inderdaad om die saak van hulle broers aan te hoor; dat hulle tussen een man, sy broer en die vreemdeling moes oordeel; dat hulle in hulle regspraak geen persoon in aanmerking moes neem nie; dat hulle na klein sowel as na groot moes luister en geen mens moes vrees nie omdat dit God se regspraak is.⁵⁵ Ek laat maar agterweë dat konings nie baie perde moes hê nie-, dat hulle hulle nie op gierigheid moes toelê nie; dat hulle hulle nie bo hulle broers moes verhef nie; dat hulle al die dae van hulle lewe daar- 1833 mee besig moes wees om die wet van God te oordink;⁵⁶ dat regters nie na  die een of ander kant moes afwyk nie; dat hulle geen omkoopgeskenke moes aanneem nie⁵⁷ en dergelike voorskrifte wat oral in die Skrif te lese is. My bedoeling in hierdie uiteensetting van die plig van owerhede is egter nie soseer om die owerhede self te onderrig nie, maar om ander mense te leer wat die owerheid is en met watter doel hulle deur God daargestel is.

Ons merk dus dat owerhede as beskermers en regters aangestel word met die oog op openbare onskuld, beskeidenheid, eerbaarheid en rustigheid. Hulle enigste belangstelling moet wees om vir die algemene welvaart en vrede van almal te sorg. Dawid beloof dat hy ’n toonbeeld van hierdie deugde sal wees wanneer hy tot die koninklike troon verhoog word, dat hy naamlik nie met booswigte sal saamspan nie, maar dat hy goddelose mense, lasteraars en hooghartige mense sal verafsku en dat hy van alle kante af regskape en betroubare raadgewers sal bekom.⁵⁸

Owerhede kan dit egter nie bereik nie tensy hulle goeie mense teen die onregte van goddelose mense beskerm, onderdruktes met raad en daad onderskraag en hulle ook met die mag bewapen om kwaaddoeners en misdadigers openlik en streng te straf omdat die openbare rus deur hulle misdadigheid in oproer gebring of versteur word. Ons ervaar immers self wat Solon gesê het, naamlik dat elke staat op twee dinge rus, naamlik loon en straf; en verder dat die hele staatsorde in duie stort en tot niet gaan as hierdie twee uit die weg geruim word.⁵⁹ Want die besorgdheid oor dit wat billik en regverdig is, koel in baie mense se gemoedere af as hierdie deugde nie geëer word nie. Misdadigers se grille kan ook slegs in bedwang gehou word as dit met strengheid en strawwe aan bande gelê word.

Hierdie twee aspekte is deur die profeet saamgevat toe hy konings en owerstes beveel het om reg en geregtigheid te doen.⁶⁰ Geregtigheid beteken om onskuldiges in beskerming te neem, hulle te omhels, te verdedig, hulle reg op te eis en hulle te bevry. Oordeel is egter om die geweld van goddelose mense te weerstaan, hulle geweld aan bande te lê en hulle misdade te straf.

9. Теперь мы должны кратко объяснить, в чём, согласно Слову Божьему, состоит служение магистров. (Пользуясь словом, укоренившимся в Швейцарии (а также в большей части Германии), под«магистрами» Кальвин понимает высших должностных лиц государства. В узком смысле слова - эточлены Консистории в Женеве.) Но даже если бы Писание умалчивало о том, что оно простирается на обе скрижали Закона, мы узнали бы об этом от мирских писателей. Ибо из писавших о начальствующих, о законотворчестве и гражданском устроении нет ни одного, кто не начинал бы с вопроса о религии и богослужении. Тем самым все признают, что в этом мире ни одна форма правления не может благополучно существовать, не опираясь прежде всего на почитание Бога. Если же законы пренебрегают существованием Бога и заботятся только о благе людей, они ставят телегу впереди лошади.

Религия всегда считалась у философов важнейшим и первостепенным предметом, и это единодушно признавалось всеми народами. Поэтому христианским государям и должностным лицам следует стыдиться своего невежества, если они надлежащим образом не пекутся о религии.

Причём такая забота, как мы уже показали, была особо поручена им Богом. И не без основания: ведь коль скоро они являются заместителями Бога и правят по Его милости, то должны поддерживать Его почитание. Благочестивых и богоизбранных царей Писание прославляет именно за то, что они восстановили прежде заброшенное или искажённое богослужение, а также заботились о процветании истинной веры. И наоборот: среди дурных последствий безвластия священная история называет распространение суеверий: «В те дни не было царя у Израиля: каждый делал то, что казалось ему справедливым» (Суд 21:25). Поэтому следует осудить безумие тех, кто хотел бы, чтобы магистраты презрели Бога и религию и заботились только о благе людей. Как будто Бог повелел начальствующим разрешать во имя своё споры и судебные процессы по поводу земных благ, но забыл при этом главное: чтобы Ему воздавалось должное почитание, согласно установлению Закона! И однако ненасытная жажда непрестанного и безнаказанного изменения и обновления побуждает мятежные и легкомысленные души добиваться по мере сил того, чтобы в мире вовсе не было судей, способных держать их в узде!

Что касается второй скрижали, то Иеремия призывает царей производить суд и правду, спасать обижаемого от руки притеснителя, не обижать и не угнетать пришельца, сироты и вдовы и не проливать невинной крови (Иер 22:3). С этим согласуется и призыв псалма 81/82:3-4: «Давайте суд бедному и сироте; угнетённому и нищему оказывайте справедливость. Избавляйте бедного и нищего; исторгайте его от руки нечестивых». Моисей тоже повелел правителям, которых поставил вместо себя: «Выслушивайте братьев ваших, и судите справедливо, как брата с братом, так и пришельца его. Не различайте лиц на суде, как малого, так и великого выслушивайте: не бойтесь лица человеческого; ибо суд - дело Божие» (Втор 1:16-17). Я не касаюсь здесь сказанного в другом месте о том, что царь не должен умножать себе коней и развращать сердце алчностью, ни надмеваться над ближними, но во все дни жизни своей обязан прилежно размышлять над Законом Божьим (Втор 17:17-19). Сказано также, что судьи не должны смотреть на лица и брать дары (Втор 16:19). И много других подобных изречений содержится в Писании, которых я не касаюсь. Ибо разбирая, в чём заключается служение начальствующих, я делаю это не для их наставления, а чтобы показать другим, кто таков есть начальствующий и для чего он поставлен Богом.

Итак, мы видим, что начальствующие суть защитники и хранители общественного спокойствия, благочиния, благопристойности и скромности, призванные обеспечивать общую безопасность и мир (Рим 13:3). Давид обещает, всходя на царский трон, быть образцом добродетелей. Он говорит, что не будет покрывать преступления и неправедные дела, изгонит клеветников и гордецов и будет повсюду искать добрых и верных советников (Пс 100/101). Но правители могут исполнить это лишь тогда, когда способны защитить добрых от несправедливости злых и помочь притесняемым. Поэтому они наделены властью подавлять и сурово карать творящих зло, чьими злодеяниями нарушается общественный мир. По правде говоря, мы на опыте познаём правоту Солона, сказавшего, что все сообщества держатся на двух вещах: на вознаграждении добрых и наказании злых. Без этих двух вещей разрушается и обращается в ничто дисциплина всякого человеческого сообщества (Цицерон. Послание Бруту, 15). Ведь многие люди не торопятся совершать добрые дела, если не верят, что добродетель получит достойную награду. С другой стороны, вожделения злых невозможно обуздать, если они не влекут за собой немедленной кары и возмездия. Указание на две эти части публичной власти содержатся также в словах пророка, повелевающих царю и прочим начальствующим творить суд и правду (Иер 21:12; 22:3). Творить правду значит оказывать покровительство невинным, защищать их, поддерживать и освобождать от притеснений. Творить суд значит противостоять наглости злых, обуздывать их насилия и карать их преступления.

10. Verum ardua hic, ut videtur, et difficilis nascitur quaestio, Si lege Dei occidere Christiani omnes vetantur [Exod. 20. c. 13; Deut. 5. b. 17; Matth. 5. c. 21], et Propheta de monte sancto Dei, hoc est Ecclesia, vaticinatur quod non affligent in ea, neque nocebunt [Iesa. 11. b. 9, et 65. d. 25]: quomodo magistratibus et piis simul et sanguinariis esse licet^f? At si intelligamus, magistratum in exercendis suppliciis non a se agere quicquam, sed ipsissima Dei iudicia exequi, nihil hoc scrupulo impediemur. Occidere Lex Domini prohibet; at ne impunita sint homicidia, gladium in manum suis ministris dat ipse Legislator^g, quem in homicidas omnes exerant. Affligere et nocere, piorum non est: atqui hoc nocere non^h est nec affligere, piorum afflictiones, 482 Domini mandato, ulcisci. ^a Utinam istud semper animis nostris obversaretur, nihil hic hominis temeritate, sed Dei iubentis authoritate omnia fieri: qua praeeunte a recta via nunquam aberratur. Nisi forte divinae iustitiae iniectum est fraenum, ne de sceleribus poenas sumat. Quod si illi legem dicere fas non est, cur eius ministris calumniam intendemus^b? Non frustra gladium gerunt, inquit Paulus: nam Dei ministri sunt ad iram, ultores male agentibus [Rom. 13. a. 4]. Itaque, si nihil Domino sua obedientia fore acceptius norunt principes aliique praefecti, in hoc ministerium incumbant, si quidem^c suam Deo pietatem, iustitiam, integritatem approbare student. Hoc scilicet affectu agebatur Moses, quum se destinatum Domini virtute populi sui liberatorem cognoscens^d Aegyptio manus intulit [Exod. 2. b. 12; Act. 7. c. 28¹]. Deinde quum, caesis uno die tribus hominum milibus^e, in populi sacrilegium vindicavit [Exod. f. 27]². David quoque, quum sub vitae suae finem Solomoni filio praecepit de occidendo Ioab et Semei [1. Reg. 2. a. 5]³. || Unde etiam inter regias virtutes hanc commemorat, perimere impios terrae, ut omnes operarii iniquitatis profligentur ex urbe Dei⁴. Quo etiam pertinet laus quae Solomoni tribuitur, Dilexisti iustitiam, et odisti iniquitatem⁵. || Quomodo lene illud et placidum Mosis ingenium in tantam truculentiam exardet, ut fratrum suorum sanguine aspersus ac madidus per castra decurrat ad novas strages^f? Quomodo David, tanta in omni vita mansuetudine vir, cruentum illud testamentum inter ultimos spiritus nuncupat, ne filius suus canitiem Ioab et Semei in pace ad sepulcrum deducat^g? Verum uterque manus suas, quas parcendo inquinasset, sic saeviendo sanctificavit, dum ultionem sibi a Deo commissam exequutus est. Abominatio est apud reges, inquit Solomo, facere iniquitatem: quoniam in iustitia solium firmatur [Pro. 16. b. 12]. Rursum, Rex qui sedet in solio iudicii, 483 spargit oculos in omnem^a malum^b [Ibidem. 20. b. 8]. Item, Dissipat impios Rex sapiens, et convertit eos super rotam [Ibidem 20. d. 26]. Item, Aufer scoriam ab argento, et egredietur vas conflatori: aufer impium a conspectu Regis et statuetur in iustitia solium eius [Ibidem 25. a. 4]¹. || Item, Qui impium iustificat, et qui condemnat iustum, uterque abominatio est Domino^c [Ibidem 17. c. 15]. Item, Rebellis acquirit sibi malum, et mittitur ad eum nuntius crudelis [Ibidem 17. b. 11]. Item, Qui dicit impio, Tu es iustus: huic populi maledicunt et nationes [Ibidem 24. c. 24]. || Nunc si vera eorum est iustitia, stricto gladio sontes et impios persequi: gladium recondant et puras a sanguine manus contineant, dum perditi homines nefarie per caedes interim et strages grassantur: summa sese impietate obstringent, tantum abest ut bonitatis et iustitiae laudem inde referant. Facessat modo abscissa saevaque asperitas, et tribunal illud quod reorum scopulus iure nominetur [Tribunal Cassii]^{2 d}. Non enim is sum qui aut importunae saevitiae faveam, aut aequum iudicium pronuntiari posse censeam, nisi semper assidente optima illa Regum consiliaria et certissima, ut Solomo affirmat, regii throni conservatrice, clementia^e: quam primam esse principum dotem vere a quodam olim dictum est³. Utrumque tamen magistratui videndum, ne aut nimia^f severitate vulneret magis quam medeatur: aut superstitiosa clementiae affectatione in crudelissimam incidat humanitatem, si molli dissolutaque indulgentia cum multorum pernicie diffluat. Est enim et istud non abs re quondam sub Nervae imperio iactatum: Malum quidem esse sub principe vivere, sub quo nihil liceat: sed multo peius, sub quo liceant omnia [Apud Dionem]^{g 4}.

10. Mais ici s’esmeut une question haute et difficile: assavoir s’il est point defendu à tous Chrestiens d’occir. Car si Dieu par sa Loy le defend (Ex. 20:13; Deut. 5:17; Matth. 5:21), et si le Prophete predit de l’Eglise de Dieu, qu’en icelle on n’affligera point, et ne fera-on mal à aucun (Is. 11:9; 65:25), comme peuvent les Magistrats sans offense de pieté, espandre sang humain? Mais d’autrepart, si nous entendons que le Magistrat en punissant ne fait rien de soy ains que seulement il execute les jugemens mesmes de Dieu, ce scrupule ne nous empeschera pas fort. Vray est que la Loy de Dieu defend d’occir: aucontraire aussi, afin que les homicides ne demeurent impunis, le souverain Legislateur met le glaive en la main de ses ministres, pour en user contre les homicides. Et il n’appartient pas aux fideles d’affliger ne faire nuisance. Mais aussi ce n’est pas faire nuisance, ny affliger, de veuger par le mandement de Dieu les afflictions des bons. Pourtant il est facile de conclurre qu’en ceste partie ils ne sont sujets à la loy commune: par laquelle combien que le Seigneur lie les mains de tous les hommes, toutesfois il ne lie pas sa justice, laquelle il exerce par les mains des Magistrats Tout ainsi que quand un Prince defend à tous ses sujets de porter baston, ou blesser aucun, il n’empesche pas neantmoins ses officiers d’executer la justice, laquelle il leur a specialement commise. Je voudroye que nous eussions tousjours ceste consideration devant les yeux, qu’en cela il ne se fait rien par la temerité des hommes, mais de l’authorité de Dieu qui le commande ainsi faire, en la conduite de laquelle on ne decline jamais de la droite voye. Car en considerant cela, nous ne trouverons rien à reprendre en la vengeance publique, sinon que nous veuillons empescher la justice de Dieu, de punir les malefices. Or s’il ne nous est licite de luy imposer loy, pourquoy calomnions-nous les ministres d’icelle? Ils ne portent point le glaive sans cause, dit sainct Paul: car ils sont ministres de Dieu pour servir à son ire, et prendre vengeance de ceux qui font mal (Rom. 13:4). Parquoy si les Princes et autres superieurs cognoissent qu’il n’y a rien plus agreable à Dieu que leur obeissance, s’ils veulent plaire à Dieu en pieté, justice et integrité, qu’ils s’employent à la correction et punition des pervers. Certainement Moyse estoit esmeu de ceste affection, quand se voyant estre ordonné par la vertu du Seigneur à faire la delivrance de son peuple, il mit à mort l’Egyptien (Ex. 2:12; Act. 7:28). Derechef, quand il punit l’idolatrie du peuple par la mort de trois mille hommes (Ex. 32:27). David aussi estoit mené de tel zele, quand sur la fin de ses jours il commanda à son fils Solomon de tuer Joab et Semei (1 Rois 2:5). Dont aussi en parlant des vertus Royales, il met ceste-cy au nombre, de raser les meschans de la terre, afin que tous les iniques soyent exterminez de la ville de Dieu (Ps. 101:8). A cela aussi se rapporte la louange qui est donnée à Solomon, Tu as aymé justice, et as hay l’iniquité (Ps. 45:8). Comment l’esprit de Moyse, doux et bening, se vient-il à enflamber d’une telle cruauté, qu’ayant les mains sanglantes du sang de ses freres, il ne face fin de tuer, jusques à en avoir occy trois mille (Ex. 32:27). Comment David, homme de si grande mansuetude en sa vie, fait-il entre ses derniers soupirs un testament si inhumain, en ordonnant que son fils ne conduise point jusques au sepulchre la vieillesse de Joab et Semei en paix (1 Rois 2:5, 6, 8)? Mais certes l’un et l’autre, en executant la vengeance à eux commise de Dieu, ont par icelle cruauté (si ainsi elle doit estre nommée) sanctifié leurs mains, lesquelles ils eussent souillées en pardonnant. C’est abomination devant les Rois, dit Solomon, de faire iniquité: car un siege royal est confermé par justice (Prov. 16:12). Derechef, Le Roy qui sied au throne de jugement, jette l’œil sur tous les mauvais (Prov. 20:8): c’est assavoir, pour les punir. Item, Le Roy sage dissipe les meschans, et les tourne sur la roue (Prov. 20:26). Item, Qu’on separe l’escume de l’argent, et l’orfevre fera le vaisseau qu’il demande: qu’on oste l’homme pervers de devant la face du Roy, et son throne sera estably en justice (Prov. 25:4, 5). Item, Tant celuy qui justifie l’inique, que celuy qui condamne le juste, est abominable à Dieu (Prov. 17:15). Item, Celuy qui est rebelle attire la calamité sur soy: et le message de mort luy est envoyé (Prov. 17:11). Item, Les peuples et nations maudissent celuy qui dit à l’inique, Tu es juste (Prov. 24:24). Or si leur vraye justice est de persecuter les meschans à glaive desgainé, s’ils se veulent abstenir de toute severité, et conserver leurs mains nettes de sang, cependant que les glaives des meschans sont desgainez à faire meurtre et violences, ils se rendront coulpables de grande injustice: tant s’en faut qu’en ce faisant ils soyent louez de justice ou de bonté. Toutesfois j’enten avec cela, que trop grande et trop aspre rudesse n’y soit meslée, et que le siege d’un Juge ne soit pas un gibet desja dressé. Car je ne suis pas celuy qui veuille favoriser à quelque cruauté desordonnée, ou qui veuille dire qu’une bonne et juste sentence se puisse prononcer sans clemence: laquelle tousjours doit avoir lieu au conseil des Rois, et laquelle, comme dit Solomon, est la vraye conservation du throne royal (Prov. 20:28). Et pourtant il n’a pas esté mal dit anciennement de quelcun²⁵⁰, que c’estoit la principale vertu des Princes. Mais il faut qu’un Magistrat se donne garde de tous les deux: c’est assavoir que par severité desordonnée il ne navre plus qu’il ne medecine: ou que par folle et superstitieuse affectation de clemence, il ne soit cruel en son humanité, en abandonnant toutes choses par sa facilité, avec le grand detriment de plusieurs. Car ce qui s’ensuit n’a pas esté autre fois dit sans cause: c’est qu’il fait mauvais vivre sous un Prince, sous lequel rien ne soit permis: mais qu’il fait beaucoup pire sous celuy qui laisse toutes choses en abandon²⁵¹.

10. But here, it seems, arises an important and difficult question. If by the law of God all Christians are forbidden to kill,¹⁴³² and the prophet predicts respecting the Church, that “they shall not hurt nor destroy in all my holy mountain, saith the Lord,”¹⁴³³ how can it be compatible with piety for magistrates to shed blood? But if we understand, that in the infliction of punishments, the magistrate does not act at all from himself, but merely executes the judgments of God, we shall not be embarrassed with this scruple. The law of the Lord commands, “Thou shalt not kill;” but that homicide may not go unpunished, the legislator himself puts the sword into the hands of his ministers, to be used against all homicides.¹⁴³⁴ To hurt and to destroy are incompatible with the character of the godly; but to avenge the afflictions of the righteous at the command of God, is neither to hurt nor to destroy. Therefore it is easy to conclude that in this respect magistrates are not subject to the common law; by which, though the Lord binds the hands of men, he does not bind his own justice, which he exercises by the hands of magistrates. So, when a prince forbids all his subjects to strike or wound any one, he does not prohibit his officers from executing that justice which is particularly committed to them. I sincerely wish that this consideration were constantly in our recollection, that nothing is done here by the temerity of men, but every thing by the authority of God, who commands it, and under whose guidance we never err from the right way. For we can find no valid objection to the infliction of public vengeance, unless the justice of God be restrained from the punishment of crimes. But if it be unlawful for us to impose restraints upon him, why do we calumniate his ministers? Paul says of the magistrate, that “He beareth not the sword in vain; for he is the minister of God, a revenger to execute wrath upon him that doeth evil.”¹⁴³⁵ Therefore, if princes and other governors know that nothing will be more acceptable to God than their obedience, and if they desire to approve their piety, justice, and integrity before God, let them devote themselves to this duty. This 644motive influenced Moses, when, knowing himself to be destined to become the liberator of his people by the power of the Lord, “he slew the Egyptian;”¹⁴³⁶ and when he punished the idolatry of the people by the slaughter of three thousand men in one day.¹⁴³⁷ The same motive actuated David, when, at the close of his life, he commanded his son Solomon to put to death Joab and Shimei.¹⁴³⁸ Hence, also, it is enumerated among the virtues of a king, to “destroy all the wicked of the land, that he may cut off all wicked doers from the city of the Lord.”¹⁴³⁹ The same topic furnishes the eulogium given to Solomon: “Thou lovest righteousness, and hatest wickedness.”¹⁴⁴⁰ How did the meek and placid disposition of Moses burn with such cruelty, that, after having his hands imbrued in the blood of his brethren, he continued to go through the camp till three thousand were slain? How did David, who discovered such humanity all his lifetime, in his last moments bequeath such a cruel injunction to his son respecting Joab? “Let not his hoar head go down to the grave in peace;” and respecting Shimei: “His hoar head bring down to the grave with blood.” Both Moses and David, in executing the vengeance committed to them by God, by this severity sanctified their hands, which would have been defiled by lenity. Solomon says, “It is an abomination to kings to commit wickedness; for the throne is established by righteousness.”¹⁴⁴¹ Again: “A king that sitteth in the throne of judgment, scattereth away all evil with his eyes.”¹⁴⁴² Again: “A wise king scattereth the wicked, and bringeth the wheel over them.”¹⁴⁴³ Again: “Take away the dross from the silver, and there shall come forth a vessel for the finer. Take away the wicked from before the king, and his throne shall be established in righteousness.”¹⁴⁴⁴ Again: “He that justifieth the wicked, and he that condemneth the just, even they both are an abomination to the Lord.”¹⁴⁴⁵ Again: “An evil man seeketh only rebellion; therefore a cruel messenger shall be sent against him.”¹⁴⁴⁶ Again: “He that saith unto the wicked, Thou art righteous; him shall the people curse, nations shall abhor him.”¹⁴⁴⁷ Now, if it be true justice for them to pursue the wicked with a drawn sword, let them sheathe the sword, and keep their hands from shedding blood, while the swords of desperadoes are drenched in murders; and they will be so far from acquiring the praise of goodness and justice by this forbearance, that they will involve themselves in the deepest impiety. There ought not, however, to 645be any excessive or unreasonable severity, nor ought any cause to be given for considering the tribunal as a gibbet prepared for all who are accused. For I am not an advocate for unnecessary cruelty, nor can I conceive the possibility of an equitable sentence being pronounced without mercy; of which Solomon affirms, that “mercy and truth preserve the king; and his throne is upholden by mercy.”¹⁴⁴⁸ Yet it behoves the magistrate to be on his guard against both these errors; that he do not, by excessive severity, wound rather than heal; or, through a superstitious affectation of clemency, fall into a mistaken humanity, which is the worst kind of cruelty, by indulging a weak and ill-judged lenity, to the detriment of multitudes. For it is a remark not without foundation, that was anciently applied to the government of Nerva, that it is bad to live under a prince who permits nothing, but much worse to live under one who permits every thing.

10. Objections of Anabaptists to this view. These answered.

But here a difficult, and, as it seems, a perplexing question arises. If all Christians are forbidden to kill, and the prophet predicts concerning the holy mountain of the Lord, that is, the Church,¹ “They shall not hurt or destroy,” how can magistrates be at once pious and yet shedders of blood? But if we understand that the magistrate, in inflicting punishment, acts not of himself, but executes the very judgments of God, we shall be disencumbered of every doubt. The law of the Lord forbids to kill; but, that murder may not go unpunished, the Lawgiver himself puts the sword into the hands of his ministers, that they may employ it against all murderers. It belongs not to the pious to afflict and hurt; but to avenge the afflictions of the pious, at the command of God, is neither to afflict nor hurt.² I wish it could always be present to our mind, that nothing is done here by the rashness of man, but all in obedience to the authority of660God. When it is the guide, we never stray from the right path, unless, indeed, divine justice is to be placed under restraint, and not allowed to take punishment on crimes. But if we dare not give the law to it, why should we bring a charge against its ministers? “He beareth not the sword in vain,” says Paul, “for he is the minister of God, a revenger to execute wrath on him that doeth evil” (Rom. 13:4). Wherefore, if princes and other rulers know that nothing will be more acceptable to God than their obedience, let them give themselves to this service if they are desirous to improve their piety, justice, and integrity to God. This was the feeling of Moses¹ when, recognising himself as destined to deliver his people by the power of the Lord, he laid violent hands on the Egyptian, and afterwards took vengeance on the people for sacrilege, by slaying three thousand of them in one day. This was the feeling of David also, when, towards the end of his life, he ordered his son Solomon to put Joab and Shimei to death. Hence, also, in an enumeration of the virtues of a king, one is to cut off the wicked from the earth, and banish all workers of iniquity from the city of God. To the same effect is the praise which is bestowed on Solomon, “Thou lovest righteousness, and hatest wickedness.” How is it that the meek and gentle temper of Moses becomes so exasperated, that, besmeared and reeking with the blood of his brethren, he runs through the camp making new slaughter? How is it that David, who, during his whole life, showed so much mildness, almost at his last breath, leaves with his son the bloody testament, not to allow the grey hairs of Joab and Shimei to go to the grave in peace? Both, by their sternness, sanctified the hands which they would have polluted by showing mercy, inasmuch as they executed the vengeance committed to them by God. Solomon says,² “It is an abomination to kings to commit wickedness; for the throne is established by righteousness.” Again, “A king that sitteth in the throne of judgment, scattereth away all evil with his eyes.” Again, “A wise king scattereth the wicked, and bringeth the wheel over them.” Again, “Take away the dross from the silver, and there shall come forth a vessel for the finer. Take away the wicked men from before the king, and his throne shall be established in righteousness.” Again, “He that justifieth the wicked, and he that condemneth the just, even they both are an abomination to the Lord.” Again, “An evil man seeketh only rebellion, therefore an evil messenger shall be sent against him.” Again, “He that saith unto the wicked, Thou art righteous; him shall the people curse, nations shall abhor him.” Now, if it is true justice in them to pursue the guilty and impious with drawn sword, to sheath the sword, and keep their hands pure from blood, while nefarious men wade through murder and slaughter, so far from redounding to the praise of their goodness and justice, would be to incur the guilt of the greatest impiety; provided always they eschew reckless and cruel661asperity, and that tribunal which may be justly termed a rock on which the accused must founder. For I am not one of those who would either favour an unseasonable severity, or think that any tribunal could be accounted just that is not presided over by mercy, that best and surest counsellor of kings, and, as Solomon declares, “upholder of the throne” (Prov. 20:28). This, as was truly said by one of old, should be the primary endowment of princes. The magistrate must guard against both extremes; he must neither, by excessive severity, rather wound than cure, nor by a superstitious affectation of clemency, fall into the most cruel inhumanity, by giving way to soft and dissolute indulgence to the destruction of many. It was well said by one under the empire of Nerva, It is indeed a bad thing to live under a prince with whom nothing is lawful, but a much worse to live under one with whom all things are lawful.

10. Maar hier rijst, gelijk het schijnt, een zware en moeilijke vraag, namelijk deze: indien door Gods wet (Ex. 20:13; Deut.5:17; Matt. 5:21) alle Christenen verboden wordt te doden, en de profeet van de heilige berg Gods, dat is van de kerk, voorzegt (Jes. 11:9; 65:25) dat men in haar geen leed zal doen noch schade toebrengen, hoe kunnen de overheden dan tegelijk vroom zijn en bloedstortend? Maar indien we inzien, dat de overheid bij het straffen niets van zichzelf doet, maar de eigen oordelen Gods uitvoert, zullen wij door dit bezwaar niet gehinderd worden. De wet des Heren verbiedt te doden; maar opdat doodslagen niet ongestraft blijven, geeft de Wetgever zelf zijn dienaren het zwaard in handen, om het tegen alle doodslagers te gebruiken. Leed en schade te doen betaamt de vromen niet, maar dat is geen leed en schade doen, wanneer men, op des Heren bevel, de verdrukkingen der vromen wreekt. Och, dat dit ons altijd voor de geest stond, dat hierin niets geschiedt door de lichtvaardigheid van de mens, maar door het gezag van God, die het beveelt, onder welks leiding men nooit van de rechte weg afdwaalt. Of het moest zijn, dat Gods rechtvaardigheid gebreideld is, zodat Hij de misdaden niet zou kunnen straffen. En indien het niet geoorloofd is Hem de wet te stellen, waarom zullen wij dan zijn dienaren ten onrechte met schuld bezwaren ? Zij dragen het zwaard niet tevergeefs, zegt Paulus (Rom. 13:4) want ze zijn Gods dienaren tot straf, wrekers voor degenen, die kwaad doen. Indien dus de vorsten en de andere overheden weten, dat niets de Here welgevalliger is dan hun gehoorzaamheid, moeten zij zich op deze dienst toeleggen, wanneer ze hun vroomheid, rechtvaardigheid en eerlijkheid Gode willen bewijzen. Door deze gezindheid werd ongetwijfeld Mozes gedreven toen hij, inziende, dat hij door de kracht des Heren bestemd was tot verlosser van zijn volk, de Egyptenaar versloeg (Ex. 2:12) En verder toen hij, door op één dag drieduizend mannen te doden, de heiligschennis van het volk strafte (Ex. 32:17) Evenzo David, toen hij tegen het einde van zijn leven zijn zoon Salomo gebood Joab en Simeï te doden (1 Kon. 2:35) Daarom vermeldt hij ook onder de deugden van een koning deze (Ps. 101:8) "De goddelozen des lands te verdelgen, opdat alle werkers der ongerechtigheid uitgeroeid worden uit de stad Gods." Daarop heeft ook betrekking de lof, die aan Salomo toegekend wordt (Ps. 45:8) "Gij hebt gerechtigheid liefgehad en ongerechtigheid gehaat." Hoe ontvlamt dat zachte en vriendelijke gemoed van Mozes tot zulk een barsheid, dat hij, bespat en vochtig door het bloed zijner broederen, door de legerplaats loopt tot een nieuwe slachting? Hoe maakt David, die in zijn ganse leven een zo zachtmoedig man was, in zijn uiterste dat bloedige testament, dat zijn zoon de grijze haren van Joab en Simeï niet in vrede ten grave zou doen dalen? Maar beiden hebben zij, door de hun door God opgedragen wraak te oefenen, aldus te werk gaande hun handen geheiligd, die ze, wanneer ze zich van het straffen onthouden hadden, zouden hebben bezoedeld. "Het is der koningen gruwel," zegt Salomo (Spr. 16:12) "ongerechtigheid te doen; want door gerechtigheid wordt de troon bevestigd." Wederom (Spr. 20:8) "Een koning, die zit op de troon des gerichts, verstrooit alle kwaad met zijn ogen." Evenzo (Spr. 20:26) "Een wijs koning verstrooit de goddelozen, en hij brengt het rad over hen." Evenzo (Spr. 25:4,5) "Doe het schuim van het zilver weg, en er zal een vat voor de smelter uitkomen; doe de goddeloze weg van het aangezicht des konings, en zijn troon zal in gerechtigheid bevestigd worden." Evenzo (Spr. 17:15) "Wie de goddeloze rechtvaardigt, en wie de rechtvaardige verdoemt, zijn de Here een gruwel, ja, die beiden." Evenzo (Spr. 17:11) "De wederspannige zoekt zich het kwaad, en een wrede bode wordt tot hem gezonden." Evenzo (Spr. 24:24) "Die tot de goddeloze zegt: gij zijt rechtvaardig, die zullen de volken en de natiën vervloeken." Nu, indien dit hun ware gerechtigheid is, de schuldigen en goddelozen met getrokken zwaard te vervolgen, dan zullen zij zich aan de grootste goddeloosheid schuldig maken, wanneer zij het zwaard in de schede steken en hun handen rein houden van bloed, terwijl de boze mensen intussen misdadig woeden met moord en doodslag; zover is het er vandaan, dat ze daardoor de lof van goedheid en rechtvaardigheid zouden verkrijgen. Alleen: weg met barse en wrede ruwheid en met die rechtbank, die terecht een klip der aangeklaagden genoemd wordt¹. Want ik ben niet zo, dat ik norse wreedheid zou willen steunen, of zou menen, dat er een billijk oordeel kan uitgesproken worden, indien niet steeds mede zitting heeft die allerbeste raadgeefster der koningen en, gelijk Salomo zegt (Spr. 20:28) de allerzekerste bewaarster van de koninklijke troon, namelijk de zachtzinnigheid, die oudtijds naar waarheid door iemand de voornaamste gave der vorsten genoemd is. Op deze twee dingen echter moet een overheidspersoon letten, dat hij niet door al te grote² strengheid meer wondt dan geneest, of door een superstitieus jagen naar zachtzinnigheid komt tot een zeer wrede menslievendheid, namelijk wanneer hij opgaat in een zachte en slappe toegeeflijkheid tot veler verderf. Want dit is ook eens niet zonder oorzaak onder de regering van Nerva gezegd, dat het wel kwaad is te leven onder een vorst, onder wie niets geoorloofd is, maar nog veel erger onder een vorst, onder wie alles geoorloofd is.

10. Die obrigkeitliche Gewaltübung verträgt sich mit der Frömmigkeit

Aber hier entsteht, wie es scheint, eine schwierige und umständliche Frage: wenn im Gesetze Gottes allen Christen verboten wird zu töten (Ex. 20,13; Deut. 5,17; Matth. 5,21) und wenn der Prophet von dem heiligen Berge Gottes, das heißt von der Kirche, weissagt, da werde man keinem mehr Leid noch Schaden tun (Jes. 11,9; 65,25) – wie kann dann die Obrigkeit zugleich fromm sein und Blut vergießen?

Aber wenn wir begreifen, daß die Obrigkeit bei der Ausübung der Strafe nichts von sich selbst aus tut, sondern vielmehr Gottes eigenste Urteile vollstreckt, dann wird uns dies Bedenken keinerlei Hinderung bereiten. Das Gesetz des Herrn verbietet das Töten; aber damit der Mord nicht ungestraft bleibt, so gibt der Gesetzgeber selbst seinen Dienern das Schwert in die Hand, damit sie es gegen alle Mörder brauchen! Leid und Schaden zu tun ziemt den Frommen nicht, aber das heißt nicht Schaden noch Leid tun, wenn man die Bedrängnis der Frommen auf des Herrn Befehl rächt. Ach, wenn es uns doch immerfort vor der Seele stehen wollte, daß hier nichts aus der unbesonnenen Vermessenheit des Menschen, sondern alles aus der Autorität Gottes heraus geschieht, der dabei befiehlt; wenn diese Autorität dem Menschen vorangeht, dann kann er nie und nimmer vom rechten Wege abweichen. Sonst müßte schon der göttlichen Gerechtigkeit ein Zügel angelegt sein, daß sie für die Verbrechen keine Strafe üben könnte. Wenn es aber nicht erlaubt ist, ihr ein Gesetz aufzuerlegen, warum sollen wir dann ihre Diener mit falscher Anklage beschweren? „Sie tragen das Schwert nicht umsonst; denn sie sind Gottes Diener, Rächer zur Strafe über die, die da Böses tun“, sagt Paulus (Röm. 13,4; Luthertext Einzahl). Wenn also die Fürsten und andere Obere wissen, daß dem Herrn nichts wohlgefälliger sein wird als ihr Gehorsam, so sollen sie sich diesem Dienste hingeben, wofern sie danach trachten, Gott ihre Frömmigkeit, Gerechtigkeit und Lauterkeit zu beweisen.

Dies war sicherlich das Empfinden, das den Mose beseelte als er in dem Bewußtsein, daß er durch die Kraft des Herrn zum Befreier seines Volkes bestimmt war, an den Ägypter Hand anlegte (Ex. 2,12; Apg. 7,24). Und das gleiche Empfinden beseelte ihn dann auch, als er, indem er an einem einzigen Tage dreitausend Mann erwürgen ließ, den Frevel des Volkes bestrafte (Ex. 32,27f.). Nicht anders war es auch mit David, als er gegen Ende seines Lebens seinem Sohne Salomo gebot, Joab und Simei zu Tode zu bringen (1. Kön. 2,5f.8f.). Daher erwähnt er unter den königlichen Tugenden auch die, daß er alle Gottlosen im Lande vertilge, damit alle Übeltäter ausgerottet würden aus der Stadt Gottes (Ps. 101,8). Dahin gehört auch das Lob, das dem Salomo gezollt wird. „Du liebest Gerechtigkeit und hassest gottlos Wesen“ (Ps. 45,8).

Wie kommt es denn, daß das milde, freundliche Wesen des Mose zu solcher unwirschen Art entflammt wird, daß er, vom Blute seiner Brüder bespritzt und triefend, durch das Lager rennt zu neuem Schlagen? Wie kommt es, daß David, der sein Leben lang ein Mann von solcher Milde war, in seinen letzten Zügen jenes blutige Testament machte, nach dem sein Sohn die grauen Haare des Joab und des Simei nicht im Frieden in die Grube fahren lassen sollte? Aber sie haben beide ihre Hände, die sie durch Schonung (der Übeltäter) besudelt hätten, durch solches Wüten geheiligt, indem sie die Rache übten, die ihnen von Gott aufgetragen 1042 war! „Den Königen“, sagt Salomo, „ist Unrecht tun ein Greuel; denn durch Gerechtigkeit wird der Thron befestigt“ (Spr. 16,12). Und wiederum: „Ein König, der auf dem Stuhl sitzt, zu richten, zerstreut das Arge mit seinen Augen“ (Spr. 20,8). Oder ebenso: „Ein weiser König zerstreut die Gottlosen und bringt das Rad über sie“ (Spr. 20,26). Oder: „Man tue den Schaum vom Silber, und wird dem Töpfer ein Gefäß daraus kommen; man tue den Gottlosen hinweg vor dem König, so wird sein Thron mit Gerechtigkeit befestigt“ (Spr. 25,4f.; nicht ganz Luthertext). Oder: „Wer den Gottlosen gerecht spricht und den Gerechten verdammt, die sind beide dem Herrn ein Greuel“ (Spr. 17,15). Oder: „Der Widerspenstige sucht sich das Böse, aber es wird ein schrecklicher Bote über ihn kommen“ (Spr. 17,11; nicht Luthertext). Oder endlich: „Wer zum Gottlosen spricht: du bist gerecht, dem fluchen die Völker und Nationen“ (Spr. 24,24; nicht Luthertext). Wenn es nun ihre wahre Gerechtigkeit ist, die Schuldigen und Gottlosen mit gezücktem Schwerte zu verfolgen, und wenn sie dann doch das Schwert in die Scheide stecken und ihre Hände vom Blute rein halten, während unterdessen verlorene Leute ruchlos mit Mord und Gemetzel wüten, so machen sie sich der äußersten Unfrömmigkeit schuldig, geschweige denn, daß sie dafür das Lob der Güte und Gerechtigkeit ernteten!

Fort jedoch mit der schroffen, wütigen Härte, fort mit jenem Richterstuhl, der mit Recht eine Klippe für den Angeklagten heißen könnte – ich erinnere an den Richterstuhl des Cassius! Denn ich bin nicht der, der einer unangebrachten Härte das Wort reden wollte, bin auch nicht der Meinung, daß ein billiges Urteil gesprochen werden kann, wenn nicht stets jene beste und sicherste Ratgeberin der Könige den Beisitz hat, jene Erhalterin des königlichen Thrones, wie Salomo sagt: die Milde (vgl. Spr. 20,28)! Vorzeiten hat mit Recht jemand (Seneca) gesagt, daß sie die erste Gabe der Fürsten sei.

Auf diese beiden Dinge aber muß die Obrigkeit sehen: einmal darauf, daß sie nicht in gar zu großer Strenge mehr verwundet als heilt, zum andern aber auch darauf, daß sie nicht durch ein abergläubisches Haschen nach Milde auf eine höchst grausame „Menschlichkeit“ verfällt, wenn sie nämlich zu vieler Menschen Schaden in einer weichlichen, haltlosen Nachsicht zergeht. Es war nämlich auch der Spruch nicht ohne Grund, den einst einer unter der Herrschaft des Nerva tat: es sei zwar übel, unter einem Fürsten zu leben, unter dem nichts erlaubt sei, noch viel übler aber unter einem, unter dem alles erlaubt sei!

10. ’n Weerlegging van die Doperse opvatting dat die owerheid nie die swaardmag besit nie

Maar hier ontstaan oënskynlik ’n swaar en moeilike vraagstuk: as alle 1834 Christene volgens die wet van God verbied word om iemand dood te maak,⁶¹ en die profeet ook van die heilige berg van God, dit is die kerk, verkondig dat hulle niemand daarin mag verdruk of skade mag aandoen nie,⁶² hoe kan owerstes tegelyk godvrugtige mense en bloedvergieters wees?⁶³ Maar as ons begryp dat ’n owerheid in die uitvoering van strawwe nie uit homself iets doen nie, maar dat hy juis die oordele van God tot uitvoer bring, sal hierdie probleem nie vir ons ’n struikelblok wees nie. Die wet van die Here verbied ons om iemand dood te maak, maar om te voorkom dat moord ongestraf gelaat word, gee Hy as Wetgewer self die swaard in die hand van sy dienaars om dit teen alle moordenaars te ontbloot. Om mense te onderdruk en skade aan te doen is nie ’n kenmerk van godvrugtige mense nie, maar om die onderdrukking van godvrugtiges volgens die gebod van die Here te straf beteken nie om skade aan te doen en te verdruk nie. Het ons tog maar ons gedagtes altyd hiermee besig gehou dat dit alles gebeur, nie vanweë die onbesonnenheid van die mens nie, maar op gesag van God wat die mens beveel om alles te doen. En as God ons daarin voorgaan, dwaal ons nooit van die regte pad af weg nie.

Behalwe miskien as iemand sou beweer dat God se geregtigheid hierdeur aan bande gelê word sodat dit nie Hy is wat misdadigers straf nie. Maar as dit ons nie geoorloof is om vir Hom ’n wet neer te lê nie, waarom sou ons dan sy dienaars met laster dreig? Paulus sê dat hulle die swaard nie verniet dra nie want hulle is God se dienaars en wrekers van sy toorn teen die wat kwaad doen.⁶⁴ As vorste en owerhede dus weet dat niks vir die Here aangenamer as hulle gehoorsaamheid is nie, moet hulle hulle vir hierdie diens inspan as hulle hulle weliswaar beywer om hulle godsvrug, regverdigheid en onkreukbaarheid vir God te bewys. Moses is natuurlik deur hierdie gesindheid aangedryf toe hy agtergekom het dat hy deur die krag van die Here as verlosser vir sy volk bestem is en hy die Egiptenaar doodgeslaan het.⁶⁵ Daarna het hy op een dag drieduisend mense doodgemaak en hom op die heiligskennis teen sy volk gewreek.⁶⁶ Dawid het ook so opgetree toe hy aan die einde van sy lewe sy seun Salomo beveel het om Joab en Simeï dood te maak.⁶⁷ Daarom noem hy dit ook onder die deugde van ’n koning om goddelose mense van die aarde af uit te roei sodat al die bewerkers van ongeregtigheid uit die stad van God uitgedryf kan word.⁶⁸ Die lof wat aan Salomo toegeskryf 1835 word, het dieselfde strekking: “Jy het geregtigheid lief gehad en onreg gehaat”.⁶⁹ Hoe ontbrand die saggeaarde rustige geaardheid van Moses tot so ’n groot woede dat hy, toe hy reeds met die bloed van sy broers besprinkel en deurdrenk was, deur die kamp kon storm om nog bloed te vergiet?⁷⁰ Hoe kon Dawid, ’n man wat sy hele lewe so vriendelik was, in sy laaste asemteue so ’n bloedige testament maak, naamlik dat sy seun die grys hare van Joab en Simeï nie na hulle graf moes dra nie?⁷¹ So het hy inderdaad albei sy hande, wat hy sou verontreinig het deur hulle lewens te spaar, geheilig deur teen hulle in woede uit te bars toe hy die wraak wat deur God aan hom opgedra is, ten uitvoer gebring het. Salomo sê: “Dit is ’n gruwel onder konings om onreg te pleeg want ’n troon is op geregtigheid gevestig”.⁷² Dan weer: “’n Koning wat op die troon van geregtigheid sit, strooi sy oë oor al die kwaad uit”.⁷³ Net so: “’n Wyse koning verstrooi die goddelose en laat die wiel oor hulle draai”.⁷⁴ Net so: “Neem die skuim uit die silwer weg en daar sal ’n vat vir die smelter te voorskyn tree; verwyder die goddelose voor die gesig van die koning, en sy troon sal op geregtigheid bevestig word”.⁷⁵ Net so: “Hy wat die goddelose regverdig verklaar en die regverdige verdoem, hulle altwee is vir die Here ’n gruwel”.⁷⁶ Net so: “’n Weerspannige mens soek die kwaad, en ’n wrede boodskapper word teen hom gestuur”.⁷⁷ Net so: “Wie vir die goddelose sê: ‘Jy is regverdig’, hom sal volke en nasies vervloek”.⁷⁸

As dit dan hulle ware geregtigheid is om skuldiges en booswigte met getrekte swaarde te vervolg, sal hulle hulle aan die hoogste pligsversuim skuldig maak as hulle hulle swaarde in die skede steek en hulle hande rein van bloed hou terwyl misdadigers intussen goddeloos met moord en doodslag wegkom. Verre sy dit daarvan dat hulle dan lof vir hulle goedheid en regverdigheid sou behaal!

Weg egter met ’n kortgebonde wrede strengheid wat tereg die rots van misdadigers⁷⁹ genoem word. Ek is trouens nie ’n soort mens wat onpaslike wreedheid voorstaan nie, of een wat meen dat ’n billike oordeel uitgespreek kan word sonder dat sagmoedigheid wat die beste en sekerste raadgewer van konings is, en soos Salomo sê, die bewaarder 1836 van ’n koning se troon is,⁸⁰ daarmee gepaard gaan nie. Vroeër het iemand ook met waarheid gesê dat sagmoedigheid die vernaamste gawe van vorste is.⁸¹ Intussen moet die owerheid egter toesien dat hy nie òf deur uitermatige strengheid mense krenk eerder as genees nie; òf met bygelowige vertoon van sagmoedigheid in die wreedste vorm van onmenslikheid verval as hy in ’n sagte en overskillige genadigheid tot verderf van baie mense opgaan nie. Tydens die regering van Nerva is daar trouens om ’n goeie rede gesê dat dit wel ’n euwel is om onder ’n vors te leef onder wie niks geoorloof is nie, maar dat dit baie slegter is om onder een te leef onder wie alles geoorloof is.⁸²

10. Но здесь встаёт важный и трудный вопрос: разве христианам не запрещено убивать? Коль скоро Бог своим Законом запрещает убийство (Исх 20:23; Втор 5:17; Мф 5:21) и пророк предрекает о Церкви Божьей, что в ней никто никому не будет причинять зла и вреда (Ис 11:9; 65:2), могут ли правители проливать человеческую кровь, не попирая благочестия? Но, с другой стороны, если мы вспомним, что должностные лица налагают кару не от себя, а лишь исполняют приговоры самого Бога, нас не станет мучить сомнение. Верно, что Закон Божий запрещает убивать. Но верно и то, что Верховный Законодатель не желает оставлять убийства безнаказанными и потому влагает меч в руки своих служителей, дабы те обращали его против убийц. И это не должно ни огорчать, ни смущать верующих, как не должно смущать их отмщение нанесённых добрым людям обид, совершаемое по велению Бога.

Отсюда нетрудно заключить, что в данном случае начальствующие не подчинены общему закону. Этим Законом Господь связывает руки верующим, но не Cвоё собственное правосудие, осуществляемое руками начальствующих. Точно так же государь может запретить своим подданным ходить с палкой и наносить друг другу раны, однако он не препятствует должностным лицам совершать правосудие, особо возложив на них такую обязанность. Я хотел бы, чтобы мы всегда помнили: в данном случае начальствующие действуют не по собственной дерзости, а по велению Бога, и в этом следовании воле Божьей не отклоняются от правого пути. Помня об этом, мы не найдём ничего предосудительного в публичном отмщении, если только не захотим воспрепятствовать божественному правосудию, карающему преступления. Но коль скоро нам не позволено навязывать закон Богу, для чего мы клевещем на его служителей? Ибо начальник, по слову св. Павла, «не напрасно носит меч: он Божий слуга, отмститель в наказание делающему злое» (Рим 13:4). Поэтому если государи и прочие начальствующие знают, что нет ничего более угодного Богу, чем повиновение, и если они хотят угодить Ему в благочестии, праведности и честности, то пусть приложат все силы к исправлению и наказанию преступников.

Несомненно, это же самое стремление воодушевляло Моисея, когда он узнал, что силой Божьей призван освободить свой народ, и убил египтянина (Исх 2:12; Деян 7:28). И когда он покарал идолопоклонство народа смертью трёх тысяч человек (Исх 32:27-28). Та же ревность побудила Давида перед смертью приказать сыну Соломону, чтобы тот убил Иоава и Семея (3 Цар 2:5-6; 8-9). По той же причине Давид относит к числу царских добродетелей истребление всех нечестивцев с лица земли, дабы искоренить из града Господня всех делающих беззаконие (Пс 100/101:8). И за это же воздаётся хвала Соломону: «Ты возлюбил правду, и возненавидел беззаконие» (Пс 44/45:8).

Как мог Моисей, кроткий и беззлобный, воспламениться такой жестокостью, что обагрил руки кровью братьев и не переставал убивать, пока не умертвил три тысячи человек? Как мог Давид, в жизни столь кроткий, на пороге смерти оставить сыну бесчеловечное завещание - не дать Иоаву и Семею умереть от старости? Но и Моисей, и Давид, осуществляя возложенное на них Богом мщение, несомненно освятили свои руки этой жестокостью (если это можно так назвать), а прощением запятнали бы их. Соломон говорит: «Мерзость для царей - дело беззаконное, потому что правдою утверждается престол» (Прит 16:12). И далыше: «Царь, сидящий на престоле суда, разгоняет очами своими всё злое» (Прит 20:8), то есть карает всех творящих зло. И ещё: «Мудрый царь вывеет нечестивых, и обратит на них колесо» (Прит 20:26). А также: «Отдели примесь от серебра, и выйдет у серебреника сосуд: удали неправедного от царя, и престол его утвердится правдою» (Прит 25:4-5). И ещё: «Оправдывающий нечестивого и обвиняющий праведного - оба мерзость пред Господом» (Прит 17:15). Ещё: «Возмутитель ищет только зла; поэтому жестокий ангел будет послан против него» (Прит 17:11). Далее: «Кто говорит виновному "ты прав", того будут проклинать народы» (Прит 24:24). Итак, истинная праведность царей в том, чтобы с обнажённым мечом преследовать творящих зло. Если же начальствующие предпочитают воздерживаться от всякой строгости и беречь свои руки чистыми от крови, а в это время нечестивые творят убийства и насилия, то эти начальствующие будут виновны в тяжком беззаконии, а вовсе не заслужат похвалы мнимой праведностью и добротой.

Однако нужно остерегаться, как бы здесь не утвердилась жестокая и поспешная суровость и кресло судьи уже не сделалось бы готовой виселицей для подсудимого. Ибо я вовсе не сторонник безудержной жестокости и не считаю, что справедливый приговор следует выносить безо всякого сострадания. Милосердию всегда должно быть место в совете правителей: именно оно, по словам Соломона, охраняет и поддерживает царский престол (Прит 20:28). Не зря ещё в древности было сказано, что милосердие - главная добродетель правителей (Сенека. О милосердии, I, 3, 3). Но правительство должно избегать обеих крайностей, дабы, с одной стороны, чрезмерной суровостью не принести больше вреда, чем пользы, а с другой - не быть жестоким в самой человечности, проявляя неразумное и суеверное милосердие и выпуская из рук бразды правления на беду многим. Ибо не без основания было некогда сказано: плохо жить под властью правителя, при котором всё запрещено, однако много хуже жить под властью того, кто выпускает всё из рук.

11. Quando vero Regibus populisque ad exercendam huiusmodi publicam vindictam arma capere interdum necesse est: ex hac ratione simul aestimare licet, legitima esse quae sic suscipiuntur bella. Nam si tradita illis est potestas qua ditionis^h suae quietem tueantur, qua inquietorum hominum seditiosos motus comprimant, qua vi oppressis opitulentur, qua in maleficia animadvertant: an maiore opportunitate proferre eam possint, quam ad compescendum eius furorem, a quo et privatim 484 singulorum otium, et communis omnium tranquillitas perturbatur? qui seditiose tumultuatur, a quo violentae oppressiones et indigna maleficia perpetrantur? Si legum custodes esse ipsos, et assertores convenit, omnium conatus pariter evertant oportet, quorum scelere legum disciplina corrumpitur. Imo si iure eos latrones plectunt, quorum iniuriae in paucos tantum progressae fuerint: an totam latrociniis regionem impune affligi vastarique sinent? Siquidem nihil interest, rexne sit, an infima de plebe, qui in alienam regionem, in quam iuris nihil habet, irruit, eamque hostiliter vexat: omnes aeque pro latronibus habendi sunt et puniendi. || Hoc ergo et naturalis aequitas et officii ratio dictat, armatos esse principes non tantum ad privata maleficia^a iudiciariis poenis coercenda, sed ad ditiones quoque fidei suae commissas bello defendendas, siquando hostiliter impetantur. Et eiusmodi bella Spiritus sanctus multis Scripturae testimoniis legitima esse declarat.

11. Or pourtant qu’il est quelque fois necessaire aux Rois et aux peuples d’entreprendre guerre pour exercer icelle vengeance, nous pouvons de ceste raison pareillement estimer que les guerres tendantes à ceste fin, sont legitimes. Car si la puissance leur est baillée pour conserver la tranquillité de leur pays et territoire, pour reprimer les seditions des hommes noiseux et ennemis de paix, pour secourir ceux qui souffrent violence, pour chastier les malefices, la pourroyent-ils employer à meilleure occasion, qu’à rompre et abbattre les efforts de ceux par lesquels tant le repos d’un chacun particulierement, que la commune tranquillité de tous est troublée, et lesquels seditieusement font esmeutes, violences, oppressions, et autres malefices? S’ils doyvent estre gardes et defenseurs des loix, il appartient qu’ils rompent les efforts de tous ceux par l’injustice desquels la discipline des loix est corrompue. Et mesme s’ils punissent à bon droict les brigans lesquels n’auront fait tort qu’à peu de personnes, doyvent-ils laisser la religion estre vexée par briganderies, sans y mettre la main? Car il ne peut chaloir si celuy qui se jette sur le territoire d’autruy, auquel il n’a nul droit pour y faire pillages et meurtres, soit Roy ou homme de bas estat. Toutes telles manieres de gens doyvent estre reputez comme brigans, et punis pour tels. La nature mesme nous enseigne cela, que le devoir des Princes est d’user du glaive, non seulement pour corriger les fautes des personnes privées, mais aussi pour la defense des pays à eux commis, si on y fait quelque aggression. Pareillement le sainct Esprit nous declaire en l’Escriture, que telles guerres sont legitimes.

11. Now, as it is sometimes necessary for kings and nations to take up arms for the infliction of such public vengeance, the same reason will lead us to infer the lawfulness of wars which are undertaken for this end. For if they have been intrusted with power to preserve the tranquillity of their own territories, to suppress the seditious tumults of disturbers, to succour the victims of oppression, and to punish crimes,—can they exert this power for a better purpose, than to repel the violence of him who disturbs both the private repose of individuals and the general tranquillity of the nation; who excites insurrections, and perpetrates acts of oppression, cruelty, and every species of crime? If they ought to be the guardians and defenders of the laws, it is incumbent upon them to defeat the efforts of all by whose injustice the discipline of the laws is corrupted. And if they justly punish those robbers, whose injuries have only extended to a few persons, shall they suffer a whole district to be plundered and devastated with impunity? For there is no difference, whether he, who in a hostile manner invades, disturbs, and plunders the territory of another to which he has no right, be a king, or one of the meanest of mankind: all persons of this description are equally to be considered as robbers, and ought to be punished as such. It is the dictate both of natural equity, and of the nature of the office, therefore, that princes are armed, not only to restrain the crimes of private individuals by judicial punishments, but also to defend the territories committed to their charge by going to war against any hostile aggression; and the Holy Spirit, in many passages of Scripture, declares such wars to be lawful.

11. Lawfulness of War.

As it is sometimes necessary for kings and states to take up arms in order to execute public vengeance, the reason assigned furnishes us with the means of estimating how far the wars which are thus undertaken are lawful. For if power has been given them to maintain the tranquillity of their subjects, repress the seditious movements of the turbulent, assist those who are violently oppressed, and animadvert on crimes, can they use it more opportunely than in repressing the fury of him who disturbs both the ease of individuals and the common tranquillity of all; who excites seditious tumult, and perpetrates acts of violent oppression and gross wrongs? If it becomes them to be the guardians and maintainers of the laws, they must repress the attempts of all alike by whose criminal conduct the discipline of the laws is impaired. Nay, if they justly punish those robbers whose injuries have been afflicted only on a few, will they allow the whole country to be robbed and devastated with impunity? Since it makes no difference whether it is by a king or by the lowest of the people that a hostile and devastating inroad is made into a district over which they have no authority, all alike are to be regarded and punished as robbers. Natural equity and duty, therefore, demand that princes be armed not only to repress private crimes by judicial inflictions, but to defend the subjects committed to their guardianship whenever they are hostilely assailed.Such even the Holy Spirit, in many passages of Scripture, declares to be lawful.

11. En aangezien het voor de koningen en de volken tot het oefenen van

11. Vom Recht der Obrigkeit zur Kriegführung

Da es nun die Könige und Völker zuweilen nötig haben, zur Vollstreckung solcher öffentlichen Strafe zu den Waffen zu greifen, so läßt sich aus dieser Überlegung zugleich das Urteil entnehmen, daß dergestalt unternommene Kriege rechtmäßig sind. Denn wenn ihnen die Macht übertragen ist, um damit die Ruhe des unter ihrer Botmäßigkeit stehenden Gebiets zu schützen, die aufrührerischen Bewegungen unruhiger Leute zu unterdrücken, den Bedrängten mit Gewalt zu Hilfe zu kommen und die Freveltaten zu ahnden – können sie diese Macht dann mit größerem Nutzen in Wirksamkeit setzen als zur Dämpfung der Wut dessen, der nicht nur die Ruhe des einzelnen Menschen insonderheit, sondern den gemeinsamen Frieden aller stört, der aufrührerisch wühlt und von dem gewaltsame Bedrückungen und unwürdige Freveltaten ausgehen? Wenn sie die Hüter und Wahrer der Gesetze sein sollen, so müssen sie gleichermaßen die Anschläge aller zunichte machen, durch deren Mutwillen die Ordnung der Gesetze zerstört wird. Ja, wenn sie mit Recht solche Räuber strafen, deren ungerechtes Tun bloß wenige betroffen hat – sollen sie es dann zulassen, daß das ganze Land ungestraft durch Räubereien in Not gebracht und verwüstet wird? Denn es macht nichts aus, ob es ein König ist oder einer aus dem 1043 niedrigsten Volke, der in ein fremdes Land, auf das er kein Anrecht hat, einbricht und es feindselig quält – sie müssen alle gleicherweise für Räuber gehalten und als solche bestraft werden. Die natürliche Billigkeit und der Sinn des Amtes gebietet es also, daß die Fürsten nicht nur dazu bewaffnet sind, um die Missetaten von Einzelmenschen mit richterlichen Strafen im Zwang zu halten, sondern auch, um die Herrschaftsgebiete, die ihrer Obhut anvertraut sind, im Wege des Krieges zu verteidigen, wenn sie feindselig angetastet werden. Und der Heilige Geist gibt durch viele Zeugnisse der Schrift zu erkennen, daß derartige Kriege rechtmäßig sind.

11. Die owerheid het ook die plig om onder bepaalde omstandighede oorlog te voer

Omdat konings en volke soms die wapens moet opneem om sulke openbare wraak te neem, kan uit die voorgaande redenasie afgelei word dat oorloë wat so gevoer word, wettig is.⁸³ Die mag is immers aan hulle gegee om die rustigheid van hulle regering te verdedig, die oproerigheid van rustelose mense te onderdruk, diegene wat met geweld onderdruk is, te help, en bose dade te straf. Kan ’n gepaster geleentheid hom dan voordoen (om hierdie mag uit te oefen) as om die waansin van iemand te bedwing deur wie sowel die rus van elkeen afsonderlik, as die rustigheid van die hele gemeenskap versteur word? Van iemand wat oproerig raas en deur wie gewelddadige onderdrukking en skandelike wandade gepleeg word? As owerhede dan die bewaarders en beskermers van die wette behoort te wees, moet hulle net so die waaghalsige streke van al die mense vernietig deur wie se misdadigheid die dissipline van die wette bederf word. Ja, as hulle rowers met reg kan straf deur wie se onregmatige optrede slegs ’n paar mense geraak word, moet hulle dan toelaat dat ’n hele landstreek deur rooftogte geteister en geplunder word sonder om dit te straf? Dit is van geen belang òf dit ’n koning òf iemand uit die laagste stand van ’n volk is wat sonder enige reg daartoe ’n ander se land inval en dit vyandig plunder nie. Hulle moet almal eweveel as rowers beskou en gestraf word. 1837 Natuurlike billikheid en die basis van hulle amp sê dus aan ons voor dat vorste gewapend moet wees om nie alleen persoonlike misdade met geregtelike strawwe te bedwing nie, maar ook om landstreke wat aanhulle toevertrou is, met oorlog te verdedig wanneer dit vyandig aangeval word. En die Heilige Gees verklaar met baie Skrifgetuienisse dat sulke oorloë wettig is.⁸⁴

11. Для осуществления отмщения правители и народы время от времени вынуждены вести войны. Отсюда мы заключаем, что войны, которые ведутся с этой целью, законны. Ибо власть дана государям для того, чтобы охранять спокойствие во вверенных им пределах, подавлять мятежи бунтовщиков, помогать притесняемым и карать творящих зло. Так могут ли они найти ей лучшее применение, чем противостоять возмутителям спокойствия всего общества и каждого человека в отдельности, зачинщикам мятежей, насильникам, притеснителям и прочим творящим зло? Коль скоро государи призваны быть стражами и защитниками законов, они должны разбивать усилия всех тех, чьё беззаконие разрушает законный порядок. Но если они по праву карают разбойников, совершивших преступления против немногих лиц, то разве могут они допустить, чтобы целые области опустошались безнаказанным разбоем? И неважно, кто именно - монарх или простолюдин - неправомочно посягает на чужую территорию, чтобы совершать на ней грабежи и убийства. Все люди такого сорта должны считаться разбойниками и караться как разбойники. Сама природа указывает нам, что долг государя - прибегать к мечу не только для наказания преступлений частных лиц, но и для защиты вверенной ему страны от агрессора. И Св. Дух тоже свидетельствует в Писании о том, что такие войны являются законными.

12. Quod si mihi obiicitur, in Novo testamento nullum extare vel testimonium vel exemplum quod doceat bellum rem esse licitam Christianis¹: primum respondeo, rationem gerendi belli, quae olim fuit, hodie quoque permanere: neque esse ex adverso causam quae magistratus a suorum subditorum defensione arceat. Deinde, non esse quaerendam in Apostolicis literis expressam istarum rerum enarrationem: ubi non politiam formare, sed spirituale Christi regnum instituere propositum est^b. Postremo illic quoque obiter indicari, Christum suo adventu nihil hac in parte mutasse. Nam si Christiana disciplina (ut Augustini verbis loquar) omnia bella damnaret, hoc potius militibus consilium salutis petentibus diceretur, ut arma abiicerent seque militia penitus subducerent. Dictum est autem eis, Neminem concusseritis, nemini iniuriam feceritis, sufficiat vobis stipendium vestrum [Luc. 3. c. 14]. Quibus proprium stipendium sufficere debere praecepit, militare utique non prohibuit [Aug. epist. 5. ad Marcelli.]². || Verum magistratuum omnium fuerit summopere hic cavere, ne cupiditatibus suis vel tantillum obsequantur: quin magis, sive expetendae sunt poenae, non praecipiti iracundia ferantur, non rapiantur odio, non implacabili austeritate ardeant, miserentur etiam communem in eo naturam (ut Augustinus loquitur) in quo puniunt proprium delictum 485 ¹. Sive arma in hostem, hoc est armatum latronem, induenda sunt, non ex facili occasionem captent: imo nec oblatam accipiant, nisi summa necessitate adacti. Nam si multo plus nobis praestandum est quam exegerit Ethnicus ille, qui bellum videri voluit pacem quaesitam [Cic. in Off.^a]²: omnia prius certe tentanda sunt quam armis decernendum. In utroque demum genere, nullo privato affectu patiantur se corripi, sed publico duntaxat sensu ducantur. Alioqui potestate sua pessime abutuntur: quae non in suum illis commodum, sed aliorum bonum ac ministerium data est. Ex eodem praeterea belligerandi iure pendet et praesidiorum, et foederum, et civilium aliarum munitionum ratio. Praesidia autem voco, quae ad tuendos regionis fines per civitates disponuntur: foedera, quae a finitimis principibus in hanc legem feriuntur^b, ut siquid turbarum in agris suis inciderit, mutuam sibi opem ferant, et vires in commune conferant ad opprimendos humani generis communes hostes: civiles munitiones, quarum in arte militari usus est.

12. Si quelcun objecte qu’il n’y a nul tesmoignage ny exemple au nouveau Testament, pour prouver qu’il soit licite aux Chrestiens de faire guerre: premierement, je respon que la mesme raison qui estoit anciennement, dure encore aujourdhuy: et qu’il n’y a aucontraire nulle cause qui empesche les Princes de maintenir leurs sujets. Secondement, je dy qu’il ne faut point chercher declaration de cela en la doctrine des Apostres, veu que leur intention a esté d’enseigner quel est le regne spirituel de Christ, non point d’ordonner les polices terriennes. Finalement, je respon que nous pouvons bien recueillir du nouveau Testament, que Jesus Christ par sa venue n’a rien changé en cest endroit. Car si la discipline Chrestienne, comme dit sainct Augustin, condamnoit toutes guerres, sainct Jean Baptiste eust donné conseil aux gendarmes qui vindrent à luy pour s’enquerir de leur salut, de jetter les armes bas et renoncer du tout à telle vacation. Or il leur a seulement defendu de ne faire violence, ne tort à personne, et leur a commandé de se contenter de leurs gages, il ne leur a point defendu de guerroyer²⁵² (Luc. 3:14). Mais les Magistrats ont icy à se donner garde de n’obeir tant soit peu à leurs cupiditez. Plustost aucontraire, soit qu’ils ayent à faire quelque punition, ils se doyvent abstenir d’ire, de haine, de severité trop rigoureuse. Et mesme, comme ditsainct Augustin, pour l’humanité commune ils doyvent avoir compassion de celuy lequel ils punissent pour ses propres malefices. Soit qu’il faille prendre les armes contre quelques ennemis, c’est à dire contre les brigans armez, ils ne doyvent point chercher occasion legere, et mesme quand l’occasion s’offriroit, ils la doyvent fuir, s’ils ne sont contraints par grande necessité. Car s’il nous faut encore beaucoup mieux faire que les Payens n’enseignent, desquels quelcun dit, que la guerre ne doit tendre à autre fin qu’à chercher paix: il faut certes essayer tous moyens devant que venir aux armes²⁵³. Bref, en toute effusion de sang les Magistrats ne se doyvent permettre d’estre transportez d’affection particuliere: mais doyvent estre menez d’un courage publique: autrement ils abusent meschamment de leur puissance, laquelle ne leur est pas donnée pour leur profit particulier, mais pour en servir aux autres. De ce droit de batailler s’ensuit que les garnisons, alliances et autres munitions civiles sont aussi licites. J’appelle Garnisons, les gendarmes qui sont disposez par les villes limitrophes, pour la conservation de tout le pays. J’appelle Alliances, les confederations que font ensemble quelques Princes voisins, afin de s’aider l’un l’autre, s’il advenoit quelque trouble en leur territoire, et de resister en commun aux communs ennemiz du genre humain. J’appelle Munitions civiles, toutes provisions qui appartiennent à l’usage de guerre.

12. If it be objected that the New Testament contains no 646precept or example, which proves war to be lawful to Christians, I answer, first, that the reason for waging war which existed in ancient times, is equally valid in the present age; and that, on the contrary, there is no cause to prevent princes from defending their subjects. Secondly, that no express declaration on this subject is to be expected in the writings of the apostles, whose design was, not to organize civil governments, but to describe the spiritual kingdom of Christ. Lastly, that in those very writings it is implied by the way, that no change has been made in this respect by the coming of Christ. “For,” to use the words of Augustine, “if Christian discipline condemned all wars, the soldiers who inquired respecting their salvation ought rather to have been directed to cast away their arms, and entirely to renounce the military profession; whereas the advice given them was, ‘Do violence to no man, neither accuse any falsely; and be content with your wages.’¹⁴⁴⁹ An injunction to be content with their wages was certainly not a prohibition of the military life.” But here all magistrates ought to be very cautious, that they follow not in any respect the impulse of their passions. On the contrary, if punishments are to be inflicted, they ought not to be precipitated with anger, exasperated with hatred, or inflamed with implacable severity: they ought, as Augustine says, “to commiserate our common nature even in him whom they punish for his crime.” Or, if arms are to be resorted to against an enemy, that is, an armed robber, they ought not to seize a trivial occasion, nor even to take it when presented, unless they are driven to it by extreme necessity. For, if it be our duty to exceed what was required by that heathen writer who maintained that the evident object of war ought to be the restoration of peace, certainly we ought to make every other attempt before we have recourse to the decision of arms. In short, in both cases they must not suffer themselves to be carried away by any private motive, but be wholly guided by public spirit; otherwise they grossly abuse their power, which is given them, not for their own particular advantage, but for the benefit and service of others. Moreover, on this right of war depends the lawfulness of garrisons, alliances, and other civil munitions. By garrisons, I mean soldiers who are stationed in towns to defend the boundaries of a country. By alliances, I mean confederations which are made between neighbouring princes, that, if any disturbance arise in their territories, they will render each other mutual assistance, and will unite their forces together for the common resistance of the common enemies of mankind. By civil munitions, I mean all the provisions which are employed in the art of war.

12. Objection, that the lawfulness of war is not taught in Scripture. Answer.

But if it is objected, that in the New Testament there is no passage or example teaching that war is lawful for Christians, I answer, first, that the reason for carrying on war, which anciently existed, still exists in the present day, and that, on the other hand, there is no ground for debarring magistrates from the defence of those under them; and, secondly, that in the Apostolical writings we are not to look for a distinct exposition of those matters, their object being not to form a civil polity, but to establish the spiritual kingdom of Christ; lastly, that there also it is indicated, in passing, that our Saviour, by his advent, made no change in this respect. For (to use the words of Augustine) “if Christian discipline condemned662all wars, when the soldiers ask counsel as to the way of salvation, they would have been told to cast away their arms, and withdraw altogether from military service. Whereas it was said (Luke 3:14), Concuss no one, do injury to no one, be contented with your pay. Those whom he orders to be contented with their pay he certainly does not forbid to serve” (August. Ep. 5 ad Marcell.) But all magistrates must here be particularly cautious not to give way, in the slightest degree, to their passions. Or rather, whether punishments are to be inflicted, they must not be borne headlong by anger, nor hurried away by hatred, nor burn with implacable severity; they must, as Augustine says (De Civit. Dei. Lib. 5 cap. 24),“even pity a common nature in him in whom they punish an individual fault;” or whether they have to take up arms against an enemy, that is, an armed robber, they must not readily catch at the opportunity, nay, they must not take it when offered, unless compelled by the strongest necessity. For if we are to do far more than that heathen demanded, who wished war to appear as desired peace, assuredly all other means must be tried before having recourse to arms. In fine, in both cases, they must not allow themselves to be carried away by any private feeling, but be guided solely by regard for the public. Acting otherwise, they wickedly abuse their power which was given them, not for their own advantage, but for the good and service of others. On this right of war depends the right of garrisons, leagues, and other civil munitions. By garrisons, I mean those which are stationed in states for defence of the frontiers; by leagues, the alliances which are made by neighbouring princes, on the ground that if any disturbance arise within their territories, they will mutually assist each other, and combine their forces to repel the common enemies of the human race; under civil munitions, I include everything pertaining to the military art.

12. Indien men mij tegenwerpt, dat er in het Nieuwe Testament geen enkel getuigenis of voorbeeld gevonden wordt, waardoor geleerd wordt, dat de oorlog een de Christenen geoorloofde zaak is, dan antwoord ik in de eerste plaats, dat de reden om oorlog te voeren, die er vroeger was, ook thans nog voortduurt, en dat er integendeel geen reden is, die de overheid ervan zou afhouden haar onderdanen te beschermen. Verder, dat men in de apostolische geschriften geen uitdrukkelijke behandeling van die dingen moet zoeken, daar het hun bedoeling is niet om de burgerlijke regering in te richten, maar om het geestelijke Rijk van Christus te leren. Eindelijk, dat ook daar terloops wordt aangewezen, dat Christus door zijn komst in dit opzicht niets veranderd heeft. Want indien de Christelijke leer, om met Augustinus' woorden¹ te spreken, alle oorlogen veroordeelde, zou Johannes tot de soldaten, die hem om raad vroegen aangaande hun zaligheid liever dit gezegd hebben, dat ze hun wapenen moesten wegwerpen en zich geheel en al aan de krijgsdienst onttrekken. Maar hij zeide tot hen: "Doet niemand overlast, doe niemand onrecht, laat u vergenoegen met uw bezoldiging" (Luc. 3:14) Hun, wie hij gebiedt met hun soldij tevreden te zijn, heeft hij zeker niet verboden krijgsdienst te doen. Maar alle overheden moeten zich hier ten zeerste er voor hoeden, dat ze aan hun begeerten ook maar het minste toegeven; zij moeten veeleer, als er straffen geoefend moeten worden, zich niet door haastige toorn laten drijven, niet door haat laten meesleuren, niet branden van onverzoenlijke barsheid, zij moeten zelfs, gelijk Augustinus zegt, medelijden hebben met de algemene menselijke natuur in degene, wiens eigen misdaad ze straffen; of als de wapenen aangegord moeten worden tegen een vijand, dat is een gewapend rover, dan moeten ze niet een lichtvaardige oorzaak tot reden daartoe nemen, ja zelfs ook een hun aangeboden reden niet aan nemen, tenzij in de grootste noodzakelijkheid. Want indien wij veel meer moeten doen dan die heiden² geëist heeft, die wilde, dat de oorlog zou zijn het zoeken van de vrede, moet ongetwijfeld alles eerst beproefd worden, voordat men door de wapenen beslist. Kortom in beide gevallen moeten zij zich door geen persoonlijke gezindheid laten meesleuren, maar zich slechts door een besef van algemeen nut laten leiden. Anders misbruiken ze hun macht op zeer slechte wijze, daar die hun niet gegeven is tot hun eigen voordeel, maar tot het welzijn en het dienen van anderen. Uit ditzelfde recht om oorlog te voeren volgt ook het recht van bezettingen, verdragen en andere burgerlijke versterkingen. Bezettingen noem ik die troepen, die om het gebied des lands te beschermen in de verschillende steden gelegd worden, verdragen de overeenkomsten, die door de vorsten, wier landen aan elkaar grenzen, gesloten worden met deze bepaling, dat, indien in hun gebied zich enige woelingen voordoen, ze elkander hulp zullen bieden en hun macht verenigen om de gemeenschappelijke vijanden van het menselijk geslacht te onderdrukken; burgerlijke versterkingen noem ik die, welke in de krijgskunde gebruikt worden.

12.

Wenn man mir entgegenhält, im Neuen Testament gebe es weder ein Zeugnis noch ein Beispiel, das uns lehren könnte, daß der Krieg eine Sache sei, die dem Christen erlaubt ist, so antworte ich zunächst: die Begründung für das Führen von Kriegen, die einstmals bestand, dauert auch heute noch fort, und es gibt im Gegenteil keine Ursache, die die Obrigkeit davon abhalten könnte, ihre Untertanen zu verteidigen. Zweitens entgegne ich, daß man in den apostolischen Schriften eine ausdrückliche Behandlung dieser Dinge nicht suchen darf, weil ja in ihnen nicht die Absicht besteht, die bürgerliche Regierung zu gestalten, sondern Christi geistliches Reich aufzurichten. Und schließlich weise ich darauf hin, daß auch in diesen Schriften beiläufig angedeutet wird, daß Christus durch sein Kommen in diesem Stück keinerlei Veränderung gebracht hat. Denn „wenn die christliche Zucht“ – um mit den Worten Augustins zu sprechen – „alle Kriege verdammte, dann würde doch jenen Kriegsknechten, die einen Rat zum Heil begehrten, besser gesagt worden sein, sie sollten die Waffen von sich tun und sich voll und ganz dem Kriegsdienst entziehen. Tatsächlich aber wurde ihnen gesagt: ‚Tut niemand Gewalt noch Unrecht und lasset euch genügen an eurem Solde’ (Luk. 3,14). Wenn Johannes diesen Kriegsknechten gebot, sie sollten sich an ihrem eigenen Solde genug sein lassen, so hat er ihnen sicherlich nicht verboten, Kriegsdienst zu leisten“ (Brief 133, an Marcellinus).

Alle Obrigkeiten aber müßten sich mit höchstem Fleiß davor hüten, auch nur im allermindesten ihren Begierden zu gehorchen. Nein, sie dürfen sich vielmehr, wenn Strafen geübt werden müssen, nicht von jähem Zorn treiben, nicht vom Haß hinreißen lassen, dürfen nicht in unversöhnlicher Härte glühen, sondern sollen sich, wie Augustin sagt, in dem Menschen, dessen eigene Missetat sie strafen, doch auch der gemeinsamen (menschlichen) Natur erbarmen. Oder wenn es gilt, gegen einen Feind, das heißt gegen einen bewaffneten Räuber, zu den Waffen zu greifen, so sollen sie nicht eine geringfügige Sache zum Anlaß nehmen, ja, auch einen gebotenen Anlaß nicht annehmen, wofern sie nicht die äußerste Not dazu zwingt. Denn wenn wir doch viel mehr leisten müssen, als jener Heide (Cicero) gefordert hat, der da verlangte, der Krieg sollte als das Suchen nach Frieden erscheinen (Von den Pflichten I,23), so müssen wir sicherlich zuvor alles versuchen, ehe wir die Entscheidung mit den Waffen herbeiführen. In beiderlei Hinsicht aber sollen sich die obrigkeitlichen Personen von keiner privaten Regung fortreißen, sondern ausschließlich von dem Empfinden für die öffentlichen Erfordernisse führen lassen. Im anderen Falle treiben sie mit ihrer Macht übelsten Mißbrauch; denn diese ist ihnen ja nicht zu ihrem eigenen Vorteil, sondern zum Nutzen und Dienst der anderen gegeben.

Auf dem gleichen Rechte zur Kriegführung beruht ferner auch die Berechtigung zu Schutzbesatzungen, Bündnissen und bürgerlichen Rüstungen. Unter Schutzbesatzungen verstehe ich solche, die zum Schutz der Grenzen eines Landes über die einzelnen Städte verteilt werden. „Bündnisse“ nenne ich jene Verträge, die von benachbarten Fürsten mit der Bestimmung geschossen werden, daß sie sich, wenn in ihren Gebieten Wirren eintreten sollten, gegenseitig Hilfe leisten und ihre Kräfte gemeinsam daran wenden, um die gemeinsamen Feinde des Menschengeschlechts niederzukämpfen. 1044 „Bürgerliche Rüstungen“ sind die, die in der Kriegskunst gebräuchlich sind.

12. ’n Weerlegging van die beswaar dat daar nêrens in die Nuwe Testament ’n voorbeeld voorkom waarvolgens dit Christene veroorloof is om oorlog te verklaar nie

Nou word die beswaar teen my ingebring dat daar geen getuienis of voorbeeld in die Nuwe Testament bestaan wat leer dat oorlog iets is wat vir Christene geoorloof is nie.⁸⁵ My antwoord hierop is ten eerste dat ’n rede om oorlog te voer wat destyds gegeld het, vandag nog geldig is en dat daar aan die ander kant geen rede bestaan wat die owerheid daarvan weerhou om hulle onderdane te verdedig nie.

Ten tweede moet ons nie in die briewe van die apostels na ’n uitdruklike weergawe van sulke dinge soek nie want hulle doel was nie om daarin ’n burgerlike regering te vorm nie, maar die geestelike koninkryk van Christus te onderrig.

Ten slotte word daarin ook te kenne gegee dat Christus met sy koms niks in hierdie verband verander het nie. Om Augustinus se woorde te gebruik: “As die Christelike leer alle oorloë sou verdoem, sou vir die soldate wat raad gevra het om hulle saligheid te bekom, liewer gesê gewees het dat hulle hulle wapens moes weggooi en hulle heeltemal van krygsdiens moes onttrek. Daar is egter vir hulle gesê: ‘Julie moet niemand geweld aandoen nie; niemand veronreg nie en wees tevrede met julle soldy’.⁸⁶ Toe hy hulle beveel het om met hulle soldy tevrede te wees, het hy hulle in elk geval nie verbied om oorlog te maak nie.”⁸⁷ Maar dit is alle owerhede se plig om grootliks daarteen te waak om selfs nie eens in die geringste mate aan hulle begeertes gehoorsaam te wees nie. Ja, as straf gewens is, moet hulle nie deur blindelingse woede en haat meegesleur word nie; hulle moet nie met onversoenlike strengheid brand nie maar, soos Augustinus sê, selfs medelye betoon met die algemene natuur van een wat hulle vanweë sy oortreding straf.⁸⁸ Of as hulle wapens teen ’n vyand opneem, dit is teen ’n gewapende rower, 1838 moet hulle nie ligtelik ’n rede daarvoor soek nie; inteendeel, selfs as so ’n rede hom voordoen, moet hulle dit nie aanvaar tensy hulle deur die uiterste nood daartoe gedryf is nie. Want as ons baie liewer moet doen wat die bekende heiden vereis het wat die opvatting gehuldig het dat oorlog slegs gevoer moet word om vrede te bekom,⁸⁹ moet ons beslis eers alles beproef voordat ons die saak met wapens besleg. In albei gevalle moet hulle ten slotte nie toelaat dat hulle deur persoonlike gevoel meegesleur word nie, maar hulle moet hulle slegs deur die openbare belang laat lei. Andersins misbruik hulle hulle mag uiters nadelig, terwyl dit nie tot hulle voordeel aan hulle gegee is nie, maar tot die beswil en in diens van ander mense.

Die grondslag vir die verkryging van hulptroepe, verdrae en ander burgerlike beskermingsmiddels hang van dieselfde reg om oorlog te voer af. Onder hulptroepe verstaan ek die magte wat in State gestasioneer word om die grense van ’n gebied te beskerm. Onder verdrae verstaan ek ooreenkomste wat met naburige vorste gesluit word met die doel om wedersyds aan mekaar hulp te verleen en kragte saam te snoer om gemeenskaplike vyande van die mensdom te onderdruk as daar enige oproer in ’n gebied voorval. Onder burgerlike beskermingsmiddels verstaan ek die middels waarvan in die krygskuns gebruik gemaak word.

12. Нам могут возразить, что в Новом Завете нет ни одного примера, свидетельствующего о допустимости ведения войны для христиан. Я отвечу, что, во-первых, причина, действительная для давнего времени, действительна и сейчас и что в Писании нет и обратных утверждений, которые препятствовали бы государям удерживать подданных в подчинении. Во-вторых, не следует искать ответ на этот вопрос в учении апостолов, ибо их целью было учить о духовном царстве Христа, а не устраивать дела земного правления. В-третьих, из Нового Завета мы можем заключить, что пришествие Иисуса Христа ничего не изменило в этой сфере. Ведь если бы христианская дисциплина (как говорит св. Августин) осуждала все войны без исключения, то Иоанн Креститель посоветовал бы воинам, спрашивавшим у него о спасении души, бросить оружие и вовсе отказаться от воинской службы. Однако он ограничился тем, что велел им никого не обижать, ни на кого не клеветать и довольствоваться своим жалованьем (Лк 3:14). Но при этом он отнюдь не запретил им воевать (Августин. Письма, 138 (Марцеллину), II, 15 (MPL, XXXIII, 531-532)).

Однако здесь начальствующие должны остерегаться того, чтобы даже в малой степени потакать своим желаниям. Напротив, даже если им придётся подвергнуть кого-нибудь наказанию, они обязаны воздерживаться от гнева, ненависти и чрезмерной суровости. Более того, они, как говорит св. Августин, должны из чувства человечности сострадать тому, кого карают за его злодеяния (Августин. Письма, 153 (Македонию), III, 8 (MPL, XXXIII, 656)).

Если речь идёт о вооружённом выступлении против врагов, то есть против вооружённых бандитов, правителям не следует искать для этого какой-то незначительный формальный предлог. И даже когда такой предлог представится, они должны избегать войны, пока не будут вынуждены к ней крайней необходимостью. Ибо нам надлежит поступать много лучше, чем тому учат язычники. Между тем один из них говорит, что целью войны должны быть поиски мира (Цицерон. Об обязанностях, I, 23, 11). Поэтому несомненно следует испробовать все другие средства, прежде чем браться за оружие. Короче говоря, при всяком кровопролитии начальствующие должны не поддаваться своим личным чувствам, а руководствоваться общественными интересами. В противном случае они злоупотребят властью, данной им не ради их личной выгоды, а для служения ближним.

Право ведения войны влечёт за собой также законное существование гарнизонов, военных союзов и вооружений. Гарнизонами я называю воинские контингенты, размещаемые в пограничных городах для охраны всей страны. Союзы - это конфедерации, образуемые правителями соседних государств с целью взаимопомощи в случае внутренних смут и совместного отражения общего врага. Вооружениями я называю всё необходимое снаряжение для ведения войны.

13. Libet istud quoque postremo adiicere, tributa et vectigalia legitimos esse principum reditus: quos ad sustinenda quidem potissimum publica muneris sui onera conferant: quibus tamen uti similiter possint ad splendorem suum domesticum, qui cum; imperii, quod gerunt, dignitate quodammodo coniunctus est. Qualiter Davidem, Ezechiam, Iosiam, Iosaphat, aliosque sanctos Reges, Ioseph etiam et Danielem, videmus, pro personae quam sustinebant modo, inoffensa pietate, fuisse ex publico sumptuosos, et amplissimum agri spatium Regibus attributum legimus apud Ezechielem [Eze. 48. c. 21]. || Ubi, tametsi Christi spirituale depingit regnum, a legitimo tamen hominum regno simulachri exemplar petit. || Sic quidem^c, ut vicissim meminerint principes ipsi, fiscos suos non tam privatas esse arcas quam totius populi aeraria (sic enim Paulus testatur [Rom. 13. b. 6]), quae prodigere aut dilapidare sine manifesta iniuria non possint. Vel potius ipsum pene esse populi sanguinem, cui non parcere durissima^d sit inhumanitas: suas autem indictiones et oblationes aliaque tributorum genera, non nisi publicae necessitatis subsidia esse reputent, quibus miseram plebem absque causa fatigare tyrannica sit rapacitas. Haec principibus ad profusionem et luxuriam sumptuum^e non faciunt animos (ut 486 certe facem eorum cupiditatibus, plus iusto sponte accensis, subiicere opus non est), sed quum plurimum referat, ipsos pura coram Deo conscientia audere quicquid audent, ne impia confidentia in Dei contemptum veniant, docendi sunt quantum sibi liceat. Neque haec doctrina privatis hominibus supervacua est, ne quosvis principum sumptus, tametsi vulgarem civilemque modum excedunt, temere ac procaciter sugillare sibi permittant.

13. Il me semble expedient d’adjouster encore ce poinct pour la fin: c’est que les tributs et imposts lesquels reçoyvent les Princes, leur sont revenus legitimes: lesquels neantmoins ils doyvent principalement employer à soustenir les charges de leur estat. Combien qu’aussi ils en puissent licitement user à entretenir assez amplement leur dignité domestique, laquelle est aucunement conjointe avec la majesté de leurs offices. Comme nous voyons que David, Ezechias, Josias, Josaphat et les autres saincts Rois, pareillement Joseph, Daniel ont sans offense de conscience vescu somptueusement du public, selon l’estat où ils estoient colloquez. Et davantage nous lisons en Ezechiel, que grandes possessions par l’ordonnance de Dieu furent assignées aux Rols (Ezech. 48:21). Auquel lieu, combien qu’il descrive le royaume spirituel de Christ, toutesfois il en prend le patron d’un royaume des hommes droit et legitime. Toutesfois il doit d’autre part souvenir aux Princes, que leurs domaines ne sont pas tant revenus privez, que pour appliquer au bien public de tout le peuple, comme mesme sainct Paul le tesmoigne (Rom. 13:6): et pourtant qu’ils n’en peuvent prodigalement abuser, sans faire injure au public. Ou plustost encore ils doyvent penser que c’est le propre sang du peuple, auquel ne point pardonner, c’est une tres cruelle inhumanité. Outreplus, ils doyvent estimer que leurs tailles, imposts, et autres especes de tributs ne sont sinon subsides de la necessité publique: desquels grever le povre populaire sans cause, c’est tyrannie et pillage. Ces choses ainsi remonstrées, ne donnent point courage aux Princes de faire despense et largesses desordonnées (comme certes il n’est pas mestier d’augmenter leurs cupiditez, lesquelles sont d’elles-mesmes trop plus enflambées qu’il ne faudroit), mais comme il soit bien necessaire qu’ils n’entreprennent rien sinon en saine conscience devant Dieu, afin qu’en osant davantage ils ne viennent en contemnement de sa majesté, il est expedient qu’ils entendent que c’est qui leur est licite. Et n’est pas ceste doctrine superflue aux personnes privées, lesquelles par cela apprendront de ne reprendre et condamner la despense des Princes, combien qu’elle outrepasse l’ordre et l’usage commun.

13. 647 In the last place, I think it necessary to add, that tributes and taxes are the legitimate revenues of princes; which, indeed, they ought principally to employ in sustaining the public expenses of their office, but which they may likewise use for the support of their domestic splendour, which is closely connected with the dignity of the government that they hold. Thus we see that David, Jehoshaphat, Hezekiah, Josiah, and other pious kings, and likewise Joseph and Daniel, without any violation of piety, on account of the office which they filled, lived at the public expense; and we read in Ezekiel of a very ample portion of land being assigned to the kings;¹⁴⁵⁰ in which passage, though the prophet is describing the spiritual kingdom of Christ, yet he borrows the model of it from the legitimate kingdoms of men. On the other hand, princes themselves ought to remember, that their finances are not so much private incomes, as the revenues of the whole people, according to the testimony of Paul,¹⁴⁵¹ and therefore cannot be lavished or dilapidated without manifest injustice; or, rather, that they are to be considered as the blood of the people, not to spare which is the most inhuman cruelty; and their various imposts and tributes ought to be regarded merely as aids of the public necessity, to burden the people with which, without cause, would be tyrannical rapacity. These things give no encouragement to princes to indulge profusion and luxury; and certainly there is no need to add fuel to their passions, which of themselves are more than sufficiently inflamed; but, as it is of very great importance, that whatever they undertake they attempt it with a pure conscience before God, it is necessary, in order to their avoiding vain confidence and contempt of God, that they be taught how far their rights extend. Nor is this doctrine useless to private persons, who learn from it not to pronounce rash and insolent censures on the expenses of princes, notwithstanding they exceed the limits of common life.

13. Right of exacting tribute and raising revenues.

Lastly, we think it proper to add, that taxes and imposts are the legitimate revenues of princes, which they are chiefly to employ in sustaining the public burdens of their office. These, however, they may use for the maintenance of their domestic state, which is in a manner combined with the dignity of the authority which they exercise. Thus we see that David, Hezekiah, Josiah, Jehoshaphat, and other holy kings, Joseph also, and Daniel, in proportion to the office which they sustained, without offending piety, expended liberally of the public funds; and we read in Ezekiel, that a very large extent of territory was assigned to kings (Ezek. 48:21). In that passage, indeed, he is depicting the spiritual kingdom of Christ, but still he borrows his representation from lawful dominion among men. Princes, however, must remember, in their turn, that their revenues are not so much private chests as treasuries of the whole people (this Paul testifies, Rom. 13:6),which they cannot, without manifest injustice, squander or dilapidate; or rather, that they are almost the blood of the people, which it were the harshest inhumanity not to spare. They should also consider that their levies and contributions,663and other kinds of taxes, are merely subsidies of the public necessity, and that it is tyrannical rapacity to harass the poor people with them without cause. These things do not stimulate princes to profusion and luxurious expenditure (there is certainly no need to inflame the passions, when they are already, of their own accord, inflamed more than enough), but seeing it is of the greatest consequence that, whatever they venture to do, they should do with a pure conscience, it is necessary to teach them how far they can lawfully go, lest, by impious confidence, they incur the divine displeasure. Nor is this doctrine superfluous to private individuals, that they may not rashly and petulantly stigmatise the expenditure of princes, though it should exceed the ordinary limits.

13. Ten slotte wil ik ook dit toevoegen, dat de schattingen en de belastingen de wettige inkomsten der vorsten zijn, die ze wel voornamelijk moeten gebruiken om de algemene lasten van hun ambt te dragen, maar die ze toch eveneens kunnen besteden tot de luister van hun huisgezin, daar die in zekere zin samenhangt met de waardigheid van de heerschappij, die zij voeren. Gelijk we zien, dat David, Hizkia, Jozia, Josafat en andere heilige koningen, en ook Jozef en Daniël naar de mate van de positie, die ze vervulden, zonder kwetsing hunner vroomheid, kostbaar geleefd hebben op staatskosten, en gelijk we bij Ezechiël (Eze. 48:21) lezen, dat de koningen een zeer grote oppervlakte lands werd toegekend. Want ofschoon hij daar het geestelijke Rijk van Christus afschildert, neemt hij toch het voorbeeld van een wettig koninkrijk der mensen. Maar de vorsten zelf van hun kant moeten bedenken, dat hun geldmiddelen niet zozeer persoonlijke schatten zijn als wel schatten van het ganse volk (want zo getuigt Paulus (Rom. 13:6) die ze zonder kennelijk onrecht niet kunnen verkwisten of verspillen. Of liever, dat ze bijna het bloed van het volk zijn, hetwelk niet te sparen een zeer harde onmenselijkheid is. En zij moeten bedenken, dat hun belastingen en cijnzen en andere soorten van schattingen niet anders zijn dan hulpmiddelen der algemene noodzakelijkheid en dat het tirannieke roofzucht is het arme volk daarmee zonder reden te bezwaren. Dit alles moedigt de vorsten niet aan tot verspilling en verkwisting der uitgaven (gelijk het ongetwijfeld niet nodig is hun begeerten, die van zichzelf reeds meer dan behoorlijk ontvlamd zijn, nog meer aan te wakkeren), maar daar het van zeer veel belang is, dat ze met een reine consciëntie voor God ondernemen alwat ze ondernemen, opdat ze niet door een goddeloos zelfvertrouwen tot verachting van God komen, moet hun geleerd worden, wat hun geoorloofd is. En ook voor particuliere personen is deze leer niet overbodig, opdat ze zich niet veroorloven allerlei uitgaven der vorsten, ofschoon die de gewone burgerlijke maat te boven gaan, lichtvaardig en onbeschaamd te veroordelen.

13. Vom Recht der Obrigkeit zur Steuererhebung

Ich möchte zum Schluß noch hinzufügen, daß die Abgaben und Steuern rechtmäßige Einkünfte der Fürsten sind. Diese sollen sie zwar vor allem dazu verwenden, um die öffentlichen Lasten ihres Amtes zu bestreiten, sie können sie aber gleichfalls für den Glanz ihres Hofes brauchen, wie er mit der Würde der Herrschaft, die sie führen, einigermaßen verbunden ist. So sehen wir, daß David, Hiskia, Josia, Josaphat und andere heilige Könige, dazu auch Joseph und Daniel aus öffentlichen Einkünften, je nach dem Maße des Amtes, das sie bekleideten, ohne Beeinträchtigung ihrer Frömmigkeit ein kostspieliges Leben geführt haben, und wir lesen bei Ezechiel, wie den Königen ein sehr großes Stück Land zugewiesen wird (Ez. 48,21). Er beschreibt zwar an dieser Stelle Christi geistliches Reich, aber er nimmt das Muster zu seinem Bilde doch von dem rechtmäßigen Königtum der Menschen.

Freilich gilt das dergestalt, daß die Fürsten selbst wiederum bedenken müssen, daß ihre Geldmittel nicht so sehr persönliches Eigentum sind als vielmehr Besitztümer des ganzen Volkes – so bezeugt es nämlich Paulus (Röm. 13,6) –, die sie nicht ohne offenkundiges Unrecht vergeuden oder verschleudern können. Oder besser, daß dieser Besitz geradezu das Blut des Volkes darstellt, wobei es doch die härteste Unmenschlichkeit wäre, das nicht zu schonen! Auch sollen sie sich vergegenwärtigen, daß ihre Schätzungen und Steuern und alle Abgaben anderer Art nur Hilfsmittel für die öffentliche Notdurft darstellen, und daß es eine tyrannische Raubgier wäre, das arme Volk ohne Ursache damit zu plagen.

Diese Erwägungen machen den Fürsten nicht etwa Mut zu Verschwendung und ausschweifender Verwendung ihrer Ausgaben – wie es denn wahrlich nicht vonnöten ist, ihren Begierden, die von selbst schon mehr als billig entbrannt sind, noch Feuer zuzulegen! –, nein, da es in höchstem Maße darauf ankommt, daß sie das, was sie wagen, auch mit reinem Gewissen vor Gott wagen, so müssen sie gelehrt werden, wieviel ihnen erlaubt ist, damit sie nicht aus unfrommem Selbstvertrauen heraus zur Verachtung Gottes gelangen. Aber auch für amtlose Leute ist diese Unterweisung nicht überflüssig, damit sie es sich nicht herausnehmen, alle und jegliche Ausgaben der Fürsten, auch wenn sie das gewöhnliche, bürgerliche Maß überschreiten, unbesonnen und frech zu verdammen.

13. Die staat het ook die plig om belastings en fondse te in

Ten slotte wil ek ook hier byvoeg dat belastings en staatsvorderings wettige inkomste van vorste is. Hulle moet sulke fondse in om veral die openbare laste van hulle amp te dra. Hulle kan egter ook daarvan gebruik met die oog op die voortreflikheid van hulle huishouding wat in ’n sekere sin met die aansien van die regering wat hulle bestuur, verbind is. So sien ons byvoorbeeld dat Dawid, Hiskia, Josia, Josafat en ander heilige konings, asook Josef en Daniel, volgens die waardigheid van hulle amp weelderig van staatsfondse geleef het sonder om hulle godsvrug skade aan te doen. En in Esegiël lees ons dat uitgestrekte landerye aan die konings toegewys is.⁹⁰ Hoewel Esegiël die geestelike koninkryk van Christus hierin teken, ontleen hy die voorbeeld vir sy beeld aan ’n wettige koninkryk onder mense.

Op hulle beurt moet vorste egter daaraan gedagtig wees dat hulle belastings nie soseer hulle persoonlike skatte is nie, maar dat dit die 1839 skatkis van die hele volk is soos Paulus trouens getuig.⁹¹ Hulle kan dit  daarom nie verkwis of verspil sonder openlike verontregting nie. Of anders gestel: hulle moet daaraan gedagtig wees dat belastings byna die bloed van die volk is, en as hulle dit nie spaarsamig sou gebruik nie, dat dit die wreedste onmenslikheid sou wees. Hulle moet ook daaroor nadink dat hulle belastingskattings, bydraes en ander vorms van belastings niks anders as hulpmiddels is om die openbare nood te verlig nie, en dat dit tirannie en roof is om die arm mense sonder rede daarmee te belas.

Hierdie stellings moedig vorste nie aan tot uitspattigheid en oordadige uitgawes nie terwyl dit beslis nie nodig is om die vlam van hulle begeertes wat vanself meer as wat reg is, aangevuur is, nog verder aan te blaas nie. Aangesien dit egter van die grootste belang is dat hulle alles wat hulle aandurf, met ’n rein gewete voor God moet aanpak, moet hulle geleer word hoeveel hulle geoorloof is. Hierdie leer is egter nie oorbodig vir gewone mense nie sodat hulle hulleself nie moet toelaat om elke uitgawe van vorste ondeurdag en voortvarend te beskinder al sou hulle die gewone en burgerlike perk te buite gaan nie.

Die tweede aspek van burgerlike regering: wette (Afdeling 14 - 16)

13. В заключение мне кажется важным добавить следующее. Подати и налоги, получаемые государями, являются их законными доходами. Они главным образом должны направляться на обеспечение обязанностей правителя перед обществом, хотя допустимо также довольно широко использовать их и для поддержания высокого уровня частной жизни государя, который приличествует его положению и некоторым образом связан с величием его служения. Мы видим, что Давид, Езекия, Иосия, Иосафат и другие святые цари, а также Иосиф и Даниил без угрызений совести вели роскошную жизнь согласно своему высокому положению. Мы читаем у Иезекииля, что по велению Бога царю выделяются обширные владения (Иез 48:21). И хотя пророк описывает здесь духовное царство Христа, образцом для него он берёт праведное и законное царство людей.

В то же время государям надлежит помнить, что подати представляют собой не столько их личные доходы, сколько средства, предназначенные для употребления на благо всего народа, как о том свидетельствует св. Павел (Рим 13:6). Поэтому, расточая их, государи наносят ущерб и обиду народу. Более того, правители должны считать эти средства народной кровью, не беречь которой было бы бесчеловечной жестокостью. Все виды податей и налогов следует рассматривать как общественную необходимость, и обременять ими простой народ без причины было бы тиранией и грабежом.

Все эти соображения отнюдь не поощряют государей к бездумному расточительству (как нет нужды и увеличивать их алчность, и без того чрезмерную). Но государям нужно сохранять чистую совесть перед Богом во всяком своем предприятии, дабы непозволительной дерзостью не оскорбить Его величия. Поэтому необходимо знать, что является законным и дозволенным для них. Такое знание не будет лишним и для частных лиц: благодаря ему они научатся не осуждать щедрые траты государей, хотя они и преступают обычную меру.

14. ^a Proximae sunt magistratui in politiis leges, validissimi rerum publicarum nervi: vel (quomodo secundum Platonem^b a Cicerone vocantur ¹) animae, sine quibus consistere nequit magistratus, quemadmodum nec ipsae rursum sine magistratu quicquam vigoris habent^c. Proinde nihil dici verius poterat, quam mutum esse magistratum, legem: magistratum, legem esse vivam². Quod autem dicturum me recepi, quibus legibus constituenda sit Christiana politia, non est cur longam de optimo legum genere disputationem quis expectet: quae et immensa foret, nec praesentis esset argumenti et loci^d; paucis tantum, et quasi in transcursu, notabo quibus legibus pie coram Deo uti possit, et inter homines rite administrari. Quod etiam ipsum prorsus silentio transmittere maluissem ^e, nisi intelligerem periculose hic a multis aberrari. Sunt enim qui recte compositam esse rempublicam negent, quae neglectis Mose politicis, communibus gentium legibus regitur.³ Quae sententia quam periculosa sit et turbulenta, viderint alii, mihi falsam esse ac^f stolidam, demonstrasse satis erit. Est autem observanda vulgata illa partitio, quae universam Dei legem per Mosen promulgatam^g in mores, ceremonias, iudicia distribuit⁴: ac dispiciendae singulae partes, ut habeamus quid ex iis ad nos pertineat, quid minus; nec interim quenpiam moretur hic scrupulus, quod ad mores etiam iudicia et ceremoniae pertinent. Veteres enim qui partitionem hanc tradiderunt, tametsi duas istas posteriores partes non ignorabant circa mores versari, quia tamen salvis moribus mutari et abrogari poterant, morales non dixerunt. Primam illam partem peculiariter appellarunt eo 487 nomine, citra quam non constet vera morum sanctitas || et immutabilis recte vivendi norma.

14. Apres les Magistrats s’ensuivent les loix, qui sont vrais nerfs, ou comme Ciceron apres Platon les appelle, ames de toutes Republiques: sans lesquelles loix ne peuvent aucunement consister les Magistrats, comme derechef elles sont conservées et maintenues par les Magistrats. Pourtant, on ne pouvoit mieux dire, que d’appeller la loy, un Magistrat muet, et le Magistrat, Une loy vive. Or ce que j’ay promis de declairer par quelles loix doit estre gouvernée une police Chrestienne, n’est pas que je veuille entrer en longue disputation, assavoir quelles seroyent les meilleures loix: laquelle seroit infinie, et ne convient pas à nostre present propos. Seulement je marqueray en bref, et comme en passant, de quelles loix elle peut saiuctement user devant Dieu, et estre justement conduite envers les hommes. Ce que mesme j’eusse laissé à dire, n’estoit que je voy que plusieurs errent dangereusement en cest endroit. Car aucuns nient qu’une Republique soit bien ordonnée, si en delaissant la police de Moyse, elle est gouvernée des communes loix des autres nations. De laquelle opinion je laisse à penser aux autres combien elle est dangereuse et seditieuse. Il me suffira à present de monstrer qu’elle est pleinement fausse et folle. Premierement, il nous faut noter la distinction commune, laquelle divise toute la Loy de Dieu baillée par Moyse, en trois parties: c’est assavoir en mœurs, ceremonies, et jugemens. Et faut considerer à part chacune des parties, pour bien entendre ce qui nous en appartient ou non. Or cependant nul ne se doit arrester à ce scrupule, que mesme les jugemens et ceremonies sont contenues sous les mœurs. Car les Anciens qui ont trouvé ceste distinction, combien qu’ils n’ignorassent point que les ceremonies et jugemens se rapportoyent aux mœurs: neantmoins pourtant que l’un et l’autre se pouvoit changer et abolir, sans corrompre ne diminuer les bonnes mœurs, à ceste cause ils n’ont point appellé ces deux parties, Morales: mais ont attribué ce nom à icelle partie, de laquelle depend la vraye integrité des mœurs.

14. From the magistracy, we next proceed to the laws, which are the strong nerves of civil polity, or, according to an appellation which Cicero has borrowed from Plato, the souls of states, without which magistracy cannot subsist, as, on the other hand, without magistrates laws are of no force. No observation, therefore, can be more correct than this, that the law is a silent magistrate, and a magistrate a speaking law. Though I have promised to show by what laws a Christian state ought to be regulated, it will not be reasonable for any person to expect a long discussion respecting the best kind of laws; which is a subject of immense extent, and foreign from our present object. I will briefly remark, however, by the way, 648what laws it may piously use before God, and be rightly governed by among men. And even this I would have preferred passing over in silence, if I did not know that it is a point on which many persons run into dangerous errors. For some deny that a state is well constituted, which neglects the polity of Moses, and is governed by the common laws of nations. The dangerous and seditious nature of this opinion I leave to the examination of others; it will be sufficient for me to have evinced it to be false and foolish. Now, it is necessary to observe that common distinction, which distributes all the laws of God promulgated by Moses into moral, ceremonial, and judicial; and these different kinds of laws are to be distinctly examined, that we may ascertain what belongs to us, and what does not. Nor let any one be embarrassed by this scruple, that even the ceremonial and judicial precepts are included in the moral. For the ancients, who first made this distinction, were not ignorant that these two kinds of precepts related to the conduct of moral agents; yet, as they might be changed and abrogated without affecting the morality of actions, therefore they did not call them moral precepts. They particularly applied this appellation to those precepts without which there can be no real purity of morals, nor any permanent rule of a holy life.

14. Of Laws, their necessity and utility. Distinction between the Moral, Ceremonial, and Judicial Law of Moses.

In states, the thing next in importance to the magistrates is laws, the strongest sinews of government, or, as Cicero calls them after Plato, the soul, without which, the office of the magistrate cannot exist; just as, on the other hand, laws have no vigour without the magistrate. Hence nothing could be said more truly than that the law is a dumb magistrate, the magistrate a living law. As I have undertaken to describe the laws by which Christian polity is to be governed, there is no reason to expect from me a long discussion on the best kind of laws. The subject is of vast extent, and belongs not to this place. I will only briefly observe, in passing, what the laws are which may be piously used with reference to God, and duly administered among men. This I would rather have passed in silence, were I not aware that many dangerous errors are here committed. For there are some who deny that any commonwealth is rightly framed which neglects the law of Moses, and is ruled by the common law of nations. How perilous and seditious these views are, let others see: for me it is enough to demonstrate that they are stupid and false. We must attend to the well known division which distributes the whole law of God, as promulgated by Moses, into the moral, the ceremonial, and the judicial law, and we must attend to each of these parts, in order to understand how far they do, or do not, pertain to us. Meanwhile, let no one be moved by the thought that the judicial and ceremonial laws relate to morals. For the ancients who adopted this division, though they were not unaware that the two latter classes had to do with morals, did not give them the name of moral, because they might be changed and abrogated without affecting morals. They give this name specially to the first class, without which, true holiness of life and an immutable rule of conduct cannot exist.

14. Op de overheid volgen in de regeringen de wetten, die de zeer krachtige zenuwen der staten zijn, of, gelijk ze door Cicero in navolging van Plato genoemd worden, de zielen zonder welke de overheid niet kan bestaan, gelijk aan de andere kant ook zij zonder de overheid geen kracht hebben. Daarom zou men niets méér naar de waarheid kunnen zeggen, dan dat de wet een stomme overheid is, en de overheid een levende wet. Dat ik op me genomen heb te zeggen, door welke wetten een Christelijke staat behoort geregeerd te worden, betekent niet, dat men een lange verhandeling moet verwachten over de beste soort van wetten, want zulk een verhandeling zou onmetelijk zijn en niet in overeenstemming met ons onderwerp en deze plaats. Ik zal slechts met weinig woorden en als het ware in het voorbijgaan aangeven, welke wetten de staat vromelijk voor Gods aanschijn kan gebruiken en door welke hij naar behoren onder de mensen bestuurd kan worden. En ook dit zou ik liever geheel stilzwijgend hebben willen overslaan, indien ik niet begreep, dat hierin door velen op gevaarlijke wijze gedwaald wordt. Want er zijn er, die zeggen, dat een staat, die, met veronachtzaming van de staatsregeling van Mozes, door de algemene wetten der volkeren geregeerd wordt, niet juist is ingericht. Hoe gevaarlijk en oproerig deze mening is, mogen anderen nagaan; mij zal het genoeg zijn, wanneer ik aangetoond heb, dat ze onjuist en dwaas is. Nu moeten we in acht nemen die gewone verdeling, die de ganse door Mozes afgekondigde wet Gods verdeelt in zeden, ceremoniën en rechten, en we moeten ieder deel afzonderlijk bezien om te kunnen uitmaken wat daarvan betrekking heeft op ons en wat niet. Ondertussen make niemand zich bekommerd over dit bezwaar, dat de rechten en ceremoniën ook behoren tot de zeden. Want hoewel de oude leraars, die deze verdeling geleerd hebben, zeer goed wisten, dat die twee laatste delen zich ook met de zeden bezig houden, hebben zij hen, omdat ze zouden kunnen veranderd en afgeschaft worden zonder de zeden aan te tasten, toch niet zedewetten genoemd. Het eerste deel hebben ze in het bijzonder de zedewetten genoemd, omdat zonder dat deel de ware heiligheid der zeden en de onveranderlijke regel om goed te leven niet kan bestaan.

14. Zweiter Tell: Von den Gesetzen (14-16). Das alttestamentliche Gesetz und die Gesetze der Völker

Auf die Obrigkeit folgen in der bürgerlichen Regierung die Gesetze, die kräftigsten Sehnen der Gemeinwesen oder auch, wie sie nach dem Vorgang des Platon von Cicero genannt werden, die Seelen, ohne welche die Obrigkeit nicht bestehen kann, wie die Gesetze auf der anderen Seite auch selbst ohne die Obrigkeit keine Kraft haben. Deshalb konnte nichts mehr der Wahrheit entsprechen, als wenn man gesagt hat, das Gesetz sei eine stumme Obrigkeit und die Obrigkeit ein lebendiges Gesetz (Cicero).

Wenn ich es aber auf mich genommen habe, darüber zu sprechen, nach welchen Gesetzen ein christliches Regiment einzurichten sei, so besteht doch kein Anlaß, daß hier jemand eine lange Erörterung über die beste Art von Gesetzen erwartet; denn eine solche würde kein Ende finden und weder in den hier verhandelten Gedankenkreis noch an diesen Ort gehören. Ich will nur mit wenigen Worten und gleichsam im Vorbeigehen angeben, welche Gesetze ein christliches Regiment in Frömmigkeit vor Gott gebrauchen und nach welchen es unter den Menschen recht verwaltet werden kann.

Auch diesen Punkt hätte ich lieber voll und ganz mit Stillschweigen übergangen, wenn ich nicht bemerkte, daß hier viele Leute in gefährlicher Weise abirren. Es gibt 1045 nämlich solche, die behaupten, ein Gemeinwesen, das unter Außerachtlassung der bürgerlichen Ordnungen des Mose nach den allgemeinen Gesetzen der Völker regiert wird, sei nicht recht eingerichtet. Wie gefährlich und aufrührerisch diese Meinung ist, mögen andere untersuchen; mir wird es genug sein, wenn ich nachgewiesen habe, daß sie falsch und sinnlos ist.

Wir müssen dabei aber jene gewohnte Einteilung ins Auge fassen, die das gesamte Gesetz Gottes, wie es Mose verkündigt hat, in „sittliche Weisungen“ (mores), „Zeremonien“ und „Rechtssatzungen“ teilt. Hier müssen wir nun die einzelnen Stücke untersuchen, um festzustellen, was von ihnen auch uns angeht und was weniger.

Indessen darf sich hier niemand von dem Anstoß stutzig machen lassen, daß doch auch Rechtssatzungen und Zeremonien zu den „Sitten“ gehören. Denn die Alten, die diese Einteilung überliefert haben, wußten auch durchaus, daß jene beiden letzteren Stücke (Zeremonien, Rechtssatzungen) mit den „Sitten“ zu tun haben; aber weil man sie doch ohne Beeinträchtigung der Sitten abändern oder abschaffen konnte, so behaupteten die Alten, sie seien nicht „sittlich“. Als „sittlich“ bezeichneten sie vielmehr jenes erste Stück besonders, weil ohne dies die wahre Heiligkeit der Sitten und eine unveränderliche Richtschnur zu rechtem Lebenswandel nicht bestehen kann.

14. Die nut en noodsaaklikheid van wette

In burgerlike regering volg wette na die owerheid. Wette is die uiters kragtige senuwees van die staat,⁹² of soos dit by Plato en Cicero genoem word, wette is die siel van die staat. ⁹³ Daarsonder kan geen owerheid bestaan nie. Aan die ander kant, het wette geen krag sonder die owerheid nie. Daarom kan niks met groter waarheid gesê word as dat die wet ’n stom onderwyser is en die owerheid ’n lewende wet nie.⁹⁴

Dat ek onderneem het om te sê op watter wette ’n Christelike staatsbestel gevestig moet word, bied egter geen gronde daarvoor dat iemand ’n lang betoog oor die beste soort wette moet verwag nie. Dit sou ook ’n ontsaglike taak wees, en dit is nie die bedoeling en plek van die huidige redenasie nie. Ek sal slegs met ’n paar woorde, en dit ook maar terloops, aandui van watter wette die owerheid godvrugtig voor die aangesig van God gebruik kan maak en deur watter wette die staat na behore onder 1840 mense geadministreer kan word. Ek sou selfs verkies het om hierdie onderwerp heeltemal in stilte verby te laat gaan as dit nie was dat ek besef het hoe gevaarlik baie mense hierin dwaal nie. Daar is trouens mense wat beweer dat ’n staat wat Moses se staatsreëlings verontagsaam en kragtens die gewone wette van volke regeer word, nie ’n staat is wat reg georden is nie.⁹⁵ Ander mense moet maar ondersoek instel na hoe gevaarlik en opruiend hierdie opvatting is. Vir my is dit voldoende dat ek aangetoon het dat dit ’n valse en dwase opvatting is.

Ons moet egter let op die gewone wetsverdeling wat die hele wet van God wat deur Moses afgekondig is, in sedelike, seremoniële en regswette verdeel. Verder moet ons elke afdeling afsonderlik ondersoek om te begryp wat daarvan op ons betrekking het en wat nie. Intussen moet niemand hom daaroor bekommer dat regte en seremonies ook op die sedes betrekking het nie. Hoewel die skrywers van ouds wat hierdie verdeling geleer het, goed daarmee bekend was dat die twee voorgaande afdelings ook oor die sedes handel, het hulle dit nogtans nie sedewette genoem nie omdat hulle verander en herroep kon word sonder enige skade aan die sedes. Hulle het die eerste afdeling besonderlik sedewette genoem omdat ware sedelike heiligheid en ’n onveranderlike maatstaf om reg te leef nie daarsonder kan bestaan nie.

14. За административной и судебной властью следует вторая часть гражданского порядка - законы. Законы суть нервы (или, как их называет вслед за Платоном Цицерон, души) всякого государства. Без законов не могут существовать правители, которые, в свою очередь, сохраняют и поддерживают законы. Поэтому законы весьма удачно именуются «немым правительством», а правительство - «живым законом».

Однако собираясь говорить о законах, которыми должно определяться христианское правление, я отнюдь не намерен пускаться в долгие споры относительно того, какие из них являются наилучшими. Такой спор был бы бесконечен и бесполезен для нашей главной цели. Я лишь коротко, как бы походя, отмечу, какого рода законы делают христианское правление праведным перед Богом и справедливым по отношению к людям.

Я предпочёл бы не касаться этого, если бы не видел, как много людей заблуждается относительно данного предмета. Ибо некоторые отрицают, что человеческое сообщество может быть хорошо организовано, если оно отказывается от политического устройства Моисея и следует законам иных народов. Предоставляю другим судить о том, насколько такое мнение опасно и чревато смутой. Мне же достаточно показать, что оно ложно и совершенно безумно.

Прежде всего нужно сказать об общепринятом разделении всего данного Моисею Божьего Закона на три части: нравственные, культовые и судебные нормы. Каждую из этих частей следует рассмотреть в отдельности, чтобы понять, что именно в ней касается нас, а что нет. При этом не надо смущаться тем фактом, что судебные и культовые предписания некоторым образом содержатся в нравственных законах. Древние, которые установили такое различие, вполне сознавали, что обряды и судебные правила связаны с нравами. Однако ввиду того, что те и другие могут изменяться и отменяться без ущерба для добрых нравов, древние предпочли не называть указанные две части Моисеева Закона моралью, а дали это имя той части, от которой зависит подлинное благонравие.

15. | Lex itaque moralis (ut inde primum incipiam^a) quum duobus capitibus contineatur, quorum alterum pura Deum fide et pietate colere, alterum syncera homines dilectione complecti simpliciter iubet: vera est aeternaque iustitiae regula, gentium omnium ac temporum hominibus praescripta, qui ad Dei voluntatem vitam suam componere volent. Siquidem haec aeterna est et immutabilis eius voluntas, ut a nobis ipse quidem omnibus colatur, nos vero mutuo inter nos diligamus. Ceremonialis Iudaeorum paedagogia^b fuit, qua populi illius quandam velut pueritiam exercere Domino visum est, donec veniret tempus illud plenitudinis [Galat.^c 4. a. 4] quo sapientiam suam terris ad plenum manifestaret, ac veritatem exhiberet earum rerum quae tum figuris adumbrabantur. Iudicialis, politiae loco illis data, certas aequitatis et iustitiae formulas tradebat, quibus innocenter et quiete inter se agerent. Atque ut illa ceremoniarum exercitatio ad pietatis quidem doctrinam proprie pertinebat (utpote quae Iudaeorum Ecclesiam retinebat in Dei cultu ac religione) ab ipsa tamen pietate distingui poterat: ita haec indiciorum forma (quanquam non alio spectabat, quam qui optime servari posset ea ipsa charitas, quae aeterna Dei Lege praecipitur) ab ipso tamen dilectionis praecepto distinctum quiddam habebat. Quemadmodum ergo salva et incolumi pietate abrogari potuerunt ceremoniae: ita et iudiciariis his constitutionibus sublatis, perpetua charitatis officia et praecepta manere possunt. Quod si verum est, libertas certe singulis gentibus relicta est condendi quas sibi conducere providerint leges: quae tamen ad perpetuam illam charitatis regulam exigantur, ut forma quidem varient, rationem habeant eandem. Nam barbaras illas et feras leges, quales fuerunt quae fures honore prosequebantur, quae promiscuos coitus permittebant, aliaeque multo tum foediores tum absurdiores, pro legibus habendas minime censeo: quandoquidem abhorrent ab omni non iustitia modo, sed humanitate etiam et mansuetudine.

15. Nous commencerons donc à la loy morale, laquelle comme ainsi soit qu’elle contienne deux articles, dont l’un nous commande de simplement honnorer Dieu par pure foy et pieté, et l’autre d’estre conjoincts avec nostre prochain par vraye dilection: à ceste cause elle est la vraye et eternelle reigle de justice, ordonnée à tous hommes en quelque pays qu’ils soyent, ou en quelque temps qu’ils vivent, s’ils veulent reigler leur vic à la volonté de Dieu. Car c’est sa volonté eternelle et immuable, qu’il soit honnoré de nous tous, et que nous nous aimions mutuellement l’un l’autre. La loy ceremoniale a esté une pedagogie des Juifs, c’est à dire doctrine puerile, laquelle il a pieu à nostre Seigneur de donner à ce peuple-là comme une exercitation de son enfance, jusques à ce que le temps de plenitude vinst, auquel il manifestast les choses qui estoyent lors figurées en ombre (Gal. 4:4). La loy judiciale qui leur estoit baillée pour police, leur enseignoit certaines reigles de justice et d’equité, pour vivre paisiblement ensemble, sans faire nuisance les uns aux autres. Or comme l’exercitation des ceremonies appartenoit à la doctrine de pieté, qui est le premier poinct de la loi morale (d’autant qu’elle nourrissoit l’Eglise Judaique en la reverence de Dieu), toutesfois elle estoit distincte de la vraye pieté: aussi pareillement combien que leur loy judiciaire ne tendist à autre fin qu’à la conservation d’icelle mesme charité qui est commandée en la Loy de Dieu, toutesfois elle avoit sa proprieté distincte, qui n’estoit pas comprinse sous le commandement de charité. Comme donc les ceremonies ont esté abroguées, la vraye religion et pieté demeurant en son entier: aussi lesdites loix judiciaires peuvent estre cassées et abolies sans violer aucunement le devoir de charité. Or si cela est vray (comme certainement il est) la liberté est laissée à toutes nations de se faire telles loix qu’ils adviseront leur estre expedientes, lesquelles neantmoins soyent compassées à la reigle eternelle de charité: tellement qu’ayans seulement diverse forme, elles viennent à un mesme but. Car je ne suis point d’advis qu’on doyve repuler pour loix je ne say quelles loix barbares et bestiales: comme estoyent celles qui remuneroyent les larrons par certain prix: qui permettoyent indifferemment la compagnie d’hommes et de femmes, et autres encores plus vilaines, outrageuses, et execrables: veu qu’elles sont estranges non seulement de toute justice, mais aussi de toute humanité.

15. The moral law, therefore, with which I shall begin, being comprised in two leading articles, of which one simply commands us to worship God with pure faith and piety, and the other enjoins us to embrace men with sincere love,—this law, I say, is the true and eternal rule of righteousness, prescribed to men of all ages and nations, who wish to conform their lives to the will of God. For this is his eternal and immutable will, that he himself be worshipped by us all, and that we mutually love one another. The ceremonial law was the pupilage of the Jews, with which it pleased the Lord to exercise that people during a state resembling childhood, till that “fulness of the time” should come,¹⁴⁵² when he would fully manifest his wisdom to the world, and would exhibit the reality of those things which were then adumbrated in figures. The judicial law, given to them as a political constitution, taught them certain rules of equity and justice, by which they might conduct themselves in a harmless and peaceable manner towards each other. And as that exercise of ceremonies properly related to the doctrine of piety, inasmuch as it kept the Jewish Church in the worship and service of God, which is the first article of the moral law, and yet was distinct from piety itself, so these judicial regulations, though they had no other end than the preservation of that love, which is enjoined in the 649eternal law of God, yet had something which distinguished them from that precept itself. As the ceremonies, therefore, might be abrogated without any violation or injury of piety, so the precepts and duties of love remain of perpetual obligation, notwithstanding the abolition of all these judicial ordinances. If this be true, certainly all nations are left at liberty to enact such laws as they shall find to be respectively expedient for them; provided they be framed according to that perpetual rule of love, so that, though they vary in form, they may have the same end. For those barbarous and savage laws which rewarded theft and permitted promiscuous concubinage, with others still more vile, execrable, and absurd, I am very far from thinking ought to be considered as laws; since they are not only violations of all righteousness, but outrages against humanity itself.

15. Sum and scope of the Moral Law. Of the Ceremonial and Judicial Law. Conclusion.

The moral law, then (to begin with it), being contained under two heads, the one of which simply enjoins us to worship God with pure faith and piety, the other to embrace men with sincere affection, is the true and eternal rule of righteousness prescribed to the men of all nations and of all times, who would frame their life agreeably to the will of God. For his eternal and immutable will is, that we are all to worship him and mutually love one another. The ceremonial664law of the Jews was a tutelage by which the Lord was pleased to exercise, as it were, the childhood of that people, until the fulness of the time should come when he was fully to manifest his wisdom to the world, and exhibit the reality of those things which were then adumbrated by figures (Gal. 3:24; 4:4). The judicial law, given them as a kind of polity, delivered certain forms of equity and justice, by which they might live together innocently and quietly. And as that exercise in ceremonies properly pertained to the doctrine of piety, inasmuch as it kept the Jewish Church in the worship and religion of God, yet was still distinguishable from piety itself, so the judicial form, though it looked only to the best method of preserving that charity which is enjoined by the eternal law of God, was still something distinct from the precept of love itself. Therefore, as ceremonies might be abrogated without at all interfering with piety, so, also, when these judicial arrangements are removed, the duties and precepts of charity can still remain perpetual. But if it is true that each nation has been left at liberty to enact the laws which it judges to be beneficial, still these are always to be tested by the rule of charity, so that while they vary in form, they must proceed on the same principle. Those barbarous and savage laws, for instance, which conferred honour on thieves, allowed the promiscuous intercourse of the sexes, and other things even fouler and more absurd, I do not think entitled to be considered as laws, since they are not only altogether abhorrent to justice, but to humanity and civilised life.

15. De zedewet dus (om daarmee te beginnen) is vervat in twee hoofdstukken, van welke het ene eenvoudig gebiedt God met een rein geloof en reine vroomheid te dienen, en het andere de mensen met oprechte liefde te omhelzen, en zo is ze de ware en eeuwige regel der gerechtigheid, voorgeschreven aan de mensen van alle volkeren en alle tijden, die hun leven naar Gods wil willen inrichten. Immers dit is zijn eeuwige en onveranderlijke wil, dat Hij door ons allen geëerd wordt en wij elkander onderling liefhebben. De ceremoniële wet was een kinderlijke onderwijzing der Joden, waardoor het de Here behaagde als het ware de kinderlijkheid van dat volk te oefenen, totdat die volheid des tijds zou komen, in welke Hij zijn wijsheid aan de wereld ten volle zou openbaren en de waarheid zou tonen van die dingen, die toen door figuren afgeschaduwd werden. De wet der rechten, die hun tot inrichting van de staat gegeven was, leerde bepaalde regelen van billijkheid en rechtvaardigheid, waardoor ze onschuldig en gerust onder elkander konden leven. En evenals die oefening der ceremoniën eigenlijk behoorde tot de leer der vroomheid (daar ze de kerk der Joden hield bij de dienst van God en de religie), maar toch van de vroomheid zelf onderscheiden kon worden, zo had ook deze vorm der rechten, ofschoon hij geen andere bedoeling had dan te zorgen, dat de liefde, die door Gods eeuwige wet geboden wordt, zo goed mogelijk kon bewaard worden, toch iets, dat van het gebod der liefde onderscheiden was. Evenals dus de ceremoniën met behoud en zonder schending der vroomheid konden afgeschaft worden, zo kunnen, ook nadat deze rechtsinstellingen weggenomen zijn, de eeuwige plichten en geboden der liefde blijven. Indien dit waar is, is ongetwijfeld aan alle volken de vrijheid gelaten om de wetten te maken, van welke ze zien, dat ze hun tot nut zijn: maar die moeten naar die eeuwige regel der liefde ingericht worden, zodat ze wel in vorm verschillen, maar hetzelfde beginsel hebben. Want die barbaarse en ruwe wetten, zoals die, welke dieven met eer beloonden en vleselijke gemeenschap zonder onderscheid toestonden en andere, die nog veel schandelijker en ongerijmder waren, mogen, naar ik meen, niet voor wetten gehouden worden, daar ze niet alleen vreemd zijn aan alle rechtvaardigheid maar ook aan alle menselijkheid en wellevendheid.

15.

Das sittliche Gesetz also – um damit zunächst den Anfang zu machen – besteht aus zwei Hauptstücken: das eine gebietet einfach, Gott in reinem Glauben und reiner Frömmigkeit zu verehren, das andere, die Menschen in aufrichtiger Liebe zu umfangen. Dieses sittliche Gesetz ist die wahre und ewige Richtschnur der Gerechtigkeit, die den Menschen aller Völker und aller Zeiten vorgeschrieben ist, wenn sie ihr Leben nach Gottes Willen gestalten wollen. Denn das ist sein ewiger, unwandelbarer Wille, daß er selbst von uns allen verehrt werde, und daß wir uns andererseits untereinander gegenseitig lieben.

Das Zeremonialgesetz war eine unterweisende Erziehung der Juden, die nach des Herrn Wohlgefallen dazu diente, den gleichsam kindlichen Stand dieses Volkes zu üben, bis jene Zeit der Fülle käme (Gal. 4,4), zu der er der Erde seine Weisheit völlig offenbaren und die Wahrheit jener Dinge ans Licht bringen wollte, die damals noch mit Bildern schattenhaft umrissen waren.

Das Gesetz im Sinne der Rechtssatzungen war ihnen als bürgerliche Ordnung gegeben; es überlieferte ihnen bestimmte Regeln für Billigkeit und Gerechtigkeit, nach denen sie unschuldig und friedlich miteinander umgehen sollten.

Nun gehörte jene Übung unter den Zeremonien zwar im eigentlichen Sinne zur Lehre der Frömmigkeit, weil sie ja die Kirche der Juden bei der Verehrung Gottes und der Religion erhielt; trotzdem aber konnte sie von der Frömmigkeit selbst unterschieden werden. Ganz ebenso verhielt es sich mit der hier vorliegenden Form der Rechtssatzungen, diese hatte freilich keinen anderen Zweck, als daß eben jene Liebe, die in Gottes ewigem Gesetz geboten wird, auf die bestmögliche Weise gewahrt würde, aber trotzdem hatte sie etwas, das von dem Gebot der Liebe selbst verschieden war. Wie also die Zeremonien abgeschafft werden konnten, ohne daß dadurch die Frömmigkeit verkürzt oder angetastet wurde, so können auch bei Aufhebung dieser rechtlichen Ordnungen die dauernden Pflichten und Gebote der Liebe bestehen bleiben.

Ist das aber wahr, dann ist auf jeden Fall den einzelnen Völkern die Freiheit gelassen, die Gesetze zu machen, von denen sie voraussehen, daß sie ihnen Nutzen bringen, aber sie müssen nach jener dauernden Regel der Liebe gerichtet werden, so daß sie zwar in 1046 ihrer Form verschieden sind, aber den gleichen Sinn haben. Denn ich bin in keiner Weise der Meinung, daß man jene barbarischen, rohen Gesetze, wie etwa jene, die die Spitzbuben in Ehren hielten, die ohne Unterschied die fleischliche Gemeinschaft erlaubten, und andere, die noch viel abscheulicher und widersinniger waren, überhaupt für Gesetze zu halten hat. Denn sie stehen ja im Gegensatz nicht nur zu aller Gerechtigkeit, sondern auch zur Menschlichkeit und Milde.

15. ’n Kort samevatting van die inhoud van die sedewet, die seremoniële wet en regswette

En om eerste daarmee te begin: die sedewet word onder twee hoofpunte saamgevat waarvan die een ons doodeenvoudig gebied om God met ’n suiwer geloof en godsvrug te dien, en die tweede om ons medemense met opregte liefde te omhels.⁹⁶ Dit is ’n waaragtige en ewige reël van geregtigheid wat aan mense van alle volke en tye voorgeskryf is wat begeer om hulle lewe volgens God se wil te skik. Sy ewige en onveranderlike wil is immers dat Hy deur ons almal geëer moet word, en dat ons mekaar moet liefhê.

Die seremoniële wet was vir die Jode ’n onderwysing⁹⁷ waarmee die Here dit goedgevind het om hierdie volk in sy kinderjare te oefen totdat die volheid van die tyd sou kom⁹⁸ waarin Hy sy wysheid ten voile aan die wêreld sou openbaar, en Hy die werklike inhoud van die dinge wat destyds deur beelde afgeskadu is, sou toon. 1841 Regswette wat as ’n burgerlike regering aan hulle gegee is, het hulle bepaalde reëls van billikheid en regverdigheid geleer om daarvolgens in onskuld en rustigheid met mekaar saam te leef. Die seremoniële oefening het weliswaar eintlik op die leer van godsvrug gesien omdat dit die kerk van die Jode aan die diens en eerbiedsbetoon van God gehou het, maar dit kon nogtans van godsvrug onderskei word. Net so het hierdie vorm van regte iets gehad wat dit van die liefdesgebod onderskei het, hoewel dit ook daarop gerig was om juis hierdie liefde te behou wat volgens die ewige wet van God voorgeskryf word. Soos die seremonies sonder skade aan hulle godsvrug afgeskaf kon word omdat dit ongeskonde gebly het, so kan die ewige liefdespligte en gebooie bly bestaan al sou regsinstellings ook opgehef word. As dit wel waar is, is die vryheid beslis vir elke volk gelaat om dié wette te maak wat hulle voorsien het tot hulle voordeel sou strek. Dit moet nogtans aan die ewige liefdesreël gemeet word sodat hulle wel in vorm kan verskil maar altyd dieselfde grondslag moet hê. Ek meen trouens dat barbaarse en wrede wette soos dié wat diewe vereer het, of wat vleeslike omgang sonder onderskeid toegelaat het, en ander wette wat baie afstootliker en absurder is, glad nie as wette beskou moet word nie. Hulle is immers nie alleen strydig met alle geregtigheid nie, maar ook met alle menslikheid en sagsinnigheid.

15. Итак, начнём с нравственного закона. Он содержит два положения: первое велит нам чтить Бога чистой верой и благочестием; второе - пребывать в единении подлинной любви с ближними. Посему этот закон есть истинное и вечное правило праведности, предписанное всем людям, где бы и когда бы они ни жили, коль скоро они желают устраивать свою жизнь в согласии с Божьей волей. А эта вечная и неизменная воля такова: все мы должны почитать Бога и любить друг друга.

Культовый закон являлся скорее педагогическим средством для евреев (Гал 4:1-3), учением, предназначенным для детского возраста. Господу было угодно дать его этому народу в качестве упражнения, пока он пребывает в детстве, вплоть до наступления полноты времени и проявления всех вещей, до того видимых смутно.

Судебный закон, данный евреям для устроения общественной жизни, указывал им определённые правила правосудия и справедливости, дабы они мирно жили вместе, не вредя друг другу.

Выполнение ритуальных предписаний, хотя и относилось к доктрине благочестия, представляющей собой первый пункт нравственного закона (поскольку она воспитывала еврейскую Церковь в почитании Бога), однако не было тождественно подлинному благочестию. Точно так же еврейский судебный закон, хотя и был направлен на сохранение той самой любви, которая заповедана в Божьем Законе, имел собственную природу, отличную от заповеди любви. И как отмена еврейских ритуалов не нарушила целостности истинной веры и благочестия, так и названные судебные законы могут быть отменены без какого-либо нарушения долга любви.

Но если это так (а это несомненно так), тогда всем народам предоставлена свобода издавать такие законы, какие им нужны. Все эти законы будут, тем не менее, отвечать вечному правилу любви, так как, различаясь по форме, будут устремлены к одной цели. При этом я вовсе не считаю, что можно называть законом любое варварское или недостойное человека установление - например, вознаграждение воров, беспорядочное общение мужчин и женщин или иные низкие, кощунственные и мерзкие дела, чуждые не только праведности, но и человеческому естеству.

16. Id quod dixi planum fiet si in legibus omnibus duo haec, ut decet, intuemur^d: legis constitutionem et aequitatem¹, cuius ratione constitutio ipsa fundata est ac^e nititur. Aequitas, quia naturalis est, non nisi una omnium esse potest, ideo et legibus omnibus, pro negotii genere, eadem proposita esse debet. Constitutiones, 488 quia circunstantias aliquas^a habent a quibus pro parte pendeant, modo in eundem aequitatis scopum omnes pariter intendant, diversas esse nihil obest. Iam quum Dei Legem, quam moralem vocamus, constet^b non aliud esse quam naturalis legis testimonium, et eius conscientiae quae hominum animis a Deo insculpta est¹, tota huius de qua nunc loquimur, aequitatis ratio in ipsa praescripta^c est. Proinde sola quoque ipsa legum omnium et scopus et regula et terminus sit oportet. Ad eam regulam quaecunque formatae erunt leges, quae in eum scopum directae, quae eo termino limitatae, non est cur a nobis improbentur, utcunque vel a Lege Iudaica, vel inter se ipsae alias differant. Lex Dei furari prohibet. Quae furtis constituta fuerit poena in politia Iudaeorum, videre est in Exodo [Exod. 22. a. 1]². Aliarum gentium vetustissimae leges furtum duplo puniebant; quae postea sequutae sunt, discreverunt inter manifestum et non manifestum³. Aliae ad exilium progressae sunt, aliae ad flagrum, aliae denique ad capitis supplicium⁴. Falsum testimonium talionis poena inter Iudaeos plectebatur [Deut. 19. d. 18]⁵: alibi gravi tantum ignominia, alibi suspendio, alibi cruce⁶. Homicidium omnes pariter leges sanguine ulciscuntur, diversis tamen mortis generibus⁷. In adulteros alibi severiores, alibi leviores edictae sunt poenae^{d 8}. Videmus tamen ut eiusmodi diversitate in eundem omnes finem tendant. Nam uno simul ore poenam pronuntiant in ea quae aeterna Dei Lege damnata sunt facinora: nempe homicidia, furta, adulteria, falsa testimonia: sed in poenae modo non conveniunt; neque vero id necesse est, neque etiam expedit. Est regio quae, nisi horrendis exemplis in homicidas saeviat, caedibus statim et latrociniis perdenda sit. Est seculum quod poenarum acerbitatem augeri postulet. || Siquid turbatum sit in statu publico, novis edictis corrigenda sunt quae inde nasci solent mala. Belli tempore, in armorum strepitu, concideret omnis humanitas, nisi insolito poenarum metu iniecto. In sterilitate, in pestilentia, nisi adhibeatur maior severitas, pessum ibunt omnia. || Est gens in vitium 489 quoddam propensior, nisi acerrime compescatur. Quam malignus fuerit^a, ac publico bono invidus, qui tali diversitate offendetur^b, ad retinendam Legis Dei observationem accommodatissima? Nam quod iactatur a quibusdam, fieri contumeliam Legi Dei per Mosen latae: quum abrogata illa, novae aliae illi praeferuntur, vanissimum est; neque enim^c aliae illi praeferuntur, dum magis probantur, non simplici collatione, sed temporum, loci, gentis conditione: aut illa abrogatur quae nobis lata nunquam fuit. Siquidem non eam Dominus per manum Mosis tradidit quae in gentes omnes promulgaretur et ubique vigeret^d: sed quum Iudaicam gentem in fidem, patrocinium, clientelam suam suscepisset, illi etiam peculiariter legislator esse Voluit: ac, quod sapientis legislatoris erat, singularem quandam eius rationem in ferendis^e legibus habuit.

16. Ce que j’ay dit s’entendra clairement, si en toutes lois nous contemplons les deux choses qui s’ensuyvent: c’est assavoir l’ordonnance de la Loy, et l’equité sur la raison de laquelle est fondée l’ordonnance. L’equité, d’autant qu’elle est naturelle, est tousjours une mesme à tous peuples: et pourtant toutes les loix du monde de quelque affaire que ce soit, doyvent revenir à une mesme equité. Touchant des constitutions ou ordonnances, d’autant qu’elles sont conjointes avec circonstances, dont elles dependent en partie, il n’y a nul inconvenient qu’elles soyent diverses, mais qu’elles tendent toutes pareillement à un mesme but d’equité. Or comme ainsi soit que la loy de Dieu, que nous appellons Morale, ne soit autre chose sinon qu’un tesmoignage de la Loy naturelle et de la conscience, laquelle nostre Seigneur a imprimée au cœur de tous hommes, il n’y a nulle doute que ceste equité de laquelle nous parlons maintenant, ne soit en icelle du tout declairée. Pourtant il convient qu’icelle equité seule soit le but, la reigle et la fin de toutes loix. Derechef, toutes loix qui seront compassées à ceste reigle, qui tendront à ce but, et qui seront limitées en ces bornes, ne nous doyvent desplaire, comment que ce soit qu’elles different de la Loy Mosaique, ou bien entre elles-mesmes. La Loy de Dieu defend de desrober. On peut voir en Exode quelle peine estoit constituée sur les larrecins en la police des Juifs (Ex. 22:1). Les plus anciennes loix des autres nations punissoyent les larrons, leur faisant rendre au double de ce qu’ils avoient desrobé. Celles qui sont venues apres, ont discerné entre larrecin manifeste et occulte. Les autres ont procedé jusques à bannissement: aucunes jusques au fouet: les autres jusques à mort. La Loy de Dieu defend de porter faux tesmoignage. Un faux tesmoignage estoit puny entre les Juifs de pareille peine qu’eust encouru celuy qui estoit faussement accusé, s’il eust esté convaincu (Deut. 19:19). En aucuns autres pays il n’y avoit que peine d’ignominie: et en aucuns autres, du gibbet. La Loy de Dieu defend de commettre homicide: toutes les loix du monde d’un commun accord punissent mortellement les homicides: toutesfois par divers genres de mort. Mais si est-ce qu’en telle diversité elles tendent toutes à une mesme fin. Car toutes ensemblement prononcent sentence de condemnation contre les crimes qui sont condamnez par la Loy eternelle de Dieu: c’est assavoir, homicides, larrecins, adulteres, faux tesmoignages: seulement elles ne conviennent en equalité de peine. Ce qui n’est pas necessaire, ne mesme expedient. Il y a telle region qui seroit incontinent desolée par meurtres et brigandages, si elle n’exerçoit horribles supplices sur les homicides. Il y a tel temps qui requiert que les punitions soyent augmentées. S’il est avenu quelque trouble en un pays, il faudra corriger par nouveaux edits les maux qui ont accoustumé d’en sourdre. En temps de guerre, on oublieroit toute humanité, si on n’y tenoit la bride plus estroite en punissant les excez. Pareillement tout seroit confus en temps de peste ou de famine, si on n’usoit de severité plus grande. Il y a telle nation qui a mestier d’estre grievement corrigée de quelque vice special, auquel autrement elle seroit encline plus qu’autres. Celuy qui s’offenseroit de telle diversité, laquelle est tres-propre à maintenir l’observance de la Loy de Dieu, ne devroit-il pas estre jugé bien malin et envieux du bien public? Car ce qu’aucuns ont accoustumé d’objecter, qu’on fait injure à la Loy de Dieu baillée par Moyse, quand en l’abolissant on luy en prefere des autres nouvelles, est chose trop frivole. Car les loix que chacuns superieurs ont en leurs pays, ne sont pas simplement preferées à icelle comme meilleures: mais selon la condition et circonstance du temps, du lieu, et de la nation. Davantage, en ce faisant elle n’est point abroguée ne cassée, veu que jamais elle ne nous a esté commandée entre nous Gentils. Car nostre Seigneur ne l’a pas administrée par la main de Moyse, pour la publier sur toute nation et observer en toute la terre: mais ayant receu le peuple Judaique en sa speciale sauvegarde, protection, conduitte, et gouvernement, il luy a voulu estre aussi particulierement Legislateur: et comme il appartenoit à un bon Legislateur et sage, il a eu en toutes les loix un singulier esgard à l’utilité de ce peuple.

16. What I have said will be more clearly understood, if in all laws we properly consider these two things—the constitution of the law and its equity, on the reason of which the constitution itself is founded and rests. Equity, being natural, is the same to all mankind; and consequently all laws, on every subject, ought to have the same equity for their end. Particular enactments and regulations, being connected with circumstances, and partly dependent upon them, may be different in different cases without any impropriety, provided they are all equally directed to the same object of equity. Now, as it is certain that the law of God, which we call the moral law, is no other than a declaration of natural law, and of that conscience which has been engraven by God on the minds of men, the whole rule of this equity, of which we now speak, is prescribed in it. This equity, therefore, must alone be the scope, and rule, and end, of all laws. Whatever laws shall be framed according to that rule, directed to that object, and limited to that end, there is no reason why we should censure them, however they may differ from the Jewish law or from each other. The law of God forbids theft. What punishment was enacted for thieves, among the Jews, may be seen in the book of Exodus.¹⁴⁵³ The most ancient laws of other nations punished theft by requiring a compensation of double the value. Subsequent laws made a distinction between open and secret theft. Some proceeded to banishment, some to flagellation, and some to the punishment of death. False witness was punished, among the Jews, with the same punishment as such testimony would have caused to be inflicted on the person against whom it was given;¹⁴⁵⁴ in some countries it was punished with infamy, in others with hanging, in others with crucifixion. All laws agree in punishing 650murder with death, though in several different forms. The punishments of adulterers in different countries have been attended with different degrees of severity. Yet we see how, amidst this diversity, they are all directed to the same end. For they all agree in denouncing punishment against those crimes which are condemned by the eternal law of God; such as murders, thefts, adulteries, false testimonies, though there is not a uniformity in the mode of punishment; and, indeed, this is neither necessary, nor even expedient. One country, if it did not inflict the most exemplary vengeance upon murderers, would soon be ruined by murders and robberies. One age requires the severity of punishments to be increased. If a country be disturbed by any civil commotion, the evils which generally arise from it must be corrected by new edicts. In time of war all humanity would be forgotten amidst the din of arms, if men were not awed by more than a common dread of punishment. During famine and pestilence, unless greater severity be employed, every thing will fall into ruin. One nation is more prone than others to some particular vice, unless it be most rigidly restrained. What malignity and envy against the public good will be betrayed by him who shall take offence at such diversity, which is best adapted to secure the observance of the law of God? For the objection made by some, that it is an insult to the law of God given by Moses, when it is abrogated, and other laws are preferred to it, is without any foundation; for neither are other laws preferred to it, when they are more approved, not on a simple comparison, but on account of the circumstances of time, place, and nation; nor do we abrogate that which was never given to us. For the Lord gave not that law by the hand of Moses to be promulgated among all nations, and to be universally binding; but after having taken the Jewish nation into his special charge, patronage, and protection, he was pleased to become, in a peculiar manner, their legislator, and, as became a wise legislator, in all the laws which he gave them, he had a special regard to their peculiar circumstances.

16. All Laws should be just. Civil Law of Moses; how far in force, and how far abrogated.

What I have said will become plain if we attend, as we ought, to two things connected with all laws—viz. the enactment of the law, and the equity on which the enactment is founded and rests. Equity, as it is natural, cannot be the same in all, and therefore ought to be proposed by all laws, according to the nature of the thing enacted. As constitutions have some circumstances on which they partly depend, there is nothing to prevent their diversity, provided they all alike aim at equity as their end. Now, as it is evident that the law of God which we call moral, is nothing else than the testimony of natural law, and of that conscience which God has engraven on the minds of men, the whole of this equity of which we now speak is prescribed in it. Hence it alone ought to be the aim, the rule, and the end of all laws. Wherever laws are formed after this rule, directed to this aim, and restricted to this end, there is no reason why they should be disapproved by us, however much they may differ from the Jewish law, or from each other (August. de Civit. Dei, Lib. 19 c. 17). The law of God forbids to steal. The punishment appointed for theft in the civil polity of the Jews may be seen in Exodus 22. Very ancient laws of other nations punished theft by exacting the double of what was stolen, while subsequent laws made a distinction between theft manifest and not manifest. Other laws went the length of punishing with exile, or with branding, while others made the punishment capital. Among the Jews, the punishment of the false witness was to “do unto him as he had thought to have done665with his brother” (Deut. 19:19). In some countries, the punishment is infamy, in others hanging, in others crucifixion. All laws alike avenge murder with blood, but the kinds of death are different. In some countries, adultery was punished more severely, in others more leniently. Yet we see that amidst this diversity they all tend to the same end. For they all with one mouth declare against those crimes which are condemned by the eternal law of God—viz. murder, theft, adultery, and false witness; though they agree not as to the mode of punishment. This is not necessary, nor even expedient. There may be a country which, if murder were not visited with fearful punishments, would instantly become a prey to robbery and slaughter. There may be an age requiring that the severity of punishments should be increased. If the state is in troubled condition, those things from which disturbances usually arise must be corrected by new edicts. In time of war, civilisation would disappear amid the noise of arms, were not men overawed by an unwonted severity of punishment. In sterility, in pestilence, were not stricter discipline employed, all things would grow worse. One nation might be more prone to a particular vice, were it not most severely repressed. How malignant were it, and invidious of the public good, to be offended at this diversity, which is admirably adapted to retain the observance of the divine law. The allegation, that insult is offered to the law of God enacted by Moses, where it is abrogated, and other new laws are preferred to it, is most absurd. Others are not preferred when they are more approved, not absolutely, but from regard to time and place, and the condition of the people, or when those things are abrogated which were never enacted for us. The Lord did not deliver it by the hand of Moses to be promulgated in all countries, and to be everywhere enforced; but having taken the Jewish nation under his special care, patronage, and guardianship, he was pleased to be specially its legislator, and as became a wise legislator, he had special regard to it in enacting laws.

16. Hetgeen ik gezegd heb zal duidelijk worden, indien wij in alle wetten, gelijk het behoort, op deze twee dingen letten: het voorschrift der wet en haar billijkheid, op wier beginsel de wet zelf gefundeerd is en steunt. Daar de billijkheid in de natuur gelegen is, kan ze bij alle slechts dezelfde zijn, en daarom moeten alle wetten, in overeenstemming met de aard van de zaak, die ze regelen, haar tot doel hebben. Er is geen bezwaar tegen, dat de voorschriften, omdat ze gebonden zijn aan omstandigheden, van welke ze voor een deel afhangen, verschillend zijn, als ze maar alle gelijkelijk gericht zijn op hetzelfde doel der billijkheid. Daar verder vaststaat, dat Gods wet, die wij de zedewet noemen, niet anders is dan een getuigenis van de wet der natuur en van die consciëntie, die door God in de harten der mensen ingegrift is, is het ganse beginsel der billijkheid, waarover wij nu spreken, daarin geschreven. Daarom moet ook zij alleen het doel, de regel en de grens zijn van alle wetten. Alle wetten, die naar die regel gemaakt, op dat doel gericht en door die grens afgebakend zijn, bieden geen reden dat wij ze zouden afkeuren, ook al verschillen zij van de Joodse wet of van elkander. De wet Gods verbiedt te stelen. Welke straf er op diefstal stond in de wettelijke bepalingen der Joden kan men in Exodus lezen. Zeer oude wetten van andere volken straften diefstal, doordat ze de dief dwongen het dubbele weer te geven; latere wetten maakten onderscheid tussen diefstal, waarbij de dief op heterdaad betrapt werd en die waarbij dat niet het geval was. Sommige wetten gingen verder en straften met verbanning, andere met geseling, weer andere eindelijk met de doodstraf. Vals getuigenis werd onder de Joden gestraft met de straf der wedervergelding, elders slechts met grote schande, elders met de strop, elders met kruisiging. Doodslag straffen alle wetten gelijkelijk met de dood, maar toch met verschillende soorten van terdoodbrenging. Tegen overspelers zijn in sommige landen zwaardere, in andere lichtere straffen uitgevaardigd. Maar toch zien we, dat bij zulk een verschil, alle hetzelfde doel beogen. Want alle vaardigen ze als met één mond straffen uit tegen die misdaden, die door Gods eeuwige wet veroordeeld zijn, namelijk doodslag, diefstal, overspel, valse getuigenis; maar in de maat der straf komen ze niet overeen. En dat is niet nodig en zelfs niet nuttig. Er zijn landen, die, indien ze niet door gruwelijke straffen tegen doodslag optraden, terstond door moord en roverij zouden worden te gronde gericht. Er zijn tijden, die eisen, dat de strengheid der straffen vergroot wordt. Indien er in de staat enig oproer is, moet het kwaad, dat daaruit pleegt voort te komen, door nieuwe verordeningen worden verbeterd. In tijd van oorlog, onder het gekletter der wapenen, zou alle menselijkheid verdwijnen, indien niet door ongewone straffen schrik werd ingeboezemd. In tijden van onvruchtbaarheid of pestilentie zal alles te gronde gaan, indien niet groter gestrengheid wordt gebruikt. Er zijn volken, die geneigd zijn tot enige fout, indien ze niet zeer krachtig bedwongen worden. Hoe boosaardig moet hij zijn, en hoezeer moet hij het algemene welzijn haten, die zich ergert aan zulk een verscheidenheid, welke zeer geschikt is tot het behouden van de onderhouding van Gods wet. Want hetgeen sommigen zeggen, dat de wet Gods, door Mozes gegeven, gesmaad wordt, wanneer ze wordt afgeschaft en aan andere nieuwe wetten boven haar de voorkeur wordt gegeven, is geheel ijdel. Immers aan andere wetten wordt boven haar niet de voorkeur gegeven, omdat men die wetten beter acht bij eenvoudige vergelijking, maar omdat ze beter passen bij de toestand van tijd, plaats en volk. Ook wordt ze niet afgeschaft, want ze is ons nooit gegeven. Immers de Here heeft haar niet door de hand van Mozes gegeven om bij alle volken afgekondigd te worden en overal van kracht te zijn; maar daar Hij het Joodse volk in zijn trouw, bescherming en hoede had aangenomen, heeft Hij ook in het bijzonder zijn wetgever willen zijn, en heeft, zoals het een wijze wetgever betaamt, bij het maken der wetten in het bijzonder gelet op het belang van dat volk.

16. Einheit und Verschiedenheit der Gesetze

Was ich gesagt habe, wird deutlich werden, wenn wir, wie es sich gehört, bei allen Gesetzen folgende beide Eigentümlichkeiten betrachten: die festgelegte Gestalt (constitutio) des Gesetzes und die Billigkeit (aequitas), auf die sich die festgelegte Gestalt sinngemäß gründet und stützt. Die Billigkeit ist etwas Natürliches (naturalis) und kann deshalb bei allen nur eine (und dieselbe) sein; sie muß deshalb für alle Gesetze, freilich je nach der Art der von ihnen geregelten Angelegenheit, das gleiche Ziel darstellen. Die festgelegten Gestaltungen der Gesetze dagegen stehen unter dem Einfluß bestimmter Umstände, von denen sie teilweise abhängig sind, und deshalb steht ihrer Verschiedenartigkeit nichts im Wege, wenn sie nur allesamt gleichermaßen nach dem gleichen Ziel, nämlich der Billigkeit ausgerichtet sind.

Nun steht es aber fest, daß Gottes Gesetz, das wir das „sittliche“ nennen, nicht etwas anderes ist als das Zeugnis des natürlichen Gesetzes und jenes Gewissens, das den Menschen von Gott ins Herz eingegraben ist, und deshalb ist diese Billigkeit, von der wir hier reden, ihrem Sinne nach voll und ganz in diesem Gesetz vorgeschrieben. Deshalb muß es auch allein Richtpunkt, Regel und Grenze für alle Gesetze sein.

Sofern nun also Gesetze nach dieser Regel gestaltet, auf diesen Richtpunkt eingestellt und von dieser Grenze umzogen sind, besteht bei ihnen allen kein Grund, weshalb sie von uns nicht gutgeheißen werden sollten, so verschieden sie auch von dem jüdischen Gesetz oder auch untereinander sein mögen.

(Beispiele:) Das Gesetz Gottes verbietet das Stehlen. Was für eine Strafe in der bürgerlichen Ordnung der Juden auf Diebstahl gesetzt war, das läßt sich aus dem Buche Exodus ersehen (Ex. 21,37; 22,1-3). Sehr alte Gesetze anderer Völker bestraften den Diebstahl mit der Auflage doppelter Erstattung (des Gestohlenen). Die später nachfolgenden Gesetze haben dann zwischen unmittelbar handgreiflichem (manifestus) und nicht unmittelbar handgreiflichem Diebstahl einen Unterschied gemacht. Andere sind weitergegangen und haben die Landesverweisung verhängt, wieder andere die Geißelung und andere schließlich die Todesstrafe. Falsches Zeugnis wurde unter den Juden mit der Strafe der genauen Vergeltung belegt (poena talionis: „so sollet ihr ihm tun, wie er gedachte seinem Bruder zu tun“ Deut. 19,19); anderen Orts wurde es allein mit scharfer Entehrung, wieder anderswo mit dem Strick oder wieder anderswo mit Kreuzigung bestraft. Den Mord ahnden alle Gesetze gleichermaßen mit Blut, freilich mit verschiedenen Arten der Todesstrafe. Gegen Ehebrecher hat man am einen Ort strengere, am anderen leichtere Strafen verhängt. Aber wir sehen doch, wie alle diese Gesetze in solcher Verschiedenartigkeit einem und demselben Ziele zustreben. Denn es ist doch so, daß sie alle zugleich mit einem Munde gegen jene Missetaten Strafe verhängen, die in Gottes ewigem Gesetz verurteilt werden, nämlich gegen Mord, Diebstahl, Ehebruch und falsches Zeugnis. Dagegen kommen sie im Maß der Strafe nicht überein; das ist aber auch nicht notwendig, ja, es ist nicht einmal von Nutzen. Es gibt Länder, die sofort durch Bluttaten und Räubereien zugrunde gerichtet würden, wenn sie nicht mit furchtbaren Maßregeln gegen die Mörder vorgingen. Es gibt Zeiten, die es erfordern, daß die Härte der Strafen vergrößert wird. Sind im öffentlichen Leben Wirren vorgekommen, so muß man gegen die Übel, die daraus zu 1047 erwachsen pflegen, mit neuen Verordnungen Abhilfe schaffen. Zu Kriegszeiten, unter dem Lärm der Waffen, würde alle Menschlichkeit zunichte werden, wenn man den Leuten nicht eine ungewöhnliche Furcht vor Strafen einflößte. Bei Dürre oder Pestilenz muß alles übel abgehn, wenn nicht größere Strenge angewendet wird. Es gibt manches Volk, das eine recht üble Neigung zum Laster hat, wenn es nicht mit äußerster Schärfe zurückgehalten wird. Was wäre es da für eine Schalkheit und was für ein böser Wille gegenüber dem öffentlichen Wohl, wenn einer an solch einer Verschiedenheit Anstoß nähme, die doch ganz besonders dazu angetan ist, die Wahrung des Gesetzes Gottes aufrechtzuerhalten!

Einige Leute machen hier den Einwand, man tue dem Gesetz Gottes, wie es Mose gegeben hat, Schmach an, wenn man es abschaffte und damit anderen, neuen Gesetzen vor ihm den Vorzug gäbe. Aber das ist völlig unbegründet. Denn wenn diese anderen Gesetze mehr Billigung finden, und zwar nicht aus einfacher Gegenüberstellung, sondern in Anbetracht der Verhältnisse, die Zeit, Ort und Volk mit sich bringen, so erhalten sie damit nicht etwa vor jenem Gesetz den Vorzug. Und dann kann von der Abschaffung jenes Gesetzes auch keine Rede sein; denn es ist uns nie gegeben worden. Denn der Herr hat es nicht durch die Hand des Mose überliefern lassen, damit es bei allen Völkern verkündet würde und allenthalben in Geltung stünde; nein, da er das jüdische Volk in seine Treue, seine Hut und seinen Schutz aufgenommen hatte, so wollte er für dies Volk auch im besonderen Sinne der Gesetzgeber sein und trug ihm auch, wie es einem weisen Gesetzgeber geziemt, bei der Gesetzgebung in besonderem Maße Rechnung.

16. ’n Bespreking van die bepaling en billikheid van ’n wet

Wat ek gesê het, sal duidelik word as ons, soos dit ons betaam, in alle wette op twee aspekte let, naamlik die wetsbepaling en die billikheid daarvan. ’n Wetsbepaling is op die redelikheid van billikheid gegrond en steun hierop. Omdat billikheid iets natuurliks is, kan dit nie anders as om een en dieselfde by alle volke te wees nie. Daarom moet alle wette volgens die aard van die saak dieselfde doelstelling hê. Omdat wetsbepalings bepaalde omstandighede het waarvan dit gedeeltelik afhanklik is. is dit geen struikelblok dat wette verskillend is nie - mits hulle almal eweveel die doelstelling van billikheid in die oog het. Dit staan vas dat  die wet van God wat ons die sedewet noem, niks anders is as ’n getuienis van die natuurwet, en van die gewete wat deur God in die gemoedere van mense ingegraveer is nie.⁹⁹ Die billikheidsbeginsel waarvan ons nou praat, is dus ten voile in die sedewet voorgeskryf. Daarom moet die sedewet die doel, sowel as die reël en die eindbestemming van alle 1842 wette wees. Ons het dus geen grond om wette wat volgens hierdie reël gevorm, op hierdie doel gerig en deur hierdie eindbestemming bepaal is, af te keur nie - al sou hulle ook van die Joodse wet, of selfs onderling van mekaar verskil.

Die wet van God verbied diefstal. Ons kan in Eksodus sien watter straf in die burgerlike regering van die Jode vir diefstal bepaal is.¹⁰⁰ Die oudste wette van ander volke het diefstal gestraf deur dubbele herstel van wat gesteel is. Wette wat later gevolg het, het tussen openlike en bedekte diefstal onderskei. Sommige wette het hiervolgens verbanning, ander géseling, en ander uiteindelik die doodstraf voorgeskryf.

Valse getuienis is onder die Jode met vergelding gestraf;¹⁰¹ elders slegs met verskriklike skande; onder sommige volke deur die beskuldigde op te hang, en onder ander deur hom te kruisig. Alle wette wreek moord eweveel met bloedvergieting, maar nogtans met verskillende vorms van die dood. Swaarder strawwe is in sommige streke teen owerspelige mense uitgevaardig, op ander plekke weer ligter strawwe.

Ons merk nogtans dat hulle ten spyte van die verskeidenheid op een en dieselfde doel gerig is. Hulle vel immers eenstemmig ’n straf vir misdade wat deur die ewige wet van God verdoem is, naamlik vir moord, diefstal, owerspel en valse getuienis. Hulle stem egter nie in die manier van straf ooreen nie. Dit is ook nie nodig of voordelig nie. Daar is lande wat dadelik ten gronde sou gaan as gevolg van moord en roof tensy die owerheid met verskriklike voorbeelde teen moordenaars sou optree. Daar is tye wat toenemende harde strawwe vereis. As daar oproer in ’n staat ontstaan, moet die kwaad wat gewooonlik daaruit ontstaan, met nuwe wetsbepalings reggestel word. In tye van oorlog en wapengedruis sou alle beskaafdheid in duie stort tensy dit met ongewone vrees vir straf aan bande gelê word. Alles sal in tye van droogte of pes verlore gaan tensy groter strengheid aan die dag gelê word. Daar is volke wat meer tot ’n bepaalde oortreding geneig is tensy dit uiters skerp onderdruk word.

Hoe kwaadwillig en vol haat oor die openbare welvaart sou iemand dan nie wees wat aanstoot neem aan so ’n groot verskeidenheid wat die beste aangepas is om God se wet in stand te hou nie? Dit is die grootste onsin dat sommige mense beweer dat die wet van God wat deur Moses gegee is, beledig word wanneer dit afgeskaf en nuwe wette in die plek daarvan ingestel word. Ander wette word trouens nie bo die wet van Moses gestel wanneer daaraan voorkeur verleen word nie - nie by wyse van ’n eenvoudige vergelyking nie, maar met inagneming van die omstandighede van die tyd, die plek en die volk; of selfs as hierdie wet afgeskaf word wat nooit aan ons gegee is nie. Die Here het dit immers nie deur 1843 die hand van Moses oorgedra om onder alle volke afgekondig te word en oral te geld nie. Omdat Hy egter die Jode in sy sorg, beskerming en bewaring geneem het, was dit ook sy wil om besonderlik vir hulle ’n Wetgewer te wees en Hy het in die maak van hierdie wette besonderlik met hierdie volk rekening gehou - wat ’n eienskap van ’n wyse wetgewer is!

Die derde aspek van burgerlike regering, naamlik die volk (Afdeling 17 - 32)

16. Сказанное станет понятно, если во всяком законе мы будем различать две взаимосвязанные стороны: предписание закона и справедливость, на которой основано предписание. Справедливость, будучи естественной, остаётся одной и той же для всех народов. И поэтому все законы мира, к чему бы они ни относились, должны иметь целью одну и ту же справедливость. Что же касается конкретных постановлений или предписаний, они связаны с обстоятельствами и отчасти зависят от них. Поэтому нет ничего несообразного в том, чтобы они различались между собой - при условии, что все устремлены к справедливости. Но Божий Закон, именуемый нравственным, есть не что иное, как свидетельство естественного закона и совести, запечатлённых Господом в сердце каждого человека. Поэтому нет сомнения, что справедливость, о которой мы теперь говорим, вполне проявляется в этом Законе. Справедливость должна быть единственной целью, правилом и венцом всякого закона. Никакие законы, согласные с этим правилом, устремлённые к этой цели и ограниченные этими пределами, не могут вызвать у нас неудовольствия, даже если они отличаются от Моисеева Закона или друг от друга.

Так, Божий Закон запрещает воровство. В книге Исхода мы читаем о наказании, которое было установлено для воров в еврейском обществе (Исх 22:1-3). Более древние законы других народов требовали от вора возместить украденное в двойном размере. Более поздние законы различали кражу скрытую и явную. У одних народов воровство каралось изгнанием, у других бичеванием, у третьих смертью. Далее, Божий Закон запрещает лжесвидетельство. У древних евреев лжесвидетель должен был понести такое же наказание, какое грозило бы ложно обвинённому (Втор 19:18-21). В одних странах лжесвидетель карался только бесчестьем, в других виселицей. Божий Закон запрещает убийство; но все законы мира единодушно приговаривают убийцу к смертной казни; однако способы её различны.

Но при всём разнообразии этих законов они направлены к одной цели. Ибо все они осуждают преступления, осуждаемые вечным Законом Бога: убийство, воровство, прелюбодеяние, лжесвидетельство. Они расходятся лишь в мере наказания, но здесь совпадение необязательно и несущественно. Есть области, где убийства и грабежи достигли бы невиданных размеров, если не ввести страшные пытки для убийц. Есть времена, требующие ужесточения наказаний. Если страна охвачена смутой, то обычно возникающие при этом беспорядки надлежит усмирять новыми указами. Во время войны человечность требует жёстких мер для пресечения эксцессов. Равным образом во время мора или голода всё смешается, если не установить более суровый порядок. Есть народы, у которых нужно строго карать какой-нибудь особый порок ввиду того, что данный народ склонен к нему более других.

Если кто-то возмущается против всего этого разнообразия, весьма способствующего сохранению и поддержанию Божьего Закона, то не следует ли считать такого человека нечестивым и недоброжелательным к общему благу? Некоторые имеют обыкновение заявлять, что отмена Моисеева Закона или предпочтение ему новых законов означает оскорбление Божьего Закона. Но это возражение безосновательно. Ибо те законы, которые каждый правитель устанавливает в своей стране, он предпочитает не потому, что они просто кажутся ему лучшими, а ввиду их сообразности условиям времени, места и характера народа. Кроме того, Моисеев Закон при этом не отменяется и не устраняется по той простой причине, что он никогда не предназначался для нас, неевреев. Ведь Господь сообщил его через Моисея не для того, чтобы он соблюдался во всяком народе и во всём мире. Нет, Господь принял народ еврейский под Своё особое покровительство, водительство и правление и пожелал также быть для него особым Законодателем. При этом, как и подобает хорошему и мудрому законодателю, Он во всех законах особо заботился о пользе именно этого народа.

17. Superest nunc^f ut videamus quod postremo loco propositum erat, Quis legum, iudiciorum, magistratuum usus ad communem Christianorum societatem redeat. || Cui etiam annexa est altera quaestio, Quantum magistratibus debeant privati homines deferre, et quousque obedientia progredi debeat^g. || Plurimis videtur supervacaneum esse munus magistratus inter Christianos, quod scilicet implorare pie non possint, utpote quibus vindicare, in iudicium postulare, litigare, vetitum sit¹. At quum Paulus contra clare testetur, ministrum Dei nobis^h esse in bonum [Rom. 13.ⁱ a. 4]: ex eo intelligimus, ita divinitus ordinatum esse^k, ut eius manu ac praesidiis adversus flagitiosorum hominum improbitatem et iniurias defensi quietam ac securam vitam agamus². Quod si frustra in praesidium nobis a Domino datus est, nisi tali nobis beneficio uti licet, satis apparet implorari quoque et appellari non impie posse. Hic vero mihi cum duplici hominum genere agendum est; sunt enim permulti qui tanta litigandi rabie aestuant, ut quietem nunquam habeant apud se^l, nisi cum aliis pugnent. Lites vero ipsas et capitali odiorum acerbitate et insana vindicandi nocendique 490 cupiditate exequuntur, et implacabili pertinacia persequuntur, ad sui usque adversarii ruinam. Interim nequid nisi iure agere existimentur, iudiciorum praetextu talem perversitatem defendunt. At si cum fratre iudicio agere permissum est, non protinus odisse ipsum licet, non furioso nocendi studio in illum ferri, non pertinaciter insequi.

17. Il reste maintenant de voir ce que nous avions proposé au dernier lieu: c’est assavoir en quelle sorte la compagnie des Chrestiens se peut aider des loix, des jugemens et des Magistrats: dont provient aussi une autre question, c’est quel honneur doyvent porter les personnes privées à leurs superieurs, et jusqu’où elles leur doyvent obeir. Plusieurs estiment l’estat des Magistrats inutile entre les Chrestiens: lequel il ne leur est licite d’implorer, d’autant que toute vengeance, toute crainte et tout plaidoyer leur est defendu. Mais au contraire, puis que sainct Paul clairement tesmoigne qu’ils nous sont ministres de Dieu en bien (Rom. 13:4): par cela nous entendons la volonté de Dieu estre telle, que soyons defenduz et gardez par leur puissance et leur confort contre la mauvaistié et injustice des iniques, et que nous vivions paisiblement sous leur sauvegarde. Or s’il est ainsi qu’ils nous seroyent en vain donnez de Dieu pour nostre protection, s’il ne nous estoit licite d’user d’un tel bien et benefice: il s’ensuit manifestement que sans offense nous les pouvons implorer et requerir. Mais j’ay icy affaire à deux manieres de gens. Car il y en a plusieurs qui bruslent d’une si grande rage de plaidoyer, que jamais ils n’ont repos en eux-mesmes, sinon quand ils combattent contre les autres. Davantage, ils ne commencent jamais leurs plaidoyers qu’avec haines immortelles, et une convoitise desordonnée de nuire et faire vengeance: et les poursuyvent avec une obstination endurcie, jusques à la ruine de leur adversaire. Cependant afin qu’il ne semble pas advis qu’ils facent rien que droitement, ils defendent telle perversité sous ombre de s’aider de justice. Mais il ne s’ensuit pas que s’il est permis à quelcun de contraindre son prochain par jugement de faire raison, qu’il luy soit pourtant licite de le hair, de luy porter affection de nuisance, de le poursuvvre obstinément sans misericorde.

17. It now remains for us, as we proposed, in the last place, to examine what advantage the common society of Christians derives from laws, judgments, and magistrates; with which is connected another question—what honour private persons ought to render to magistrates, and how far their obedience ought to extend. Many persons suppose the office of magistracy to be of no use among Christians, for that they cannot, consistently with piety, apply for their assistance, because they are forbidden to have recourse to revenge or litigation. But as Paul, on the contrary, clearly testifies that the magistrate is “the minister of God to us for good,”¹⁴⁵⁵ we understand from 651this that he is divinely appointed, in order that we may be defended by his power and protection against the malice and injuries of wicked men, and may lead peaceable and secure lives. But if it be in vain that he is given to us by the Lord for our protection, unless it be lawful for us to avail ourselves of such an advantage, it clearly follows that we may appeal to him, and apply for his aid, without any violation of piety. But here I have to do with two sorts of persons; for there are multitudes inflamed with such a rage for litigation, that they never have peace in themselves, unless they are in contention with others; and they commence their lawsuits with a mortal bitterness of animosities, and with an infuriated cupidity of revenge and injury, and pursue them with an implacable obstinacy, even to the ruin of their adversary. At the same time, that they may not be thought to do any thing wrong, they defend this perverseness under the pretext of seeking justice. But, though it is allowable for a man to endeavour to obtain justice from his neighbour by a judicial process, he is not therefore at liberty to hate him, or to cherish a desire to hurt him, or to persecute him without mercy.

17. Of the People, and of the use of laws as respects individuals.

It now remains to see, as was proposed in the last place, what use the common society of Christians derive from laws, judicial proceedings, and magistrates. With this is connected another question —viz. What difference ought private individuals to pay to magistrates, and how far ought obedience to proceed? To very many it seems that among Christians the office of magistrate is superfluous, because they cannot piously implore his aid, inasmuch as they are forbidden to take revenge, cite before a judge, or go to law. But when Paul, on the contrary, clearly declares that he is the minister of God to us for good (Rom. 13:4), we thereby understand that he was so ordained of God, that, being defended by his hand and aid against the dishonesty and injustice of wicked men, we may live quiet and secure. But if he would have been appointed over us in vain, unless we were to use his aid, it is plain that it cannot be wrong to appeal to it and implore it. Here,indeed, I have to do with two classes of men. For there are very many who boil666with such a rage for litigation, that they never can be quiet with themselves unless they are fighting with others. Law-suits they prosecute with the bitterness of deadly hatred, and with an insane eagerness to hurt and revenge, and they persist in them with implacable obstinacy, even to the ruin of their adversary. Meanwhile, that they may be thought to do nothing but what is legal, they use this pretext of judicial proceedings as a defence of their perverse conduct. But if it is lawful for brother to litigate with brother, it does not follow that it is lawful to hate him, and obstinately pursue him with a furious desire to do him harm.

17. Nu blijft nog over, dat we zien hetgeen in de laatste plaats gesteld was, namelijk welk nut de algemene gemeenschap der Christenen ontvangt uit de wetten, rechten en overheden. En daarmee hangt ook een andere vraag samen, hoe grote eerbied de particuliere personen de overheden schuldig zijn en hoever hun gehoorzaamheid moet gaan. Velen menen, dat het ambt der overheid overbodig is onder de Christenen, omdat ze haar hulp niet met vroomheid kunnen inroepen, daar het hun verboden is te straffen, voor de rechtbank te dagen en te procederen. Maar aangezien Paulus daartegen duidelijk betuigt (Rom. 13:4) dat de overheid Gods dienares is ons ten goede, begrijpen wij daaruit, dat het van Godswege zo geordineerd is, dat wij door haar macht en bescherming tegen de boosheid en onrechtvaardige bejegeningen van misdadige mensen verdedigd worden, en zo een gerust en veilig leven leiden. En daar zij tevergeefs ons door God tot bescherming gegeven zou zijn, indien het ons niet geoorloofd was zulk een weldaad te gebruiken blijkt daaruit duidelijk, dat wij haar hulp zonder kwetsing der vroomheid kunnen inroepen en ons tot haar wenden. Hier echter moet ik handelen met tweeërlei soort van mensen. Want er zijn zeer velen, die van zulk een lust tot procederen branden, dat ze nooit rust bij zichzelf hebben, indien ze niet met anderen strijden. En hun processen zelf voeren ze met een bittere, dodelijke haat en een dolle begeerte om zich te wreken en schade toe te brengen, en zij zetten ze door met onverzoenlijke hardnekkigheid, totdat ze hun tegenstander ten onder gebracht hebben. Opdat men intussen niet zou menen, dat ze iets anders doen dan volgens het recht te werk gaan, bedekken zij zulk een verkeerdheid met deze dekmantel, dat ze van de rechtspraak gebruik maken. Maar ook al is het geoorloofd met zijn broeder volgens het recht te werk te gaan, daarom mag men hem nog maar niet terstond haten, met een razende lust om hem te schaden op hem lostrekken en hem hardnekkig vervolgen.

17. Dritter Teil: Das Volk (17-32). Erster Abschnitt: Die Stellung des Christen zu den Gerichten (17-21). Die Frage: Darf ein Christ vor Gericht sein Recht suchen?

Jetzt bleibt uns noch übrig zu untersuchen, was wir uns an letzter Stelle vorgenommen hatten, nämlich, was der allgemeinen Gemeinschaft der Christen aus Gesetzen, Gerichten und Obrigkeiten für ein Nutzen erwächst. Damit hängt dann auch eine weitere Frage zusammen, nämlich was amtlose Leute der Obrigkeit zu leisten schuldig sind und wie weit der Gehorsam gehen soll.

Sehr viele Leute haben den Eindruck, unter Christen sei das Amt der Obrigkeit überflüssig, weil sie ihre Hilfe ja doch nicht in Frömmigkeit anrufen könnten, da ihnen eben verboten sei, Rache zu nehmen, ein Gericht anzurufen und Prozesse zu führen. Demgegenüber bezeugt nun aber Paulus klar und deutlich, daß die Obrigkeit „Gottes Dienerin“ ist, uns zu gut (Röm. 13,4), und daraus ersehen wir, daß es von Gott aus so angeordnet ist, daß wir durch ihre Hand und ihre Hilfe gegen die Bosheit und die Ungerechtigkeit frevelhafter Menschen verteidigt werden und so ein friedliches und sicheres Leben führen (1. Tim. 2,2). Nun ist uns die Obrigkeit aber vergebens vom Herrn zum Schutze gegeben, wenn es uns nicht freisteht, von solcher Wohltat Gebrauch zu machen, und daraus ergibt sich deutlich, daß wir sie auch um Hilfe bitten und anrufen können, ohne damit unfromm zu sein.

Gegen die Prozeßwut

Hier muß ich mich nun mit einer doppelten Art von Menschen befassen.

(1) Es gibt nämlich viele, die von einer solch wilden Lust zum prozessieren entbrannt sind, daß sie keine Ruhe bei sich haben, wenn sie nicht mit anderen im Streite liegen. Ihre Prozesse aber führen sie mit tödlich bitterem Haß und mit wahnwitziger Gier, Rache zu nehmen und Schaden zu tun, und treiben sie in unversöhnlicher Halsstarrigkeit bis zum Untergang ihres Widersachers. Um nun den Eindruck zu erwecken, als täten sie nichts anderes, als was sie mit Recht tun dürften, so verteidigen sie solche Verdrehtheit mit dem Vorwand, sie suchten ihr Recht. Aber wenn es erlaubt ist, mit dem Bruder vor Gericht zu gehen, so darf man ihn doch nicht gleich hassen, darf sich nicht von wütender Schadgier gegen ihn hinreißen lassen und ihn nicht halsstarrig verfolgen!

17. Die voordeel van burgerlike regering vir die volk en die gehoorsaamheid wat die volk aan die owerheid verskuldig is

Nou bly daar nog oor dat ons ondersoek moet instel na dit wat in die voorgaande bespreking as voorneme gestel is, naamlik watter voordeel wette, regte en owerhede vir die gewone gemeenskap van Christene inhou. Daaraan is ook ’n verder vraagstuk verbind, naamlik hoeveel eerbied gewone mense aan die owerheid moet betoon en hoe ver hulle gehoorsaamheid teenoor die owerheid moet gaan.

Baie mense meen dat die amp van die owerheid onder Christene oorbodig is omdat hulle hulle nie in alle godsvrug op die owerheid kan beroep nie aangesien regswraak, regseise en regsvoering vir hulle verbode is.¹⁰² Paulus getuig egter dat die owerheid ’n dienaar van God ons ten goede is.¹⁰³ Daaruit verstaan ons dat die owerheid so deur God beskik is dat ons deur die mag en bystand van die owerheid teen die goddeloosheid en onregte van misdadigers beskerm word en rustig en veilig kan leef.¹⁰⁴ Maar as die owerheid nie doelloos deur die Here as beskerming aan ons gegee is nie, en as ons so ’n weldaad mag gebruik, is dit duidelik genoeg dat ons die hulp van die owerheid kan inroep en dat ons ons sonder gewetenswroeging daarop kan beroep.

Hier kry ek nou inderdaad met twee groepe mense te doen. Daar is immers uiters baie mense wat van so ’n groot waansin om regsgedinge te voer, kook, dat hulle nooit rus vir hulleself het tensy hulle met ander mense stry nie. Hulle dryf hulle hofgedinge met dodelike bitter haat en met ’n waansinnige begeerte om wraak te neem en skade te berokken. Hulle vervolg hulle teenparty met onversoenlike hardnekkigheid totdat hulle ineenstort. Om egter te voorkom dat mense dink dat hulle anders 1844 as volgens die reg handel, verdedig hulle so ’n verwronge siening onder die dekmantel van regspleging. Maar as dit iemand wel geoorloof is om met sy medebroeder te regte te gaan, mag hy hom nie daarom dadelik haat, en hy mag nie deur ’n waansinnige ywer om hom skade aan te doen gedryf word om hom hardnekkig te vervolg nie.

17. Теперь остаётся рассмотреть последний пункт: каким образом законы, суды и должностные лица могут быть полезны общине верующих? Отсюда вытекает другой вопрос: какие почести обязаны воздавать начальствующим частные лица и до какой степени обязаны им повиноваться? Многие полагают, что звание члена магистрата не приносит пользы христианам: дескать, добиваться помощи начальствующего противозаконно, потому что христианину запрещена всякая месть, всякое принуждение и всякое сутяжничество. Однако св. Павел ясно свидетельствует, что начальники суть Божьи слуги, нам на добро (Рим 13:4). Значит, воля Божья такова, чтобы их власть хранила нас от зла и несправедливости нечестивых и позволяла мирно жить под покровительством начальников.

Но если бы нам не было дозволено пользоваться этим благом, то начальствующие были бы напрасно даны нам Богом в попечители. Отсюда следует, что мы по праву можем обращаться к ним с просьбами.

Но здесь нужно различать два рода людей. Ибо многие испытывают такую страсть к сутяжничеству, что не знают покоя, если не судятся с другими. Более того, они начинают дело в суде не иначе, как пылая неукротимой ненавистью и беспредельной жаждой отмщения, и преследуют противника вплоть до его полного уничтожения. А чтобы создать видимость своей правоты, они оправдывают собственную злобу ссылками на правосудие. Однако если христианину позволено обращаться в суд с иском против ближнего, из этого ещё не следует, что ему позволено ненавидеть ближнего, желать ему зла и беспощадно преследовать его.

18. Sic ergo tales habeant, Legitima esse iudicia siquis recte utatur. Rectum autem esse usum, tum actori agendi: tum defendendi reo: si hic quidem postulatus ad condictam^a diem se sistit, et qua potest exceptione causam defendit citra acerbitatem: sed hoc tantum affectu, ut quod suum est iure tueatur: ille vero indigne, sive in capite, sive in fortunis oppressus, in magistratus fidem se conferat, querimoniam exponat, quod aequum est ac bonum postulet: sed omni procul nocendi vindicandive libidine, procul asperitate et odio, procul contentionis ardore: quin potius paratus suo cedere, et quidvis perpeti, quam inimico in adversarium animo ferri. Contra, ubi animi malevolentia suffusi, corrupti invidia, iracundia incensi, ultionem spirantes, aut sic denique ardore certaminis inflammati, ut de charitate aliquid remittant: tota etiam iustissimae causae actio non impia esse non potest. Nam hoc constitutum esse axioma Christianis omnibus convenit: nunquam quantunvis aequam litem iuste tractari a quovis posse, nisi pari adversarium dilectione benevolentiaque prosequatur, acsi iam amice, quod controvertitur negotium, transactum ac compositum esset. Iniecerit forte aliquis, talem moderationem adeo nunquam in iudicium afferri, ut instar sit prodigii futura, siqua reperta fuerit. Fateor sane, ut sunt horum temporum mores, rarum extare probi litigatoris exemplum: sed res tamen ipsa nullius mali accessione inquinata, bona esse et pura non desinit. Caeterum quum sanctum esse Dei donum audimus auxilium magistratus: eo diligentius cavendum est ne nostro vitio polluatur.

18. Que telles gens donc apprennent ceste maxime: Que les jugemens sont legitimes à ceux qui en usent droitement. Derechef, que le droit usage est tel: Premierement au demandeur, si estant injustement violé et oppressé, soit en son corps, soit en ses biens, il se vient mettre en la garde du Magistrat, luy expose sa complainte, luy fait sa requeste juste et equitable, mais sans quelque cupidité de vengeance ou nuisance, sans haine et amertume, sans ardeur de contention: au contraire, estant plustost prest de quitter le sien et souffrir toutes choses, que de concevoir courroux et haine contre son adversaire. Secondement au defendeur, si estant adjourné il comparoist à l’assignation et defend sa cause par les meilleures excuses et raisons qu’il peut, sans amertume aucune, mais d’une simple affection de conserver ce qui est sien, en justice. D’autrepart, si les courages sont entachez de malvueillance, corrompus d’envie, enflambez d’indignation, stimulez de vengeance, ou comment que ce soit tellement picquez que la charité en soit diminuée, toutes les procedures des plus justes causes du monde ne peuvent estre qu’iniques et meschantes. Car il faut que ceste resolution soit arrestée entre tous les Chrestiens, que nul ne peut mener procés, quelque bonne et equitable cause qu’il ait, s’il ne porte à son adversaire une mesme affection de benevolence et de dilection, que si l’affaire qui est debatu entre eux estoit desja amiablement traité et appaisé. Quelcun possible objectera, que tant s’en faut que jamais on voye en jugement une telle moderation et temperance, que s’il advenoit quelque fois d’y en voir, on le tiendroit pour un monstre. Certes je confesse que selon qu’est aujourdhuy la perversité des hommes, on ne trouve gueres d’exemples de justes plaidoyeurs: mais toutesfois la chose de soy ne laisse pas d’estre bonne et pure, si elle n’estoit souillée de mauvais accessoire. Au reste, quand nous oyons dire que l’aide du Magistrat est un sainct don de Dieu, d’autant plus nous faut-il soigneusement garder de le polluer par nostre vice.

18. Let such persons, therefore, understand, that judicial processes are lawful to those who use them rightly; and that the right use, both for the plaintiff and for the defendant, is this: First, if the plaintiff, being injured either in his person or in his property, has recourse to the protection of the magistrate, states his complaint, makes a just and equitable claim, but without any desire of injury or revenge, without any asperity or hatred, without any ardour for contention, but rather prepared to waive his right, and to sustain some disadvantage, than to cherish enmity against his adversary. Secondly, if the defendant, being summoned, appears on the day appointed, and defends his cause by the best arguments in his power, without any bitterness, but with the simple desire of maintaining his just right. On the contrary, when their minds are filled with malevolence, corrupted with envy, incensed with wrath, stimulated with revenge, or inflamed with the fervour of contention, so as to diminish their charity, all the proceedings of the justest cause are inevitably wicked. For it ought to be an established maxim with all Christians, that however just a cause may be, no lawsuit can ever be carried on in a proper manner by any man, who does not feel as much benevolence and affection towards his adversary, as if the business in dispute had already been settled and terminated by an amicable adjustment. Some, perhaps, will object, that such moderation in lawsuits is far from being ever practised, and that if one instance of it were to be found, it would be regarded as a prodigy. I confess, indeed, that, in the corruption of these times, the example of an 652upright litigator is very rare; but the thing itself ceases not to be good and pure, if it be not defiled by an adventitious evil. But when we hear that the assistance of the magistrate is a holy gift of God, it behoves us to use the more assiduous caution that it be not contaminated by our guilt.

18. How far litigation lawful.

Let such persons then understand that judicial proceedings are lawful to him who makes a right use of them; and the right use, both for the pursuer and for the defender, is for the latter to sist himself on the day appointed, and, without bitterness, urge what he can in his defence, but only with the desire of justly maintaining his right; and for the pursuer, when undeservedly attacked in his life or fortunes, to throw himself upon the protection of the magistrate, state his complaint, and demand what is just and good; while, far from any wish to hurt or take vengeance—far from bitterness or hatred —far from the ardour of strife, he is rather disposed to yield and suffer somewhat than to cherish hostile feelings towards his opponent. On the contrary, when minds are filled with malevolence, corrupted by envy, burning with anger, breathing revenge, or, in fine, so inflamed by the heat of the contest, that they, in some measure, lay aside charity, the whole pleading, even of the justest cause, cannot but be impious. For it ought to be an axiom among all Christians, that no plea, however equitable, can be rightly conducted by any one who does not feel as kindly towards his opponent as if the matter in dispute were amicably transacted and arranged. Some one, perhaps, may here break in and say, that such moderation in judicial proceedings is so far from being seen, that an instance of it would be a kind of prodigy. I confess that in these times it is rare to meet with an example of an honest litigant; but the thing itself, untainted by the accession of evil, ceases not to be good and pure. When we hear that the assistance of the magistrate is a sacred gift from God, we ought the more carefully to beware of polluting it by our fault.

18. Dit moeten zulke mensen dus weten, dat de rechtspraak wettig is, wanneer men haar op de rechte wijze gebruikt, en dat het rechte gebruik van de eiser om aan te klagen en van de beschuldigde om zich te verdedigen dit is, dat de beschuldigde, wanneer hij gedagvaard is, op de bepaalde dag voor de rechtbank verschijnt, en met de verontschuldigingen, die hij kan aanvoeren, zijn zaak verdedigt zonder bitterheid, maar slechts met deze gezindheid, dat hij het zijne door het recht wil beschermen; en dat de eiser, wanneer hij onrechtmatig in zijn leven of in zijn bezittingen aangetast is, zich stelt onder bescherming der overheid, zijn klacht uiteenzet en eist hetgeen billijk en goed is, maar geheel zonder enige lust om te schaden of zich te wreken, zonder bitterheid en haat en zonder twistgierigheid, ja liever bereid om van zijn recht afstand te doen en alles liever te lijden, dan door een vijandige gezindheid jegens zijn tegenstander gedreven te worden. Daarentegen, wanneer de gemoederen bevangen zijn met kwaadwilligheid, door haat verdorven, in toorn ontvlamd zijn en dorsten naar wraak, of eindelijk zozeer branden van lust tot strijd, dat ze van de liefde iets prijsgeven, dan kan het niet anders, of ook de meest rechtmatige zaak is goddeloos. Want dit moet als een grondregel voor alle Christenen vaststaan, dat nooit een rechtsgeding, ook al is het nog zo rechtvaardig, door iemand op de juiste wijze gevoerd kan worden, indien hij zijn tegenstander niet met dezelfde liefde en welwillendheid bejegent, alsof de zaak, waarover het geschil gaat, op minnelijke wijze afgedaan en geschikt was. Misschien zal iemand tegenwerpen, dat het er zo ver vandaan is, dat zulk een gematigdheid ooit voor de rechtbank betoond wordt, dat het een wonder zou zijn, als ze ergens gevonden werd. Ik erken ongetwijfeld, dat, zoals de zeden van onze tijden zijn, er zelden zich een voorbeeld van zulk een op de juiste wijze procederende zal voordoen, maar de zaak zelf blijft toch, wanneer ze niet door een bijkomend kwaad verontreinigd wordt, goed en zuiver. Verder, daar we horen, dat de hulp der overheid een heilige gave Gods is, moeten we des te naarstiger oppassen, dat ze door onze schuld niet bezoedeld wordt.

18. 1048

Solche Leute sollen also wissen: gerichtliches Vorgehen ist recht, wenn man den rechten Gebrauch davon macht. Der Kläger aber wird bei seiner Klage und ebenso der Angeklagte bei seiner Verteidigung den rechten Gebrauch innehalten, wenn beide folgendes beachten: ist der Beschuldigte vor Gericht gefordert, so soll er sich an dem festgesetzten Tage einstellen und seine Sache ohne Bitterkeit mit den ihm möglichen Entschuldigungsgründen verteidigen, aber stets allein in der Gesinnung, das, was sein ist, kraft des Rechtes zu schützen; der Kläger aber, der unbillig an Leben oder Gut bedrängt wird, soll sich in die Obhut der Obrigkeit begeben, seine Klage darlegen und das, was billig und gut ist, fordern, aber völlig ohne die Gier, zu schaden oder Rache zu nehmen, ohne Schärfe und Haß, ja, viel eher bereit, auf das Seine zu verzichten und alles Mögliche zu erdulden, als sich etwa von feindseliger Gesinnung gegen seinen Widersacher leiten zu lassen. Wo die Herzen dagegen vom Übelwollen übergossen, vom Neid verderbt sind, wo sie vor Zorn brennen und Rache schnauben oder wo sie schließlich dermaßen von der Kampfeshitze entflammt sind, daß sie der Liebe vergessen, da kann die gerichtliche Austragung auch der gerechtesten Sache nicht anders als gottlos sein. Denn bei allen Christenmenschen muß der Grundsatz feststehn: niemals kann jemand einen noch so billigen Rechtsstreit in gerechter Weise durchfechten, wenn er seinen Gegner nicht mit der gleichen Liebe und Freundlichkeit behandelt, wie wenn der strittige Fall bereits freundschaftlich erledigt und geschlichtet wäre. Vielleicht mag jemand einwerfen, eine solche Mäßigung käme vor Gericht so selten zum Vorschein, daß es geradezu ein Wunder wäre, wenn sie sich einmal fände. Ich gebe gewiß zu, daß, wie die Sitten dieser Zeiten nun einmal sind, selten ein Beispiel eines solchen Menschen, der seinen Prozeß recht führt, zu finden ist, aber trotzdem hört die Sache selbst, die durch kein hinzutretendes Übel verunreinigt wird, nicht auf, gut und rein zu sein. Wenn wir übrigens hören, daß die Hilfe der Obrigkeit eine heilige Gabe Gottes ist, so müssen wir uns um so eifriger davor hüten, daß sie durch unsere Schuld befleckt wird.

18. Die liefde moet ook in regsgedinge seëvier

Sulke mense moet dus weet dat regspleging slegs wettig is as iemand dit reg gebruik. En dit word reg gebruik deur die eiser sowel as die verweerder as laasgenoemde voor die hof gedaag word en hy op ’n bepaalde dag voor die hof verskyn. Met die regsredenasies tot sy beskikking moet die eiser sy saak sonder bitterheid verdedig, slegs met die gesindheid om dit wat aan hom behoort, met die reg te beskerm. Die verweerder tree reg op wanneer hy òf in sy lewe òf in sy goed onverdiend onderdruk is, en hy hom tot die beskerming van die owerheid wend, sy klag uiteensit en eis wat billik en goed is, maar sonder enige begeerte om sy teenstander skade aan te doen of wraak te neem, sonder bitterheid en haat en sonder twisgierigheid. Ja, hy moet eerder bereid wees om van sy goed afstand te doen en alles te verduur liewer as om deur ’n vyandige gesindheid meegesleur te word.

Aan die ander kant kan hulle optrede selfs in die regverdigste saak nie anders as goddeloos wees wanneer hulle gesindhede met kwaadwilligheid deurtrek, deur nydigheid bedorwe, deur toorn ontstoke, vol wraak, of kortom, so van strydlustigheid brand dat hulle die liefde tekort doen nie. Dit betaam alle Christene immers dat dit as grondslag vir hulle vasgestel moet wees dat ’n regsgeding, al sou dit ook hoe billik wees, nooit regverdig deur enigiemand gevoer kan word tensy hy ’n soortgelyke liefde en goedgunstigheid jeens sy teenstander betoon asof die saak waaroor die geskil handel, reeds vriendelik tussen hulle afgehandel en besleg is nie.

Miskien sou iemand die tussenwerpsel maak dat so ’n selfbeheersing nooit in ’n regsgeding teweeggebring word nie sodat dit as ’n wonderwerk beskou sal word as so iets te vinde is. Ek erken in elk geval dat daar selde ’n voorbeeld van ’n opregte gedingvoerder voorkom soos die sedes van ons tyd tans is. ’n Saak hou egter nie op om goed en suiwer te wees as dit nie deur enige bykomstige kwaad besoedel is nie. Wanneer ons verder verneem dat die bystand van die owerheid ’n heilige gawe van God is, moet ons des te deegliker daarteen waak dat dit nie deur ons sonde besmet word nie.

18. Пусть эти люди помнят: суды позволены тем, кто правильно ими пользуется. А правильное пользование ими таково: во-первых, истец, потерпевший ущерб либо в отношении своей личности, либо в отношении своего имущества, может явиться к судье, изложить ему жалобу и потребовать справедливого и беспристрастного рассмотрения дела. Но при этом он не должен пылать жаждой мести или ответного зла, ненавистью, обидой или жгучей враждой. Напротив, он должен быть готов скорее лишиться своего имущества и претерпеть любые притеснения, чем позволить себе возгореться ненавистью и злобой к противнику. Во-вторых, ответчику надлежит по вызову явиться в суд и защищать своё дело наилучшими доводами, какие он сумеет найти, не испытывая при этом обиды, но только желая сохранить принадлежащее ему по праву.

Если же противники пылают злобой, завистью, возмущением, жаждой мести либо другим чувством, умаляющим братскую любовь, тогда любые судебные процедуры могут быть только злом и нечестием, пусть даже речь идёт о справедливейшем из дел. Ибо среди христиан должно быть твёрдо решено: каким бы справедливым и правым ни было дело, судебный процесс возможен лишь при условии такого расположения и приязни истца к ответчику, как если бы спор между ними был уже мирно улажен. Вероятно, нам возразят, что такая умеренность и сдержанность в судебных делах не только никем не видана, но прямо-таки подобна чуду. Согласен. В наше время, когда люди так испорчены, не найти примера праведного истца. Однако само по себе ведение судебного процесса не перестаёт быть добрым и чистым делом от того, что нечисты привходящие обстоятельства. И когда мы слышим, что помощь судьи есть святой дар Божий, мы тем более должны остерегаться запятнать его нашей порочностью.

19. Qui vero iudiciarias omnes disceptationes praecise damnant, intelligant se sanctam Dei ordinationem simul repudiare, et donum ex eorum genere quae mundis munda esse possint¹; nisi forte Paulum flagitii insimulare volent, qui et accusatorum calumnias, eorum quoque vafritiem et malitiam exponendo, a se depulit: et Romanae civitatis praerogativam sibi in iudiciis asseruit: et ab iniquo praeside ad Caesaris tribunal, quum opus fuit, provocavit [Act. 22. a. 1², et 24. c. 12, et 25. c. 10³]. Nec 491 obest quod Christianis omnibus interdicta est vindictae cupiditas, quam et nos a Christianis subselliis longissime abigimus [Lev.^a 19. d. 18; Matth. 5. f. 39; Deut. 32. e. 35; Rom. 12. b. 19]. Nam sive civiliter contenditur, non recta incedit via nisi qui innoxia simplicitate rem suam iudici tanquam publico tutori commendat, nihil minus quam mutuam mali vicem (qui est vindictae affectus) rependere cogitans: sive capitalis aut gravior aliqua intenditur actio, eum accusatorem requirimus qui nullo ulciscendi aestu correptus, nulla privatae iniuriae offensione tactus, in forum accedat: sed in animo duntaxat habens, perniciosi hominis conatus impedire, ne reipublicae noceant. Quod si vindicem animum tollis, nihil in mandatum illud delinquitur quo ultio Christianis interdicitur. At non solum vindictam appetere vetantur, sed manum quoque Domini iubentur expectare, qui se oppressis et afflictis adfuturum ultorem pollicetur^b: illam autem caelestis patroni^c ultionem omnem^d antevertunt, qui opem aut sibi aut aliis ferri^e a magistratu postulant¹. Minime id vero: siquidem magistratus vindictam, non hominis, sed Dei esse cogitandum^f est, quam per hominis ministerium in bonum nostrum^g (ut ait Paulus [Rom. 13. a. 4]) exerit atque exercet^h.

19. Mais ceux qui simplement et du tout reprouvent toutes controversies de jugemens, doyvent entendre qu’ils rejettent une saincte ordonnance de Dieu, et un don du nombre de ceux qui peuvent estre purs à ceux qui sont purs: s’ils ne veulent accuser sainct Paul de crime, lequel a repoussé les mensonges et fausses injures de ses accusateurs, mesme en descouvrant leur cautele et malice, et en jugement a requis le privilege de la cité Romaine à luy deu: et quand mestier a esté il a appellé de la sentence inique du Lieutenant, au siege imperial de Cesar (Act. 22:1; 24:12; 25:10, 11). Et ne contrevient point à ce, la defense faite à tous Chrestiens de n’avoir aucune convoitise de vengeance (Matth. 5:39; Deut. 32:35; Rom. 12:19): laquelle convoitise aussi nous voulons estre excluse de tous les plaidoyers des fideles. Car soit en matiere civile qu’on plaide, celuy ne marche point droitement qui fait autre chose que commettre sa cause en la main du Juge comme d’un tuteur public, en une simplicité Innocente, et ne pensant rien moins que de rendre mal pour mal, qui est l’affection de vengeance: soit en matiere criminelle qu’on poursuyve aucune cause, je n’approuve point un accusateur, sinon celuy qui vient en jugement sans estre aucunement esmeu d’ardeur de vengeance, sans estre aucunement picqué de son offense privée, mais seulement ayant affection d’empescher la mauvaistié de celuy qui l’accuse, et de rompre ses efforts, à fin qu’ils ne nuisent au public. Or quand le courage de vengeance est osté, il ne se commet rien contre ce commandement par lequel la vengeance est defendue aux Chrestiens. Et si on vient à objecter, que non seulement il leur est defendu d’appeter vengeance, mais aussi qu’il est commandé d’attendre la main du Seigneur, lequel promet de subvenir aux affligez et oppressez, et pourtant que ceux qui requierent l’aide du Magistrat pour eux, ou pour les autres, anticipent ceste vengeance de Dieu: je respon que non font. Car il faut penser que la vengeance du Magistrat n’est pas de l’homme, mais de Dieu: laquelle (comme dit sainct Paul) nous est eslargie de luy par le ministere des hommes (Rom. 13:4).

19. Those who positively condemn all controversies at law, ought to understand that they thereby reject a holy ordinance of God, and a gift of the number of those which may be “pure to the pure;” unless they mean to charge Paul with a crime, who repelled the calumnies of his accusers, exposing their subtlety and malice; who, before his judges, asserted his right to the privileges of a Roman citizen; and who, when he found it necessary, appealed from an unjust governor to the tribunal of Cæsar. It is no objection to this that all Christians are forbidden the desire of revenge, which we also wish to banish to the greatest distance from all Christian judicatures. For, in a civil cause, no man proceeds in the right way, who does not, with innocent simplicity, commit his cause to the judge as to a public guardian, without the least thought of a mutual retaliation of evil, which is the passion of revenge. And in any more important or criminal action we require the accuser to be one who goes into the court, influenced by no desire of revenge, affected by no resentment of private injury, and having no other motive than to resist the attempts of a mischievous man, that he may not injure the public. But if a vindictive spirit be excluded, no offence is committed against that precept by which revenge is forbidden to Christians. It may probably be objected, that they are not only forbidden to desire revenge, but are also commanded to wait for the hand of the Lord, who promises that he will assist and revenge the afflicted and oppressed, and therefore that those who seek the interference of the magistrate on behalf of themselves or others, anticipate all that vengeance of the celestial protector. But this is very far from the truth. For the vengeance of the magistrate is to be considered, not as the vengeance of man, but of God, which, according to the testimony of Paul, he exercises by the ministry of men for our good.

19. Refutation of the Anabaptists, who condemn all judicial proceedings.

Let those who distinctly condemn all judicial distinction know, that they repudiate the holy ordinance of God, and one of those gifts which to the pure are pure, unless, indeed, they would charge Paul with a crime,¹ because he repelled the calumnies of his accusers, exposing their craft and wickedness, and, at the tribunal, claimed for himself the privilege of a Roman citizen, appealing, when necessary, from the governor to Cæsar’s judgment-seat. There is nothing contrary to this in the prohibition, which binds all Christians to refrain from revenge, a feeling which we drive far away from all Christian tribunals. For whether the action be of a civil nature, he only takes667the right course who,with innocuous simplicity, commits his cause to the judge as the public protector, without any thought of returning evil for evil (which is the feeling of revenge); or whether the action is of a graver nature, directed against a capital offence, the accuser required is not one who comes into court, carried away by some feeling of revenge or resentment from some private injury, but one whose only object is to prevent the attempts of some bad men to injure the commonweal. But if you take away the vindictive mind, you offend in no respect against that command which forbids Christians to indulge revenge. But they are not only forbidden to thirst for revenge, they are also enjoined to wait for the hand of the Lord, who promises that he will be the avenger of the oppressed and afflicted. But those who call upon the magistrate to give assistance to themselves or others, anticipate the vengeance of the heavenly Judge. By no means, for we are to consider that the vengeance of the magistrate is the vengeance not of man, but of God, which, as Paul says, he exercises by the ministry of man for our good (Rom. 13:8).

19. Zij nu, die alle rechtsgedingen kortweg veroordelen, moeten begrijpen, dat ze tegelijkertijd Gods heilige ordinantie verwerpen en een gave, die behoort tot die soort van gaven, die de reinen rein kunnen zijn; of het moest zijn, dat ze Paulus van een boze daad willen beschuldigen, die de valse beschuldigingen van zijn aanklagers weerlegd en ook hun listigheid en sluwheid uiteengezet heeft, en voor zich aanspraak heeft gemaakt op het voorrecht, dat het Romeinse burgerschap hem gaf, en van de onrechtvaardige stadhouder zich, toen het nodig was, beroepen heeft op de rechterstoel des keizers (Hand. 22:1; 24:12; 25:10) En hiertegen strijdt niet, dat de begeerte naar wraak alle Christenen verboden is, welke ook wij zeer ver verwijderd willen houden van Christelijke rechtszalen (Matt. 5:39; Deut.32:35; Rom.12:19) Want indien het proces loopt over een civiele zaak, dan bewandelt slechts hij de rechte weg, die met onschuldige eenvoud zijn zaak aan de rechter als aan de van staatswege aangestelde beschermer aanbeveelt, niets minder bedenkend dan kwaad met kwaad te vergelden, hetgeen een genegenheid is tot wraak; of indien een halszaak of een of andere ernstige zaak aanhangig wordt gemaakt, dan verlangen wij, dat de aanklager iemand is, die ter rechtszitting komt zonder bevangen te zijn met enige lust tot wraak of geërgerd door enig persoonlijk onrecht, maar wiens enige bedoeling het is de pogingen van een verderfelijk mens te verhinderen, opdat ze de staat niet schaden. Indien men zijn wraakgierigheid wegdoet, zondigt men niet tegen het gebod, waarbij de Christenen wraak verboden wordt. Maar, zal men zeggen, hun wordt niet alleen verboden naar wraak te streven, maar ook geboden de hulp des Heren te verwachten, die belooft, dat Hij de bedrukten en verslagenen als wreker zal steunen; maar degenen, die of voor zichzelf, of voor anderen hulp vragen van de overheid, voorkomen deze wraak van de hemelse Beschermer. Allerminst; immers men moet bedenken, dat de straf der overheid niet van een mens is, maar van God, welke Hij door de dienst van een mens ons ten goede gelijk Paulus zegt (Rom. 13:4) oplegt en oefent.

19. Gegen die Ablehnung des gerichtlichen Verfahrens

(2) Es gibt aber andere, die alle gerichtlichen Streitigkeiten rundweg verdammen. Die sollen nun wissen, daß sie damit zugleich heilige Anordnung Gottes verwerfen und eine Gabe von der Art, die dem Reinen rein sein können (Tit. 1,15). Sie müßten sonst schon den Paulus einer Missetat beschuldigen, der die Schmähungen seiner Ankläger von sich wies und dabei auch ihre Verschlagenheit und Bosheit darlegte, der vor Gericht auf das Vorrecht Anspruch erhob, das ihm der Besitz des römischen Bürgerrechts gewährte, und der sich, als es nötig war, von einem unbilligen Statthalter auf den Richterstuhl des Kaisers berief (Apg. 22,1.25; 24,12; 25,10f.).

Es steht auch nicht im Wege, daß allen Christen die Rachgier untersagt ist (Lev. 19,18; Matth. 5,39; Deut. 32,35; Röm. 12,19). Die wollen auch wir von christlichen Gerichtshöfen ganz weit fernhalten! Denn wenn ein bürgerlicher Rechtsstreit zur Verhandlung steht, so geht nur der auf dem rechten Weg, der seine Sache in unschuldiger Einfalt dem Richter als dem öffentlichen Beschützer anbefiehlt und dabei an nichts weniger denkt, als Böses mit Bösem zu vergelten – denn das wäre eben rachgieriger Sinn. Oder wenn die Anklage auf Tod und Leben geht oder sonst einen ernsteren Fall betrifft, so verlangen wir einen Ankläger, der vor Gericht tritt, ohne daß er sich von hitziger Lust zur Strafe hat hinreißen oder von irgendeiner Verärgerung über persönliches Unrecht hat berühren lassen, sondern ausschließlich den Willen hat, die Anschläge eines gefährlichen Menschen zu verhindern, damit sie dem Gemeinwesen keinen Schaden tun. Denn wenn man den rachgierigen Sinn wegnimmt, dann gibt es keine Verfehlung gegen jenes Gebot, in dem den Christen die Rache untersagt wird.

1049 Aber, so wird man einwenden, es wird den Christen doch nicht nur verboten, Rache zu begehren, sondern auch die Anweisung gegeben, auf die Hand des Herrn zu warten, der da verheißt, er wolle den Bedrückten und Angefochtenen als Rächer zur Seite stehen – wenn nun aber jemand für sich oder andere verlangt, die Obrigkeit solle ihnen zu Hilfe kommen, so kommt er jener ganzen Rache des himmlischen Schirmherrn zuvor. Tatsächlich aber ist es keineswegs so. Denn wir müssen daran denken, daß die Rache der Obrigkeit nicht die eines Menschen ist, sondern Gottes Rache, die er durch den Dienst eines Menschen – uns zugut, wie Paulus sagt (Röm. 13,4) – wirksam macht und ausübt.

19. 1845 Dit is Christene egter wel geoorloof om regshulp te soek

Diegene wat alle regsgedinge kort en klaar verdoem, moet egter weet dat hulle God se heilige instelling, en ’n gawe van die soort wat vir die wat rein is, rein kan wees,¹⁰⁵ tegelyk verwerp. Behalwe miskien as hulle Paulus van sonde wil beskuldig omdat hy die valse aanklagte van sy aanklaers en ook hulle bedrog en kwaadwilligheid oopgevlek en afgeweer het.¹⁰⁶ Hy het ook die voorreg van Romeinse burgerskap vir hom opgeëis¹⁰⁷ en toe dit nodig was, het hy hom teen die onbillike goewerneur op die regbank van die keiser beroep.¹⁰⁸

Dat wraakgierigheid alle Christene verbode is, is egter geen struikelblok nie. Ons weer wraakgierigheid trouens baie ver van Christelike regbanke af weg.¹⁰⁹ As ’n siviele geding gevoer word, betree ’n gedingvoerder slegs die regte pad as hy sy saak met onskuldige eenvoud by die regter as openbare beskermer aanbeveel sonder die minste gedagte daaraan om kwaad met kwaad te vergeld¹¹⁰ wat ’n gesindheid van wraak is. Of as ’n kriminele of ernstiger geding gevoer word, vereis ons ’n aanklaer wat deur geen wraakbegeerte bedorwe en deur geen ergernis van persoonlike onreg geraak nie, na die regbank kom, slegs met die voorneme om die drange van ’n skadelike mens te dwarsboom om te voorkom dat die staat skade ly. Maar as jy ’n wraakgierige gesindheid wegneem, sondig jy nie teen die gebod waarvolgens wraak Christene verbied word nie.

“Maar”, (sou iemand opmerk), “Christene word nie alleen verbied om wraak te begeer nie, maar hulle word gebied om ook op die hand van die Here te wag omdat Hy beloof het dat Hy as Wreker dié wat verdruk en verstoot is, sal bystaan.¹¹¹ Diegene wat dus hulp vir hulleself of vir ander mense van die owerheid vra, voorkom die voile wraak van die hemelse Beskermer”. Hoegenaamd nie; ons moet trouens daaraan dink dat die wraak van die owerheid nie die wraak van ’n mens is nie maar van God wat Hy, soos Paulus sê,¹¹² deur die diens van ’n mens aan die lig bring en uitvoer.

19. Но те, кто огульно отрицает любые судебные разбирательства, должны знать, что отвергают святое установление Бога и Его дар из числа тех даров, которые могут быть чистыми для чистых. Ведь они не захотят обвинить в преступлении св. Павла! Между тем св. Павел опроверг лживые и оскорбительные измышления своих обвинителей, разоблачив их собственные происки (Деян 24:10 сл.). Он также отстаивал свои законные привилегии римского гражданина (22:25 сл.) и обжаловал в суде кесаря несправедливый приговор наместника, когда в этом возникла необходимость (Деян 25:10 сл.). И это нисколько не противоречит наложенному на всех христиан запрету отмщения (Лев 19:18; Втор 32:35; Мф 5:39; Рим 12:19). Этот самый дух отмщения мы хотим исключить из всех судебных споров между верующими. Если речь идёт о гражданском иске, правильно поступает лишь тот, кто в душевной простоте поручает своё дело судье как общественному попечителю, менее всего думая о воздаянии злом за зло (что было бы чувством мести). Если же речь идёт об уголовном преступлении, я опять-таки одобряю лишь того обвинителя, который обращается в суд не из чувства мести или личной обиды, а из одного только желания воспрепятствовать злодеяниям обвиняемого и разрушить его замыслы, дабы он не вредил обществу. Так что по отнятии духа отмщения христианин не совершает ничего противного заповеди, запрещающей христианам мстить.

Нам могут возразить, что христианам не только запрещено жаждать мести, но и велено ожидать воздаяния от руки Господа, который обещает прийти на помощь всем нуждающимся и обременённым. И поэтому, дескать, обращаться за помощью к судье для себя или других значит упреждать отмщение Божье. Вовсе нет! Ибо следует помнить, что отмщение начальствующего - не от людей, а от Бога, потому что начальник (по словам св. Павла) есть Божий слуга, данный нам на добро (Рим 13:4).

20. Nihilo etiam magis cum Christi verbis pugnamus, quibus resistere malo prohibet, et dexteram maxillam obvertere praecipit ei qui alapam in sinistram impegerit: permittereque ei pallium qui tunicam auferat [Matth. 5. f. 39]². Vult quidem illic suorum animos a retaliandi cupidine tantopere abhorrere, ut citius duplicari in se iniuriam laturi sint quam rependere eam appetantⁱ; a qua quidem^k patientia nec ipsi eos abducimus. Vere enim Christianos esse oportet hominum genus ad contumelias iniuriasque ferendas natum, pessimorum hominum nequitiae, imposturis, ludibriis expositum; neque id modo: sed eorum omnium malorum tolerantes esse oportet; hoc est, sic totis animis compositos, ut suscepta una offensione^l ad alteram se comparent, nihil sibi in totam vitam promittentes quam perpetuae 492 crucis tolerantiam. Interim et iis qui sibi iniurii sunt, benefaciant, et maledicentibus bene precentur¹: et (quae unica est sua victoria) bono malum vincere contendant [Rom. 12. d. 21]. Sic affecti non quaerent oculum pro oculo, dentem pro dente (qualiter suos discipulos instituebant Pharisaei, ad appetendam^a ultionem) sed (quomodo a Christo erudimur^b) et corpus suum mutilari, et malitiose sua sibi eripi sic ferent, ut eas iniurias, simul ac irrogatae sibi fuerint, remissuri sint ac ultro condonaturi [Matth. 5. f. 39^c]. Neque isthaec tamen animorum aequitas et moderatio impediet, quin integra in suos inimicos amicitia magistratus ope ad rerum suarum conservationem utantur: aut publici boni studio sontem ac pestilentem hominem ad poenam postulent, quem emendari nisi morte^d non posse noverint. || Vere enim Augustinus haec praecepta omnia eo tendere interpretatur, ut paratus sit homo iustus et pius eorum malitiam patienter sustinere quos fieri bonos quaerit: ut numerus potius crescat bonorum, non ut pari malitia se quoque numero addat malorum: deinde ad praeparationem cordis quae intus est magis pertinere, quam ad opus quod in aperto fit: ut teneatur in secreto animi patientia cum benevolentia: in manifesto autem id fiat, quod illis videmus prodesse posse quibus bene velle debemus [Epist. 5. ad Marcellinum]².

20. Nous ne combatons non plus contre les parolles de Christ: par lesquelles il defend de resister au mal, et commande de presenter la joue droite à celuy qui nous aura frappé en la senestre, et de laisser le manteau à celuy qui nous aura osté nostre saye (Matth. 5:39): Vray est que par cela il requiert que les courages de ses serviteurs se demettent tellement de convoitise de vengeance, qu’ils ayment mieux que l’injure leur soit doublée, que de penser comment ils rendront la pareille: de laquelle patience nous aussi ne le destournons point. Car veritablement il faut que les Chrestiens soyent comme un peuple nay et fait à souffrir injures et contumelies, estant sujet à la mauvaistié, aux tromperies et moqueries des meschans. Et non seulement ce, mais il faut aussi qu’ils portent tous ces maux en patience: c’est à dire qu’ils ayent leurs cœurs rengez à ceste raison, qu’ayans souffert une affliction ils s’apprestent à en recevoir une autre: et n’attendent autre chose en toute leur vie, sinon une souffrance de croix perpetuelle. Cependant qu’ils facent bien à ceux qui leur tiennent tort, et qu’ils prient pour ceux qui mesdisent d’eux, et s’efforcent de vaincre le mal par le bien (Rom. 12:14, 21), qui est leur seule victoire. Quand ils auront leurs vouloirs ainsi disposez, ils ne demanderont point un œil pour un œil, ny une dent pour une dent (comme les Pharisiens enseignoyent leurs disciples d’appeter vengeance) mais comme Christ instruit les siens, ils souffriront tellement les offenses qui leur seront faites en leurs corps et en leurs biens, qu’ils seront prests de les pardonner incontinent (Matth. 5:39). D’autre part neantmoins, ceste douceur et moderation de leurs courages n’empeschera point qu’en gardant entiere amitié envers leurs ennemis, ils ne s’aydent du confort du Magistrat à la conservation de leur bien: ou que pour l’affection du bien public ils ne demandent la punition des pervers et pestilens, lesquels on ne peut autrement corriger qu’en les punissant. Sainct Augustin touche à la verité ce qui en est, disant que tous ces commandemens tendent à ce but, qu’un homme de bien et craignant Dieu soit prest d’endurer patiemment la malice de ceux lesquels il desire estre bons, afin que le nombre des bons croisse, plustost que luy s’adjoigne a la compagnie des meschans. Secondement, qu’ils appartiennent plus à l’affection interieure du cœur qu’à l’œuvre exterieure, afin qu’au dedans du cœur nous ayons patience, aymans noz ennemis: cependant, que nous facions par dehors ce que nous cognoissons estre utile pour le salut de ceux ausquels nous devons porter amitié²⁵⁴.

20. Nor do we any more oppose the prohibition and injunction of Christ, “Resist not evil; but whosoever shall smite thee on thy right cheek, turn to him the other also; and if any man will sue thee at the law, and take away, thy coat, let him have thy cloak also.”¹⁴⁵⁶ In this passage, indeed, he requires the minds of his servants to be so far from cherishing a desire of retaliation, as rather to suffer the repetition of an injury against themselves than to wish to revenge it; nor do 653we dissuade them from this patience. For it truly behoves Christians to be a people, as it were, formed to bear injuries and reproaches, exposed to the iniquity, impostures, and ridicule of the worst of mankind; and not only so, but they ought to be patient under all these evils; that is to say, so calm and composed in their minds, that, after having suffered one affliction, they may prepare themselves for another, expecting nothing all their lifetime but to bear a perpetual cross. At the same time, they are required to bless and pray for them from whom they receive curses, to do good to them from whom they experience injuries,¹⁴⁵⁷ and to aim at that which constitutes their only victory, to “overcome evil with good.”¹⁴⁵⁸ With this disposition they will not demand “an eye for an eye, and a tooth for a tooth,” as the Pharisees taught their disciples to desire revenge; but, as we are instructed by Christ, they will suffer injuries in their persons and property in such a manner as to be ready to forgive them as soon as they are committed.¹⁴⁵⁹ Yet this equanimity and moderation will be no obstacle, but that, without any breach of friendship towards their enemies, they may avail themselves of the assistance of the magistrate for the preservation of their property; or, from zeal for the public good, may bring a pestilent offender to justice, though they know he can only be punished with death. For it is very correctly explained by Augustine, that the end of all these precepts is, “that a just and pious man should be ready to bear with patience the wickedness of those whom he desires to become good; rather in order that the number of the good may increase, not that with similar wickedness he may himself join the number of the evil; and in the next place, that they relate to the internal affection of the heart more than to the external actions; in order that in the secrecy of our minds we may feel patience and benevolence, but in our outward conduct may do that which we see tends to the advantage of those to whom we ought to feel benevolent affections.”

20. Objection, that Christ forbids us to resist evil. Answer.

No more are we at variance with the words of Christ, who forbids us to resist evil, and adds, “Whosoever shall smite thee on thy right cheek, turn to him the other also. And if any man will sue thee at the law, and take away thy coat, let him have thy cloak also” (Mt. 5:39, 40). He would have the minds of his followers to be so abhorrent to everything like retaliation, that they would sooner allow the injury to be doubled than desire to repay it. From this patience we do not dissuade them. For verily Christians were to be a class of men born to endure affronts and injuries, and be exposed to the iniquity, imposture, and derision of abandoned men, and not only so, but were to be tolerant of all these evils; that is, so composed in the whole frame of their minds, that, on receiving one offence, they were to prepare themselves for another, promising themselves nothing during the whole of life but the endurance of a perpetual cross. Meanwhile, they must do good to those who injure them, and pray for those who curse them, and (this is their only victory) strive to overcome evil with good (Rom. 12:20, 21). Thus affected, they will not seek eye for eye, and tooth for tooth (as the Pharisees taught their disciples to long for vengeance), but (as we are instructed by Christ), they will allow their body to be mutilated, and their goods to be maliciously taken from them, prepared to remit and spontaneously pardon those injuries the moment they have been inflicted. This equity and moderation, however, will not prevent them, with entire friendship for their enemies, from using the aid of the magistrate for the preservation of their goods, or, from zeal for the public interest, to call for the punishment of the wicked and pestilential man, whom they know nothing will reform but death. All these precepts are truly expounded by Augustine, as tending to prepare the just and pious man patiently to sustain the malice of those whom he desires to become good, that he may thus increase the number of the good, not add himself to the number of the bad668by imitating their wickedness. Moreover, it pertains more to the preparation of the heart which is within, than to the work which is done openly, that patience and good-will may be retained within the secret of the heart, and that may be done openly which we see may do good to those to whom we ought to wish well (August. Ep. 5 ad. Marcell.).

20. Evenmin strijden wij tegen de woorden van Christus (Matt. 5:39) waarmee Hij ons verbiedt het kwaad te wederstaan en leert de rechterwang hem toe te keren, die ons op de linkerwang geslagen heeft, en de mantel te laten aan hem, die de rok neemt. Hij wil daar wel de gemoederen der zijnen zozeer van de begeerte van wedervergelding afschrikken, dat ze het eerder zullen dragen, dat het onrecht jegens hen verdubbeld wordt, dan dat ze er naar streven om het te vergelden; en van de lijdzaamheid voeren ook wij hen niet af. Want in der waarheid moeten de Christenen een soort van mensen zijn, die geboren is om smaadheden en onrecht te dragen, en die blootgesteld is aan de slechtheid, bedriegerij en spotternij der allerslechtste mensen; en dat niet alleen; maar ze moeten al die kwade dingen lijdzaam dragen, dat is, zo met hun ganse hart gesteld zijn, dat ze, na de ene kwetsing ontvangen te hebben, zich tot het ontvangen van de andere voorbereiden, zichzelf voor hun ganse leven niets belovend, dan het dragen van een voortdurend kruis. Intussen moeten ze diegenen weldoen, die hun onrecht doen en zegenen, die hen vervloeken, en (hetgeen hun enige overwinning is) hun best doen om het kwade door het goede te overwinnen (Rom. 12:21; Matt. 5:39) Wanneer ze zo gezind zijn, zullen ze niet zoeken oog om oog, en tand om tand (zoals de Farizeën hun discipelen leerden, om wraak te begeren) maar, zoals ons door Christus geleerd wordt, zij zullen, wanneer hun lichaam geschonden en het hunne hun op sluwe wijze ontnomen wordt, dat zo dragen, dat ze die onrechtvaardige behandelingen, zodra ze hun zijn aangedaan, zullen vergeven en uit eigen beweging kwijtschelden. Maar toch zal die vriendelijkheid des gemoeds en die gematigdheid hen niet verhinderen om, zonder dat hun vriendschap jegens hun vijanden aangetast wordt, de hulp der overheid te gebruiken tot bescherming van hun goederen, of om uit ijver voor het algemene welzijn te eisen, dat een schuldig en schadelijk mens, van wie ze weten, dat hij slechts door de dood verbeterd kan worden, gestraft wordt. Want naar waarheid leert Augustinus¹, dat al deze geboden hiertoe strekken, dat een rechtvaardig en vroom man bereid zij, geduldig de boosheid te dragen van hen, van wie hij gaarne wil, dat ze goed worden; opdat liever het getal der goede mensen toeneme, dan dat hij door een gelijke boosheid zich ook zou toevoegen aan het getal der slechten; verder dat ze meer behoren tot de voorbereiding des harten, die innerlijk is, dan tot het werk, dat in het openbaar geschiedt: opdat wij in het verborgene onzes harten lijdzaamheid mogen hebben met welwillendheid, en in het openbaar datgene geschiede, waarvan we zien, dat het hun tot nut is, voor wie wij het goede moeten willen.

20.

Ebensowenig stehen wir mit Christi Worten im Widerspruch, wenn er uns da gebietet, dem Übel nicht zu widerstreben, wenn er uns anweist, dem, der uns einen Schlag auf die linke (!) Backe gegeben hat, auch die rechte (!) hinzuhalten, und wenn er uns sagt, wir sollten dem, der uns den Rock nimmt, auch den Mantel lassen (Matth. 5,39f., zum Teil ungenau). Er will freilich an dieser Stelle die Herzen der Seinigen so stark von der Gier nach Wiedervergeltung abschrecken, daß sie es bereitwilliger ertragen würden, wenn das Unrecht an ihnen verdoppelt würde, als daß sie danach strebten, es zu vergelten. Von dieser Geduld aber führen auch wir sie nicht weg. Denn die Christen müssen in Wahrheit eine Art von Menschen sein, die dazu geboren ist, Schmähungen und Beleidigungen zu ertragen, die der Bosheit, dem Betrug und dem Gespött der übelsten Menschen ausgesetzt ist; ja, nicht nur dies, sondern sie müssen all dies Übel geduldig ertragen, das heißt von ganzem Herzen so geartet sein, daß sie sich, wenn sie gerade die eine Widerwärtigkeit erfahren haben, sogleich auf die nächste rüsten, sie müssen Leute sein, die sich für das ganze Leben nichts anderes versprechen als das Tragen eines dauernden Kreuzes. Unterdessen sollen sie denen, die ihnen Unrecht widerfahren lassen, Gutes tun, sollen segnen, die ihnen fluchen (Matth. 5,44), und, was ihr einziger Sieg ist, danach trachten, das Böse mit Gutem zu überwinden (Röm. 12,21). Kraft dieser Gesinnung sollen sie nicht „Aug’ um Auge, Zahn um Zahn“ begehren – so unterwiesen die Pharisäer ihre Jünger zum Begehren nach Rache –, nein, sie sollen es, wie wir von Christus erzogen werden, ertragen, daß ihnen der Leib zerstückelt und Hab und Gut hinterlistig entrissen wird, und zwar dergestalt ertragen, daß sie dergleichen Unrecht sogleich verzeihen und gern vergeben, wenn es ihnen soeben angetan worden ist (Matth. 5,39).

Aber diese Billigkeit und Mäßigung, die sie in ihrem Herzen tragen, wird sie doch nicht daran hindern, unbeschadet ihrer Freundlichkeit gegen ihre Widersacher die Hilfe der Obrigkeit zur Bewahrung ihrer Güter in Anspruch zu nehmen oder aus Eifer um das öffentliche Wohl die Bestrafung eines schuldigen und verderbenbringenden Menschen zu verlangen, von dem sie wissen, daß er nur durch den Tod gebessert werden kann. Es ist nämlich eine der Wahrheit entsprechende Auslegung, wenn Augustin erklärt, daß alle diese Weisungen das Ziel haben, daß der gerechte und fromme Mensch bereit ist, geduldig die Bosheit derer zu tragen, von denen er wünscht, daß sie gut würden, und zwar, damit die Zahl der Guten wachse, nicht aber der Gute sich durch gleiche Bosheit zur Zahl der Bösen hinzuzähle, – und wenn er weiterhin sagt, diese Gebote bezögen sich mehr auf die im Inneren sich vollziehende Zurüstung des Herzens als auf das Werk, das in der Öffentlichkeit geschieht, so daß also im Verborgenen des Herzens die Geduld samt dem Wohlwollen festgehalten würde, in der Öffentlichkeit aber das geschähe, das nach unserer Einsicht denen nutzen könnte, denen wir wohlwollen sollten (Brief 138, an Marcellinus).

20. “As iemand jou op die regterwang slaan, draai ook die ander wang na hom toe” (Matt. 5:39)

Net so min is ons in stryd met Christus se woorde waarvolgens Hy ons 1846 verbied om die kwaad teen te staan en ons gebied om die regterwang te draai na iemand wat ons op die linkerwang geslaan het, en om aan iemand wat jou onderklere gesteel het, ook jou boklere te gee.¹¹³ Christus se bedoeling is om die gemoedere van die wat aan Hom behoort, so af te skrik van die begeerte om te vergeld dat hulle sal verdra om ’n tweede onreg aangedoen te word liewer as om te begeer om dit te vergeld. Ons lei hulle inderdaad nie van hierdie verdraagsaamheid af weg nie.

Christene moet inderdaad ’n groep mense wees wat gebore is om smaad en onreg te verduur, en blootgestel aan boosheid, ook die bedrog en bespottings van die slegste mense. En nie alleen dit nie, maar hulle moet al sulke euwels verdra. Dit beteken dat hulle in hulle gemoedere so georden moet wees dat hulle, nadat hulle een ergernis gely het, hulle gereed moet maak vir ’n tweede terwyl hulle hulle hele lewe lank niks anders beloof as om voortdurend die kruis te dra nie.

Intussen moet hulle goed doen aan die wat hulle veronreg; hulle moet bid vir die wat hulle vervloek¹¹⁴ en hulle moet hulle inspan om die kwaad deur die goeie te oorwin¹¹⁵ - dit is hulle enigste oorwinning! As hulle so gesind is, sal hulle nie ’n oog vir ’n oog, of ’n tand vir ’n tand soek - soos die Fariseërs hulle dissipels geleer het om wraak te begeer nie -, maar hulle sal, soos ons deur Christus geleer word, verdra dat hulle liggame vermink en hulle goed hulle slu ontneem word op so ’n wyse dat hulle hierdie onregte sal vergewe en dit ook sal kwytskeld sodra dit teen hulle gepleeg is.¹¹⁶ Dit sal hulle gemoedsrus en gematigdheid nogtans nie verhinder om met behoud van hulle vriendelikheid teenoor hulle vyande die hulp van die owerheid te gebruik om hulle goed te beskerm nie, of uit ywer vir die algemene welvaart te versoek dat ’n skuldige en verderflike mens gestraf moet word omdat hulle weet dat hy nie anders as deur die doodstraf verbeter kan word nie.

Augustinus se vertolking is trouens waar, naamlik dat al hierdie beginsels die strekking het dat ’n regverdige en godvrugtige mens bereid moet wees om die kwaadwilligheid van mense geduldig te verdra en hy moet die begeerte koester dat hulle goeie mense moet word om eerder die getal van die goeie mense te laat toeneem as om hom met eweveel kwaadwilligheid by die slegte mense te voeg. Verder sê hy dat dit op die innerlike voorbereiding van ons harte betrekking het eerder as op werk wat in die openbaar plaasvind. Die doel daarmee is dat verdraagsaamheid met goedgunstigheid in die verborgenheid van ons harte behou 1847 moet word, maar dat in die openbaar moet gebeur wat ons sien vir diegene tot voordeel kan strek teenoor wie ons goedgesind moet wees.¹¹⁷

20. Мы не отступаем от тех слов Христа, которыми Он запрещает нам противиться злу и велит подставить правую щёку тому, кто ударит нас по левой, а также отдать и верхнюю одежду тому, кто возьмёт у нас рубашку (Мф 5:39-40). Действительно, Христос требует от своих верных такого воздержания от жажды мести, чтобы они скорее предпочли претерпеть вдвое обид, чем воздать обидчику равной мерой. И мы вовсе не уклоняемся от такого долготерпения. Ибо христиане в самом деле рождены для того, чтобы переносить обиды, оскорбления, обман и насмешки нечестивцев. И не просто переносить, а терпеливо принимать. Другими словами, они должны так настроить свой дух, чтобы, претерпев обиду, быть готовыми претерпеть другую и на протяжении всей своей жизни не ожидать ничего, кроме постоянной крестной муки. В то же время им надлежит творить добро своим гонителям, молиться за тех, кто их проклинает, и стараться побеждать зло добром (Рим 12:19-21). Это и будет их победа. Приводя свою волю в такое состояние, они не требуют око за око и зуб за зуб (как это делали фарисеи, учившие своих последователей жаждать мести). Нет, они в согласии с наставлениями Христа будут терпеливо переносить как личные обиды, так и посягательства на их имущество, будучи готовы прощать до бесконечности [Мф 5:44 сл.; 6:14].

Но, с другой стороны, такая душевная кротость и смирение вовсе не препятствуют им, сохраняя дружелюбие к врагам, обращаться к суду и властям за помощью в сохранении своего имущества или из стремления к общему благу требовать кары для творящих зло, которых может исправить только наказание. Св. Августин верно говорит, что, во-первых, цель всех заповедей - научить праведного и богобоязненного человека с готовностью претерпевать зло от рук тех, кого он хотел бы видеть добрыми, дабы число добрых умножилось, а вовсе не присоединяться к обществу злых; во-вторых, заповеди относятся скорее к внутреннему расположению сердца, чем к внешним действиям. В глубине сердца нам надлежит хранить терпение и любовь к врагам. В то же время наши внешние действия должны отвечать тому, что мы сознаём полезным для спасения возлюбленных нами врагов (Августин. Письма, 138 (Марцеллину), II. 12-13 (МРL, XXXIII, 530). Эта цитата из Августина вновь встречается в аналогичномконтексте в Комментариях Кальвина к св. Матфею, V, 39 (ОС, XIV, 184). В этом вопросе Кальвинпротивостоит Лютеру. Последний отвергал ту мысль Августина и схоластов, что в Нагорной проповедидаётся лишь «praeparatio animae» («подготовка души»), внутренняя мораль. См. Holl K. Luther. Tubingen,1932, S. 282 f.).

21. | Quod autem obiectari solet, lites a Paulo in universum esse damnatas [1. Cor. 6. a. b^e]³, id quoque falsum est. Intelligi ex eius verbis facile potest, immodicum fuisse litigandi furorem in Corinthiorum Ecclesia: usque eo ut Christi Evangelium et totam quam profitebantur^f religionem, impiorum cavillis ac maledicentiae exponerent. Id primum reprehendit in illis^g Paulus, quod Evangelium apud infideles dissensionum suarum intemperie traducerent. Deinde et hoc ipsum, quod eum in modum inter se dissiderent fratres cum fratribus. Tam enim procul a ferenda iniuria alieni erant, ut alii aliorum fortunis avide inhiarent, ultro lacesserent, et damnum inferrent. In illam ergo litigandi insaniam invehitur, non simpliciter in quasvis controversias. At omnino vitium vel infirmitatem^h esse pronuntiat, 493 quod non potius damnum acciperent rerum suarum, quam^a pro his conservandis ad contentiones usque laborarent: || nempe quum adeo facile quibuslibet damnis commoverentur, et minimis de causis ad forum et lites decurrerent, hoc indicio esse dicit, quod animo essent nimis irritabili, et ad patientiam minus comparato^b. || Id sane Christianis agendum est, ut de suo iure decedere semper malint quam in forum progredi: unde vix exire possint nisi commotiore animo et in fratris odium accenso. Verum ubi quis citra charitatis dispendium rem suam se posse tueri viderit, cuius iactura gravi sibi dispendio futura sit, id si faciat, nihil in istam Pauli sententiam delinquit. Denique (quod initio docuimus)¹ optimum cuique consilium dabit charitas: sine qua quaecunque suscipiuntur, et ultra quam quae progrediuntur disceptationes, iniustas esse et impias extra controversiam ponimus.

21. Finalement, l’objection qu’on a accoustumé de faire, que tous plaidoyers sont condamnez par sainct Paul, est tresfausse. Il est facile d’entendre par ses parolles, qu’il y avoit en l’eglise des Corinthiens une ardeur vehemente et desordonnée de plaidoyer (1 Cor. 6:6 ss.) jusques à donner aux infideles occasion de mesdire de l’Evangile et de toute la religion Chrestienne. C’est ce que sainct Paul reprend premierement en eux, que par l’intemperance de leurs contentions ils diffamoyent l’Evangile entre les infideles. Davantage, il reprend aussi ceste faute en eux, qu’ils discordoyent ainsi entre eux freres avec freres, et estoyent si loin de souffrir injure, que mesme il convoitoyent les biens les uns des autres, s’assailloyent, et portoyent dommage les uns aux autres. C’est donc contre ceste cupidité enragée de plaidoyer qu’il combat, et non simplement contre toutes controversies. Mais il declaire que du tout c’est mal fait, de ne pas plustost souffrir dommage et perdre de ses biens, que de travailler pour la conservation d’iceux, jusques à contentions. Voire, pource qu’ils s’esmouvoyent si tost à l’occasion de quelque petite fascherie ou dommage qu’on leur faisoit, pour entrer du premier coup en procés: il dit que cela est un signe qu’ils sont par trop faciles à irriter, et par consequent trop impatiens. Car c’est là où revient toute la somme. Certainement les Chrestiens doivent procurer cela, de plustost tousjours quitter leur droit, que de commencer procés, dont il leur soit difficile de sortir sinon avec un courage indigné et enflambé de haine contre leur frere. Mais quand quelcun verra qu’il pourra defendre son bien sans offense ne dommage de charité: s’il le fait ainsi, il ne commet rien contre la sentence de sainct Paul: principalement si c’est chose de grande importance, et dont le dommage luy soit grief à porter. En somme (comme nous avons dit au commencement) charité donnera tresbon conseil à un chacun: laquelle est tellement necessaire en tous plaidoyers, quetous ceux par lesquels elle est violée ou blessée, sont iniques et maudits.

21. The objection which is frequently alleged, that lawsuits are universally condemned by Paul, has no foundation in truth.¹⁴⁶⁰ It may be easily understood from his words, that in the Church of the Corinthians there was an immoderate rage for litigation, so that they exposed the gospel of Christ, and all the religion which they professed, to the cavils and reproaches of the impious. The first thing which Paul reprehended in them was, that the intemperance of their dissensions brought the gospel into discredit among unbelievers. And the 654next thing was, that they had such altercations among them, brethren with brethren; for they were so far from bearing an injury, that they coveted each other’s property, and molested and injured one another without any provocation. It was against that rage for litigation, therefore, that he inveighed, and not absolutely against all controversies. But he pronounces it to be altogether a vice or a weakness, that they did not suffer the injury or loss of their property rather than to proceed to contentions for the preservation of it: when they were so disturbed or exasperated at every loss or injury, that they had recourse to lawsuits on the most trivial occasions, he argues that this proved their minds to be too irritable, and not sufficiently patient. It is certainly incumbent on Christians, in all cases, to prefer a concession of their right to an entrance on a lawsuit; from which they can scarcely come out without a mind exasperated and inflamed with enmity to their brother. But when one sees that, without any breach of charity, he may defend his property, the loss of which would be a serious injury to him; if he do it, he commits no offence against that sentence of Paul. In a word, as we have observed at the beginning, charity will give every one the best counsel; for, whatever litigations are undertaken without charity, or are carried to a degree inconsistent with it, we conclude them, beyond all controversy, to be unjust and wicked.

21. Objection, that Paul condemns law-suits absolutely. Answer.

The usual objection, that law-suits are universally condemned by Paul (1 Cor. 6:6), is false. It may easily be understood from his words, that a rage for litigation prevailed in the Church of Corinth to such a degree, that they exposed the gospel of Christ, and the whole religion which they professed, to the calumnies and cavils of the ungodly. Paul rebukes them, first for traducing the gospel to unbelievers by the intemperance of their dissensions; and, secondly,for so striving with each other while they were brethren. For so far were they from bearing injury from another, that they greedily coveted each other’s effects, and voluntarily provoked and injured them. He inveighs, therefore, against that madness for litigation, and not absolutely against all kinds of disputes. He declares it to be altogether a vice or infirmity, that they do not submit to the loss of their effects, rather than strive, even to contention, in preserving them; in other words,seeing they were so easily moved by every kind of loss, and on every occasion, however slight, ran off to the forum and to law-suits, he says, that in this way they showed that they were of too irritable a temper, and not prepared for patience. Christians should always feel disposed rather to give up part of their right than to go into court, out of which they can scarcely come without a troubled mind, a mind inflamed with hatred of their brother. But when one sees that his property, the want of which he would grievously feel, he is able, without any loss of charity, to defend, if he should do so, he offends in no respect against that passage of Paul. In short, as we said at first, every man’s best adviser is charity. Everything in which we engage without charity, and all the disputes which carry us beyond it, are unquestionably unjust and impious.

21. Hetgeen men pleegt tegen te werpen, dat processen in het algemeen door Paulus veroordeeld zijn, ook dat is vals. Uit zijn woorden (1 Cor. 6:1 e.v.) kan men gemakkelijk verstaan, dat in de kerk der Corinthiërs een onmatige woede was om te procederen, zelfs zozeer, dat ze het evangelie van Christus en de ganse religie, die ze beleden, blootstelden aan de spot en de kwaadspreking der goddelozen. Dit berispt Paulus in de eerste plaats in hen, dat ze door de onmatigheid van hun twisten het evangelie bij de ongelovigen bespottelijk maakten. En verder ook dit, dat broeders met broeders op die wijze twistten. Want ze waren zo ver verwijderd van het dragen van onrecht, dat ze begerig loerden op elkanders goederen, elkaar tergden en schade toebrachten. Die dwaze zucht tot procederen dus valt Paulus aan, niet eenvoudig sommige geschillen. Maar, zal men zeggen, hij zegt in 't geheel niet, dat het een fout of zwakheid was, dat ze niet liever schade leden in hun goederen, dan dat ze zich inspanden, zelfs tot rechtsgedingen toe, om die te bewaren: zeker; daar zij zich zo gemakkelijk door allerlei schade lieten bewegen, en om de geringste oorzaken naar de rechtbank liepen om te procederen, zegt hij, dat dit een teken daarvan was, dat ze al te prikkelbaar van gemoed en tot lijdzaamheid te weinig bereid waren. Ongetwijfeld moeten de Christenen zich hierop toeleggen, dat ze altijd liever van hun recht afstand willen doen, dan naar de rechtbank lopen, waar ze nauwelijks vandaan kunnen komen zonder dat hun gemoed meer in beroering geraakt is en de haat jegens de broederen is aangewakkerd. Maar wanneer iemand ziet, dat hij zonder schade voor de liefde zijn zaak kan beschermen, wier verlies hem tot ernstig nadeel zou zijn, dan zondigt hij, wanneer hij dat doet, niet tegen die uitspraak van Paulus. Kortom, gelijk we in het begin geleerd hebben, de liefde zal een ieder de beste raad geven, en alle twistgedingen, die zonder haar ondernomen worden en die haar te buiten gaan, beschouwen wij buiten kijf voor onrechtvaardig en goddeloos.

21.

Falsch ist aber auch der weitere Einwand, den man hier zu machen pflegt, nämlich Paulus habe allgemein jegliche gerichtliche Streitigkeiten verurteilt (1. Kor. 6,5-8). Denn aus seinen Worten läßt sich leicht ersehen, daß in der Kirche der Korinther eine maßlose Prozeßwut herrschte, die 1050 so weit ging, daß sie Christi Evangelium und die ganze Religion, die sie bekannten, dem Spott und den Schmähworten der Gottlosen aussetzten. In erster Linie tadelt Paulus an ihnen dies, daß sie durch die Maßlosigkeit ihrer Streitereien das Evangelium bei den Ungläubigen in Verruf brachten. Und dann auch dies, daß Brüder mit Brüdern auf diese Weise miteinander im Streite lagen. Denn sie waren so weit davon entfernt, ein ihnen vom anderen widerfahrenes Unrecht zu ertragen, daß die einen gierig nach dem Besitz der anderen lauerten und sie sich noch dazu gegenseitig herausforderten und Schaden zufügten. Gegen diese wahnwitzige Prozeßsucht fährt also der Apostel los, nicht aber einfach gegen jegliche Streitigkeiten.

Ja (wird man sagen), aber er erklärt doch, daß es überhaupt schon ein Laster oder eine Schwäche sei, daß sie nicht lieber an ihren Gütern Schaden litten, als sich bis zu Streitereien hin darum zu bemühen, sie zu behalten. Gewiß, aber es war doch so: sie ließen sich durch irgendwelche Schädigungen dermaßen leicht erregen, daß sie aus den geringsten Ursachen vor Gericht liefen und einen Prozeß anfingen, und Paulus sagt nun, das sei eben ein Anzeichen dafür, daß sie eine allzu erregbare und zur Geduld wenig bereite Gesinnung in sich trügen. Sicherlich müssen sich die Christen darum bemühen, allezeit lieber von ihrem Rechte Abstand zu nehmen, als vor Gericht zu gehen – denn da können sie schwerlich herauskommen, ohne daß ihr Herz recht erregt und zum Haß gegen den Bruder entbrannt ist. Wo dagegen jemand sieht, daß er seine Sache ohne Beeinträchtigung der Liebe schützen kann, während ihm deren Verlust einen schweren Schaden zufügen würde, da vergeht er sich, wenn er das tut, nicht gegen diesen Spruch des Paulus. Und schließlich: jedem wird, wie wir zu Beginn dargelegt haben, die Liebe den besten Rat geben, und wir stellen ohne Erörterung fest, daß alle Streitigkeiten, die ohne sie unternommen werden und über sie hinausgehen, ungerecht und gottlos sind.

21. “Gaan een gelowige met ’n ander hof toe? Waarom ly julle nie liewer onreg nie?” (1 Kor. 6:5 - 8)

Die beswaar wat gewoonlik hierteen geopper word, naamlik dat hofgedinge heeltemal deur Paulus verdoem is,¹¹⁸ is ook vals. Uit sy woorde kan maklik afgelei word dat daar in die kerk van die Korintiërs ’n buitensporige waansinnigheid om hofgedinge te voer, ontstaan het - tot so ’n mate dat hulle die evangelie van Christus en die hele godsdiens wat hulle bely het, aan die bespotting en kwaadsprekery van goddelose mense blootgestel het. Ten eerste bestraf Paulus hulle daarvoor dat hulle vanweë die onmatigheid van hulle geskille die evangelie aan ongelowiges uitgelewer het. Ten tweede bestraf hy hulle omdat broers so in geskille met medebroers betrokke is. Hulle was trouens so ver daarvan om onreg te verduur dat party gierig na ander se goed gehunker het, dat hulle mekaar uitgedaag en skade aangedoen het. Paulus trek teen hierdie waansinnigheid om hofsake te voer te velde en nie eenvoudig teen allerlei verskille nie.

Maar hy verklaar dat dit heeltemal ’n gebrek of swakheid is dat hulle nie liewer skade aan hulle goed ly as om tot by hofgedinge moeite te doen  om dit te behou nie. Aangesien hulle so maklik deur enige skade omgekrap word, en hulle vir die geringste redes na die hof en gedinge wend, sê hy dat dit ’n aanduiding is dat hulle in hulle gemoed te liggeraak en te min bereid tot lydsaamheid is.

Christene moet in elk geval so optree dat hulle altyd moet verkies om van hulle reg afstand te doen liewer as om na die hof te gaan omdat hulle die hof beswaarlik kan verlaat sonder ’n gemoed wat versteur en met haat teen ’n medebroer ontstoke is.

Maar wanneer iemand sien dat hy sy goed sonder skade aan die liefde kan beskerm, en die verlies van sy goed vir hom ’n swaar verlies sou wees, en hy hom wel na die hof wend, sondig hy nie teen hierdie uitspraak van Paulus nie. Kortom: soos ons in die begin gesê het,¹¹⁹ sal die liefde elkeen die beste raad gee. En ons poneer sonder teenspraak dat alle geskille wat sonder die liefde onderneem word, en dit selfs te buite gaan, onregverdig en goddeloos is.

21. Наконец, совершенно неверно привычное возражение, что все вступающие в тяжбы осуждены св. Павлом (1 Кор 6:5-8). Из его слов нетрудно понять, что в Церкви коринфян разгорелась безудержная страсть к сутяжничеству вплоть до того, что у неверующих появился повод злословить Евангелие и христианскую веру. И св. Павел прежде всего осуждает в коринфянах именно то, что неумеренностью своих тяжб они бесчестят Евангелие в глазах неверующих. Далее, он осуждает у них тот грех, что брат ссорится с братом и все они весьма далеки от терпеливого снесения обид. Наоборот, брат желает имущества брата и потому они обижают друг друга и отнимают друг у друга. Именно против этой неуёмной страсти к сутяжничеству борется св. Павел, а не вообще против всякого судебного разбирательства.

Но хуже всего, считает он, стремиться к сохранению своего имущества вплоть до разрешения спора в суде вместо того, чтобы переносить лишения и предпочесть утрату собственности. Коринфяне по всякому, даже незначительному поводу настолько разъярялись, что сразу бросались в суд. Поэтому св. Павел говорит, что такое поведение - признак гневливости, а следовательно, и нетерпеливости. Именно в этом вся суть. Несомненно, христианин должен предпочесть скорее отказаться от своего права, чем затевать судебный процесс, из которого он вряд ли сумеет выйти, не воспылав ненавистью и возмущением против брата. Но если человек видит, что может защитить своё имущество без ущерба для братской любви, то ни в чём не погрешит против наставления св. Павла. Прежде всего это касается важных вещей, ущемление в которых труднопереносимо. В конечном счёте, как уже было сказано ранее, любовь даст каждому наилучший совет. Ибо она столь необходима во всяком судебном деле, что преступающие или умаляющие любовь нечестивы и прокляты.

22. Subditorum erga suos magistratus officium primum est, de eorum functione quam honorificentissime sentire², quam scilicet velut delegatam a Deo iurisdictionem agnoscunt^c: eosque ob id suspicere ac revereri ut Dei ministros ac legatos. Quosdam enim reperias, qui suis se magistratibus valde obsequentes praebeant, ac nolint quidem non esse quibus obsequantur, quod^d bono publico ita expedire norunt: de ipsis tamen magistratibus non secus existiment, ac malis quibusdam necessariis³. Verum plus quiddam a nobis requirit Petrus, quum Regem honorari [1. Pet. 2. c. 17], et Solomo, quum Deum et Regem timeri praecipit [Pro. 24. c. 21]. Ille enim sub honorandi verbo synceram ac candidam existimationem complectitur: hic Regem cum Deo coniungens sanctae cuiusdam venerationis ac dignitatis plenum esse ostendit. Est et illud praeclarum apud Paulum elogium, Ut obediamus non solum propter iram, sed propter conscientiam [Rom. 13. a. 5]. Quo intelligit, non terrore modo principum ac praefectorum adduci subditos debere, ut in eorum subiectione contineantur (qualiter succumbere hosti armato solent, qui vindictam fore promptam vident si restiterint) verum quia Deo ipsi redduntur obsequia quae istis praestantur: quando eorum potestas a Deo est. || De hominibus non disputo, acsi larva 494 dignitatis stultitiam, vel ignaviam, vel crudelitatem moresque improbos et flagitii plenos tegeret, atque ita vitiis acquireret laudem virtutum: sed dico ordinem ipsum honore et reverentia dignum esse: ut quicunque praesunt, apud nos sint in pretio, et venerationem obtineant praefecturae suae respectu.

22. Le premier office des sujets envers leurs superieurs, est d’avoir en grande et haute estime leur estat: le recognoissans comme une commission baillée de Dieu, et pour ceste cause leur porter honneur et reverence, comme à ceux qui sont lieutenans et vicaires de Dieu. Car on en voit aucuns lesquels se rendent assez obeissans à leurs Magistrats, et ne voudroyent point qu’il n’y eust quelque superieur auquel ils fussent sujets, d’autant qu’ils cognoissent cela estre expedient pour le bien public: neantmoins ils n’ont autre estime d’un Magistrat, sinon que c’est un malheur necessaire au genre humain. Mais sainct Pierre requiert plus grande chose de nous, quand il veut que nous honnorions le Roy (1 Pierre 2:17): et Solomon, quand il commande de craindre Dieu et le Roy (Prov. 24:21). Car sainct Pierre sous ce mot d’Honnorer. comprend une bonne opinion et estime, laquelle il entend que nous ayons des Rois. Solomon en conjoignant aussi les Rois avec Dieu, leur attribue une grande dignité et reverence. Sainct Paul aussi donne aux superieurs un tiltre treshonnorable quand il dit que nous devons estre sujets à eux non seulement à cause de l’ire, mais pour la conscience (Rom. 13:5). En quoy il entend que les sujets ne doyvent pas seulement estre induits de se tenir sous la sujection de leurs Princes, par crainte et terreur d’estre punis d’eux (comme celuy qui se sent le plus foible cede à la force de son ennemy, voyant la vengeance appareillée contre luy, s’il y resistoit): mais qu’ils doyvent garder ceste obeissance pour la crainte de Dieu, comme s’ils servoyent a Dieu mesme, d’autant que c’est de luy qu’est la puissance de leur Prince. Je ne dispute pas des personnes, comme si une masque de dignité devoit couvrir toute folie, sottise, ou cruauté, ou complexions meschantes, ou toutes vilainies, et par ce moyen acquerir aux vices la louange de vertus. Seulement je dy que l’estat de superiorité est de sa nature digne d’honneur et reverence, tellement que nous prisions ceux qui president sur nous, et les ayons en estime au regard de la domination qu’ils obtiennent.

22. The first duty of subjects towards their magistrates is to entertain the most honourable sentiments of their function, which they know to be a jurisdiction delegated to them from God, and on that account to esteem and reverence them as God’s ministers and vicegerents. For there are some persons to be found, who show themselves very obedient to their magistrates, and have not the least wish that there were no magistrates for them to obey, because they know them to be so necessary to the public good; but who, nevertheless, consider the magistrates themselves as no other than necessary evils. But something more than this is required of us by Peter, when he commands us to “honour the king;”¹⁴⁶¹ and by Solomon, when he says, “Fear thou the Lord and the king;”¹⁴⁶² for Peter, under the term honour, comprehends a sincere and candid esteem; and Solomon, by connecting the king with the Lord, attributes to him a kind of sacred veneration and dignity. It is also a remarkable commendation of magistrates which is given by Paul, when he says, that we “must needs be subject, not only for wrath, but also for conscience sake;”¹⁴⁶³ by which he means, that subjects ought to be induced to submit to princes and governors, not merely from a dread of their power, 655as persons are accustomed to yield to an armed enemy, who they know will immediately take vengeance upon them if they resist; but because the obedience which is rendered to princes and magistrates is rendered to God, from whom they have received their authority. I am not speaking of the persons, as if the mask of dignity ought to palliate or excuse folly, ignorance, or cruelty, and conduct the most nefarious and flagitious, and so to acquire for vices the praise due to virtues; but I affirm that the station itself is worthy of honour and reverence; so that, whoever our governors are, they ought to possess our esteem and veneration on account of the office which they fill.

22. Of the respect and obedience due to Magistrates.

The first duty of subjects towards their rulers, is to entertain the most honourable views of their office, recognising it as a delegated jurisdiction from God, and on that account receiving and reverencing them as the ministers and ambassadors of God. For you will find some who show themselves very obedient to magistrates, and would be unwilling that there should be no magistrates to obey, because they know this is expedient for the public good, and yet the opinion which those persons have of magistrates is, that they are a kind of necessary evils. But Peter requires something more of us when he says, “Honour the king” (1 Pet. 2:17); and Solomon, when he says, “My son, fear thou the Lord and the king” (Prov. 24:21). For, under the term honour, the former includes a sincere and candid esteem, and the latter, by joining the king with God, shows that he is invested with a kind of sacred veneration and dignity. We have669also the remarkable injunction of Paul, “Be subject not only for wrath, but also for conscience sake” (Rom. 13:5). By this he means, that subjects, in submitting to princes and governors, are not to be influenced merely by fear (just as those submit to an armed enemy who see vengeance ready to be executed if they resist), but because the obedience which they yield is rendered to God himself, inasmuch as their power is from God. I speak not of the men as if the mask of dignity could cloak folly, or cowardice, or cruelty, or wicked or flagitious manners, and thus acquire for vice the praise of virtue; but I say that the station itself is deserving of honour and reverence, and that those who rule should, in respect of their office, be held by us in esteem and veneration.

22. De eerste plicht der onderdanen jegens hun overheden is deze, dat ze aangaande hun ambt een zo eerbiedig mogelijke opvatting hebben, daar ze immers erkennen, dat het een rechtsbevoegdheid is hun door God opgedragen, en dat ze hen daarom eren en eerbiedigen als Gods dienaren en gezanten. Want men treft sommigen aan, die zich aan hun overheden zeer gehoorzaam betonen, en die niet zouden willen, dat er geen overheid was om haar te gehoorzamen, omdat ze weten, dat het zo nuttig is voor het algemeen welzijn; maar die toch over de overheden geen andere opvatting hebben, dan dat ze een noodzakelijk kwaad zijn. Maar Petrus eist iets meer van ons (1 Petr. 2:17) wanneer hij gebiedt de koning te eren, en Salomo (Spr. 24:21) wanneer hij beveelt God en de koning te vrezen. Want Petrus verstaat onder eren een zuivere en oprechte mening aangaande de overheid; en, wanneer Salomo de koning samen noemt met God, toont hij aan, dat de koning een zekere heilige eerbied toekomt en dat hij vol is van waardigheid. En ook dat is een treffelijke lofspraak bij Paulus (Rom. 13:5) dat wij moeten gehoorzamen niet alleen om der straffe, maar ook om des gewetens wil. Daaronder verstaat hij, dat de onderdanen niet alleen door vrees voor de vorsten en overheden zich er toe moeten laten brengen, om zich in onderwerping aan hen te houden, gelijk diegenen zich aan een gewapend vijand plegen te onderwerpen, die zien, dat de straf voor hen bereid is, wanneer ze weerstand bieden, maar ook omdat de gehoorzaamheid, die hun betoond wordt, aan God zelf wordt bewezen, aangezien hun macht van God is. Ik spreek niet over de personen der overheden, alsof een masker van waardigheid dwaasheid of slapheid of wreedheid en zeden, die vol zijn van slechtheid en misdaad, zou bedekken, en zo voor ondeugden de lof van deugden zou verwerven; maar ik zeg, dat de stand zelf eer en eerbied waardig is, zodat alle overheden bij ons in waarde zijn en verering ontvangen van wege hun regeringsambt.

22. Zweiter Abschnitt: Die Pflichten der Untertanen (22-32). Ehrerbietung

Die erste Pflicht der Untertanen gegenüber ihrer Obrigkeit besteht darin, daß sie von ihrem Amt eine höchst ehrerbietige Meinung haben – denn sie erkennen ja, daß es eine von Gott auf die Obrigkeit übertragene Rechtsgewalt ist – und sie daraufhin als Gottes Dienerin und Abgesandte aufnehmen und ehren. Denn man kann Leute finden, die sich ihrer Obrigkeit durchaus gehorsam erweisen und die nicht möchten, es wäre keine da, der man gehorchen könnte, weil sie eben wissen, daß es so dem öffentlichen Wohl nützlich ist – die aber von den Obrigkeiten selber die Ansicht haben, als seien sie notwendige Übel. Petrus aber verlangt etwas mehr von uns, wenn er uns gebietet, den König zu ehren (1. Petr. 2,17), auch Salomo, wenn er die Weisung gibt, Gott und den König zu fürchten. Denn der erstere versteht unter dem Wörtlein „Ehren“ eine aufrichtige und lautere Hochschätzung, und wenn Salomo den König mit Gott zusammen nennt, so zeigt er damit, daß er von einer heiligen Ehrwürdigkeit und Hoheit erfüllt ist. Herrlich ist auch der Spruch bei Paulus: „Darum ist’s not, Untertan zu sein, nicht allein um der Strafe willen, sondern auch um des Gewissens willen“ (Röm. 13,5). Damit meint er: die Untertanen sollen nicht allein von der Angst vor den Fürsten und Oberen dazu gebracht werden, sich ihnen gegenüber in der Unterwerfung zu erhalten – so wie man sich einem bewaffneten Feinde zu unterwerfen pflegt, wenn man sieht, daß im Falle des Widerstandes die Vergeltung unmittelbar bereitsteht –, nein, sie sollen es tun, weil sie Gott selbst den Gehorsam leisten, den sie ihnen erweisen, weil ja ihre Gewalt von Gott kommt.

Ich rede dabei nicht von Personen, als ob die Maske der Würde die Torheit oder die Faulheit oder die Grausamkeit oder einen nichtsnutzigen und von Schandtaten erfüllten Lebenswandel verdeckte und dadurch den Lastern das Lob von Tugenden verschaffte. Nein, ich behaupte, daß der Stand selbst auf Werthaltung 1051 und Ehrerbietung gebührenden Anspruch hat, so daß also alle, die ein obrigkeitliches Amt haben, mit Rücksicht auf ihre vorgesetzte Stellung bei uns in Wert stehen und Verehrung erhalten sollen.

22. 1848 Die eerbied wat onderdane aan die owerheid verskuldig is

Die eerste plig van onderdane teenoor die owerheid is dat hulle hulle funksie met die grootste eerbied moet bejeën¹²⁰ terwyl hulle dit natuurlik erken as ’n bevoegdheid wat deur God aan die owerheid opgedra is, en dat onderdane daarom na hulle moet opsien, en hulle moet eerbiedig as dienaars en gesante van God. Jy sal egter sekere mense vind wat hulle baie gehoorsaam teenoor die owerheid betoon, en wat nie graag wil hé dat daar geen owerheid moet wees om hulle te regeer nie, maar nogtans van hulle owerhede dink dat dit niks anders as ’n noodsaaklike euwel is nie.

Petrus vereis tog iets meer van ons wanneer hy ons gelas om die koning te eer,¹²¹ en Salomo wanneer hy gebied dat ons God en die koning moet vrees.¹²² Petrus vat onder die woord eer trouens die opregte en egte opvatting oor die owerheid saam, en wanneer Salomo God en die koning saamvoeg, toon hy aan dat die koning vol eerbied en aansien is. Hierby kom daar ook by Paulus ’n voortreflike lofbetuiging teenoor die owerheid voor wanneer hy sê dat ons die owerheid nie alleen vanweë straf nie, maar ook vanweë die gewete moet gehoorsaam.¹²³ Hiermee bedoel hy dat onderdane nie alleen deur vrees vir hulle vorste en owerhede daartoe gelei moet word om aan hulle ondergeskik te bly nie, - soos mense wat gewoonlik voor ’n gewapende vyand swig wanneer hulle sien dat die vyand gereed is om wraak te neem as hulle hom sou weerstaan -, maar ook dat hulle aan God self die gehoorsaamheid moet betoon wat hulle aan die owerheid bewys omdat die owerheid se mag van God kom.

Ek praat nou nie van mense (in die owerheid) asof dwaasheid, luiheid, of wreedheid en slegte maniere wat vol skande is, onder ’n masker van eerwaardigheid bedek moet word en dat die owerheid vir sy ondeugde die lof van deugde moet kry nie. Ek sê wel dat die orde van die owerheid self eer en respek verdien sodat almal wat oor ons gestel is, vir ons kosbaar moet wees en vanweë hulle regering eerbied van ons moet ontvang.

22. Первая обязанность подчинённых по отношению к вышестоящим - благоговейно чтить их звание как миссию, порученную им Богом, и по этой причине оказывать им почёт и уважение как представителям и викариям Бога. Ибо есть люди, которые весьма послушны своим начальникам и желают иметь их над собой, так как сознают, что это нужно для общего блага; но при всём том они считают начальствующих неизбежным злом для человеческого рода. Однако св. Пётр требует от нас большего: он хочет, чтобы мы чтили царя (1 Пет 2:17). И Соломон велит нам бояться Господа и царя (Прит 24:21). Под словом «чтить» св. Пётр разумеет доброе мнение о царях и уважение к ним. Так же и Соломон, говоря одновременно о царях и Боге, приписывает первым великую честь и достоинство. Св. Павел в свою очередь весьма высоко ставит начальствующих, говоря, что мы должны повиноваться им не только из страха наказания, но и по совести (Рим 13:5). Это значит, что подданные обязаны повиноваться государям не только из страха навлечь на себя их гнев (подобно тому, как более слабый уступает более сильному врагу, зная, что в случае сопротивления ему уготована месть). Нет, они должны повиноваться из страха Божьего, как если бы служили самому Богу, ибо именно от Него получает власть государь.

Я не говорю сейчас о личностях - как если бы маска достоинства могла скрыть любое безумие, глупость, жестокость, дурные наклонности или всяческие мерзости и таким образом стяжать для пороков хвалу, подобающую добродетелям. Я только утверждаю, что звание начальствующего по самой своей природе достойно почитания и уважения. Поэтому нам надлежит чтить стоящих над нами и повиноваться им в силу вручённого им господства.

23. | Ex eo et alterum deinde sequitur, ut propensis in eorum observationem animis suam illis obedientiam approbent: sive edictis parendum, sive tributa solvenda, sive subeunda publica munera atque onera quae ad communem defensionem spectent, sive qua alia iussa capessenda. Omnis anima, inquit Paulus, potestatibus sublimioribus subdita sit; qui enim potestati resistit, Dei ordinationi resistit [Rom. 13. a. 1]¹. Admoneto illos (scribit idem Tito) ut principatibus^a ac potestatibus subditi sint, ut magistratibus pareant, ut ad omne opus bonum sint parati [Tit. 3. a. 1]. Et Petrus, Subditi, inquit, estote cuivis humanae creaturae || (vel potius, ut ego quidem interpretor, ordinationi^b) || propter Dominum, sive regi tanquam praecellenti: sive praesidibus qui per eum mittuntur, ad vindictam quidem nocentium, laudem vero recte agentium [1. Pet. 2. c. 13]. Porro, quo non subiectionem simulare, sed syncere et ex animo subiectos se esse testentur, addit Paulus, ut eorum sub quibus vivunt salutem ac prosperitatem Deo commendent. Adhortor, inquit, ut fiant deprecationes, obsecrationes, interpellationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro Regibus et omnibus in eminentia constitutis, ut placidam et quietam vitam degamus, cum omni pietate ac honestate [1. Tim. 2. a. 1]². Neque hic se quisquam fallat. Quando enim resisti magistratui non potest quin simul Deo resistatur: etiamsi impune contemni videtur posse inermis magistratus, Deus tamen armatus est qui sui contemptum fortiter ulciscatur. Sub hac praeterea obedientia moderationem comprehendo, quam sibi in publico imperare debent privati homines, ne se ultro admisceant publicis negotiis, aut temere irrumpant in partes magistratus, ac nequid omnino publice moliantur. Siquid in publica ordinatione corrigi intererit, non tumultuentur ipsi, nec admoveant operi manus, quas illis omnibus ligatas esse hac in parte decet: sed^c ad magistratus cognitionem deferant, cuius unius hic soluta est manus. Intelligo autem, nequid iniussi audeant; nam ubi accessit praefecti imperium, iam ipsi quoque publica authoritate praediti sunt. 495 Ut enim aures atque oculos principis vocare vulgo solent eius consiliarios^{a 1}: ita non insulse principis manus quis dicat, quos rebus agendis mandato suo praefecerit.

23. De cela s’ensuit autre chose: c’est que les ayans ainsi en honneur et reverence, ils se doivent rendre sujets à eux en toute obeissance: soit qu’il faille obeir à leurs ordonnances, soit qu’il faille payer imposts, soit qu’il faille porter quelque charge publique qui appartienne à la defense commune, ou soit qu’il faille obeir à quelques mandemens. Toute ame, dit sainct Paul, soit sujette aux puissances qui sont en preeminence. Car quiconque resiste à la puissance, resiste à l’ordre mis de Dieu (Rom. 13:1, 2). Il escrit aussi à Tite en ceste maniere: Exhorte-les de se tenir en la sujection de leurs Princes et superieurs, d’obeir à leurs Magistrats, et d’estre prests à toutes bonnes œuvres (Tite 3:1). Item sainct Pierre dit, Soyez sujets à tout ordre humain pour l’amour du Seigneur: soit au Roy, comme ayant preeminence, soit aux Gouverneurs, qui sont envoyez de par luy pour la vengeance des mauvais, et à la louange de ceux qui font bien (1 Pierre 2:13, 14). Davantage, afin que les sujets rendent tesmoignage qu’ils obeissent, non par feintise, mais d’un franc vouloir, sainct Paul adjouste qu’ils doivent recommander à Dieu par oraisons la conservation et prosperité de ceux sous lesquels ils vivent. J’admoneste, dit-il, que prieres, obsecrations, requestes, actions de graces soyent faites pour tous les hommes, pour les Rois et ceux qui sont constituez en dignité, afin que nous menions vie paisible et tranquille, avec toute saincteté et honnesteté (1 Tim. 2:1, 2). Et que nul ne se trompe icy. Car puis qu’on ne peut resister aux Magistrats sans resister à Dieu: combien qu’il semble avis qu’on puisse sans punition contemner un Magistrat foible et impuissant, toutesfois Dieu est fort et assez armé pour venger le contemnement de son ordonnance. Outreplus, sous ceste obeissance je compren la moderation que doyvent garder toutes personnes privées, quant és affaires publiques: c’est de ne s’entremettre point de leur propre mouvement, de n’entreprendre point temerairement sur l’office du Magistrat: et du tout ne rien attenter en public. S’il y a quelque faute en la police commune qui ait besoin d’estre corrigée, ils ne doyvent pourtant faire escarmouche, et n’entreprendre d’y mettre ordre, ou mettre les mains à l’œuvre, lesquelles leur sont liées quant à cela: mais ils ont à le remonstrer au superieur, lequel seul a la main desliée pour disposer du public. J’enten qu’ils ne facent rien de ces choses sans commandement. Car où le commandement du superieur leur est baillé, ils sont garnis de l’authorité publique. Car comme on a de coustume d’appeller les conseillers d’un Prince, Ses yeux et ses oreilles, d’autant qu’il les a destinez à prendre garde pour luy: aussi nous pouvons appeller Ses mains, ceux qu’il a ordonnez pour executer ce qui est de faire.

23. Hence follows another duty, that, with minds disposed to honour and reverence magistrates, subjects approve their obedience to them, in submitting to their edicts, in paying taxes, in discharging public duties, and bearing burdens which relate to the common defence, and in fulfilling all their other commands. Paul says to the Romans, “Let every soul be subject unto the higher powers. Whosoever resisteth the power, resisteth the ordinance of God.”¹⁴⁶⁴ He writes to Titus, “Put them in mind to be subject to principalities and powers, to obey magistrates, to be ready to every good work.”¹⁴⁶⁵ Peter exhorts, “Submit yourselves to every ordinance of man for the Lord’s sake; whether it be to the king, as supreme; or unto governors, as unto them that are sent by him for the punishment of evil-doers, and for the praise of them that do well.”¹⁴⁶⁶ Moreover, that subjects may testify that theirs is not a hypocritical but a sincere and cordial submission, Paul teaches, that they ought to pray to God for the safety and prosperity of those under whose government they live. “I exhort,” he says, “that supplications, prayers, intercessions, and giving of thanks, be made for all men; for kings, and for all that are in authority; that we may lead a quiet and peaceable life in all godliness and honesty.”¹⁴⁶⁷ Here let no man deceive himself. For as it is impossible to resist the magistrate without, at the same time, resisting God himself; though an unarmed magistrate may seem to be despised with impunity, yet God is armed to inflict exemplary vengeance on the contempt offered to himself. Under this obedience I also include the moderation which private persons ought to prescribe to themselves in relation to public affairs, that they do not, without being called upon, intermeddle with affairs of state, or rashly intrude themselves into the office of magistrates, or undertake any thing of a public nature. If there be any thing in the public administration 656which requires to be corrected, let them not raise any tumults, or take the business into their own hands, which ought to be all bound in this respect, but let them refer it to the cognizance of the magistrate, who is alone authorized to regulate the concerns of the public. I mean, that they ought to attempt nothing without being commanded; for when they have the command of a governor, then they also are invested with public authority. For, as we are accustomed to call the counsellors of a prince his eyes and ears, so they may not unaptly be called his hands whom he has commissioned to execute his commands.

23. Same subject continued.

From this, a second consequence is, that we must with ready minds prove our obedience to them, whether in complying with edicts, or in paying tribute, or in undertaking public offices and burdens, which relate to the common defence, or in executing any other orders. “Let every soul,” says Paul, “be subject unto the higher powers.” “Whosoever, therefore, resisteth the power, resisteth the ordinance of God” (Rom. 13:1, 2). Writing to Titus, he says, “Put them in mind to be subject to principalities and powers, to obey magistrates, to be ready to every good work” (Tit. 3:1). Peter also says, “Submit yourselves to every human creature” (or rather, as I understand it, “ordinance of man”), “for the Lord’s sake: whether it be to the king, as supreme; or unto governors, as unto them that are sent by him for the punishment of evil-doers, and for the praise of them that do well” (1 Pet. 2:13). Moreover, to testify that they do not feign subjection, but are sincerely and cordially subject, Paul adds, that they are to commend the safety and prosperity of those under whom they live to God. “I exhort, therefore,” says he, “that, first of all, supplications, prayers, intercessions, and giving of thanks, be made for all men; for kings, and for all that are in authority: that we may lead a quiet and peaceable life in all godliness and honesty” (1 Tim. 2:1, 2). Let no man here deceive himself, since we cannot resist the magistrate without resisting God.For, although an unarmed magistrate may seem to be despised with impunity, yet God is armed, and will signally avenge this contempt. Under this obedience, I comprehend the restraint which private men ought to impose on themselves in public, not interfering with public business, or rashly encroaching on the province of the magistrate, or attempting anything at all of a public nature. If it is proper that anything in a public ordinance should be corrected, let them not act tumultuously, or put their hands to a work where they ought to feel that their hands are tied, but let them leave it to the cognisance of the magistrate, whose hand alone here is free. My meaning is, let them not dare to do it without being ordered. For when the command of the magistrate is given, they too are invested with public authority. For as, according to the common saying, the eyes and ears of the prince are his counsellors,670so one may not improperly say that those who, by his command, have the charge of managing affairs, are his hands.

23. Daaruit volgt verder nog een andere plicht, namelijk dat ze met een bereidvaardig gemoed hun gehoorzaamheid bewijzen: hetzij om hun besluiten te gehoorzamen, hetzij om belastingen te betalen, hetzij om publieke diensten en lasten op zich te nemen, die dienen tot de algemene verdediging, hetzij om enige andere bevelen te volbrengen. "Alle ziel," zegt Paulus (Rom. 13:1) "zij de machten, over haar gesteld, onderworpen; want wie zich tegen de macht stelt, wederstaat de verordening van God." En aan Titus (Tit. 3:1) schrijft hij: "Vermaan hen, dat zij aan de overheden en machten onderdanig zijn, dat zij hun gehoorzaam zijn, dat zij tot alle goed werk bereid zijn." En Petrus zegt (1 Petr. 2:13) "Zijt alle menselijke schepping (of liever, zoals ik verhaal: ordening) onderdanig, om des Heren wil, hetzij de koning, als de opperste macht hebbende, hetzij de stadhouders, als die van hem gezonden worden, tot straf wel der kwaaddoeners, maar tot prijs dergenen, die goed doen." En opdat verder de onderdanen zouden betuigen, dat ze geen onderdanigheid veinzen, maar oprecht en van harte onderdanig zijn, voegt Paulus (1 Tim. 2:1) toe, dat ze het welzijn en de voorspoed van hen, onder wie ze leven, Gode moeten aanbevelen. "Ik vermaan," zegt hij, "dat gedaan worden smekingen, gebeden, voorbiddingen, dankzeggingen voor alle mensen, voor koningen en allen, die in hoogheid zijn, opdat wij een gerust en stil leven leiden mogen in alle Godzaligheid en eerbaarheid." En hierin bedriege niemand zichzelf. Want indien men zich niet kan verzetten tegen de overheid zonder dat men zich tegelijk verzet tegen God, dan is, ook indien een ongewapende overheid ongestraft kan veracht worden, God toch gewapend om de verachting van Hem krachtig te straffen. Onder deze gehoorzaamheid begrijp ik bovendien ook de matigheid, die particuliere personen zich in het publieke leven moeten opleggen, zodat ze zich niet uit eigen beweging in de publieke zaken mengen, of lichtvaardig doordringen in de taak der overheid, en in 't algemeen niets op touw zetten, dat de overheid aangaat. Indien in de publieke ordening iets is, dat verbeterd moet worden, moeten zij geen beroering maken, en de hand niet aan het werk slaan, die bij hen allen in dit opzicht gebonden moet zijn; maar ze moeten het ter kennis brengen van de overheid, de enige, wier hand in dezen vrij is. Ik versta het zo, dat ze niets moeten durven doen zonder bevel. Want wanneer ze het bevel krijgen van de overheid, zijn ze ook zelf met publiek gezag toegerust. Want evenals men de raadslieden van een vorst gemeenlijk zijn oren en ogen pleegt te noemen, zo zou men niet ten onrechte hen zijn handen kunnen noemen, die hij door zijn bevel aanstelt tot het verrichten van enige zaken.

23. Gehorsam

Daraus ergibt sich dann weiter auch das zweite, nämlich, daß die Untertanen aus einer Gesinnung heraus, die bereit ist, der Obrigkeit gegenüber ihre Pflicht zu tun, ihr auch den schuldigen Gehorsam zu beweisen haben, ob es nun gilt, ihren Erlassen zu gehorchen oder die Abgaben zu entrichten oder die öffentlichen Dienste und Lasten zu übernehmen, die zur gemeinsamen Verteidigung dienen, oder irgendwelche sonstigen Anordnungen auszuführen. „Jede Seele“, sagt Paulus, „sei den übergeordneten Gewalten untertan ... Denn wer der Gewalt widerstrebt, der leistet Widerstand gegen Gottes Ordnung ...“ (Röm. 13,1f.; nicht Luthertext). „Erinnere sie“, schreibt der nämliche Paulus an Titus, „daß sie den Fürsten und der Obrigkeit untertan und gehorsam seien, zu allem guten Werk bereit seien ...“ (Tit. 3,1). Und Petrus sagt: „Seid untertan aller menschlichen Schöpfung“ – oder besser, wie ich jedenfalls übersetze: „jeder menschlichen Ordnung“ – „um des Herrn willen, es sei dem König, als dem Obersten, oder den Hauptleuten, als die von ihm gesandt sind zur Rache über die Übeltäter und zu Lobe den Frommen“ (1. Petr. 2,13f.). Und damit weiterhin die Untertanen ein Zeugnis dafür geben, daß sie nicht Untertänigkeit heucheln, sondern aufrichtig und von Herzen untertänig sind, so fügt Paulus noch hinzu, sie sollten Gott das Heil und Wohlergehen derer anbefehlen, unter denen sie leben. „So ermahne ich nun“, sagt er, „daß man vor allen Dingen zuerst tue Bitte, Gebet, Fürbitte und Danksagung für alle Menschen, für die Könige und für alle Obrigkeit, auf daß wir ein ruhiges und stilles Leben führen mögen in aller Gottseligkeit und Ehrbarkeit“ (1. Tim. 2,1f.).

Und hier soll sich auch niemand täuschen. Wenn man nämlich der Obrigkeit nicht widerstreben kann, ohne sich zugleich Gott zu widersetzen, so ist, selbst wenn es den Anschein hat, als könnte man die waffenlose Obrigkeit ungestraft verachten, doch Gott gewappnet, um die ihm widerfahrene Verachtung nachdrücklich zu bestrafen.

In diesen Gehorsam begreife ich außerdem auch die Mäßigung mit ein, die sich amtlose („private“) Leute im öffentlichen Leben auferlegen müssen, damit sie sich nicht unberufen in öffentliche Dinge einmischen oder der Obrigkeit unüberlegt ins Amt greifen und auch sonst öffentlich durchaus nichts ins Werk setzen. Wenn an der öffentlichen Ordnung etwas gebessert werden muß, so sollen sie nicht selbst Lärm machen, auch nicht die Hand ans Werk legen, die ihnen allen in diesem Stück geziemenderweise gebunden sein muß, nein, sie sollen die Sache der Obrigkeit zur Kenntnis bringen, die hier allein ungebundene Hände hat. Ich verstehe das aber so: sie sollen nichts wagen, ohne einen Auftrag dazu zu haben; denn sobald der Befehl des Oberen hinzukommt, sind auch sie mit öffentlicher Autorität ausgerüstet. Wie man nämlich im allgemeinen die Ratgeber des Fürsten als seine Ohren und Augen zu bezeichnen pflegt, so wäre es auch nicht abwegig, wenn jemand behauptete, des Fürsten Hände seien die, die er durch seinen Auftrag eingesetzt hat, um seine Angelegenheiten zu besorgen.

23. Gehoorsaamheid aan die owerheid

Hieruit volg verder ook ’n tweede plig, naamlik dat hulle met gemoe- 1849 dere wat toegeneë is om hulle in ag te neem, gehoorsaamheid aan die owerheid moet betoon, hetsy deur hulle verordeninge te gehoorsaam, hetsy deur belastings te betaal, hetsy deur openbare take en laste op hulle te neem wat daarop gemik is om die algemene welvaart te beskerm, hetsy om ander bevele uit te voer.

Paulus sê: “Elke siel moet hom aan die hoër magte onderwerp want iemand wat hom teen hulle mag verset, weerstaan die instelling van God”.¹²⁴ Hy skryf ook aan Titus: “Vermaan hulle om onderdanig te wees aan owerhede en magte, om gehoorsaam te wees aan die owerhede en bereid te wees tot elke goeie werk”.¹²⁵ En Petrus sê: “Wees onderdanig aan elke menslike skepping”, of liewer, soos ek dit vertolk, “elke menslike verordening ter wille van die Here - of dit ’n koning is wat uitmunt, of die goewerneurs wat hy stuur om kwaaddoeners te straf, maar die wat reg doen, te prys”.¹²⁶ Paulus voeg ook die volgende by sodat hulle kan getuig dat hulle geen onderdanigheid voorgee nie, maar opreg en van harte aan die owerheid onderworpe is, dat hulle die heil en voorspoed van die owerhede onder wie hulle leef, aan God moet opdra: “Ek vermaan julle dat smekings, gebede, voorbede en dankseggings vir alle mense gedoen moet word, vir konings en alle hooggeplaasdes sodat ons ’n stil en rustige lewe kan lei met alle godsvrug en eerbaarheid”.¹²⁷ Niemand moet hom hieroor mislei nie. Hy kan hom immers nie teen die owerheid verset sonder om hom tegelyk teen God te verset nie; selfs al sou dit lyk asof hy ’n owerheid wat sonder wapens is, straffeloos kan minag, is God nogtans gewapen om Hom kragtig op so ’n minagting te wreek.

Onder hierdie gehoorsaamheid sluit ek verder ook die selfbeheersing in wat mense in hulle persoonlike hoedanigheid hulleself tot die openbare welvaart moet opdra sonder om hulle in openbare sake in te meng en onbesonne op die werk van die owerheid in te bars of hoegenaamd iets wat by die staatsbelang hoort, aan te durf. As daar iets in die staatsbeleid voorkom wat reggestel moet word, moet hulle nie self daaroor in oproer kom nie, en hulle moet ook nie hulle hande aan die werk sit nie omdat hulle almal se hande in hierdie opsig gebind behoort te wees. Hulle moet dit egter ter kennisname onder die owerheid se aandag bring wie se hande alleen hierin los is. Ek verstaan dit trouens so dat onderdane niks moet doen as hulle nie beveel word om dit te doen nie, want wanneer die gesag van die owerheid bykom, is hulle ook van staatsgesag voorsien. Soos die mense vorste se raadgewers gewoonlik hulle oë en 1850 ore noem,¹²⁸ sou iemand diegene wat hy volgens sy opdrag aanstel om iets te doen, tereg sy hande kon noem.

23. Отсюда следует вывод: почитая таким образом начальствующих, мы должны повиноваться им во всём - будь то издаваемые ими законы, уплата налогов, несение государственной службы или подчинение приказам. «Всякая душа, - говорит св. Павел, - да будет покорна высшим властям ... Посему противящийся власти противится Божьему установлению» (Рим13:1-2). Титу он пишет следующее: «Напоминай им повиноваться и покоряться начальству и властям, быть готовыми на всякое доброе дело» (Тит 3:1). И св. Пётр говорит: «Итак будьте покорны всякому человеческому начальству, для Господа: царю ли, как верховной власти, правителям ли, как от него посылаемым для наказания преступников и для поощрения делающих добро» (1 Пет 2:13-14). А для того чтобы подданные свидетельствовали не о притворном, а об искреннем повиновении, св. Павел добавляет, что они должны обращаться к Богу с молитвами о сохранении и процветании тех, под чьей властью живут. «Итак, прежде всего прошу совершать молитвы, прошения, моления, благодарения за всех человеков, за царей и за всех начальствующих, дабы проводить нам жизнь тихую и безмятежную во всяком благочестии и чистоте» (1 Тим 2:1-2). И пусть никто не обманывается: нельзя противиться начальствующему, не противясь Богу. И хотя кажется, будто можно презирать слабого и бессильного правителя, у Бога есть силы и средства, чтобы отомстить за презрение к Его установлению.

Далее, под повиновением я разумею умеренность, которую должны соблюдать все частные лица в отношении общественных дел. А именно: не вмешиваться в них по собственному побуждению, не дерзать принимать на себя обязанности начальствующего и вообще ничего не предпринимать публично. Если в общем порядке есть какая-то погрешность, требующая исправления, частные лица не должны составлять заговора или предпринимать что-либо для её устранения, - вообще не должны прикладывать к делу руки, ибо они у них связаны. Им надлежит указать на погрешность начальствующему: у него одного развязаны руки для публичных распоряжений. Я имею в виду, что частные лица не должны делать ничего такого без веления высших властей. Когда же такое повеление отдано, оно облекается государственной властью. Ибо как советники государя обычно именуются его глазами и ушами, поскольку призваны проявлять бдительность от его имени, так и мы могли бы назвать руками государя того, кого он назначает для выполнения конкретных дел.

24. Quoniam autem hactenus magistratum descripsimus qui vere sit quod dicitur, ille scilicet patriae pater², et (ut poeta loquitur) pastor populi, custos pacis, praeses iustitiae, innocentiae vindex³: insanus merito iudicandus sit cui tale non probetur imperium. Ac^b quum omnium prope seculorum hoc exemplum sit, ut principum alii, eorum omnium securi quibus providendis intenti esse debuerant, procul omni sollicitudine socordes delicientur: alii ad rem suam attenti, iura omnia, privilegia, iudicia, diplomata, venalia prostituant: alii plebeculam exhauriant pecunia, quam postea insanis largitionibus profundant: alii expilandis domibus, virginibus ac matronis violandis, mactandis innocentibus^c, mera latrocinia exerceant: eos vero pro principibus agnoscendos esse, quorum imperio quoad licet parendum sit, multis persuaderi non potest. Siquidem, dum in tanta indignitate, ac inter tam aliena, non a magistratus modo, sed hominis quoque officio, facinora, nullam speciem imaginis Dei intuentur, quae in magistratu elucere debuerat: dum nullum conspiciunt vestigium eius ministri Dei, qui in laudem bonis, malis in ultionem datus erat: ita neque etiam praefectum illum agnoscunt, cuius dignitatem atque authoritatem scriptura nobis commendat^d. Et sane is semper^e hominum animis ingenitus fuit sensus, non minore tyrannos odio atque exsecratione insectari, quam dilectione et veneratione prosequi legitimos Reges^f.

24. Or pourtant que jusques icy nous avons descrit un Magistrat tel qu’il doit estre, respondant vrayement à son tiltre: c’est assavoir un pere du pays lequel il gouverne, pasteur du peuple, gardien de paix, protecteur de justice, conservateur d’innocence: celuy seroit à bon droit jugé estre hors de son sens, qui voudroit reprouver telle domination. Mais pourtant qu’il avient le plus souvent que la pluspart des Princes s’esloignent de la droite voye, et que les uns n’ayans nul soucy de faire leur devoir, s’endorment en leurs plaisirs et voluptez: les autres, ayans le cœur à l’avarice, mettent en vente toutes les loix, privileges, droits et jugemens: les autres pillent le povre populaire, pour fournir à leurs prodigalitez desordonnées: les autres exercent droites briganderies, en saccageant les maisons, violans les vierges et les femmes mariées, meurtrissais les innocens: il n’est pas facile de persuader à plusieurs, que tels doyvent estre recogneuz pour Princes, et qu’il leur faille obeir tant que possible est. Car quand entre des vices si enormes, et si estranges non seulement de l’office d’un Magistrat, mais aussi de toute humanité, ils ne voyent en leur superieur nulle forme de l’image de Dieu, laquelle devoit reluire en un Magistrat, et ne voyent nulle apparence d’un ministre de Dieu, qui est donné pour la louange des bons, et vengeance des mauvais: pareillement, ils ne recognoissent point en luy ce superieur, duquel la dignité et authorité nous est recommandée par l’Escriture. Et certainement ceste affection a tousjours esté enracinée aux cœurs des hommes de ne point moins hayr et avoir en execration les tyrans, que d’aimer et avoir en reverence les Rois justes et s’acquittans deuement de leur charge.

24. Now, as we have hitherto described a magistrate who truly answers to his title; who is the father of his country, and, as the poet calls him, the pastor of his people, the guardian of peace, the protector of justice, the avenger of innocence; he would justly be deemed insane who disapproved of such a government. But, as it has happened, in almost all ages, that some princes, regardless of every thing to which they ought to have directed their attention and provision, give themselves up to their pleasures in indolent exemption from every care; others, absorbed in their own interest, expose to sale all laws, privileges, rights, and judgments; others plunder the public of wealth, which they afterwards lavish in mad prodigality; others commit flagrant outrages, pillaging houses, violating virgins and matrons, and murdering infants; many persons cannot be persuaded that such ought to be acknowledged as princes, whom, as far as possible, they ought to obey. For in such enormities, and actions so completely incompatible, not only with the office of a magistrate, but with the duty of every man, they discover no appearance of the image of God, which ought to be conspicuous in a magistrate; while they perceive no vestige of that minister of God who is “not a terror to good works, but to the evil,” who is sent “for the punishment of evil-doers, and for the praise of them that do well;” nor recognize that governor, whose dignity and authority the Scripture recommends to us. And certainly the minds of men have always been naturally disposed to hate and execrate tyrants as much as to love and reverence legitimate kings.

24. How far submission due to tyrants.

But as we have hitherto described the magistrate who truly is what he is called—viz. the father of his country, and (as the Poet speaks) the pastor of the people, the guardian of peace, the president of justice, the vindicator of innocence, he is justly to be deemed a madman who disapproves of such authority. And since in almost all ages we see that some princes, careless about all their duties on which they ought to have been intent, live, without solicitude, in luxurious sloth; others, bent on their own interest, venally prostitute all rights, privileges, judgments, and enactments; others pillage poor people of their money, and afterwards squander it in insane largesses; others act as mere robbers, pillaging houses, violating matrons, and slaying the innocent; many cannot be persuaded to recognise such persons for princes, whose command, as far as lawful, they are bound to obey. For while in this unworthy conduct, and among atrocities so alien, not only from the duty of the magistrate, but also of the man, they behold no appearance of the image of God, which ought to be conspicuous in the magistrate, while they see not a vestige of that minister of God, who was appointed to be a praise to the good and a terror to the bad, they cannot recognise the ruler whose dignity and authority Scripture recommends to us. And, undoubtedly, the natural feeling of the human mind has always been not less to assail tyrants with hatred and execration, than to look up to just kings with love and veneration.

24. Aangezien we nu tot hiertoe een magistraat beschreven hebben, die in der waarheid is, wat hij genoemd wordt, namelijk een vader des vaderlands, en (zoals een dichter zegt) een herder des volks, een bewaker des vredes, een beschermer der gerechtigheid en een verdediger der onschuld,. zo zou men terecht hem voor dwaas moeten houden die in een dergelijk bewind geen welgevallen heeft. Maar daar bijna alle eeuwen het voorbeeld ervan leveren, dat sommige vorsten, zorgeloos in al die dingen, waarvoor ze naarstig behoorden te zorgen, ver van alle zorg in genietingen leven, en andere, ijverig bedacht op eigen voordeel, alle rechten, privilegiën, rechtspraken en officiële stukken te koop bieden, andere het arme volk van geld beroven, om dat later door dwaze geschenken te verkwisten, andere door het plunderen van huizen, het schenden van maagden en getrouwde vrouwen, het doden van onschuldigen, louter straatroverij bedrijven: kunnen velen er niet van overtuigd worden, dat men zulken als vorsten moet erkennen. Want daar ze in zulk een onwaardige houding, en onder zulke schanddaden, die niet alleen vreemd zijn aan de plicht van een magistraat, maar ook van een mens, geen gedaante zien van Gods beeld, dat in een magistraat behoorde te schitteren en daar ze geen enkel spoor zien van zulk een dienaar Gods, die de goeden tot lof en de kwaden tot straf gegeven was, zo erkennen ze ook in hem niet die vorst, wiens waardigheid en gezag de Schrift ons aanprijst. En ongetwijfeld is deze gezindheid altijd in de harten der mensen ingeplant, dat ze met even grote haat en verfoeiing de tirannen vervolgen als de liefde en de eerbied is, waarmee ze wettige koningen bejegenen.

24. Gehorsam kommt auch der ungerechten Obrigkeit zu

Da wir nun bisher einen im obrigkeitlichen Amt stehenden Menschen beschrieben haben, der in Wahrheit ist, was er heißt, nämlich „Vater des Vaterlandes“ und, wie der Dichter sagt, „Hirte des Volkes“, „Wächter des Friedens“, „Beschützer der Gerechtigkeit“ und „Wahrer der Unschuld“, so wäre der, dem solche Herrschaft nicht paßte, verdientermaßen für wahnwitzig zu achten.

Nun bieten aber fast alle Jahrhunderte Beispiele dafür, daß es auch andere Fürsten gibt. Die einen setzen sich unbekümmert über alles hinweg, für das sie eigentlich mit Fleiß sorgen sollten, und leben fern von aller Sorge schlaff ihrem 1052 Vergnügen. Andere sind auf ihren eigenen Vorteil aus und geben deshalb alle Rechte, Vorrechte, Urteile und Rechtsurkunden als feile Ware in Verkauf. Andere rauben dem armen Volk alles Geld, das sie dann hernach in sinnloser Freigebigkeit verschwenden. Wieder andere plündern die Häuser aus, schänden Jungfrauen und Eheweiber, schlachten die Unschuldigen hin und betreiben damit also reine Räuberei.

Daß man nun aber solche Leute als Fürsten anerkennen soll, deren Befehl man, soweit es erlaubt ist, gehorchen muß, davon kann man viele Leute nicht überzeugen. Denn in solcher Würdelosigkeit und inmitten solcher Schandtaten, die nicht nur mit der Pflicht der Obrigkeit, sondern auch mit der eines Menschen so gar nichts zu tun haben, sehen sie keinerlei Erscheinung des Ebenbildes Gottes, das doch an der Obrigkeit aufleuchten sollte. Sie bekommen keine Spur von jener „Dienerin Gottes“ zu sehen, die den Guten zu Lobe und den Bösen zur Strafe gegeben war (Röm. 13,4). Und weil es so ist, deshalb erkennen sie in einem solchen Fürsten auch nicht jenen Oberen, dessen Würde und Autorität uns die Schrift anbefiehlt. Sicherlich ist dem Menschenherzen allezeit das Empfinden angeboren gewesen, daß man gegen die Tyrannen mit ebensoviel Haß und Verabscheuung vorgehen muß, wie man den rechtmäßigen Königen mit Liebe und Verehrung begegnen soll.

24. Christene se plig onder tirannie

Omdat ons egter tot dusver ’n owerheid beskryf het wat waarlik is wat dit genoem word, naamlik ’n vader van die vaderland,¹²⁹ en soos die digter sê, ’n herder van sy volk, ’n bewaarder van die vrede, ’n beskermer van regverdigheid en ’n verdediger van onskuld,¹³⁰ sou iemand tereg as n waansinnige beoordeel moet word as hy so ’n regering nie goedkeur nie.

In byna alle tye val daar egter voorbeelde voor van sommige vorste wat hulle nie bekommer het om te sorg vir al die dinge waarop hulle bedag moes wees nie, en ver van alle bekommernis onbesorg in wellus geleef het; ander is net bedag op hulle eie belang en verkwansel alle regte, voorregte, vonnisse en begenadigingsbriewe; ander tap die arm mense leeg van hulle geld en verkwis dit op uitspattige geskenke; party vorste plunder huise, doen jong meisies en vrouens geweld aan, maak onskul-  dige mense dood en pleeg louter roof.

Nou kan baie mense nie oortuig word dat hulle sulke vorste moet erken aan wie se gesag hulle sover moontlik gehoorsaam moet wees nie. In so ’n onwaardige optrede en in sulke misdade wat so vreemd is nie alleen aan die plig van die owerheid nie, maar ook aan die plig van ’n gewone mens, sien onderdane geen gedaante van die beeld van God wat in die owerheid behoort te skitter nie. Wanneer onderdane geen spoor van so ’n dienaar van God wat aan goeie mense gegee is tot lof, en aan slegtes tot straf,¹³¹ in die owerheid kan raaksien nie, erken hulle hom ook nie as owerste nie ten spyte daarvan dat die Skrif sy aansien en gesag by ons aanbeveel. En hierdie gesindheid was beslis altyd in die gemoed van mense ingebore dat hulle tiranne met net soveel haat en vervloeking moet vervolg as wat hulle wettige konings met liefde en eerbied moet bejeën.

24. До сих пор мы описывали начальствующего таким, каким он должен быть, чтобы в самом деле отвечать своему званию: отцом страны, которой правит, пастырем народа, стражем мира, защитником справедливости, охранителем чистоты нравов. Поэтому с полным основанием следовало бы считать умалишённым того, кто вздумал бы осуждать подобное господство. Но чаще всего мы видим, что большинство государей уклоняются от правого пути. Одни бездумно предаются наслаждениям и удовлетворению собственных вожделений, вовсе не заботясь об исполнении своего долга; другие охвачены алчностью и пренебрегают всеми законами, привилегиями, правилами и судами; третьи грабят простой народ, чтобы добыть средства для своего безудержного расточительства; четвёртые занимаются настоящим разбоем, грабя дома, насилуя девиц и замужних женщин и убивая ни в чём не повинных людей. Не так легко убедить многих, что и такие правители должны быть признаны в качестве верховной власти и что им тоже следует повиноваться, насколько возможно. Ибо помимо всех этих чудовищных пороков, чуждых не только званию начальствующего, но и просто человека, люди не могут разглядеть в своём государе ни образа Божьего, должного сиять в правителе, ни признаков Божьего слуги, данного доброму на хвалу, а злому в отмщение. Точно так же они не признают в нём того начальствующего, достоинство и авторитет которого возвеличены в Писании. Нет сомнения, что люди всегда были склонны столь же ненавидеть и презирать тиранов, сколь почитать и любить праведных и верных своему долгу царей и королей.

25. Verum si in Dei verbum respicimus, longius nos deducet, ut non eorum modo principum imperio subditi simus qui probe, et qua debent fide, munere suo erga nos^g defunguntur: sed omnium qui quoquo modo rerum potiuntur, etiamsi nihil minus praestent quam quod ex officio erat principum. Tametsi enim summum suae beneficentiae munus esse magistratum, ad salutem hominum conservandam, testatur Dominus, ac suos magistratibus ipsis fines praescribit: simul tamen declarat, qualescunque 496 sint^a, nonnisi a se habere imperium. Eos quidem, qui publico bono imperant, vera eius suae beneficentiae exemplaria esse et specimina: qui vero iniuste et impotenter dominantur, eos ad vindicandam populi iniquitatem a se excitatos; omnes ex aequo sancta illa maiestate esse praeditos, qua legitimam potestatem instruxit. Non ultra progrediar, donec certa eius rei aliquot testimonia subiecero. Nec tamen, quo furorem Domini super terram esse impium Regem, confirmemus, laborandum est [Iob. 34. d. 30¹; Oseae 13. c. 11; Iesa. 3. a. 4; Iesa. 10. a. 5; Deut. 28. c. 29], quando neminem futurum arbitror, qui reclamet, nec sic de Rege plus dictum fuerit, quam de praedone qui rem tuam diripiat: et^b adultero qui thorum tuum polluat, de sicario qui te ad caedem appetat: quum huiusmodi calamitates omnes inter Dei maledictiones Scriptura recenseat. Verum in eo probando insistamus magis, quod non ita facile in hominum mentes cadit: in homine deterrimo honoreque omni indignissimo, penes quem modo sit publica potestas, praeclaram illam et divinam potestatem residere, quam Dominus iustitiae ac iudicii sui ministris verbo suo detulit: proinde^c a subditis eadem in reverentia et^d dignatione habendum, quantum ad publicam obedientiam attinet, qua optimum Regem, si daretur, habituri essent.

25. Toustesfois si nous dressons nostre veue à la parolle de Dieu, elle nous conduira plus loin. Car elle nous rendra obeissans non seulement à la domination des Princes qui justement font leur office, et s’acquittent loyallement de leur devoir, mais à tous ceux qui sont aucunement en preeminence, combien qu’ils ne facent rien moins que ce qui appartient à leur estat. Car combien que nostre Seigneur testifie que le Magistrat soit un don singulier de sa liberalité, donné pour la conservation du salut des hommes, et qu’il ordonne aux Magistrats ce qu’ils ont à faire: neantmoins semblablement il declaire, quels qu’ils soyent, ne comment qu’ils se gouvernent, qu’ils n’ont la domination que de luy. Tellement que ceux qui n’ont esgard en leur domination qu’au bien publique, sont vrais miroirs et comme exemplaires de sa bonté: d’autrepart, ceux qui s’y portent injustement et violentement, sont eslevez de luy pour punir l’iniquité du peuple. Mais les uns et les autres semblablement tiennent la dignité et majesté laquelle il a donnée aux superieurs legitimes. Je ne passeray pas outre, jusques à ce que j’aye recité aucuns tesmoignages, pour prouver certainement mon dire. Or il ne faut point mettre peine de declairer qu’un mauvais Roy est une ire de Dieu sur la terre (Job 34:30; Osée 13:11; Is. 3:4; 10:5); ce que j’estime estre resolu entre tout le monde, sans contredit. Et en ce faisant, nous ne dirons rien plus d’un Roy que d’un larron qui desrobe noz biens, ou d’un adultere qui rompt nostre mariage, ou d’un homicide qui cherche à nous meurtrir: veu que toutes telles calamitez sont annombrées en la Loy entre les maledictions de Dieu (Deut. 28:29). Mais il nous faut plustost insister à prouver et monstrer ce qui ne peut pas si aisément entrer en l’Esprit des hommes: c’est qu’en un homme pervers et indigne de tout honneur, lequel obtient la superiorité publique, reside neantmoins la mesme dignité et puissance, laquelle nostre Seigneur par sa parolle a donnée aux ministres de sa justice: et que les sujets, quant à ce qui appartient à l’obeissance deue à sa superiorité, luy doyvent porter aussi grande reverence qu’ils feroyent à un bon Roy, s’ils en avoyent un.

25. But, if we direct our attention to the word of God, it will carry us much further; even to submit to the government, not only of those princes who discharge their duty to us with becoming integrity and fidelity, but of all who possess the sovereignty, even though they perform none of the duties of their function. For, though the Lord testifies that the magistrate is an eminent gift of his liberality to preserve the safety of men, and prescribes to magistrates themselves the extent of their duty, yet he at the same time declares, that whatever 657be their characters, they have their government only from him; that those who govern for the public good are true specimens and mirrors of his beneficence; and that those who rule in an unjust and tyrannical manner are raised up by him to punish the iniquity of the people; that all equally possess that sacred majesty with which he has invested legitimate authority. I will not proceed any further till I have subjoined a few testimonies in proof of this point. It is unnecessary, however, to labour much to evince an impious king to be a judgment of God’s wrath upon the world, as I have no expectation that any one will deny it: and in this we say no more of a king than of any other robber who plunders our property; or adulterer who violates our bed; or assassin who attempts to murder us; since the Scripture enumerates all these calamities among the curses inflicted by God. But let us rather insist on the proof of that which the minds of men do not so easily admit; that a man of the worst character, and most undeserving of all honour, who holds the sovereign power, really possesses that eminent and Divine authority, which the Lord has given by his word to the ministers of his justice and judgment; and, therefore, that he ought to be regarded by his subjects, as far as pertains to public obedience, with the same reverence and esteem which they would show to the best of kings, if such a one were granted to them.

25. Same continued.

But if we have respect to the word of God, it will lead us farther, and make us subject not only to the authority of those princes who honestly and faithfully perform their duty toward us, but all princes, by whatever means they have so become, although there is nothing they less perform than the duty of princes. For though the Lord declares that a ruler to maintain our safety is the highest gift of his beneficence, and prescribes to rulers themselves their proper sphere, he at the same time declares, that of whatever description they may be, they derive their power from none but him. Those, indeed, who rule for the public good, are true examples and specimens of his beneficence, while those who domineer unjustly and tyrannically are raised up by him to punish the people for their iniquity. Still all alike possess that sacred majesty with which he has invested lawful power. I will not proceed further without subjoining some distinct passages to this effect.¹ We need not labour to prove that an impious king is a mark of the Lord’s anger, since I presume no one will deny it, and that this is not less true of a king than of a robber who plunders your goods, an adulterer who defiles your bed, and an assassin who aims at your life, since all such calamities are classed by Scripture among the curses of God. But let us insist at greater length in proving what does not so easily fall in with671the views of men, that even an individual of the worst character, one most unworthy of all honour, if invested with public authority, receives that illustrious divine power which the Lord has by his word devolved on the ministers of his justice and judgment, and that, accordingly, in so far as public obedience is concerned, he is to be held in the same honour and reverence as the best of kings.

25. Maar indien wij op Gods Woord letten, zal dat ons verder leiden en leren, dat we niet alleen onderdanig moeten zijn aan de regering van die vorsten, die behoorlijk en met de verschuldigde trouw hun ambt jegens ons waarnemen, maar aan de regering van allen, die het bewind, op welke wijze dan ook, voeren, ook al deden ze niets minder dan hetgeen de plicht is der vorsten. Want ofschoon de Here betuigt, dat het overheidsambt een zeer hoge gave zijner weldadigheid is tot bewaring van het welzijn der mensen, en ofschoon Hij aan de overheidspersonen zelf hun gebied voorschrijft, zo verklaart Hij toch tevens, dat ze, hoedanigen ze ook zijn, slechts van Hem hun heerschappij hebben; dat zij, die tot algemeen nut regeren, wel de ware voorbeelden en bewijzen zijn van zijn weldadigheid, maar dat zij, die onrechtvaardig en heerszuchtig regeren, door Hem zijn verwekt om de ongerechtigheid des volks te straffen; dat allen gelijkelijk met die heilige majesteit zijn bekleed, waarmee Hij de wettige macht heeft toegerust. Ik zal niet verder gaan, voordat ik hiervan enige getuigenissen heb bijgebracht.(Job.34:30;Hos.13:11;Jes.3:4;10:5; Deut.28:29) En toch behoeven we geen moeite te doen om te bewijzen, dat een goddeloos koning een toorn des Heren is over een land, daar ik meen, dat er niemand zal zijn, die dit zal tegenspreken, en wanneer we zo over een koning spreken, zal van hem niet meer gezegd zijn dan van een rover, die uw goed rooft, en van een overspeler, die uw bed bevlekt, en van een sluipmoordenaar, die u begeert te vermoorden; want de Schrift somt al dergelijke rampen op onder de vloeken Gods. Maar laat ons meer ons er op toeleggen om te bewijzen hetgeen niet zo gemakkelijk door het verstand der mensen wordt aanvaard, namelijk dat in een zeer slecht mens, die alle eer geheel onwaardig is, maar bil wie de openbare macht berust, die verheven en Goddelijke macht woont welke de Here aan de dienaren van zijn gerechtigheid en oordeel door zijn Woord heeft opgedragen; en dat daarom de onderdanen hem dezelfde eerbied en dezelfde achting moeten toedragen, voorzover de openbare gehoorzaamheid betreft, die ze aan een zeer goede koning, wanneer hun die gegeven werd, zouden toedragen.

25.

Wenn wir aber auf Gottes Wort schauen, so wird es uns weiter führen, so daß wir nicht nur der Herrschaft solcher Fürsten untertänig sind, die ihr Amt gegen uns rechtschaffen und mit gebührender Treue wahrnehmen, sondern vielmehr aller, die im Regiments sitzen, sie mögen es nun führen, wie sie wollen, ja selbst, wenn sie nichts weniger leisten, als was die Pflicht der Fürsten gebietet. Denn obwohl der Herr bezeugt, daß die Obrigkeit die höchste Gabe seiner Freundlichkeit ist, um die Wohlfahrt der Menschen zu erhalten, und obwohl er den Obrigkeiten selbst ihr Gebiet vorschreibt, so erklärt er doch zugleich, daß sie alle, mögen sie nun geartet sein, wie sie wollen, ihre Herrschaft allein von ihm haben. Die nun, die ihre Herrschaft zum öffentlichen Wohl führen, so sagt er uns weiter, die sind die wahren Beispiele und Beweise seiner Freundlichkeit, die aber ungerecht und zügellos herrschen, die sind von ihm erweckt worden, um die Ungerechtigkeit des Volkes zu strafen – alle aber sind gleichermaßen mit jener heiligen Majestät ausgerüstet, mit der er die rechtmäßige Gewalt ausgestattet hat.

Ich will nicht weitergehen, ehe ich dafür einige sichere Zeugnisse vorgebracht habe.

Es geht nun aber bei unserer Bemühung nicht um den Beweis dafür, daß ein gottloser König des Herrn Zorn über das Land ist (Hiob 34,30 nach der lateinischen Übersetzung, der Vulgata; Hos. 13,11; Jes. 3,4; 10,5; Deut. 28,29). Denn ich glaube nicht, daß jemand dasein wird, der das bestreitet, und außerdem wäre auf diese Weise von solchem König nicht mehr gesagt als von einem Räuber, der einem Hab und Gut nimmt, von einem Ehebrecher, der einem das Ehebett befleckt, oder von einem Meuchelmörder, der einen umbringen will; denn alle derartigen Nöte rechnet die Schrift zu Gottes Fluch.

Nein, wir wollen uns vielmehr bemühen, etwas nachzuweisen, was dem menschlichen Verstande nicht gar so schnell eingeht, nämlich daß in einem ganz üblen und jeglicher Ehre völlig unwürdigen Menschen, der nur die öffentliche Gewalt innehat, doch jene herrliche, göttliche Macht liegt, die der Herr in seinem Wort den Dienern seiner Gerechtigkeit und seines Gerichts übertragen hat, und daß dieser deshalb auch – soweit es dem öffentlichen Gehorsam anbetrifft – von den Untertanen die gleiche Ehrerbietung und Wertschätzung erfahren soll, die sie dem besten König erweisen würden, wenn er ihnen gegeben würde.

25. Alle owerhede, hetsy goed, hetsy kwaad, moet nogtans volgens die Skrif eerbiedig word

Maar as ons ons oë na die Woord van God wend, lei dit ons verder, 1851 naamlik dat ons ons nie alleen aan die gesag van vorste moet onderwerp wat hulle taak teenoor ons behoorlik en met verskuldigde getrouheid uitvoer nie, maar ook aan die gesag van almal wat op enige manier regeer - al sou hulle glad nie doen wat die plig van vorste van hulle vereis het nie. Hoewel die Here betuig dat die owerheidsamp die hoogste gawe van sy goedheid ter behoud van die mens se heil is, en Hy sy eie perke aan owerhede voorskryf, verklaar Hy nogtans tegelyk dat owerhede hulle gesag slegs van Hom af kry - hoedanig hulle ook al is. Verder dat diegene wat tot voordeel van die publiek regeer, ware voorbeelde en bewyse van sy goedgunstigheid is, maar dat diegene wat onregverdig en swak regeer, deur Hom verwek is om die ongeregtigheid van ’n volk te straf, maar dat hulle almal met daardie majesteit beklee is waarmee Hy die wettige mag toegerus het.

Ek sal nie verder gaan voordat ek enkele en bepaalde getuienis hiervan insluit nie. Ons hoef egter nie te swoeg om te bewys dat ’n goddelose koning die Here se toorn oor ’n land is nie.¹³² Ek meen dat daar niemand sal wees wat dit sal bestry nie. En wanneer ons dit van ’n koning sê, is daar van hom dieselfde gesê as van ’n rower wat jou eiendom steel; van ’n owerspeler wat jou bed besmet, of van ’n sluipmoordenaar wat hom inspan om jou te vermoor nie. Die Skrif ag al sulke teenslae immers as vervloekings van God.

Ons moet ons eerder daarop toelê om dit te bewys wat nie so maklik vir die mens se verstand is om te bgryp nie, naamlik dat daar in die slegste mens wat alle eer die minste waardig is, maar in wie se hande openbare gesag geplaas is, ook daardie voortreflike mag van God gevestig is wat die Here in sy Woord aan dienaars van geregtigheid en reg verleen het; en dat hulle daarom deur hulle onderdane met dieselfde eerbied en agting bejeën moet word as waarmee hulle die heel beste koning sou bejeën as so ’n koning hulle gegun was.

25. Однако если мы обратимся к Слову Божьему, оно поведёт нас дальше. Ибо оно требует от нас повиновения не только тем государям, которые праведно исполняют своё служение и свой долг, но и вообще всем вышестоящим, хотя бы эти люди менее всего исполняли то, что подобает их званию. Действительно, Господь свидетельствует, что начальник есть особый дар Его щедрости, данный для сохранения и спасения людей, и что Он сам велит начальствующим, что им надлежит делать. Однако в то же время Господь провозглашает, что начальники всегда имеют власть от Него, какими бы они ни были и что бы ни делали. Поэтому правители, пекущиеся в своём правлении исключительно об общем благе, являют в себе истинный образ Божий и пример Его доброты, а творящие неправду и насилие поставлены Им в наказание народу за его нечестие. Но и те и другие равно имеют достоинство и величие, данное законным властям.

Прежде чем идти дальше, приведу некоторые свидетельства Писания, подтверждающие мою правоту. Нет нужды доказывать, что дурной царь есть гнев Божий на земле (Иов 34:30; Ис 3:3-4; 10:5; Ос 13:11; Втор 28:29). Думаю, с этим единодушно согласны все. Признавая это, мы ставим дурного царя в один ряд с вором, крадущим наше имущество, или прелюбодеем, разрушающим наш брак, или убийцей, ищущим нашей смерти, потому что в Законе все эти несчастья причисляются к Божьим проклятиям. Однако нужно приложить усилия для доказательства того, что не столь легко вмещается в разум людей. В нечестивом и недостойном человеке, обладающем государственной властью, тем не менее заключены то же достоинство и та же власть, какие словом Бога даются слугам его праведности. Поэтому в том, что касается подобающего начальникам повиновения, подданные должны оказывать дурному правителю такое почитание, какое оказывали бы доброму царю, если бы такового имели.

26. Principio velim animadvertant seduloque observent lectores illam, quae non sine causa toties nobis in Scripturis commemoratur^e, Dei providentiam, ac singularem actionem in distribuendis regnis, statuendisque quos illi visum fuerit Regibus. Apud Danielem, Dominus mutat tempora et vices temporum, abiicit Reges et instituit [Danie. 2. c. 21, et f. 37]. Item, Ut cognoscant viventes quod potens sit Altissimus in regno hominum: et^f cui ipse voluerit, dabit illud^g. Cuiusmodi sententiis quum passim abundet Scriptura, illa tamen prophetia peculiariter scatet. Iam qualis Rex fuerit Nabuchadnezar, is qui Ierusalem expugnavit, satis scitur: nempe strenuus aliorum^h invasor ac populator. Dominus tamen apud Ezechielem se illi terram Aegypti dedisse affirmat pro obsequio quodⁱ sibi in vastanda 497 illa^a praestiterat^b [Ezec. 29. d. 19]. Et illi dicebat Daniel, Tu Rex, Rex es Regum: cui Deus caelorum dedit regnum potens ac forte atque gloriosum; tibi, inquam, dedit, et omnes terras ubi habitant filii hominum, bestiae sylvestres et volucres caeli: eas tradidit in manum tuam ac fecit te dominari eis [Dan. 2. f. 37]¹. Rursum eius filio Belsasar^c, Deus altissimus dedit Nabuchadnezar patri tuo regnum et magnificentiam, honorem et gloriam: et propter magnificentiam quam dedit illi, omnes populi, tribus et linguae fuerunt trementes et timentes a conspectu eius [Dan. 5. e. 18]². Quum audimus, a Deo impositum esse Regem, simul illa de honorando et timendo Rege caelestia edicta animo repetamus: et nequissimum tyrannum non dubitabimus eo habere loco quo Dominus ipsum dignatus fuerit. Samuel, quum populo Israel denuntiaret qualia esset a Regibus suis passurus, Hoc ius erit Regis, dicebat, qui regnabit super vos: filios vestros tollet et ponet eos ad currum suum, ut ponat eos pro equitibus suis, et ut arent agros suos et messem suam metant et arma fabricentur. Filias vestras tollet, ut sint pigmentariae, coquae et pistrices. Agros denique vestros, vineas vestras et oliveta optima auferet et dabit servis suis. Semina vestra et vineas vestras decimabit, et dabit eunuchis et servis suis. Servos vestros, ancillas et asinos tollet: et adhibebit operi suo; quin et greges vestros decimabit: et vos eritis servi illius [1. Sam. 8. c. 11]³. Certe non id iure facturi erant Reges, quos optime ad omnem continentiam Lex instituebat^d: sed ius in populum vocabatur, cui parere ipsi necesse esset, nec obsistere liceret; acsi dixisset Samuel, Eo se proripiet licentiae Regum libido, quam cohibere vestrum non erit: quibus hoc restabit unum, iussa excipere ac dicto audientes esse^e.

26. Premierement j’admonneste les Lecteurs de diligemment considerer et observer la providence de Dieu, et l’operation speciale de laquelle il use à distribuer les royaumes, et establir tels Rois que bon luy semble: dont l’Escriture nous fait souvent mention. Comme en Daniel il est escrit, Le Seigneur change les temps, et la diversité des temps: il constitue les Rois et les abbaisse (Dan. 2:21, 37). Item, Afin que les vivans cognoissent que le Treshaut est puissant sur les royaumes des hommes, il les donnera à qui il voudra. Lesquelles sentences, combien qu’elles soyent frequentes en toute l’Escriture, toutesfois elles sont par especial souvent repetées en icelle prophetie de Daniel. On cognoil assez quel Roy a esté Nabuchodonozor celuy qui print Jerusalem, c’est assavoir un grand larron et pilleur: toutesfois nostre Seigneur afferme par le Prophete Ezechiel, qu’il luy a donné la terrre d’Egypte, pour le loyer de son œuvre, dont il luy avoit servy en la dissipant et saccageant (Ezech. 29:19, 20). Et Daniel luy disoit, Toy Roy, tu es Roy des Rois: auquel Dieu du ciel a donné royaume puissant, fort et glorieux. A toy, dy-je, il l’a donné: et toutes les terres où habitent les fils des hommes, les bestes sauvages et oiseaux du ciel. Il les a mis en ta main et t’a fait dominer sur icelles (Dan. 2:37). Derechef, il fut dit à son fils Belsazar par Daniel mesme: Le Dieu treshaut a donné à Nabuchodonozor ton pere royaume, magnificence, honneur et gloire: et par la magnificence qu’il luy a donnée, tous les peuples, lignées et langues ont craint et tremblé devant sa face (Dan. 5:18, 19). Quand nous oyons qu’il a esté constitué Roy, de Dieu: pareillement il nous faut reduire en memoire l’ordonnance celeste, qui nous commande de craindre et honnorer le Roy, et nous ne douterons point de porter à un meschant tyran tel honneur duquel nostre Seigneur l’aura daigné orner. Quand Samuel denonçoit au peuple d’Israel ce qu’il auroit à souffrir de ses Rois, il disoit, Voicy quelle sera la puissance du Roy qui regnera sur vous: Il prendra voz fils, et les mettra à son chariot pour les faire ses gendarmes, et labourer ses terres, et sier sa moisson, et forger des armes. Il prendra voz filles, pour les faire peinctresses, cuisinieres et boulangieres. Il prendra voz terres, voz vignes, et les meilleurs jardins que vous ayez, et les donnera à ses serviteurs. Il prendra dismes de voz semences et de voz vignes, et les donnera à ses serviteurs et chambellans. Il prendra voz serviteurs, chambrieres et asnes, pour les appliquer à son ouvrage: mesme il prendra disme de vostre bestail, et vous luy serez asserviz (1 Sam. 8:11–17). Certes les Rois ne pouvoyent faire cela justement: lesquels par la Loy estoyent instruits à garder toute temperance et sobrieté (Deut. 17:16 etc.): mais Samuel appelloit Puissance sur le peuple, pourtant qu’il luy estoit necessaire d’y obeir, et n’estoit licite d’y resister. Comme s’il eust dit, La cupidité des Rois s’estendra à faire tous ces outrages, lesquels ce ne sera pas à vous de reprimer: mais seulement vous restera d’entendre à leurs commandemens, et d’y obeir.

26. In the first place, I request my readers to observe and consider with attention, what is so frequently and justly mentioned in the Scriptures,—the providence and peculiar dispensation of God in distributing kingdoms and appointing whom he pleases to be kings. Daniel says, “God changeth the times and the seasons: he removeth kings and setteth up kings.”¹⁴⁶⁸ Again: “That the living may know that the Most High ruleth in the kingdom of men, and giveth it to whomsoever he will.”¹⁴⁶⁹ Passages of this kind abound throughout the Scriptures, but particularly in this prophecy. Now, the character of Nebuchadnezzar, who conquered Jerusalem, is sufficiently known, that he was an invader and depopulator of the territories of others. Yet by the mouth of Ezekiel the Lord declares that he had given him the land of Egypt, as a reward for the service which he had performed in devastating Tyre.¹⁴⁷⁰ And Daniel said to him, “Thou, O king, art a king of kings; for the God of heaven hath given thee a kingdom, power, and strength, and glory; and wheresoever the children of men dwell, the beasts of the field, and the fowls of the heaven, hath he given into thine hand, and hath made thee ruler over all.”¹⁴⁷¹ Again: to his grandson Belshazzar Daniel 658said, “The most high God gave Nebuchadnezzar thy father a kingdom, and majesty, and glory, and honour; and for the majesty that he gave him, all people, nations, and languages, trembled and feared before him.”¹⁴⁷² When we hear that Nebuchadnezzar was placed on the throne by God, let us, at the same time, call to mind the celestial edicts which command us to fear and honour the king; and we shall not hesitate to regard the most iniquitous tyrant with the honour due to the station in which the Lord has deigned to place him. When Samuel denounced to the children of Israel what treatment they would receive from their kings, he said, “This will be the manner¹⁴⁷³ of the king that shall reign over you; he will take your sons and appoint them for himself, for his chariots, and to be his horsemen, and to ear his ground, and to reap his harvest, and to make his instruments of war. And he will take your daughters to be confectionaries, and to be cooks, and to be bakers. And he will take your fields, and your vineyards, and your oliveyards, even the best of them, and give them to his servants. And he will take the tenth of your seed, and of your vineyards, and give to his officers and to his servants. And he will take your men-servants, and your maid-servants, and your goodliest young men, and your asses, and put them to his work. He will take the tenth of your sheep; and ye shall be his servants.”¹⁴⁷⁴ Certainly the kings would not do all this by “right,” for they were excellently instructed by the law to observe all moderation; but it was called a “right” with respect to the people who were bound to obey, and were not at liberty to resist it. It was just as if Samuel had said, The cupidity of your kings will proceed to all these outrages, which it will not be your province to restrain; nothing will remain for you, but to receive their commands and to obey them.

26. Proof from Scripture.

And, first, I would have the reader carefully to attend to that Divine Providence which, not without cause, is so often set before us in Scripture, and that special act of distributing kingdoms, and setting up as kings whomsoever he pleases. In Daniel it is said, “He changeth the times and the seasons: he removeth kings, and setteth up kings” (Dan. 2:21, 37). Again, “That the living may know that the Most High ruleth in the kingdom of men, and giveth it to whomsoever he will” (Dan. 4:17, 25). Similar sentiments occur throughout Scripture, but they abound particularly in the prophetical books. What kind of king Nebuchadnezzar, he who stormed Jerusalem, was, is well known. He was an active invader and devastator of other countries. Yet the Lord declares in Ezekiel that he had given him the land of Egypt as his hire for the devastation which he had committed. Daniel also said to him, “Thou, O king, art a king of kings: for the God of heaven hath given thee a kingdom, power, and strength, and glory. And wheresoever the children of men dwell, the beasts of the field and the fowls of the heaven hath he given into thine hand, and hath made thee ruler over them all” (Dan. 2:37, 38). Again, he says to his son Belshazzar, “The most high God gave Nebuchadnezzar thy father a kingdom, and majesty, and glory, and honour: and for the majesty that he gave him, all people, nations, and languages, trembled and feared before him” (Dan. 5:18, 19). When we hear that the king was appointed by God, let us, at the same time, call to mind those heavenly edicts as to honouring and fearing the king, and we shall have no doubt that we are to view the most iniquitous tyrant as occupying the place with which the Lord has honoured him. When Samuel declared to the people of Israel what they would suffer from their kings, he said, “This will be the manner of the king that shall reign over you: He will take your sons, and appoint them for himself, for his chariots, and to be his horsemen; and some shall run before his chariots. And he will appoint him captains over thousands, and captains over fifties; and will set them to ear his ground, and to reap his harvest, and to make his instruments of war, and instruments of his chariots. And he will take your daughters to be confectioneries, and to be cooks, and to be bakers. And he will take your fields, and your vineyards, and your oliveyards, even the best of them, and give them to his servants. And he will take the tenth of your seed, and of your vineyards, and give to his officers, and to his servants. And he will take your men-servants, and your maid-servants, and your goodliest young men, and your asses, and put them to his work. He will take the tenth of your sheep: and ye shall be his servants” (1 Sam. 8:11-l7).672Certainly these things could not be done legally by kings, whom the law trained most admirably to all kinds of restraint; but it was called justice in regard to the people,because they were bound to obey, and could not lawfully resist: as if Samuel had said, To such a degree will kings indulge in tyranny, which it will not be for you to restrain. The only thing remaining for you will be to receive their commands, and be obedient to their words.

26. In de eerste plaats zou ik wel willen, dat de lezers opmerkten en naarstig waarnamen die, niet zonder oorzaak zo dikwijls in de Schrift ons vermelde, voorzienigheid Gods en zijn bijzondere werkzaamheid in het uitdelen der koninkrijken en in het aanstellen van de koningen, die Hij wil. Bij Daniël (Dan. 2:21,37) leest men, dat de Here de tijden en stonden verandert, en de koningen afzet en bevestigt. Evenzo: "Opdat de levenden bekennen, dat de Allerhoogste machtig is in het rijk der mensen; en Hij zal dat geven, wie Hij wil." En hoewel de Schrift overal vol is van dergelijke uitspraken, vermeldt toch die profetie in het bijzonder ervan. Nu is genoeg bekend, wat voor een koning Nebukadnezar, die Jeruzalem ingenomen heeft, geweest is, namelijk een straf rover en verwoester. En toch zegt de Here bij Ezechiël (Eze. 29:19) dat Hij hem Egypteland gegeven heeft als loon voor de gehoorzaamheid, die hij Hem in het verwoesten van dat land betoond had. En tot hem zeide Daniël (Dan. 2:37) "Gij, o koning, zijt een koning der koningen, aan wie de God des hemels een machtig en sterk en heerlijk koninkrijk gegeven heeft; aan u, zeg ik, heeft Hij het gegeven, en ook alle landen, waar mensenkinderen en de beesten des velds en de vogelen des hemels wonen; die heeft Hij in uw hand gegeven en u gesteld tot een heerser over hen." En wederom tot zijn zoon Belsazar (Dan. 5:18;) "De allerhoogste God heeft uw vader Nebukadnezar het koninkrijk, en grootheid, en eer, en heerlijkheid gegeven; en vanwege de grootheid, die Hij hem gegeven heeft, beefden alle volken, natiën en tongen voor hem en vreesden voor zijn aangezicht." Wanneer wij horen, dat hij door God tot een koning gesteld is, laat ons dan tevens in de geest weer denken aan die hemelse bevelen aangaande het eren en vrezen van de koning, en wij zullen niet aarzelen de allerslechtste tiran zulk een eerbied toe te dragen, als de Here hem waardig gekeurd heeft. Toen Samuël het volk Israël aankondigde, wat het van zijn koningen te lijden zou hebben, zeide hij (1 Sam. 8:11) "Dit zal het recht zijn van de koning, die over u regeren zal: hij zal uw zonen nemen en hen stellen tot zijn wagen, opdat hij ze stelle tot zijn ruiteren, en dat zij zijn akkers ploegen en zijn oogst oogsten en zijn krijgswapenen maken. En uw dochteren zal hij nemen tot apothekeressen en tot keukenmaagden en tot baksters. En uw akkers, en uw wijngaarden en uw beste olijfgaarden zal hij nemen en aan zijn knechten geven. Uw zaad en uw wijngaarden zal hij vertienen, en aan zijn hovelingen en knechten geven. Uw knechten, dienstmaagden en ezels zal hij nemen en gebruiken tot zijn werk, ja hij zal ook uw kudden vertienen, en gij zult hem tot knechten zijn." Ongetwijfeld zouden dit volgens recht de koningen niet doen, die door de wet op uitnemende wijze tot alle ingetogenheid werden onderwezen; maar het werd genoemd het recht over het volk, waaraan het moest gehoorzamen en waartegen het zich niet mocht verzetten. Alsof Samuël gezegd had: tot zulk een ongebondenheid zal de lust der koningen komen, welke gij niet zult mogen breidelen: maar voor u zal dit ene overblijven, hun bevelen te ontvangen en gehoorzaam te zijn.

26. 1053

In erster Linie möchte ich, daß die Leser die Vorsehung Gottes beachteten und fleißig im Auge behielten, die uns in der Schrift nicht ohne Ursache so oft ins Gedächtnis gerufen wird, und seine besondere Wirksamkeit, kraft deren er die Königreiche verteilt und die Könige einsetzt, die er will. Bei Daniel lesen wir: „Der Herr ändert die Zeiten und den Wechsel der Zeiten; er setzt Könige ab und setzt Könige ein“ (Dan. 2,21; nicht ganz Luthertext). Und ebenso: „Auf daß die Lebendigen erkennen, daß der Höchste Gewalt hat über der Menschen Königreiche und gibt sie, wem er will“ (Dan. 4,14). Und obgleich die Schrift immer wieder von vergleichen Sprüchen übervoll ist, sprudelt sie doch die Prophetie des Daniel in besonderem Maße aus sich hervor. Nun weiß man genugsam, was für ein König Nebukadnezar gewesen ist, der Jerusalem erobert hat, nämlich ein wackerer Eroberer und Verwüster von anderer Leute Land. Trotzdem versichert der Herr bei Ezechiel, daß er ihm das Land Ägypten gegeben habe für den Gehorsam, den er ihm bei der Verwüstung jenes Landes erwiesen hatte (Ez. 29,19). Und zu diesem König sprach Daniel: „Du, König, bist ein König aller Könige, dem der Gott des Himmels ein mächtiges und starkes und herrliches Reich gegeben hat; dir, sage ich, hat er es gegeben, dazu auch alle Länder, in denen die Menschenkinder wohnen, die Tiere auf dem Felde und die Vögel unter dem Himmel, die hat er dir in die Hand gegeben und dich zum Herrscher über sie gemacht“ (Dan. 2,37f.; nicht Luthertext). Und wiederum sagt er zu seinem Sohne Belsazar: „Gott der Höchste hat deinem Vater Nebukadnezar Königreich, Macht, Ehre und Herrlichkeit gegeben. Und bei solcher Macht, die ihm gegeben war, fürchteten und scheuten sich vor seinem Anblick alle Völker, Stämme und Zungen“ (Dan. 5,18f.; nicht ganz Luthertext). Wenn wir hören, daß solch ein König von Gott eingesetzt ist, so wollen wir uns zugleich auch jene himmlischen Weisungen wieder vor die Seele stellen, die uns gebieten, den König zu ehren und zu fürchten – und dann werden wir uns nicht scheuen, auch dem nichtsnutzigsten Tyrannen den Rang zugute zu halten, dessen ihn der Herr gewürdigt hat. Als Samuel dem Volke Israel ankündigte, was es sich von seinen Königen gefallen lassen müßte, da sagte er: „Das wird des Königs Recht sein, der über euch herrschen wird: eure Söhne wird er fortnehmen und sie an seinen Wagen stellen und sie als seine Reiter verwenden, er wird sie seinen Acker bauen, seine Ernte einholen und seine Waffen schmieden lassen. Eure Töchter aber wird er nehmen, daß sie Salbenbereiterinnen, Köchinnen und Bäckerinnen seien. Eure besten Äcker und Weinberge und Ölgärten schließlich wird er nehmen und seinen Knechten geben. Dazu von eurer Saat und euren Weinbergen wird er den Zehnten nehmen und seinen Kämmerern und Knechten geben. Und eure Knechte und Mägde und Esel wird er nehmen und seine Geschäfte damit ausrichten. Von euren Herden wird er den Zehnten nehmen, und ihr müßt seine Knechte sein“ (1. Sam. 8,11-17; nicht durchweg Luthertext). Sicherlich würden die Könige das nicht mit Recht getan haben, wo sie doch das Gesetz aufs beste zu aller Mäßigkeit unterwies (Deut. 17,16ff.); aber es heißt doch ein „Recht über das Volk“, das nun solchem „Recht“ gehorchen mußte und sich ihm nicht widersetzen durfte. Es ist, wie wenn Samuel gesagt hätte: die Willkür der Könige wird wohl bis zu solcher Ungebundenheit kommen – und es wird nicht in eurer Macht stehen, sie in Schranken zu halten; euch wird vielmehr nur das eine übrigbleiben, ihre Befehle zu empfangen und ihnen aufs Wort zu gehorchen!

26. Skriftuurlike bewyse wat aandui dat owerhede deur God ingestel is en daarom gehoorsaam moet word

Ten eerste wil ek graag hê dat my lesers daarop moet let en hulle aandag versigtig moet vestig op die voorsienigheid van God waaraan ons nie sonder rede nie so dikwels in die Skrif herinner word, en op sy sonderlinge handelswyse in die uitdeling van koninkryke, en die aanstelling van konings wat Hy goedgevind het om aan te stel. In Daniël is daar geskryf: “Die Here verander die tye en die wisseling van tye; Hy 1852 sit konings af en Hy stel konings aan”.¹³³ Net so: “Sodat die wat leef, kan weet hoe magtig die Allerhoogste in die regering van mense is, en Hy sal dit gee aan wie Hy dit wil gee”.¹³⁴

Hoewel die Skrif oral vol sulke uitsprake is, kom dit nogtans veral bv die profeet Daniel voor. Nou is dit bekend watter soort koning Nebukadneser was wat Jerusalem oorwin het, naamlik ’n invaller en verwoester van ander volke. Nogtans verklaar die Here in Esegiël dat Hy Egipte aan Nebukadneser gegee het vir die gehoorsaamheid wat hy betoon het deur Egipte te vernietig.¹³⁵ En Daniël het vir hom gesê: “U, o koning, is die koning van die konings; want die God van die hemel het aan u ’n kragtige, ’n sterk en ’n eervolle koninkryk gegee; en Hy het al die landstreke waar die mensekinders woon, die diere van die veld en die voëls van die hemel in u hand oorgegee en Hy het u oor hulle laat heers”.¹³⁶ Verder sê Daniël aan sy seun Belsasar: “Die allerhoogste God het aan u vader Nebukadneser die koningskap en grootheid en eer en heerlikheid gegee; en vanweë die grootheid wat Hy aan hom gegee het, het al die volke, nasies en tale voor hom gebewe en gesidder”.¹³⁷ Wanneer ons hoor dat hy deur God aangestel is, moet ons terselfdertyd nadink oor die hemelse bevele om die koning te eer en te vrees. Dan sal ons nie twyfel om die slegste tiran so hoog te ag as wat die Here hom waardig geag het nie.

Toe Samuel aan die Israeliete verkondig het watter soort lyding hulle onder die konings sou ondergaan, het hy gesê: “Dit sal die koning wat oor julle regeer, se reg wees: hy sal julle seuns neem en hulle by sy wa aanstel, om hulle as perderuiters aan te stel; om sy landerye te ploeg, sy oes in te samel en sy wapens te maak. Hy sal julle dogters neem as salfmengers, kokke en baksters. En verder sal hy julle landerye neem en julle wingerde, en hy sal die beste olyfbome wegneem en aan sy diensknegte gee. Hy sal die tiendes van julle gesaaides en julle wingerde neem en dit aan sy hofdienaars en sy diensknegte gee. Hy sal julle slawe en julle slavinne, en julle esels neem en vir sy werk gebruik. Hy sal die tiendes van julle vee neem, en julle sal sy slawe wees”.¹³⁸ Die konings sou dit beslis nie eiegeregtig gedoen het nie omdat die wet hulle uitstekend onderrig het om in alles beheers te wees.¹³⁹ Maar Samuel noem dit die reg van die koning teenoor die volk waaraan hulle gehoorsaam moes wees en wat hulle nie geoorloof was om teen te staan 1853 nie. Dit is asof Samuel gesê het: “Die begeerte van die konings sal tot so ’n vlak van teuelloosheid uitbars dat julle nie by magte sal wees om dit te beteuel nie. Daar sal vir julle slegs hierdie een ding oorbly, naamlik om sy bevele te ontvang en sy woord te gehoorsaam”.

26. Прежде всего я призываю читателей внимательно рассмотреть Божье провидение и то особое действие, которым оно распределяет царства и поставляет угодных Богу царей, королей, князей, о чём неоднократно упоминается в Писании. Так, в книге Даниила Говорится: «[Господь] изменяет времена и лета, низлагает царей и поставляет царей» (Дан 2:21). Подобные изречения неоднократно встречаются во всех книгах Писания, но особенно часто повторяются в пророчестве Даниила. Хорошо известно, что за царь был Навуходоносор, взявший Иерусалим: вор и грабитель. И однако Господь утверждает через пророка Иезекииля, что дал Навуходоносору землю Египетскую в награду за сделанное им дело; чем тот и воспользовался, обобрав и ограбив Египет (Иез 29:19). Даниил говорил Навуходоносору: «Ты, царь, царь царей, которому Бог Небесный даровал царство, власть, силу и славу; и всех сынов человеческих, где бы они ни жили, зверей земных и птиц небесных Он отдал в твои руки и поставил тебя владыкою над всеми ими» (Дан 2:37-38). Тот же Даниил сказал сыну его Валтасару: «Всевышний Бог даровал отцу твоему Навуходоносору царство, величие, честь и славу. Пред величием, которое Он дал ему, все народы, племена и языки трепетали и страшились его» (Дан 5:18-19). Когда мы слышим, что царь был поставлен Богом, мы тут же должны вспомнить о небесном велении чтить и страшиться царя, и не усомнимся воздать злобному тирану честь, какой Господь соблаговолил украсить его.

Когда Самуил предрекал народу Израильскому тяготы, которые он должен будет претерпеть от своих царей, то говорил так: «Вот какие будут права царя, который будет царствовать над вами: сыновей ваших он возьмёт, и приставит их к колесницам своим, и сделает всадниками своими, и будут они бегать пред колесницами его; и поставит их у себя тысяченачальниками и пятидесятниками, и чтобы они возделывали поля его, и жали хлеб его, и делали ему воинское оружие и колесничный прибор его. И дочерей ваших возьмёт, чтоб они составляли масти, варили кушанье и пекли хлебы. И поля ваши, и виноградные и масличные сады ваши лучшие возьмёт, и отдаст слугам своим. И от посевов ваших и из виноградных садов ваших возьмет десятую часть, и отдаст евнухам своим и слугам своим. И рабов ваших, и рабынь ваших, и юношей ваших лучших, и ослов ваших возьмёт, и употребит на свои дела. От мелкого скота вашего возьмёт десятую часть; и сами вы будете ему рабами» (1 Цар 8:11-17). Конечно, такие поступки царя не будут праведными, ибо Закон учит его сохранять всяческую умеренность и воздержанность. Однако Самуил называет власть царя над народом правами, потому что народу придётся ему подчиняться и не будет позволено противиться. Как если бы Самуил сказал: «Жадность царя дойдёт до всех этих бесчинств: но не в вашей власти будет подавить их. Вам останется только ждать его приказов и повиноваться».

27. In primis autem insignis est et memorabilis apud Ieremiam locus, quem (tametsi prolixiorem) ideo non pigebit referre, quia totam hanc quaestionem clarissime definit. Ego feci terram et homines, ait Dominus, et animalia quae sunt in superficie terrae, in fortitudine mea magna et brachio extento: et ipsam trado ei qui placuerit in oculis meis. Et nunc itaque ego dedi omnes terras istas in manum Nabuchadnezar servi mei, et servient gentes ei^f omnes et Reges magni: donec tempus veniet 498 terrae eius. Eritque ut gens et regnum quae non servierit^a Regi^b Babel, visitabo gentem illam in gladio, fame et peste; quare servite Regi Babel et vivite [Ierem. 27. a. 5]¹. Videmus quanta obedientia Dominus tetrum illum ferocemque tyrannum coli voluerit, non alia ratione nisi quia regnum obtinebat. Id autem ipsum erat, caelesti^c decreto in solium regni impositum esse ac in regiam maiestatem assumptum: quam violare nefas esset. Hoc nobis si assidue ob animos et oculos obversetur, eodem decreto constitui etiam nequissimos Reges, quo Regum authoritas statuitur: nunquam in animum nobis seditiosae illae cogitationes venient, tractandum esse pro meritis Regem: nec aequum esse ut subditos ei praestemus qui vicissim Regem nobis non praestet².

27. Toutesfois il y a un passage en Jeremie notable sur tous les autres: lequel combien qu’il soit un peu long, il sera bon de reciter icy, veu que tresclairement il determine de toute ceste question: J’ay, dit le Seigneur, fait la terre, et les hommes et les bestes qui sont sous l’estendue de la terre: je les ay faits en ma grande force, et par mon bras estendu: et je baille icelle terre à qui bon me semble. J’ay donc maintenant mis toutes ces regions en la main de Nabuchodonozor mon serviteur: et luy serviront toutes nations et puissances et Rois, jusques à ce que le temps de sa terre vienne. Et adviendra que toute gent et royaume qui ne luy aura servy, et n’auront baissé leur col sous son joug, je visiteray icelle gent en glaive, famine et peste. Parquoy servez au Roy de Babylone, et vivez (Jer. 27:5–8). Nous cognoissons par ces parolles avec combien grande obeissance nostre Seigneur a voulu que ce tyran pervers et cruel fust honnoré: non pour autre raison, sinon pourtant qu’il possedoit le royaume. Laquelle possession seule monstroit qu’il estoit colloqué sur le throne par l’ordonnance de Dieu, et que par icelle ordonnance il estoit eslevé en la majesté Royalle, laquelle il n’estoit licite de violer. Si ceste sentence nous est une fois bien resolue et fichée en noz cœurs, c’est assavoir que par celle mesme ordonnance de Dieu, par laquelle l’authorité de tous Rois est establie, aussi les Rois iniques viennent à occuper la puissance: jamais ces folles et seditieuses cogitations ne nous viendront en l’esprit, qu’un Roy doyve estre traité selon qu’il merite, et qu’il n’est pas raisonnable que nous nous tenions pour sujets de celuy qui ne se maintient point de sa part envers nous comme Roy.

27. But the most remarkable and memorable passage of all is in the Prophecy of Jeremiah, which, though it is rather long, I shall readily quote, because it most clearly decides the whole question: “I have made the earth, the man and the beast that are upon the ground, by my great power and by my outstretched arm, and have given it unto whom it seemed meet unto me. And now I have given all these lands into the hand of Nebuchadnezzar, the king of Babylon, my servant. And all nations shall serve him, and his son, and his son’s son, until the very time of his land come. And it shall come to pass, that the nation and kingdom which will not serve the same king of Babylon, that nation will I punish with the sword, and with the famine, and with the pestilence. Therefore serve the king 659of Babylon and live.”¹⁴⁷⁵ We see what great obedience and honour the Lord required to be rendered to that pestilent and cruel tyrant, for no other reason than because he possessed the kingdom; and it was by the heavenly decree that he was seated on the throne of the kingdom, and exalted to that regal majesty, which it was not lawful to violate. If we have this constantly present to our eyes and impressed upon our hearts, that the most iniquitous kings are placed on their thrones by the same decree by which the authority of all kings is established, those seditious thoughts will never enter our minds, that a king is to be treated according to his merits, and that it is not reasonable for us to be subject to a king who does not on his part perform towards us those duties which his office requires.

27. Proof continued.

But the most remarkable and memorable passage is in Jeremiah. Though it is rather long, I am not indisposed to quote it, because it most clearly settles this whole question. “I have made the earth, the man and the beast that are upon the ground, by my great power, and by my outstretched arm, and have given it unto whom it seemed meet unto me. And now have I given all these lands into the hand of Nebuchadnezzar the king of Babylon, my servant: and the beasts of the field have I given him also to serve him. And all nations shall serve him, and his son, and his son’s son, until the very time of his land come: and then many nations and great kings shall serve themselves of him. And it shall come to pass, that the nation and kingdom which will not serve the same Nebuchadnezzar the king of Babylon, and that will not put their neck under the yoke of the king of Babylon, that nation will I punish, saith the Lord, with the sword, and with famine, and with pestilence, until I have consumed them by his hand” (Jer. 27:5-8). Therefore “bring your necks under the yoke of the king of Babylon, and serve him and his people, and live” (v. 12). We see how great obedience the Lord was pleased to demand for this dire and ferocious tyrant, for no other reason than just that he held the kingdom. In other words, the divine decree had placed him on the throne of the kingdom, and admitted him to regal majesty, which could not be lawfully violated. If we constantly keep before our eyes and minds the fact, that even the most iniquitous kings are appointed by the same decree which establishes all regal authority, we will never entertain the seditious thought, that a king is to be treated according to his deserts, and that we are not bound to act the part of good subjects to him who does not in his turn act the part of a king to us.

27. En in het bijzonder belangrijk en vermeldenswaardig is een plaats bij Jeremia (Jer. 27:5) die ik, hoewel ze nog al uitgebreid is, toch wil vermelden, omdat ze deze gehele kwestie zeer duidelijk verklaart. "Ik heb gemaakt de aarde en de mens, zegt de Here, en de dieren, die op de aardbodem zijn, door mijn grote kracht en door mijn uitgestrekte arm, en Ik geef ze aan welke het recht is in mijn ogen. En nu, Ik heb al deze landen gegeven in de hand van Nebukadnezar, mijn knecht, en alle volken en grote koningen zullen hem dienen; totdat de tijd van zijn eigen land kome. En het zal geschieden, het volk en het koninkrijk, dat hem, de koning van Babel, niet zal dienen, over dat volk zal ik bezoeking doen door het zwaard, en door de honger en door de pestilentie: daarom dient de koning van Babel en leeft." Wij zien, met hoe grote gehoorzaamheid de Here gewild heeft, dat die vreselijke en wrede tiran zou gediend worden, om geen andere reden dan omdat hij het koninkrijk bezat. En dat was dit, dat hij door een hemels besluit op die troon van het koninkrijk geplaatst was en tot de koninklijke majesteit verheven, welke niet mocht geschonden worden. Indien ons dit voortdurend voor de geest en de ogen staat, dat door hetzelfde besluit, waardoor het gezag der koningen wordt vastgesteld, ook de allerslechtste koningen aangesteld worden, dan zullen ons nooit die oproerige gedachten in de geest komen, dat een koning behandeld moet worden naar zijn verdiensten en dat het niet billijk is, dat wij ons onderdanen betonen voor hem, die zich van zijn kant voor ons geen koning betoont.

27.

Besonders bedeutungsvoll und denkwürdig aber ist eine Stelle bei Jeremia, und ich will es mich, obwohl sie einigermaßen ausführlich ist, doch nicht verdrießen lassen, sie hier wiederzugeben, weil sie diese ganze Frage mit höchster Deutlichkeit klarmacht: „Ich habe die Erde gemacht, spricht der Herr, und Menschen und Vieh, so auf Erden sind, durch meine große Kraft und meinen ausgestreckten Arm und gebe sie, an wen es gut scheint in meinen Augen. Nun aber habe ich alle diese Lande gegeben in die Hand meines Knechtes Nebukadnezar, und sollen ihm dienen alle 1054 Völker und großen Könige, bis daß die Zeit seines Landes auch komme. Welches Volk aber und Königreich dem König zu Babel nicht dienen will, solch Volk will ich heimsuchen mit Schwert, Hunger und Pestilenz. Darum so dienet dem König zu Babel, so werdet ihr lebendig bleiben“ (Jer. 27,5-6.17; nicht ganz Luthertext). Da sehen wir, mit welchem Gehorsam der Herr jenen garstigen, wilden Tyrannen verehrt wissen wollte, und zwar aus keinem anderen Grunde, als weil er die Königswürde innehatte. Eben dies aber bedeutete: er war durch himmlischen Beschluß auf den Königsthron gesetzt und zu königlicher Majestät erhoben, die zu verletzen ein Frevel wäre. Wenn uns das aber beständig vor Seele und Augen steht, daß durch den nämlichen Ratschluß (Gottes), kraft dessen die Autorität der Könige (allgemein) aufgerichtet wird, auch die aller übelsten Könige eingesetzt werden, dann werden uns nie und nimmer solche aufrührerischen Gedanken in den Sinn kommen, man müsse den König nach seinen Verdiensten behandeln und es sei nicht billig, daß wir uns einem Menschen gegenüber als Untertanen erwiesen, der sich uns gegegenüber nicht als König erwiese.

27. Die gesag van die owerheid en die gehoorsaamheid wat volgens Jeremia aan die owerheid verskuldig is

By Jeremia kom daar ’n besonder merkwaardige en gedenkwaardige uitspraak voor, en hoewel dit ietwat breedvoerig is, sal ek nie spyt wees om dit hier aan te haal nie omdat dit hierdie hele vraagstuk sal besleg. ‘“Met my groot krag en my uitgestrekte arm het Ek die aarde gemaak en die mense’, sê die Here, ‘en die diere wat op die aarde is; en Ek gee dit aan wie behae in my oë gevind het. En nou het Ek al hierdie lande gegee in die hand van my dienskneg Nebukadneser, en al die nasies sal hom dien en al die magtige konings totdat die tyd van sy land ook sal kom. En dit sal gebeur dat Ek die volk en die koninkryk wat die koning van Babel nie dien nie, met die swaard, hongersnood en pes sal straf; dien daarom die koning van Babel en lewe’”.¹⁴⁰

Ons sien dus met hoe ’n groot gehoorsaamheid die Here wou hê dat hierdie verskriklike wrede tiran gedien moes word - en dit om geen ander rede as dat hy die koningskap beklee het nie. Dit op sigself het bewys dat hy volgens ’n hemelse bevel op die koninklike troon geplaas en in die koninklike majesteit opgeneem is - en dit is iets wat nie geskend mag word nie. As ons voortdurend in gedagte en voor oë hou dat selfs die slegste konings volgens dieselfde besluit van God aangestel word as waarmee die gesag van alle konings bepaal word, sal opruiende gedagtes nooit by ons opkom nie. Sulke gedagtes is byvoorbeeld dat ons ’n koning volgens verdienste moet behandel en dat dit nie reg is dat ons as sy onderdane aan hom gehoorsaamheid betoon terwyl hy van sy kant hom nie as koning aan ons betoon nie.¹⁴¹

27. Но особенно примечательно одно место у Иеремии. Будет весьма полезно привести здесь эту цитату (хотя и довольно длинную), потому что она вносит полную ясность в данный вопрос: «Так говорит Господь ... Я сотворил землю, человека и животных, которые на лице земли, великим могуществом Моим и простёртою мышцею Моею, и отдал её, кому Мне благоугодно было. И ныне Я отдаю все земли сии в руку Навуходоносора, царя Вавилонского, раба Моего ... И все народы будут служить ему и сыну его и сыну сына его, доколе не придёт время и его земле, и ему самому; и будут служить ему народы многие и цари великие. И если какой народ и царство не захочет служить ему, Навуходоносору, царю Вавилонскому, и не подклонит выи своей под ярмо царя Вавилонского, - этот народ Я накажу мечом, голодом и моровою язвою ... Служите царю Вавилонскому, и живите» (Иер 27:4-8,17).

Из этих слов мы узнаём, какой великой чести пожелал от нас Господь для этого злобного и жестокого тирана, - на том простом основании, что ему принадлежало царство. Само это обладание царством свидетельствовало о том, что он взошёл на трон по велению Бога и по тому же велению был возведён в царское достоинство, нарушать которое не позволено никому. В наших сердцах раз и навсегда должна утвердиться следующая мысль: веление Бога, устанавливающее власть всех царей, устанавливает в том числе и власть царей нечестивых. Если мы будем помнить об этом, то никогда не склонимся к той безумной и мятежной идее, что к царю следует относиться сообразно его заслугам и что неразумно считать себя подданным того, кто со своей стороны ведёт себя по отношению к нам не как царь.

28. | Frustra obiiciat quis, mandatum illud fuisse Israelitis peculiare. Observandum enim est qua ratione ipsum Dominus stabiliat. Detuli, inquit, Nabuchadnesar regnum: quare servite illi, et vivite [Iere. 27. c. 17]. Cuicunque ergo delatum fuisse regnum constabit, ei serviendum esse ne dubitemus. Atque^d simul ac in regium fastigium quempiam evehit Dominus, testatam nobis facit suam voluntatem, quod regnare illum velit. De eo enim extant generalia Scripturae testimonia. Solomo^e, vicesimo octavo^f, Propter iniquitatem terrae sunt multi principes^g [Prove. 28. a. 2]. Item Iob^h, duodecimoⁱ, Subiectionem tollit a Regibus, et rursum accingit eos cingulo [Iob. 12. c. 18]^g. Eo autem confesso, nihil restat nisi ut serviamus et vivamus. || Est apud Ieremiam^k Prophetam alterum quoque Domini mandatum, quo iubet populum suum quaerere pacem Babylonis, in quam captivi abducti essent: et orare ad se pro ea: quoniam in pace eius futura esset pax eorum [Iere. 29. b. 7]. Ecce, Israelitae fortunis omnibus exuti, e domibus suis avulsi, in exilium abacti, in miseram coniecti servitutem, pro victoris prosperitate orare iubentur: non quomodo iubemur alias persecutoribus nostris bene precari: sed ut salvum illi regnum et tranquillum conservetur, ut sub eo ipsi quoque prospere agant. Sic David, iam Rex Dei ordinatione designatus, sanctoque eius oleo unctus, quum nullo suo merito indigne a Saule impeteretur, 499 insidiatoris tamen sui sacrosanctum habebat caput, quod regni honore Dominus sanctificaverat. Absit a me (dicebat) ut coram Domino faciam rem istam, domino meo, messiae Domini, ut mittam manum meam in eum, quoniam christus Domini est. Item, Pepercit tibi anima mea: dixique, Non mittam manum meam in dominum meum, quoniam christus Domini est [1. Sam. 22. b. 7. 11]. Item, Quis mittet manum suam in christum Domini et innocens erit? vivit Dominus, nisi Dominus percusserit eum, aut dies eius venerit ut moriatur, aut in praelium descenderit: absit a me ut mittam manum meam in christum Domini [1. Sam. 26. b. 9]¹.

28. Ce sera en vain qu’on objectera icy, que ce mandement a esté donné en particulier au peuple d’Israel. Car il faut observer sur quelle raison il est fondé. J’ai donné, dit le Seigneur, le regne à Nabuchodonozor: pourtant soyez-luy sujets et vous vivrez (Jer. 27:17). A quiconque donc viendra la superiorité, il n’y a point de doute qu’on ne luy doyve subjection. Or est-il ainsi que quand le Seigneur esleve quelque personnage en principauté, il nous declaire que son plaisir est qu’il regne. Car de cela il y en a tesmoignage general en l’Escriture. Comme au vingthuitieme des Proverbes, Pour l’iniquité de la terre il y a plusieurs changemens de Princes (Prov. 28:2). Item Job, au douzieme, Il oste la subjection aux Rois: et derechef les exalte en puissance (Job 12:18). Cela confessé il ne reste plus sinon que nous leur servions, si nous voulons vivre. Il y a aussi au Prophete Jeremie un autre mandement de Dieu, par lequel il commande à son peuple de desirer la prosperité de Babylon, en laquelle ils estoyent tenuz captifs: et de le prier pour icelle, d’autant qu’en la paix d’icelle seroit leur paix (Jer. 29:7). Voila comment il est commandé aux Israelites de prier pour la prosperité de celuy duquel ils avoyent esté vaincuz, combien qu’ils eussent esté despouillez par luy de tous leurs biens, poussez hors de leurs maisons, chassez en exil, dejettez en une miserable servitude: et ne leur est pas seulement commandé ainsi qu’il nous est commandé à tous de prier pour noz persecuteurs, mais afin que son royaume lui fust gardé florissant et paisible, afin qu’ils vivent paisiblement sous luy. A ceste raison David, desja esleu Roy par l’ordonnance de Dieu et oinct de son huile saincte, combien qu’il fust iniquement poursuivi de Saul, sans quelque sien demerite, toutesfois il tenoit le chef d’iceluy pour sainct et sacré, pourtant que le Seigneur l’avoit sanctifié, en l’honnorant de la majesté royalle: Qu’il ne m’advienne point, disoit-il, que je face lasche tour à mon Seigneur, oinct de Dieu: que je mette ma main sur luy, pour luy mal faire. Car il est le Christ, c’est à dire Oinct du Seigneur. Item, Mon ame t’a pardonné, et ay dit, Je ne mettray la main sur mon Seigneur: car il est le Christ du Seigneur. Item, Qui mettra sa main sur le Christ du Seigneur, et sera innocent? Le Seigneur est vivant. Si le Seigneur ne le frappe, ou que son jour vienne qu’il meure, ou qu’il soit occis en guerre: ja ne m’advienne que je mette ma main sur le Christ du Seigneur (1 Sam. 24:7–11; 26:9, 10).

28. In vain will any one object that this was a special command given to the Israelites. For we must observe the reason upon which the Lord founds it. He says, “I have given these lands to Nebuchadnezzar; therefore serve him and live.” To whomsoever, therefore, a kingdom shall evidently be given, we have no room to doubt that subjection is due to him. And as soon as he exalts any person to royal dignity, he gives us a declaration of his pleasure that he shall reign. The Scripture contains general testimonies on this subject. Solomon says, “For the transgression of a land, many are the princes thereof.”¹⁴⁷⁶ Job says, “He looseth the bonds of kings,” or divests them of their power; “and girdeth their loins with a girdle,”¹⁴⁷⁷ or restores them to their former dignity. This being admitted, nothing remains for us but to serve and live. The prophet Jeremiah likewise records another command of the Lord to his people: “Seek the peace of the city whither I have caused you to be carried away captives, and pray unto the Lord for it; for in the peace of it ye shall have peace.”¹⁴⁷⁸ Here, we see, the Israelites, after having been stripped of all their property, torn from their habitations, driven into exile, and forced into a miserable servitude, were commanded to pray for the prosperity of their conqueror; not in the same manner in which we are all commanded to pray for our persecutors; but that his kingdom might be preserved in safety and tranquillity, and that they might live in prosperity under him. Thus David, after having been already designated as king by the ordination of God, and anointed with his holy oil, though he was unjustly persecuted by Saul, without having given him any cause of offence, nevertheless accounted the person of his pursuer sacred, because the Lord had consecrated 660it by the royal dignity. “And he said, The Lord forbid that I should do this thing unto my master, the Lord’s anointed, to stretch forth mine hand against him, seeing he is the anointed of the Lord.” Again: “Mine eye spared thee; and I said, I will not put forth mine hand against my lord; for he is the Lord’s anointed.”¹⁴⁷⁹ Again: “Who can stretch forth his hand against the Lord’s anointed, and be guiltless? As the Lord liveth, the Lord shall smite him; or his day shall come to die, or he shall descend into battle, and perish. The Lord forbid that I should stretch forth mine hand against the Lord’s anointed.”¹⁴⁸⁰

28. Objections answered.

It is vain to object, that that command was specially given to the Israelites. For we must attend to the ground on which the Lord places it—“I have given the kingdom to Nebuchadnezzar; therefore serve him and live.” Let us doubt not that on whomsoever the kingdom has been conferred, him we are bound to serve. Whenever God raises any one to royal honour, he declares it to be his pleasure that he should reign. To this effect we have general declarations in Scripture.Solomon says—“For the transgression of a land, many are the princes thereof” (Prov. 28:2). Job says—“He looseth the bond of kings, and girdeth their loins with a girdle” (Job. 12:18). This being confessed, nothing remains for us but to serve and live. There is in Jeremiah another command in which the Lord thus orders his people—“Seek the peace of the city whither I673have caused you to be carried away captives, and pray unto the Lord for it: for in the peace thereof shall ye have peace” (Jer.29:7). Here the Israelites, plundered of all their property, torn from their homes, driven into exile, thrown into miserable bondage, are ordered to pray for the prosperity of the victor, not as we are elsewhere ordered to pray for our persecutors, but that his kingdom may be preserved in safety and tranquillity, that they too may live prosperously under him. Thus David, when already king elect by the ordination of God, and anointed with his holy oil, though causelessly and unjustly assailed by Saul, holds the life of one who was seeking his life to be sacred, because the Lord had invested him with royal honour. “The Lord forbid that I should do this thing unto my master, the Lord’s anointed, to stretch forth mine hand against him, seeing he is the anointed of the Lord.” “Mine eyes spare thee; and I said, I will not put forth mine hand against my lord; for he is the Lord’s anointed” (1 Sam. 24:6, 11). Again,—“Who can stretch forth his hand against the Lord’s anointed, and be guiltless”? “As the Lord liveth the Lord shall smite him, or his day shall come to die, or he shall descend into battle, and perish. The Lord forbid that I should stretch forth mine hand against the Lord’s anointed” (l Sam. 24:9-11).

28. Tevergeefs zou men tegenwerpen, dat dit een bijzonder gebod voor de Israëlieten geweest is. Want men moet er op letten, op welke grond de Here het bevestigt. "Ik heb," zegt Hij (Jer. 27:17) "het koninkrijk aan Nebukadnezar gegeven; daarom dient hem en leeft." Wij moeten er dus niet aan twijfelen, dat we hem, aan wie het vaststaat, dat het rijk gegeven is, moeten dienen. En zodra als de Here iemand tot de koninklijke waardigheid verheft, betuigt Hij ons daardoor als zijn wil, dat die regeren zal. Want daarover staan in de Schrift algemene getuigenissen. Salomo (Spr. 28:2) zegt: "Om de ongerechtigheid des lands zijn de vorsten vele." Evenzo Tob (12:18) "Hij neemt de onderwerping weg van de koningen en wederom gordt Hij hen met een gordel." Wanneer dat dan uitgemaakt is, blijft niets over dan dat wij dienen en leven. Er is bij de profeet Jeremia (Jer. 29:7) nog een ander gebod des Heren, waardoor Hij zijn volk beveelt de vrede van Babylon te zoeken, waarheen ze gevankelijk waren weggevoerd en Hem om die vrede te bidden, omdat in de vrede van Babylon hun vrede zou gelegen zijn. Zie, de Israëlieten, die van al hun goederen beroofd waren, die van hun huizen weggerukt, in ballingschap weggevoerd en in ellendige slavernij waren geworpen, krijgen het bevel om de voorspoed van hun overwinnaar te bidden; niet gelijk ons een andermaal bevolen wordt voor onze vervolgers te bidden, maar opdat het koninkrijk voor hem voorspoedig en rustig zou worden bewaard, opdat ook zij zelf onder hem voorspoedig mochten leven. Zo hield David, toen hij reeds door Gods ordinantie tot koning was aangewezen, en met zijn heilige olie was gezalfd, ofschoon hij zonder enige schuld van zijn kant onrechtvaardig door Saul vervolgd werd, toch het leven van zijn belager voor onschendbaar omdat de Here hem door de eer des koninkrijks geheiligd had. "Het zij verre van mij," zeide hij (1 Sam. 24:7) "dat ik voor des Heren aanschijn die zaak zou doen aan mijn heer, de gezalfde des Heren, dat ik mijn hand tegen hem uitsteken zou; want hij is de gezalfde des Heren." Evenzo (1 Sam. 24:11) "Mijn ziel verschoonde u, en ik zeide: ik zal mijn hand niet uitsteken tegen mijn heer; want hij is de gezalfde des Heren." Evenzo (1 Sam. 26:9) "Wie zal zijn hand uitsteken tegen de gezalfde des Heren en onschuldig blijven? Zo waarachtig als de Here leeft, de Here zal hem slaan, of zijn dag zal komen, dat hij zal sterven, of hij zal in een strijd trekken, dat hij omkome: het zij verre van mij, dat ik mijn hand legge aan de gezalfde des Heren."

28.

Es wäre vergebens, wenn hier jemand den Einwand machte, jenes Gebot sei den Israeliten eigentümlich gewesen. Denn es ist zu beachten, welchen Grund der Herr nennt, um es zu bekräftigen. „Ich habe dem Nebukadnezar das Reich übergeben“, sagt er, „darum dienet ihm und lebet“ (Jer. 27,17; vgl. Vers 6; nicht Luthertext, ungenau). Wenn es also feststeht, daß das Königtum jemandem übertragen ist, so wollen wir nicht daran zweifeln, daß wir ihm dienen sollen, er mag sein, wer er will. Und sobald der Herr jemanden zu königlicher Hoheit erhebt, bezeugt er uns damit seinen Willen: er will, daß er königlich regiert! Darüber nämlich bestehen allgemeine Zeugnisse der Schrift. So sagt Salomo im achtundzwanzigsten Kapitel (der Sprüche): „Um der Ungerechtigkeit des Landes willen sind der Fürsten viele“ (Spr. 28,2; nicht Luthertext). Und ebenso sagt Hiob im zwölften Kapitel: „Er löst auf der Könige Zwang und bindet wiederum mit einem Gurt ihre Lenden“ (Hiob 12,18; nicht ganz Luthertext). Ist das aber ausgemacht, so bleibt nichts übrig, als daß wir „dienen und leben“ (Jer. 27,17).

Es steht bei dem Propheten Jeremia auch noch eine weitere Weisung des Herrn, in der er seinem Volke befiehlt, es solle „den Frieden“ Babels suchen, der Stadt, nach der es gefangen weggeführt worden war, und es sollte zu ihm für sie beten, weil ja in ihrem Frieden auch sein eigener Friede liegen würde (Jer. 29,7). Sieh da, die Israeliten, denen man all ihr Hab und Gut weggenommen hatte, die man aus ihren Häusern herausgerissen, in die Verbannung weggeführt und in elende Knechtschaft geworfen hatte – die bekommen also die Weisung, für das Wohlergehen des Siegers zu beten! Und das nicht in der Weise, wie uns sonst befohlen wird, für unsere Verfolger im guten Sinne zu beten (vgl. Matth. 5,44), sondern damit ihm das Reich unversehrt und friedlich bewahrt werde, damit sie auch selbst unter ihm glücklich lebten! So hielt auch David, als er bereits durch Gottes Anordnung zum König bestimmt und mit seinem heiligen Öle gesalbt war und obwohl er ohne seine Schuld von Saul unwürdig verfolgt wurde, trotzdem das Haupt seines Verfolgers für unantastbar, weil der Herr es durch die Königswürde geheiligt hatte. „Das sei ferne von mir“, sprach er, „daß ich im Angesicht des Herrn an meinem Herrn, dem Gesalbten des Herrn, das tun sollte, daß ich meine Hand an ihn legte; denn er ist der Gesalbte des Herrn“ (1. Sam. 24,7; nicht Luthertext). Und ebenso: „Meine Seele hat dich verschont; denn ich sprach: ich will meine Hand nicht an meinen Herrn legen; denn er ist der Gesalbte des Herrn“ (1. Sam. 24,11; Anfang nicht Luthertext). Oder ebenso: „Wer will die Hand an den Gesalbten des Herrn legen und ungestraft bleiben? ... So wahr der Herr lebt, wo der Herr nicht ihn schlägt oder seine Zeit kommt, daß er sterbe oder in einen Streit ziehe und komme um, so lasse der Herr ferne von mir sein, daß ich meine Hand sollte an den Gesalbten des Herrn legen“ (1. Sam. 26,9-11).

28. ’n Weerlegging van die beswaar dat Jeremia se verklaring slegs vir die Jode gegeld het

Iemand sou tevergeefs die beswaar opper dat hierdie gebod besonderlik vir die Israeliete gegeld het. Ons moet trouens let op die gronde waarop 1854 die Here hierdie gebod gevestig het. Hy sê: “Ek het die koningskap aan Nebukadneser gegee; dien hom daarom en lewe”.¹⁴² Dit staan derhalwe vas dat ons nie moet twyfel om enigiemand aan wie die koningskap verleen is, te dien nie. En sodra die Here iemand tot die koninklike hoogheid verhef het, maak Hy sy wil daarmee aan ons bekend - dat dit sy wil is dat hy koning moet wees.

Daar kom immers algemene getuienis in verband hiermee in die Skrif voor. Salomo sê byvoorbeeld in hoofstuk 28 (van Spreuke): “Vanweë die ongeregtigheid van die land het dit baie vorste”.¹⁴³ Net so sê Job in die twaalfde hoofstuk: “Hy neem onderdanigheiud van konings af weg en omgord hulle weer met mag”.¹⁴⁴ As ons dit erken, bly daar niks anders oor as om hulle te dien en te lewe nie.

By die profeet Jeremia kom daar ook ’n tweede gebod van die Here voor waarvolgens Hy sy volk beveel om die vrede van Babilon te soek waarheen hulle in gevangeskap weggevoer is; en dat hulle vir hierdie stad tot Hom moet bid want die vrede van hierdie stad sou ook hulle vrede wees.¹⁴⁵ Kyk, die Israeliete wat van al hulle eiendom gestroop, van hulle huise weggeskeur, in slawerny weggedryf, en in ellendige slawerny gewerp is, word gebied om vir die voorspoed van hulle oorwinnaar te bid - nie soos ons beveel word om vir die beswil van ons vervolgers te bid nie,¹⁴⁶ maar dat sy koninkryk veilig en vreedsaam bewaar mag word sodat hulle ook onder hom voorspoed mag geniet.

Dawid was byvoorbeeld reeds volgens die beskikking van God as koning aangewys en met sy heilige olie gesalf. Hoewel hy, sonder dat hy dit verdien het, onregverdig deur Saul aangeval is, het hy nogtans die lewe van sy aanvaller heilig geag omdat die Here hom met die eer van die koningskap geheilig het. Hy het gesê: “Verre sy dit van my dat ek voor die Here so iets aan my heer, die gesalfde van die Here, sou doen, om my hand teen hom uit te steek, omdat hy die gesalfde van die Here is”.¹⁴⁷ Net so: “My siel het u gespaar, en ek het gesê: ‘Ek sal my hand nie teen my heer uitsteek nie omdat hy die gesalfde van die Here is’”.¹⁴⁸ Net so: “Wie sal sy hand teen die gesalfde van die Here uitsteek en onskuldig bly? Die Here leef, en die Here sal hom slaan, of sy dag sal kom dat hy sal sterf, of hy sal tot die geveg uitgaan. Verre sy dit van my dat ek my hand teen die gesalfde van die Here sal uitsteek”.¹⁴⁹

28. Не стоило бы возражать, что эта заповедь была особо дана Израильскому народу, ибо надлежит рассмотреть, на чём она основана. «Я отдаю все земли сии, - говорит Господь, - в руку Навуходоносора, царя Вавилонского ... Служите царю Вавилонскому, и живите» (Иер 27:6,17). Итак, кому будет дана высшая власть, тому, несомненно, должны повиноваться подданные. Ибо когда Господь даёт кому-либо внешнюю власть, то тем самым Он объявляет нам, что Ему угодно видеть этого человека царём. Об этом имеются свидетельства в Писании: например, в двадцать восьмой главе Притчей: «Когда страна отступит от закона, тогда много в ней начальников» (Прит 28:2). И в двенадцатой главе книги Иова: «Он [Господь] лишает царей повиновения подданных и вновь превозносит их власть» (Иов 12:18). Итак, если мы хотим жить, нам остаётся только служить им.

У пророка Иеремии мы находим ещё одну заповедь Бога. Он велит своему народу желать процветания Вавилона, где израильтяне жили в плену, и молиться за него, ибо мир Вавилону - и для них мир (Иер 29:7). Итак, израильтянам велено молиться о благосостоянии того, кем они были побеждены и по чьей вине лишились имущества, были изгнаны из своих домов, отправлены в изгнание и обращены в рабство. Причём велено молиться не так, как всем нам велено молиться о наших гонителях, а особо, о мире и процветании Вавилонского царства, дабы и сами они мирно жили под его властью.

По этой же причине Давид, уже избранный на царство по велению Бога, считал главенство Саула святым и священным (хотя и подвергался Саулом незаслуженному гонению), поскольку он был освящён Господом и от Него почтён царским величием. «Да не попустит мне Господь, - говорил Давид, - сделать это господину моему, помазаннику Господню, чтобы наложить руку мою на него; ибо он помазанник Господень» (1 Цар 24:7). И ещё: «Я пощадил тебя, и сказал: "не подниму руки моей на господина моего; ибо он помазанник Господа"» (1 Цар 24:11). А также: «Кто, подняв руку на помазанника Господня, останется ненаказанным? ... Жив Господь! Пусть поразит его Господь, или придёт день его, и он умрёт, или пойдёт на войну и погибнет; меня же да не попустит Господь поднять руку мою на помазанника Господня» (1 Цар 26:9-10).

29. Hunc reverentiae atque adeo pietatis affectum debemus ad extremum praefectis nostris omnibus^a, quales tandem cunque sint. Quod saepius ideo repeto, ut discamus non homines ipsos excutere: sed satis habeamus, quod eam, voluntate Domini^b, personam sustineant cui inviolabilem maiestatem impressit ipse et insculpsit. At mutuas (inquies) subditis suis vices debent praefecti. Id iam confessus sum. Verum si ex eo statuis, nonnisi iustis imperiis rependenda obsequia, insulsus es ratiocinator. Nam et viri uxoribus, et liberis parentes mutuis officiis astringuntur, Discedant ab officio parentes et mariti: illi liberis, quos prohibentur ad iracundiam provocare [Ephes. 6. a. 4^c], sic se duros et intractabiles praebeant, ut sua eos morositate ultra modum fatigent^d: hi suas uxores, quas diligere, et quibus, ceu^e vasculis fragilibus, parcere iubentur [Ephes. 5. c. 25^f; 1. Pet. 3. b. 7], contumeliosissime accipiant: an minus tamen et parentibus liberi et coniugibus mulieres obsequentes erunt? At improbis quoque et inofficiosis subiiciuntur^g. Quin, quum omnibus istud agendum sit potius, ne in manticam a tergo pendentem respectent, hoc est, ne alii in aliorum inquirant officia, sed quod sui est muneris, id sibi unum singuli subiiciant: id vero inter eos praesertim valere debet qui sub aliorum sunt potestate positi. Quare si a saevo principe crudeliter torquemur, si ab avaro aut luxurioso rapaciter expilamur, si ab ignavo negligimur, si ab impio denique et sacrilego vexamur ob pietatem 500: subeat primum delictorum nostrorum recordatio, quae talibus haud dubie Domini flagellis castigantur [Dani. 9. b. 7]. || Inde humilitas impatientiam nostram fraenabit. || Succurrat deinde et haec cogitatio, non nostrum esse, huiusmodi malis mederi; hoc tantum esse reliquum, ut Domini opem imploremus, cuius in manu sunt Regum corda, et regnorum inclinationes [Prover. 21. a. 1]. Ille Deus est qui stabit in synagoga deorum, et in medio deos diiudicabit [Psal. 82. a. 1]: a cuius facie concident et conterentur Reges omnes, et Iudices terrae quicunque non osculati fuerint Christum eius [Psal. 2. c. 10]¹: qui scripserint leges iniquas, ut opprimerent in iudicio pauperes, et vim facerent causae humilium: ut viduas haberent in praedam et pupillos diriperent [Iesa. 10. a. 1]²;

29. Nous devons tous à noz superieurs, tant qu’ils dominent sur nous, une telle affection de reverence, que celle que nous voyons en David: mesme quels qu’ils soyent. Ce que je repete par plusieurs fois, afin que nous apprenions de ne point esplucher quelles sont les personnes ausquelles nous avons à obeir, mais que nous nous contentions de cognoistre que par la volonté du Seigneur ils sont constituez en un estat, auquel il a donné une majesté inviolable. Mais quelcun dira, qu’il y a aussi mutuel devoir des superieurs envers leurs sujects. J’ay desja confessé ce poinct: toutesfois si quelcun vouloit de ce inferer, qu’on ne doit obeissance sinon à un juste Seigneur, il argueroit perversement. Car les mariz et les peres sont obligez à quelque devoir envers leurs femmes et enfans. Or s’il advenoit qu’ils s’acquittassent mal de leur office, c’est assavoir que les peres traitassent rudement leurs enfans, et fussent outrageux envers eux, contre ce qui leur est commandé de ne les contrister: et que les mariz contemnassent et tormentassent leurs femmes, lesquelles par le commandement de Dieu ils doyvent aimer, et contregarder comme vaisseaux fragiles (Ephes. 6:4; 5:25; 1 Pierre 3:7): faudroit-il pourtant que les enfans fussent moins obeissans à leurs peres, ou les femmes à leurs mariz? Mais par la Loy de Dieu ils sont assujettiz à eux: encore qu’ils leur soyent mauvais et iniques. Au contraire donc, comme ainsi soit que nul de nous ne doit considerer comment l’autre s’acquite envers luy de son devoir, mais seulement se doit souvenir et mettre devant l’œil ce qu’il a à faire pour l’executer: principalemant ceste consideration doit avoir lieu entre ceux qui sont en la sujection d’autruy. Parquoy si nous sommes cruellement vexez par un Prince inhumain, ou pillez et robbez par un avaricieux ou prodigue, ou mesprisez et mal gardez par un nonchalant: si mesme nous sommes affligez pour le Nom de Dieu par un sacrilege et incredule: premierement reduisons-nous en memoire les offenses qu’avons commises contre Dieu, lesquelles sans doute sont corrigées par tels fleaux. De là viendra l’humilité pour bien brider nostre impatience. Secondement, mettons-nous au devant ceste pensée, qu’il n’est pas en nous de remedier à tels maux: mais qu’il ne reste autre chose, que d’implorer l’aide de Dieu, en la main duquel sont les cœurs des Rois, et les mutations des royaumes. C’est le Dieu qui s’asserra entre les dieux, et aura le jugement sur eux (Dan. 9:7; Prov. 21:1; Ps. 82:1). Au seul regard duquel trebuscheront et seront confuz tous Rois et Juges de la terre, qui n’auront baisé son Christ (Ps. 2:12), qui auront escrit loix iniques pour opprimer au jugement les povres, et dissiper le bon droit des foibles, pour avoir les vefves en proye, et piller les orphelins (Is. 10:1, 2).

29. Finally, we owe these sentiments of affection and reverence to all our rulers, whatever their characters may be; which I the more frequently repeat, that we may learn not to scrutinize the persons themselves, but may be satisfied with knowing that they are invested by the will of the Lord with that function, upon which he has impressed an inviolable majesty. But it will be said, that rulers owe mutual duties to their subjects. That I have already confessed. But he who infers from this that obedience ought to be rendered to none but just rulers, is a very bad reasoner. For husbands owe mutual duties to their wives, and parents to their children. Now, if husbands and parents violate their obligations; if parents conduct themselves with discouraging severity and fastidious moroseness towards their children, whom they are forbidden to provoke to wrath;¹⁴⁸¹ if husbands despise and vex their wives, whom they are commanded to love and to spare as the weaker vessels;¹⁴⁸² does it follow that children should be less obedient to their parents, or wives to their husbands? They are still subject, even to those who are wicked and unkind. As it is incumbent on all, not to inquire into the duties of one another, but to confine their attention respectively to their own, this consideration ought particularly to be regarded by those who are subject to the authority of others. Wherefore, if we are inhumanly harassed by a cruel prince; if we are rapaciously plundered by an avaricious or luxurious one; if we are neglected by an indolent one; or if we are persecuted, on account of piety, by an impious and sacrilegious one,—let us first call to mind our transgressions against God, which he undoubtedly chastises by these scourges. Thus our impatience will be restrained by humility. Let us, in the next place, consider that it is not our province to remedy these evils; and that nothing remains for us, but to implore the aid of the Lord, in whose hand are the hearts of kings and the revolutions of kingdoms. It is “God” who “standeth in the congregation 661of the mighty,” and “judgeth among the gods;”¹⁴⁸³ whose presence shall confound and crush all kings and judges of the earth who shall not have kissed his Son;¹⁴⁸⁴ “that decree unrighteous decrees, to turn aside the needy from judgment, and to take away the right from the poor, that widows may be their prey, and that they may rob the fatherless.”¹⁴⁸⁵

29. Considerations to curb impatience under tyranny.

This feeling of reverence, and even of piety, we owe to the utmost to all our rulers, be their characters what they may. This I repeat the oftener, that we may learn not to consider the individuals themselves, but hold it to be enough that by the will of the Lord they sustain a character on which he has impressed and engraven inviolable majesty. But rulers, you will say, owe mutual duties to those under them. This I have already confessed. But if from this you conclude that obedience is to be returned to none but just governors, you reason absurdly. Husbands are bound by mutual duties to their wives, and parents to their children. Should husbands and parents neglect their duty; should the latter be harsh and severe to the children whom they are enjoined not to provoke to anger, and by their severity harass them beyond measure; should the former treat with the greatest contumely the wives whom they are enjoined to love and to spare as the weaker vessels; would children be less bound in duty to their parents, and wives to their husbands? They are made subject to the froward and undutiful. Nay, since the duty of all is not to look behind them, that is, not to inquire into the duties of one another, but to submit each to his own duty, this ought especially to be exemplified in the case of those who are placed under the power of others. Wherefore, if we are cruelly tormented by a savage, if we are rapaciously pillaged by an avaricious or luxurious, if we are neglected by a sluggish, if, in short, we are persecuted for righteousness’ sake by an impious and sacrilegious prince, let us first call up the remembrance of our faults, which doubtless the Lord is chastising by such scourges. In this way humility will674curb our impatience. And let us reflect that it belongs not to us to cure these evils, that all that remains for us is to implore the help of the Lord, in whose hands are the hearts of kings, and inclinations of kingdoms.65¹ “God standeth in the congregation of the mighty; he judgeth among the gods.” Before his face shall fall and be crushed all kings and judges of the earth, who have not kissed his anointed, who have enacted unjust laws to oppress the poor in judgment, and do violence to the cause of the humble, to make widows a prey, and plunder the fatherless.

29. Deze eerbiedige, ja vrome gezindheid zijn wij tot het uiterste toe verschuldigd aan al onze overheden, hoedanig die ook zijn. Dit verhaal ik daarom meermalen, opdat wij zouden leren niet de mensen zelf te onderzoeken, maar het voldoende zouden achten, dat ze, door de wil des Heren, zulk een positie bekleden, welke Hij zelf een onschendbare majesteit heeft ingedrukt en ingegraveerd. Maar, zult gij zeggen, de overheden hebben wederkerig hun verplichtingen tegenover hun onderdanen. Dat heb ik reeds erkend. Maar indien ge daaruit opmaakt, dat men alleen de rechtvaardige overheden gehoorzaamheid behoeft te betonen, dan redeneert ge dwaas. Want ook de mannen zijn met hun vrouwen, en de ouders met hun kinderen door wederkerige plichten verbonden. Maar indien de ouders en de mannen van hun plicht afweken; indien de ouders zich jegens hun kinderen, die ze, volgens het verbod, niet tot toorn mogen verwekken (Ef. 6:4) zo hard en onhandelbaar betoonden, dat ze hen door hun gemelijkheid boven mate plaagden; indien de mannen hun vrouwen, die ze, volgens het bevel (Ef. 5:25; 1 Petr.3:7) moeten liefhebben en als zwakke vaten moeten sparen, op zeer smadelijke wijze behandelden, zullen dan daarom de kinderen hun ouders en de vrouwen hun mannen minder gehoorzaam zijn? Neen, want ze worden ook aan slechten en liefdelozen onderworpen. Ja, daar allen veeleer zich hierop moeten toeleggen, dat ze niet zien op de gebreken van een ander, dat is, dat ze niet van elkander onderzoeken of ze hun plicht wel doen, maar dat ieder zichzelf alleen voorhoudt hetgeen tot zijn plicht behoort, zo moet dit woord van kracht zijn bij hen, die onder de macht van anderen geplaatst zijn. Daarom, indien wij door een hardvochtige vorst wreed gekweld worden, indien wij door een hebzuchtige of weelderige beroofd en geplunderd worden, indien wij door een zorgeloze veronachtzaamd, en eindelijk door een goddeloze en heiligschennende gekweld worden ter wille van onze vroomheid, dan moet in de eerste plaats de herinnering in ons opkomen aan onze zonden, die zonder twijfel door zulke geselen des Heren gekastijd worden. Dan zal de ootmoedigheid onze onlijdzaamheid beteugelen. Verder moet ook deze gedachte in ons komen, dat het niet aan ons staat om zulke rampen te genezen; maar dat ons slechts dit overblijft, dat we de hulp des Heren inroepen, in wiens hand de harten der koningen en de neigingen der koninkrijken zijn (Spr. 21:1) Hij is de God, die zal staan in de vergadering der goden, en oordelen zal in het midden der goden (Ps. 82:1) voor wiens aangezicht zullen nedervallen en vergaan alle koningen en rechters der aarde, die zijn Christus niet gekust hebben (Ps. 2:12) die onrechtvaardige wetten hebben geschreven, om de armen in het gericht te onderdrukken en de zaak der nederigen geweld aan te doen, om de weduwen tot buit te hebben en de wezen te plunderen (Jes. 10:1)

29. 1055

Diese ehrerbietige und geradezu fromme Gesinnung sind wir allen unseren Oberen, bis zum letzten hin, schuldig, sie mögen nun schließlich geartet sein, wie sie wollen. Das wiederhole ich deshalb öfters, damit wir es lernen, nicht die Menschen selbst zu untersuchen, sondern uns daran genug sein zu lassen, daß sie nach dem Willen des Herrn jene Stellung einnehmen, der er selbst eine unverletzliche Majestät aufgeprägt und eingegraben hat.

Ja, wird man sagen, aber die Oberen haben auch ihren Untertanen gegenüber entsprechende Verpflichtungen. Das habe ich bereits zugegeben. Aber wenn man von da aus zu der Ansicht kommt, man brauche nur einer gerechten Herrschaft untertänig zu sein, so vollzieht man eine törichte Beweisführung. Denn durch gegenseitige Verpflichtungen sind auch Mann und Frau, Eltern und Kinder aneinander gebunden. Wenn nun die Eltern und Ehegatten ihre Pflicht vernachlässigen, wenn sich also die Eltern ihren Kindern gegenüber, die sie doch nicht „zum Zorn reizen“ dürfen (Eph. 6,4), als dermaßen hart und abstoßend erweisen, daß sie sie durch ihr eigensinniges Wesen über alle Maßen quälen, und wenn die Männer ihre Ehefrauen, die sie doch liebhaben und als zerbrechliche Gefäße schonen sollen (Eph. 5,25; 1. Petr. 3,7), auf die schmählichste Weise behandeln – sollen dann die Kinder ihren Eltern oder die Frauen ihren Männern etwa weniger untertan sein? Nein, sie werden ihnen auch dann unterstellt, wenn sie böse und pflichtvergessen sind.

Ja, es sollen doch alle lieber danach trachten, daß sie nicht etwa „nach dem Sack schauen, den der andere auf dem Rücken trägt“ (nach Catull), das heißt: daß sich nicht die einen um die Pflichten der andern bekümmern, sondern jeder sich allein das angelegen sein läßt, was seines eigenen Amtes ist. Gilt das aber, so muß es vor allem bei denen in Kraft stehen, die unter die Gewalt anderer gestellt sind. Wenn wir also von einem harten Fürsten grausam gemartert, von einem habgierigen und ausschweifenden raubgierig ausgeplündert, von einem faulen vernachlässigt oder schließlich von einem gottlosen und frevlerischen um unserer Frömmigkeit willen gequält werden, so soll uns zunächst die Erinnerung an unsere Missetaten ins Gedächtnis kommen, die unzweifelhaft durch dergleichen Geißeln des Herrn gezüchtigt werden (Dan. 9,7). Dann wird die Demut unsere Ungeduld zügeln. Danach soll uns auch der Gedanke kommen, daß es nicht bei uns steht, gegen derartige Übel Abhilfe zu schaffen, sondern daß uns nichts anderes übrigbleibt, als die Hilfe des Herrn anzurufen, in dessen Hand die Herzen der Könige sind und die Wechsel der Reiche (Spr. 21,1). Er ist der Gott, der da stehn wird in der Versammlung der Götter und wird Richter sein unter den Göttern (Ps. 82,1). Er ist der Gott, vor dessen Angesicht alle Könige und alle Richter der Erde dahinfallen und vergehen, die nicht seinen Gesalbten geküßt haben (Ps. 2,10.12), die unbillige Gesetze erlassen haben, um die Armen im Gericht zu unterdrücken, der Sache der Geringen Gewalt anzutun, um die Witwen zum Raube zu nehmen und die Waisen zur Beute (Jes. 10,1f.).

29. 1855 Mense wat onder ’n dwingelandy leef, moet in gedagte hou dat sulke heersers deur God aangestel is

Ons is so ’n gesindheid van eerbied en godsvrug tot die uiterste toe verskuldig aan al ons owerhede - wat hulle geaardheid ook al mag wees. Ek herhaal dit daarom baie dikwels sodat ons kan leer dat ons die mense (se persoonlikhede) nie moet ondersoek nie, maar tevrede moet wees om te weet dat hulle deur die wil van die Here so ’n persoonlikheid het waarop Hy ’n onskendbare majesteit afgedruk en ingegraveer het.

“Maar”, sal jy sê, “owerhede het ook ’n wedersydse verpligting teenoor hulle onderdane”. Ek het dit reeds erken. As jy egter na aanleiding hiervan tot die slotsom kom dat ons slegs aan regverdige bevele gehoorsaam moet wees, redeneer jy dwaas. Mans is trouens ook aan hulle vrouens, en ouers deur wedersydse verpligtinge aan hulle kinders verbind. Gestel nou dat ouers en mans hulle plig sou versaak, en ouers hulle so hardvogtig en ongenaakbaar teenoor hulle kinders gedra, terwyl hulle verbied word om hulle kinders te vertoorn,¹⁵⁰ dat hulle deur hulle liggeraakte houding vir hulle kinders ’n buitengewone ergernis is; en dat mans hulle vrouens uiters beledigend behandel, terwyl hulle beveel word om hulle lief te hê¹⁵¹ en hulle as die swakkere te spaar,¹⁵² moet kinders hulle ouers, en vrouens hulle mans dan minder gehoorsaam wees? Maar hulle word dan ook aan onregskape mense en pligsversakers onderwerp!

Ja, ons moet nie ’n sak wat op iemand anders se rug hang, deursoek nie. Dit beteken dat ons nie die een die ander se pligte moet ondersoek nie maar elkeen moet die een plig wat sy besondere taak is, in die oog hou. Dit behoort inderdaad besonderlik vir diegene te geld wat onder ander se mag gestel is. As ons daarom wreed deur ’n wrede vors getreiter word; as ons roofsugtig deur ’n gierige en uitspattige vors beroof word; as ons deur ’n luiaard verwaarloos word; as ons laastens deur ’n goddelose en heiligskennende vors vanweë ons godsvrug geteister word, moet onseerstens oor ons eie oortredings nadink omdat dit ongetwyfeld met sulke gésels deur die Here getugtig word.¹⁵³ Na aanleiding hiervan sal ootmoedigheid ons onverdraagsaamheid beteuel.

Daarna moet die gedagte ook by ons opkom dat ons nie by magte is om sulke euwels te genees nie. Dan bly daar slegs dit vir ons oor, dat ons die Here se hulp moet inroep omdat konings se harte en koninkryke in sy 1856 hande is.¹⁵⁴ Hy is die God wat in die vergadering van die gode sal staan en in hulle midde die gode sal oordeel.¹⁵⁵ Al die konings en die regters van die aarde, wat sy Gesalfde nie gesoen het nie, sal voor Hom ineenstort en vergaan¹⁵⁶ - diegene wat onregverdige wette gemaak het  om die armes in die gereg te verdruk en die saak van die nederiges geweld aangedoen het, om weduwees as buit te hê en wese te beroof.¹⁵⁷

29. Какими бы ни были наши начальники, все мы обязаны питать к ним (поскольку они господствуют над нами) такое же чувство уважения, какое видим в Давиде. Я повторяю это вновь и вновь, дабы наконец все поняли: мы не должны доискиваться, каковы те люди, которым мы вынуждены подчиняться. Нужно довольствоваться знанием того, что по воле Господа они облечены титулом, которому Господь даровал неприкосновенное величие.

Нам могут возразить, что начальники тоже имеют обязанности по отношению к подчинённым. Я уже согласился с этим. Однако если кое-кто захочет сделать отсюда вывод, что повиноваться надлежит только праведному господину, то окажется весьма далёк от истины. Ведь и мужья, и отцы имеют определённые обязанности по отношению к жёнам и детям. Но если так случится, что они будут плохо исполнять свой долг - иными словами, отцы будут грубо и оскорбительно обращаться с детьми, вопреки заповеди не раздражать детей (Эф 6:4), и мужья будут обижать и мучить жён, хотя по заповеди Божьей должны любить их и оберегать, как хрупкие сосуды (Эф 5:25; 1 Пет 3:7), - означает ли это, что дети могут быть менее послушны отцам, а жёны мужьям? Ведь по Божьему Закону они подчинены отцам и мужьям, хотя бы те были к ним злы и несправедливы.

Итак, во-первых, никто из нас не должен смотреть, как другой исполняет свой долг по отношению к нему, но обязан помнить и заботиться лишь о том, что ему самому надлежит делать. Именно об этом надобно думать всем, кто находится в подчинении. Поэтому если нас жестоко мучит бесчеловечный правитель, или грабит алчный, или обирает расточительный, или презирает нас и пренебрегает нами беспечный, если, более того, нас печалит из-за имени Божьего правитель неверующий и богохульный, - вспомним преступления, совершённые нами против Бога (Дан 9:7), которые, несомненно, и наказываются этим бичом. И тогда мы сумеем обуздать своё нетерпение смирением.

Во-вторых, вспомним также о том, что не в наших силах исправить это зло. Нам не остаётся ничего другого, кроме как молить Бога о помощи, ибо в его руке сердца царей и перемены царств (Прит 21:1). Только Бог воссядет среди богов и произнесёт суд над ними (Пс 81/82:1) Только Его взгляд наполнит страхом и трепетом всех царей и судей земли не почтивших Сына Его (Пс 2:10-12), «которые постановляют несправедливые законы и пишут жестокие решения, чтобы устранить бедных от правосудия и похитить права у малосильных, ... чтобы вдов сделать добычею своею и ограбить сирот» (Ис 10:1-2).

30. Atque hic mirabilis eius tum bonitas, tum potentia, tum providentia sese profert; nam modo ex servis suis manifestos vindices excitat, ac mandato suo instruit, qui de scelerata dominatione poenas sumant, et oppressum iniustis modis populum e misera calamitate eximant: modo furorem aliud cogitantium et aliud molientium hominum eo destinat. Sic populum Israel e tyrannide Pharaonis per Mosen [Exod. 3. b. 7]³: e violentia Chusam regis Syriae per Othoniel: ex aliis servitiis per alios vel Reges vel ludices in libertatem asseruit [Iudi. 3. b. 9, et sequentibus]. || Sic Tyri superbiam per Aegyptios: sic Aegyptiorum insolentiam per Assyrios: Assyriorum ferociam per Chaldaeos: confidentiam Babylonis per Medos et Persas domuit, quum iam Medos Cyrus subiugasset^a. Regum vero Iuda et Israel ingratitudinem et erga tot sua beneficia impiam contumaciam nunc per Assyrios, nunc^b || per Babylonios contudit^c et afflixit; quanquam non eadem omnia ratione. Priores enim illi quando ad edenda talia facinora legitima Dei vocatione accersiti erant, in Reges arma sumendo^d minime violabant eam, quae divina ordinatione Regibus indita est, maiestatem: sed e caelo armati^e 501 minorem potestatem maiore coercebant: perinde ac in suos satrapas Regibus animadvertere licet. Hi tametsi Dei manu, quo illi visum erat, destinabantur, opusque eius inscientes peragebant: nihil tamen aliud animo quam scelus volutabant.

30. Et en cecy apparoist bien sa merveilleuse bonté, puissance et providence. Car aucunesfois il suscite manifestement quelcuns de ses serviteurs, et les arme de son mandement pour faire punitions d’une domination injuste, et delivrer de calamité le peuple iniquement affligé: aucunesfois il convertist et tourne à cest ouvrage la fureur de ceux qui pensent ailleurs, et machinent autre chose. En la premiere maniere il delivra le peuple d’Israel par Moyse, de la tyrannie de Pharaon: et par Othoniel, il le tira hors de la puissance de Chusam Roy de Syrie (Ex. 3:8; Jug. 3:9, et les chapitres suyvans): et par autres tant Rois que Juges, il l’affranchit de diverses sujections et servitudes. En la seconde maniere il reprima l’orgueil de Tyr par les Egyptiens: la hautesse des Egyptiens, par les Assyriens: l’insolence des Assyriens, par les Chaldéens: l’outrecuidance de Babylon par les Medois et Persans, depuis que Cyrus eut domté les Medois: l’ingratitude des Rois de Judée et Israel, tant par les Assyriens que par les Babyloniens. Tant les uns que les autres estoyent ministres et executeurs de sa justice: neantmoins il y a grande difference des uns aux autres. Car les premiers, d’autant qu’ils estoyent appellez de Dieu par vocation legitime à entreprendre tels affaires, en rebellant contre les Rois ne violoyent point la majesté Royalle qui leur estoit donnée de Dieu: mais ils corrigeoyent une puissance inferieure par une plus grande: tout ainsi qu’il est licite à un Roy de chastier ses Lieutenans et officiers. Les seconds, combien qu’ils fussent adressez par la main de Dieu où bon luy sembloit, et que sans leur seu ils parfissent son ouvrage, toutesfois ils n’avoyent autre pensée en leur cœur, que de mal faire.

30. And here is displayed his wonderful goodness, and power, and providence; for sometimes he raises up some of his servants as public avengers, and arms them with his commission to punish unrighteous domination, and to deliver from their distressing calamities a people who have been unjustly oppressed: sometimes he accomplishes this end by the fury of men who meditate and attempt something altogether different. Thus he liberated the people of Israel from the tyranny of Pharaoh by Moses; from the oppression of Chusan by Othniel; and from other yokes by other kings and judges. Thus he subdued the pride of Tyre by the Egyptians; the insolence of the Egyptians by the Assyrians; the haughtiness of the Assyrians by the Chaldeans; the confidence of Babylon by the Medes and Persians, after Cyrus had subjugated the Medes. The ingratitude of the kings of Israel and Judah, and their impious rebellion, notwithstanding his numerous favours, he repressed and punished, sometimes by the Assyrians, sometimes by the Babylonians. These were all the executioners of his vengeance, but not all in the same manner. The former, when they were called forth to the performance of such acts by a legitimate commission from God, in taking arms against kings, were not chargeable with the least violation of that majesty with which kings are invested by the ordination of God; but, being armed with authority from Heaven, they punished an inferior power by a superior one, as it is lawful for kings to punish their inferior officers. The latter, though they were guided by the hand of God in such directions as he pleased, and performed his work without being conscious of it, nevertheless contemplated in their hearts nothing but evil.

30. Considerations considered.

Herein is the goodness, power, and providence of God wondrously displayed. At one time he raises up manifest avengers from among his own servants, and gives them his command to punish accursed tyranny, and deliver his people from calamity when they are unjustly oppressed; at another time he employs, for this purpose, the fury of men who have other thoughts and other aims. Thus he rescued his people Israel from the tyranny of Pharaoh by Moses; from the violence of Chusa, king of Syria, by Othniel; and from other bondage by other kings or judges. Thus he tamed the pride of Tyre by the Egyptians; the insolence of the Egyptians by the Assyrians; the ferocity of the Assyrians by the Chaldeans; the confidence of Babylon by the Medes and Persians,—Cyrus having previously subdued the Medes, while the ingratitude of the kings of Judah and Israel, and their impious contumacy after all his kindness, he subdued and punished,—at one time by the Assyrians, at another by the Babylonians. All these things, however, were not done in the same way. The former class of deliverers being brought forward by the lawful call of God to perform such deeds, when they took up arms against kings, did not at all violate that majesty with which kings are invested by divine appointment, but armed from heaven, they, by a greater power, curbed a less, just as kings may lawfully punish their own satraps. The latter class, though they were directed by the hand of God, as seemed to him good, and did his work without knowing it, had nought but evil in their thoughts.

30. En hier openbaar zich zijn wonderbare goedheid en macht en voorzienigheid. Want nu eens verwekt Hij uit zijn dienstknechten mannen, van wie het duidelijk is, dat ze redders zijn, en voorziet hen van zijn bevel, om een misdadige regering te straffen en het op onrechtmatige wijze verdrukte volk uit zijn jammerlijke ellende te bevrijden; dan weer bestemt Hij daartoe de woede van mensen, die iets anders bedenken en wat anders in de zin hebben. Zo heeft Hij het volk Israël uit de tirannie van Farao verlost door Mozes, uit het geweld van Cuschan, de koning van Syrië, door Othniel; uit andere slavernijen door andere koningen of richters. Zo heeft Hij de hovaardij van Tyrus bedwongen door de Egyptenaars, de onbeschaamdheid der Egyptenaars door de Assyriërs, de wreedheid der Assyriërs door de Chaldeën, de vermetelheid van Babylon door de Meden en Perzen, toen Cyrus de Meden reeds onderworpen had. De ondankbaarheid en goddeloze weerspannigheid van de koningen van Juda en Israël jegens zijn zovele weldaden heeft Hij nu eens door de Assyriërs, dan weer door de Babyloniërs bedwongen en gestraft, ofschoon niet alles op dezelfde wijze. Want wat de eersten betreft: aangezien ze door een wettige roeping Gods opgewekt waren tot het verrichten van zulke daden, schonden ze, door de wapenen tegen de koningen op te vatten, geenszins die majesteit, die door Goddelijke ordinantie de koningen gegeven is; maar, daar ze uit de hemel gewapend waren, bedwongen ze de mindere macht door een meerdere, evenals het de koningen geoorloofd is hun stadhouders te straffen. Wat de anderen betreft: ofschoon ze door Gods hand bestemd werden tot hetgeen Hem goeddacht, en zonder het te weten zijn werk volbrachten, overdachten ze toch in hun geest niets anders dan misdaad.

30.

Hier offenbart sich nun Gottes wunderbare Güte, Macht und Vorsehung. Denn bald erweckt er aus seinen Knechten öffentliche Erretter und rüstet sie mit seinem Auftrag aus, um eine mit Schandtaten beladene Herrschaft zur Strafe zu ziehen und das auf manch ungerechte Weise unterdrückte Volk aus seiner elenden Qual zu befreien, bald bestimmt er dazu auch die Wut von Menschen, die bei solcher Rettungstat etwas anderes im Schilde führen und etwas anderes ins Werk setzen. So hat er das Volk Israel aus der Tyrannei des Pharao durch Mose (Ex. 3,7-10), aus der Gewaltherrschaft Kusans, des Königs von Syrien, durch Othniel (Richter 3,9) und aus manch anderer Knechtschaft durch andere Könige oder Richter zur Freiheit führen lassen. So dämpfte er die Hoffart von Tyrus durch die Ägypter, die Frechheit der Ägypter durch die Assyrer, die Roheit der Assyrer durch die Chaldäer, das Selbstvertrauen Babylons durch die Meder und, als Cyrus die Meder 1056 bereits unterworfen hatte, durch die Perser. Die Undankbarkeit und die gottlose Halsstarrigkeit der Könige von Juda und Israel aber, die sie angesichts der vielen Wohltaten bewiesen, die er ihnen gewährt hatte, die hat er bald durch die Assyrer, bald durch die Babylonier gebändigt und niedergeschlagen.

Freilich geschah das nicht alles in der gleichen Weise. Denn jene ersteren (Mose, die Richter usw.) waren durch eine rechtmäßige Berufung Gottes zur Ausrichtung solcher Taten herbeigerufen worden, und wenn sie also gegen Könige zu den Waffen griffen, so verletzten sie damit in keiner Weise jene Majestät, die den Königen durch Gottes Anordnung beigegeben ist, sondern sie hielten, da sie vom Himmel herab gewappnet waren, die geringere Gewalt kraft der größeren im Zaum, so wie auch die Könige das Recht haben, gegen ihre Statthalter vorzugehen. Die letzteren aber wurden zwar durch Gottes Hand zu dem bestimmt, was ihm gefallen hatte, und richteten, ohne es zu wissen, sein Werk aus, aber in ihrem Herzen lebte doch kein anderer Gedanke als der, eine Freveltat zu tun.

30. God sal opsy tyd 'n onregverdige owerheid onttroon en met *n ander owerheid vervang

En hier openbaar Hy sy wonderbaarlike goedertierenheid sowel as sy mag en voorsienigheid. Soms wek hy uit sy diensknegte mense op as openbare wrekers en Hy rus hulle met sy gebod toe om ’n misdadige oorheersing te straf en ’n volk wat deur onregverdige maatreëls onderdruk is, van hulle ellendige rampsaligheid te verlos. Soms beskik Hy die toorn van mense wat iets anders in gedagte het en bedoel om iets anders te doen. So het Hy die Israeliete deur Moses van die dwingelandy van Farao bevry,¹⁵⁸ en deur Otniël uit die geweld van Kusan, die koning van Sirië.¹⁵⁹

Hy het die Israeliete ook deur ander konings en rigters van ander slawernye bevry. So het Hy die hooghartigheid van Tyrus deur die Egiptenare, die brutaliteit van die Egiptenare deur die Assiriërs, die wreedheid van die Assiriërs deur die Chaldeërs, en die oormoedigheid van Babilonië deur die Meders en Perse getem nadat Sirus reeds die Meders onderwerp het.

Hy het die ondankbaarheid en weerspannigheid van die konings van Juda en Israel ten spyte van soveel van sy weldade nou deur die Assiriërs, en dan weer deur die Babiloniërs verpletter en gestraf hoewel Hy dit nie alles op dieselfde manier gedoen het nie.

Omdat die eerste groep hierbo deur die roeping van God opgeroep is om sulke dade wettig te verrig, het hulle deur die wapen teen hierdie konings op te neem glad nie daardie majesteit geskend wat volgens God se beskikking aan konings gegee is nie. Maar hulle is uit die hemel bewapen en het ’n kleiner mag met (God se) groter mag bedwing soos konings gewoonlik hulle stadshouers mag straf. Hoewel laasgenoemde groep deur God se hand bestem is vir dit wat Hy goedgevind het, en hul- 1857 le sy werk verrig het sonder dat hulle dit geweet het, het hulle nogtans niks anders as goddeloosheid in gedagte gehad nie.

30. В этом вполне обнаруживается удивительная благость Бога, Его власть и провидение. Ибо в одних случаях Он призывает кого-нибудь из Своих слуг и вооружает их Своим повелением, дабы покарать неправедное господство и освободить от бедствия угнетённый народ. В других случаях Он обращает к достижению этой цели ярость тех, кто в разуме и сердце своём злоумышляют иное. Первым способом Бог через Моисея освободил Израильский народ от власти фараона (Исх 3:7 сл.), а через Гофониила - от власти месопотамского царя Хусарсафема (Суд 3:9), как и через других царей и судей освобождал народы от ига подчинения и рабства. Вторым способом Бог подавил гордость Тира рукой египтян, высокомерие египтян - рукой ассирийцев, надменность ассирийцев - рукой халдеев, превозношение Вавилона - рукой мидян и персов (после того как Кир обуздал мидян), неблагодарность царей Иудеи и Израиля - рукой ассирийцев и вавилонян. Как первые, так и вторые были служителями и исполнителями божественного правосудия. Однако между ними есть большое различие. Одни, будучи законным призванием призваны Богом к совершению таких дел, не нарушали богоданного царского величия, когда восставали против царей. Они просто карали низшую власть по приказу власти высшей, подобно тому как царь имеет право карать своих наместников и чиновников. А другие, хотя и были подвигнуты рукой Божьей к исполнению угодного Ему и против собственной воли совершили дело Божье, тем не менее в сердце своём не имели иной мысли, кроме злодейства.

31. ^a Verum utcunque ipsa hominum facta censeantur^b, Dominus tamen per ea suum aeque opus exequebatur, quum sanguinaria Regum insolentium sceptra confringeret, ac intolerandas dominationes everteret. Audiant principes, et terreantur. Nobis autem interim summopere cavendum, ne illam plenam venerandae maiestatis magistratuum authoritatem, quam Deus gravissimis edictis sanxit, etiamsi apud indignissimos resideat, et qui eam sua nequitia, quantum in se est, polluunt, spernamus^c aut violemus. Neque enim, si ultio Domini est effraenatae dominationis correctio, ideo protinus demandatam nobis arbitremur: quibus nullum aliud quam parendi et patiendi datum est mandatum. De privatis hominibus semper loquor. Nam siqui nunc sint populares magistratus ad moderandam^d Regum libidinem constituti (quales olim erant, qui Lacedaemoniis Regibus oppositi erant Ephori: aut Romanis Consulibus Tribuni plebis: aut Atheniensium senatui Demarchi: et qua etiam forte potestate, ut nunc res habent, funguntur in singulis regnis tres ordines, quum primarios conventus peragunt), adeo illos ferocienti Regum licentiae pro officio intercedere^e non veto, ut si Regibus impotenter grassantibus et humili plebeculae insultantibus conniveant, eorum dissimulationem nefaria perfidia non carere affirmem: quia^f populi libertatem, cuius se Dei ordinatione tutores positos norunt, fraudulenter produnt.

31. Or combien que ces actes, quant à ceux qui les faisoyent, fussent bien divers: car les uns les faisoyent estans asseurez qu’ils faysoyent bien, et les autres par autre zele (comme nous avons dit) toutesfois nostre Seigneur, tant par les uns que par les autres executoit pareillement son ouvrage, en rompant les sceptres des meschans Rois, et renversant les dominations outrageuses. Que les Princes entendent à ces choses, et s’en estonnent. Et nous cependant neantmoins devons sur toutes choses nous garder que nous ne contemnions ou outragions l’authorité des superieurs, laquelle nous doit estre pleine de majesté, veu qu’elle est confirmée par tant de sentences de Dieu: mesmes encores qu’elle soit occuppée de personnes tresindignes, et qui par leur meschanceté (d’autant qu’en eux est) la polluent Car combien que la correction de domination desordonnée soit vengeance de Dieu: toutesfois il ne s’ensuit pas pourtant qu’elle nous soit permise et donnée en main, ausquels il n’est donné autre mandement que d’obeir et de souffrir. Je parle tousjours des personnes privées: car s’il y avoit en ce temps icy Magistrats constituez pour la defense du peuple, pour refrener la trop grande cupidité et licence des Rois (comme anciennement les Lacedemoniens avoyent ceux qu’ils appelloyent Ephores: et les Romains, leurs defenseurs populaires: et les Atheniens, leurs Demarches: et comme sont, possible, aujourdhuy en chacun royaume les trois estats quand ils sont assemblez): à ceux qui seroyent constituez en tel estat, tellement je ne defendroye de s’opposer et resister à l’intemperance ou cruauté des Rois, selon le devoir de leur office: que mesmes s’ils dissimuloyent, voyans que les Rois desordonnément vexassent le povre populaire, j’estimeroye devoir estre accusée de perjure telle dissimulation, par laquelle malicieusement ils trahiroyent la liberté du peuple, de laquelle ils se devroyent cognoistre estre ordonnez tuteurs par le vouloir de Dieu.

31. But whatever opinion be formed of the acts of men, yet the Lord equally executed his work by them, when he broke the sanguinary sceptres of insolent kings, and overturned tyrannical governments. Let princes hear and fear. But, in the mean while, it behoves us to use the greatest caution, that we do not despise or violate that authority of magistrates, which is entitled to the greatest veneration, which God has established by the most solemn commands, even though it reside in those who are most unworthy of it, and who, as far as in them lies, pollute it by their iniquity. For though the correction 662of tyrannical domination is the vengeance of God, we are not, therefore, to conclude that it is committed to us, who have received no other command than to obey and suffer. This observation I always apply to private persons. For if there be, in the present day, any magistrates appointed for the protection of the people and the moderation of the power of kings, such as were, in ancient times, the Ephori, who were a check upon the kings among the Lacedæmonians, or the popular tribunes upon the consuls among the Romans, or the Demarchi upon the senate among the Athenians; or with power such as perhaps is now possessed by the three estates in every kingdom when they are assembled; I am so far from prohibiting them, in the discharge of their duty, to oppose the violence or cruelty of kings, that I affirm, that if they connive at kings in their oppression of their people, such forbearance involves the most nefarious perfidy, because they fraudulently betray the liberty of the people, of which they know that they have been appointed protectors by the ordination of God.

31. General submission due by private individuals.

But whatever may be thought of the acts of the men themselves,² the Lord by their means equally executed his own work, when he broke the bloody sceptres of insolent kings, and overthrew their intolerable dominations. Let princes hear and be afraid; but let us at the same time guard most carefully against spurning or violating the venerable and majestic authority of rulers, an authority which God has sanctioned by the surest edicts, although those invested with it should be most unworthy of it, and, as far as in them lies, pollute it by their iniquity. Although the Lord takes vengeance on unbridled domination, let us not therefore suppose that that vengeance is committed to us, to whom no command has been given but675to obey and suffer. I speak only of private men. For when popular magistrates have been appointed to curb the tyranny of kings (as the Ephori, who were opposed to kings among the Spartans, or Tribunes of the people to consuls among the Romans, or Demarchs to the senate among the Athenians; and perhaps there is something similar to this in the power exercised in each kingdom by the three orders, when they hold their primary diets). So far am I from forbidding these officially to check the undue license of kings, that if they connive at kings when they tyrannise and insult over the humbler of the people, I affirm that their dissimulation is not free from nefarious perfidy, because they fradulently betray the liberty of the people, while knowing that, by the ordinance of God, they are its appointed guardians.

31. Maar, hoe men ook over die daden der mensen oordeelt, toch volvoerde de Here door die daden gelijkelijk zijn werk, daar Hij de bloedige scepters van onbeschaamde koningen brak en ondragelijke dwingelandijen onderwierp. Laat de vorsten het horen en verschrikt worden. Intussen moeten wij er ten zeerste voor oppassen, dat we niet dat gezag der overheden, dat vol is van eerbiedwaardige majesteit, en hetwelk God met zeer ernstige geboden bekrachtigd heeft, ook al berust het bij zeer onwaardige mensen, die het door hun slechtheid, zoveel ze vermogen, bevlekken, dat we dat gezag, zeg ik, niet verachten of schenden. Immers, ofschoon de wraak des Heren de straf is van teugelloze dwingelandij, daarom moeten wij niet terstond menen, dat ze ons opgedragen is. Ik spreek steeds over particuliere personen. Want indien er nu enige volksmagistraten zijn aangesteld om de willekeur der koningen te bedwingen (zoals oudtijds de eforen waren, die gesteld waren tegenover de koningen der Spartanen, of de volkstribunen tegenover de Romeinse consuls, of de demarchen tegenover de raad der Atheners; en zoals wellicht de macht is, die bij de tegenwoordige stand van zaken in ieder koninkrijk de drie standen bekleden, wanneer ze hun voornaamste vergaderingen houden), dan is het er zover vandaan, dat ik hun zou verbieden in overeenstemming met hun plicht de woedende ongebondenheid der koningen tegen te gaan, dat ik veeleer beweer, dat, indien zij het door de vingers zien, wanneer de koningen met gewelddadigheid optreden en het arme volk kwellen, hun veinzen, dat ze het niet opmerken, niet vrij is van misdadige trouweloosheid: want dan verraden zij bedriegelijk de vrijheid van het volk, van welke ze weten, dat ze haar volgens Gods ordinantie behoren te beschermen.

31.

Aber wie man auch die Taten der Menschen selbst beurteilen mag, so führte der Herr doch durch diese Taten gleichermaßen sein Werk aus, indem er das blutige Zepter schamloser Könige zerbrach und manch unerträgliche Herrschaft stürzte. Das sollen die Fürsten hören – und darob erschrecken!

Wir aber sollen uns unterdessen nachdrücklichst hüten, diese Autorität der Obrigkeit, die mit verehrungswürdiger Majestät erfüllt ist und die Gott durch die ernstesten Gebote bekräftigt hat, zu verachten oder zu schänden – selbst wenn sie bei ganz unwürdigen Menschen liegt und bei solchen, die sie durch ihre Bosheit, soviel an ihnen ist, mit Schmutz bewerfen! Denn wenn auch die Züchtigung einer zügellosen Herrschaft Gottes Rache ist, so sollen wir deshalb doch nicht gleich meinen, solche göttliche Rache sei uns aufgetragen – denn wir haben keine andere Weisung, als zu gehorchen und zu leiden.

Dabei rede ich aber stets von amtlosen Leuten. Anders steht nun die Sache, wo Volksbehörden eingesetzt sind, um die Willkür der Könige zu mäßigen; von dieser Art waren z.B. vorzeiten die „Ephoren“, die den lakedämonischen Königen, oder die Volkstribunen, die den römischen Konsuln, oder auch die „Demarchen“, die dem Senat der Athener gegenübergestellt waren; diese Gewalt besitzen, wie die Dinge heute liegen, vielleicht auch die drei Stände in den einzelnen Königreichen, wenn sie ihre wichtigsten Versammlungen halten. Wo das also so ist, da verbiete ich diesen Männern nicht etwa, der wilden Ungebundenheit der Könige pflichtgemäß entgegenzutreten, nein, ich behaupte geradezu: wenn sie Königen, die maßlos wüten und das niedrige Volk quälen, durch die Finger sehen, so ist solch ihr absichtliches übersehen immerhin nicht frei von schändlicher Treulosigkeit; denn sie verraten ja in schnödem Betrug die Freiheit des Volkes, zu deren Hütern sie, wie sie wohl wissen, durch Gottes Anordnung eingesetzt sind!

31. Die owerheid moet ten spyte van swak regering en goddelose optrede onder alle omstandighede gehoorsaam word

Maar hoe hierdie dade van mense ook al op sigself geag word: die Here het sy werk nogtans deur die een sowel as deur die ander uitgevoer, aangesien hy die bloeddorstige septers van onbeskaamde konings verpletter het sowel as ondraaglike oorheersing tot niet gemaak het. Laat vorste dit hoor en verskrik word!

Intussen moet ons egter met die grootste sorg daarteen waak dat ons nie die owerheidgesag wat vol eerbiedwaardige majesteit is, sou verag of skend nie - al sou dit in die hande wees van die onwaardigste mense wat dit, so ver hulle kan, met hulle boosheid besoedel. As die wraak van die Here immers daarin bestaan om teuellose oorheersing te bestraf, moet ons nie daarom dadelik dink dat die bestrawwing ons toevertrou is nie. Aan ons is slegs die gebod gegee om die owerheid te gehoorsaam en te verdra.

Ek praat nog deurgans van mense in hulle private hoedanigheid. Daar was wel sekere volksamptenare aangestel om die teuelloosheid van konings aan bande te lê, soos die ephori destyds teen die Spartaanse konings aangestel is, of die volkstribunes teen die Romeinse konsuls, of die distrikshoofde teen die senaat van die Atheners.¹⁶⁰ Soos sake tans staan, is die mag wat die drie stande wat in elke koninkryk is, uitoefen wanneer hulle hulle belangrikste vergaderings hou, miskien ook so. Ek verbied hulle nie om hulle kragtens hulle amp teen die woeste losbandigheid van konings te verset nie. Inteendeel, ek verklaar dat, as hulle konings wat onbeheers te kere gaan en nederige mense vertrap, oor die hoof sien, hulle optrede nie vry van goddelose troubreuk is as hulle dit verswyg nie. Hulle verraai immers bedrieglik die vryheid van dié volk waarvan hulle weet dat hulle kragtens God se beskikking as beskermers aangestel is.¹⁶¹

31. Итак, в отношении исполнителей эти действия были весьма различны, ибо одни совершали их, будучи уверены, что делают доброе дело, а другими двигало (как мы уже сказали) иное стремление. Однако Господь равно осуществлял собственные замыслы как через первых, так и через вторых, ломая скипетры дурных царей и опрокидывая их нечестивое господство. Пусть государи прислушаются к этому и убоятся!

Тем не менее нам прежде всего следует заботиться о том, чтобы не оскорбить и не задеть авторитет начальствующих. Власть их должна быть для нас полной величия, поскольку подтверждена множеством изречений самого Бога, - пусть даже она принадлежит людям совершенно недостойным и пятнающим её (насколько это возможно) своим нечестием. Хотя наказание утратившего меру господства есть отмщение Божье, отсюда ещё не следует, что оно дозволено и поручено нам. У нас есть другая заповедь - повиноваться и терпеть.

Я говорю сейчас о частных лицах. Потому что если бы в наше время существовали какие-либо органы типа магистратов, поставленные для защиты народа и обуздания чрезмерной алчности и распущенности монархов (какими были в древности у лакедемонян так называемые эфоры, римлян - защитники народа (народные трибуны), у афинян - демархи, и какими, возможно, являются сегодня в каждом королевстве ассамблеи трёх сословий (генеральные штаты во Франции и Нидерландах, имперский сейм в Германии, британский парламент и др.)), толюдям, облечённым таким званием, не возбранялось бы по долгу службы противостоять и сопротивляться неумеренности или жестокости государей. Более того, если бы они закрывали глаза на бесчинства правителя по отношению к простому народу, я посчитал бы это основанием для обвинения их в предательстве. Ибо тем самым они бы умышленно предали свободу народа, забота о сохранении которой поручена им по воле Бога (эта сжатая сентенция оказала мощное влияние на современников и потомков Кальвина).

32. At vero in ea, quam praefectorum imperiis deberi constituimus, obedientia, id semper excipiendum est, imo in primis observandum, ne ab eius obedientia nos deducat, cuius voluntati Regum omnium vota subesse, cuius decretis iussa cedere, cuius maiestati fasces submitti par est. Et vero, ut hominibus satisfacias, in eius offensionem incurrere, propter quem hominibus ipsis obedias, quam praeposterum fuerit? Dominus ergo Rex est regum: qui ubi sacrum os aperuit, unus pro omnibus simul ac supra omnes est^g audiendus; iis deinde qui nobis praesunt hominibus subiecti sumus: sed nonnisi in ipso. Adversus ipsum siquid imperent, nullo sit nec loco nec numero; neque hic totam 502 illam, qua magistratus pollent, dignitatem quicquam moremur: cui iniuria nulla fit dum in ordinem, prae singulari illa vereque summa Dei potestate, cogitur. || Secundum hanc rationem Daniel se quicquam in Regem peccasse negat, ubi impio eius edicto non paruit [Dan. 6. f. 22]¹: quia excesserat ille fines suos: nec modo iniurius fuerat in homines, sed cornua tollendo adversus Deum, potestatem sibi ipse abrogaverat. Ex opposito damnantur Israelitae^a, quod impio Regis edicto nimium fuerant morigeri [Oseae. 5. d. 13]. Nam quum Iarobeam vitulos aureos conflasset, relicto Dei templo in eius gratiam ad novas superstitiones defecerant [1. Reg. 12. g. 30]. Eadem facilitate posteri sese flexerant ad Regum suorum placita^b; hoc illis severe Propheta exprobrat, quod Regis edicta amplexi fuerint²; tantum abest ut laudem mereatur modestiae praetextus, quo aulici adulatores se tegunt et simplices decipiunt, dum sibi fas esse negant quicquam abnuere a Regibus suis impositum; quasi vero ius suum Deus resignaverit mortalibus, eos generi humano praeficiens: aut minuatur terrena potestas, dum suo authori subiicitur, coram quo caelestes etiam principatus supplices expavescunt. || Scio quantum quamque praesens huic constantiae periculum immineat, quod indignissime se contemni Reges ferant: quorum indignatio nuntius est mortis, inquit Solomon^c. Sed quum istud a caelesti praecone Petro pronuntiatum sit edictum, Obediendum Deo potius quam hominibus [Act. 5. e. 29]: hac nos cogitatione consolemur, illam tum nos praestare quam Dominus exigit obedientiam, dum quidvis perpetimur potius quam a pietate deflectamus. Et ne nobis labascant animi, alium etiam stimulum Paulus admovet, Nos ideo tanti a Christo redemptos esse, quanti illi constitit nostra redemptio, ne pravis hominum cupiditatibus nos mancipemus in obsequium^d: multo vero minus impietati simus addicti^e [1. Cor. 7. d. 23].

32. Mais en l’obeissance que nous avons enseignée estre deue aux superieurs, il y doit avoir tousjours une exception, ou plustost une reigle qui est à garder devant toutes choses: c’est que telle obeissance ne nous destourne point de l’obeissance de celuy, sous la volonté duquel il est raisonnable que tous les edits des Roys se contiennent, et que tous leurs commandemens cedent à son ordonnance, et que toute leur hautesse soit humiliée et abaissée sous sa majesté. Et pour dire vray, quelle perversité seroit-ce, afin de contenter les hommes, d’encourir l’indignation de celuy pour l’amour duquel nous obeissons aux hommes? Le Seigneur donc est Roy des Rois, lequel incontinent qu’il ouvre sa bouche sacrée, doit estre sur tous, pour tous et devant tous escouté. Nous devons puis apres estre sujects aux hommes qui ont preeminence sur nous, mais non autrement sinon en luy. S’ils viennent à commander quelque chose contre luy, il nous doit estre de nulle estime: et ne faut avoir en cela aucun esgard à toute la dignité des superieurs: à laquelle on ne fait nulle injure, quand elle est submise et rengée sous la puissance de Dieu, qui est seule vraye au prix des autres. Selon ceste raison Daniel proteste n’avoir en rien offensé le Roy (Dan. 6:22), combien qu’il eust contrevenu à l’edit injuste publié de par luy, pource qu’en cela il avoit outrepassé ses bornes: et non seulement estoit excessif contre les hommes, mais avoit levé les cornes contre Dieu, et en ce faisant s’estoit demis et degradé de toute authorité. A l’opposite, le peuple d’Israel est condamné en Osée, d’avoir obtemperé trop volontiers aux loix meschantes de son Roy (Osée 5:11). Car apres que Jarobeam eut fait faire les veaux d’or, en delaissant le temple de Dieu, tous les sujets luy voulans complaire s’estoyent par trop legerement addonnez à ces nouvelles superstitions (1 Rois 12:30): et y eut depuis une telle facilité en leurs enfans et successeurs à plier à l’appetit des Rois idolatres, et se conformer à leurs façons de faire vitieuses. Le Prophete leur reproche asprement ce crime, d’avoir embrassé et receu l’edit royal: tant s’en faut que la couverture de modestie que pretendent les Courtisans merite louange, quand ils magnifient l’authorité des Rois pour decevoir les simples: disans qu’il ne leur est pas licite de rien faire contre ce qui leur est commandé. Comme si Dieu en ordonnant des hommes mortels pour dominer, leur avoit resigné son droit: ou bien que la puissance terrienne soit amoindrie quand elle est abbaissée en son reng inferieur sous l’empire souverain de Dieu, au regard duquel toutes principautez celestes tremblent. Je say bien quel dangier peut venir d’une telle constance que je la requier icy, d’autant que les Rois ne peuvent nullement souffrir d’estre abaissez, desquels l’indignation (comme Solomon dit) est message de mort (Prov. 16:14). Mais puis que cest edit a esté prononcé par le celeste heraut sainct Pierre: qu’il faut plustost obeir à Dieu qu’aux hommes (Act. 5:29), nous avons à nous consoler de ceste pensée: que vrayement nous rendons lors à Dieu telle obeissance qu’il la demande, quand nous souffrons plustost toutes choses: que declinions de sa saincte parolle. Et encores à ce que le courage ne nous faille, sainct Paul nous picque d’un autre aiguillon: c’est que nous avons esté achetez par Christ si cherement que luy a cousté nostre redemption, afin que ne nous adonnions serfs aux mauvaises cupiditez des hommes, beaucoup moins à leur impieté (1 Cor. 7:23).

32. But in the obedience which we have shown to be due to the authority of governors, it is always necessary to make one exception, and that is entitled to our first attention,—that it do not seduce us from obedience to him, to whose will the desires of all kings ought to be subject, to whose decrees all their commands ought to yield, to whose majesty all their sceptres ought to submit. And, indeed, how preposterous it would be for us, with a view to satisfy men, to incur the displeasure of him on whose account we yield obedience to men! The Lord, therefore, is the King of kings; who, when he has opened his sacred mouth, is to be heard alone, above all, for all, and before all; in the next place, we are subject to those men who preside over us; but no otherwise than in him. If they command any thing against him, it ought not to have the least attention; nor, in this case, ought we to pay any regard to all that dignity attached to magistrates; to which no injury is done when it is subjected to the unrivalled and supreme power of God. On this principle Daniel denied that he had committed any crime against the king in disobeying his impious decree;¹⁴⁸⁶ because the king had exceeded the limits of his office, and had not only done an injury to men, but, by raising his arm against God, had degraded his own authority. On the other hand, the Israelites are condemned for having been too submissive to the impious edict of their king. For when Jeroboam had made his golden calves, in compliance with his will, they deserted the temple of God and revolted to new superstitions. Their posterity conformed to the decrees of 663their idolatrous kings with the same facility. The prophet severely condemns them for having “willingly walked after the commandment:”¹⁴⁸⁷ so far is any praise from being due to the pretext of humility, with which courtly flatterers excuse themselves and deceive the unwary, when they deny that it is lawful for them to refuse compliance with any command of their kings; as if God had resigned his right to mortal men when he made them rulers of mankind; or as if earthly power were diminished by being subordinated to its author, before whom even the principalities of heaven tremble with awe. I know what great and present danger awaits this constancy, for kings cannot bear to be disregarded without the greatest indignation; and “the wrath of a king,” says Solomon, “is as messengers of death.”¹⁴⁸⁸ But since this edict has been proclaimed by that celestial herald, Peter, “We ought to obey God rather than men,”¹⁴⁸⁹—let us console ourselves with this thought, that we truly perform the obedience which God requires of us, when we suffer any thing rather than deviate from piety. And that our hearts may not fail us, Paul stimulates us with another consideration—that Christ has redeemed us at the immense price which our redemption cost him, that we may not be submissive to the corrupt desires of men, much less be slaves to their impiety.¹⁴⁹⁰

32. Obedience due only in so far as compatible with the word of God.

But in that obedience which we hold to be due to the commands of rulers, we must always make the exception, nay, must be particularly careful that it is not incompatible with obedience to Him to whose will the wishes of all kings should be subject, to whose decrees their commands must yield, to whose majesty their sceptres must bow. And, indeed, how preposterous were it, in pleasing men, to incur the offence of Him for whose sake you obey men! The Lord, therefore,is King of kings. When he opens his sacred mouth, he alone is to be heard, instead of all and above all. We are subject to the men who rule over us, but subject only in the Lord. If they command anything against Him let us not pay the least regard to it, nor be moved by all the dignity which they possess as magistrates—a dignity to which no injury is done when it is subordinated to the special and truly supreme power of God. On this ground Daniel denies that he had sinned in any respect against the king when he refused to obey his impious decree (Dan. 6:22), because the king had exceeded his limits, and not only been injurious to men, but, by raising his horn against God, had virtually abrogated his own power. On the other hand, the Israelites are condemned for having too readily obeyed the impious edict of the king. For, when Jeroboam made the golden calf, they forsook the temple of God, and, in submissiveness to him, revolted to new superstitions (1 Kings 12:28). With the same facility posterity had bowed before the decrees of their kings. For this they are severely upbraided by the Prophet (Hosea 5:11). So far is the praise of modesty from being due to that pretence by which flattering courtiers cloak themselves, and deceive the simple, when they deny the lawfulness of declining anything imposed by their kings, as if the Lord had resigned his own rights to mortals by appointing them to rule over their fellows, or as if earthly power were diminished when it is subjected to its author, before whom even the principalities of heaven tremble as suppliants. I know the imminent peril to which subjects expose themselves by this firmness, kings being most indignant when they are contemned. As Solomon says, “The wrath of a king is as messengers of death” (Prov. 16:14). But since Peter, one of heaven’s heralds, has published676the edict, “We ought to obey God rather than men” (Acts 5:29), let us console ourselves with the thought, that we are rendering the obedience which the Lord requires, when we endure anything rather than turn aside from piety. And that our courage may not fail, Paul stimulates us by the additional consideration (1 Cor. 7:23), that we were redeemed by Christ at the great price which our redemption cost him, in order that we might not yield a slavish obedience to the depraved wishes of men, far less do homage to their impiety.

END OF THE INSTITUTES.

32. Maar bij de gehoorzaamheid, die men, gelijk we vaststelden, aan de heerschappij der overheden verschuldigd is, moet altijd deze uitzondering gemaakt worden, of veeleer hierop vooral gelet worden, dat die gehoorzaamheid ons niet mag afvoeren van de gehoorzaamheid aan Hem, aan wiens wil alle begeerten der koningen behoren onderworpen te zijn, voor wiens besluiten hun bevelen moeten wijken en voor wiens majesteit hun scepters moeten buigen. En waarlijk, hoe verkeerd zou het zijn, dat men, om aan mensen genoegdoening te schenken, Hem zou beledigen, om wiens wille men de mensen gehoorzaamt! De Here is dus de Koning der koningen: wanneer Hij zijn heilige mond geopend heeft, moet Hij alleen voor allen en boven allen gehoord worden; verder zijn wij onderworpen aan die mensen, die over ons staan, maar niet anders dan in Hem. Indien zij iets bevelen, dat tegen Hem ingaat, dan moet dat niet geteld worden. En wij moeten ons hier niet bekommeren om geheel die waardigheid, waarmee de overheden bekleed zijn: want haar geschiedt geen onrecht, wanneer ze bedwongen wordt onder die bijzondere en waarlijk opperste macht Gods. In overeenstemming hiermee betuigt Daniël (Dan. 6:22) dat hij niet gezondigd had tegen de koning, toen hij aan zijn goddeloos bevel niet gehoorzaamd had: want de koning was zijn perken te buiten gegaan en was niet alleen onrechtvaardig geweest tegenover de mensen, maar had ook, door de hoornen op te heffen tegen God, zelf zijn eigen macht vernietigd. Daarentegen worden de Israëlieten veroordeeld, omdat ze het goddeloze gebod van de koning al te inschikkelijk hadden gehoorzaamd. Want toen Jerobeam gouden kalveren gegoten had, hadden ze Gods tempel verlaten en waren te zijnen gevalle tot nieuwe superstitiën afgeweken (1 Kon. 12:30) Met dezelfde inschikkelijkheid hebben hun nakomelingen zich gebogen naar het welgevallen van hun koningen. Dit verwijt de profeet hun streng (Hos. 5:11) dat ze de geboden des konings aanvaard hadden. Zo ver is het er vandaan dat het voorwendsel van gehoorzaamheid lof verdient, waarachter de vleiers aan het hof zich verschuilen en waarmee ze de eenvoudigen bedriegen, doordat ze zeggen, dat het hun niet geoorloofd is iets te weigeren, dat hun door hun koningen opgedragen is. Alsof God zijn recht aan stervelingen had overgedragen, toen hij hen stelde over het menselijk geslacht; en evenalsof de aardse macht verminderd werd, wanneer ze aan haar Auteur onderworpen wordt, voor wiens aanschijn ook de hemelse heerschappijen onderdanig vrezen. Ik weet, hoe groot en hoe onmiddellijk gevaar deze standvastigheid dreigt, omdat de koningen het met grote verontwaardiging dragen, wanneer ze geminacht worden, want hun grimmigheid, zegt Salomo (Spr. 16:14) is de bode des doods. Maar daar door de hemelse heraut Petrus (Hand. 5:29) dit gebod is afgekondigd, dat men Gode meer moet gehoorzamen dan de mensen, zo laat ons ons troosten met deze gedachte, dat wij dan die gehoorzaamheid betonen, welke de Here eist, wanneer we alles liever lijden dan dat we afwijken van de vroomheid. En opdat onze gemoederen niet zouden wankelen, geeft Paulus (1 Cor. 7:23) ons nog een andere prikkel, zeggende, dat wij daarom door Christus voor zulk een prijs gekocht zijn, als waarop Hem onze verlossing te staan gekomen is, opdat wij geen dienstknechten zouden worden van de slechte begeerten der mensen, en nog veel minder onderworpen zouden zijn aan hun goddeloosheid.

GODE ZIJ LOF.

32. Der Gehorsam gegen Menschen darf nicht zum Ungehorsam gegen Gott werden

Aber bei diesem Gehorsam, der, wie wir festgestellt haben, den Weisungen der Oberen zukommt, ist stets eine Ausnahme zu machen, ja, es ist vor allem anderen auf eines zu achten, nämlich daß er uns nicht von dem Gehorsam gegen den wegführt, dessen Willen billigerweise aller Könige Begehren untertan sein muß, dessen Ratschlüssen ihre Befehle weichen und vor dessen Majestät ihre Zepter niedergelegt werden müssen. Und wahrlich, was wäre das für eine Torheit, wenn man, um den Menschen Genüge zu tun, den zu beleidigen unternähme, um des willen man eben den Menschen gehorcht? Der Herr also ist der König der Könige, und wo er seinen heiligen Mund aufgetan hat, da muß er allein vor allen und über alle gehört werden; dann sind wir auch den Menschen unterstellt, die uns vorgesetzt sind, aber allein in ihm. Wenn sie etwas gegen ihn befehlen, so ist dem kein Raum zu gönnen und zählt es nicht. Und hier dürfen wir auch auf jene 1057 ganze Würde, die die Obrigkeit besitzt, durchaus keine Rücksicht nehmen; denn dieser geschieht keinerlei Unrecht, wenn sie im Vergleich mit dieser einzigartigen und wahrhaftig höchsten Gewalt Gottes auf den ihr zustehenden Platz genötigt wird. In diesem Sinne behauptete Daniel, er habe sich, als er der Verordnung des Königs nicht gehorchte, in keiner Weise gegen den König vergangen (Dan. 6,23). Denn der König war über seine Grenzen hinausgegangen und hatte nicht nur den Menschen Unrecht getan, sondern gar die Hörner gegen Gott erhoben und sich dadurch selbst seiner Gewalt entsetzt. Auf der anderen Seite werden die Israeliten verdammt, weil sie gegenüber einem gottlosen Gebot des Königs gar zu folgsam gewesen waren (Hos. 5,13). Denn als Jerobeam goldene Kälber gegossen hatte, da hatte das Volk den Tempel Gottes verlassen und war dem König zuliebe auf neue abergläubische Dinge verfallen (1. Kön. 12,30). Mit der gleichen Leichtfertigkeit hatten sich auch die Nachfahren nach den Meinungen ihrer Könige gedreht, und der Prophet macht es ihnen mit Strenge zum Vorwurf, daß sie die Verordnungen des Königs befolgt hätten (Hos. 5,11). So wenig kommt es in Frage, daß der Vorwand der Bescheidenheit etwa Lob verdiente, mit dem sich die Hofschmeichler bedecken und kraft dessen sie schlichte Leute täuschen, indem sie behaupten, es sei ihnen nicht erlaubt, etwas abzulehnen, was ihnen von ihren Königen aufgetragen wäre. Als ob Gott, indem er sterblichen Menschen die Führung des Menschengeschlechts übertrug, zu ihren Gunsten auf sein Recht verzichtet hätte! Oder als ob die irdische Gewalt eine Beeinträchtigung erführe, wenn sie ihrem Geber unterstellt wird, vor dessen Angesicht auch die himmlischen Fürstentümer demütig erschrecken! Ich weiß, was für eine große und unmittelbare Gefahr dieser Beständigkeit droht. Denn die Könige lassen sich nur unter höchster Entrüstung geringschätzen – und „des Königs Grimm ist ein Bote des Todes“, sagt Salomo (Spr. 16,14)! Aber da der himmlische Herold, Petrus, das Gebot kundgemacht hat: „Man muß Gott mehr gehorchen als den Menschen“ (Apg. 5,29), so wollen wir uns mit der Erwägung trösten, daß wir jenen Gehorsam, den der Herr verlangt, dann leisten, wenn wir lieber alles Erdenkliche leiden als von der Frömmigkeit weichen. Und damit uns der Mut nicht ins Wanken gerät, so setzt uns Paulus noch einen anderen Sporn in die Seite, indem er uns ermahnt: Christus hat uns dazu um jenen hohen Preis erkauft, den unsere Erlösung ihn zu stehen kam, daß wir uns nicht an die bösen Begierden der Menschen verknechten, um ihnen untertan zu sein, und uns noch viel weniger der Gottlosigkeit unterwerfen (1. Kor. 7,23).

Ehre sei Gott!

32. 1858 Die owerheid moet egter slegs gehoorsaam word in soverre sy bevele met die Woord van God ooreenstem

In daardie gehoorsaamheid wat ons hierbo vasgestel het ons aan die bevele van die owerheid verskuldig is, moet ons altyd die uitsondering maak, of liewer, ons moet veral daarop let dat so ’n gehoorsaamheid ons nie wegneem van die gehoorsaamheid aan God nie. Die begeertes van alle konings moet trouens aan sy wil ondergeskik wees; al hulle bevele moet voor sy besluite swig en hulle septers moet aan sy majesteit ondergeskik wees.¹⁶² Hoe verkeerd sou dit inderdaad nie wees dat jy, om mense tevrede te stel, God se toorn verwek om wie se ontwil jy juis aan mense gehoorsaam is nie?

Die Here is die Koning van die konings. Wanneer Hy sy heilige mond oopmaak, moet ons voor en bo alle mense na Hom alleen luister. Eers daarna moet ons aan die mense wat oor ons gestel is, ondergeskik wees, maar slegs in Hom. As hulle ’n bevel teen Hom aan ons sou gee, moet dit geen plek of waarde by ons hê nie. Die aansien wat die owerheid geniet, moet ons ook nie hiervan laat terugdeins nie. Hierdie aansien word trouens nie veronreg wanneer dit aan die sonderlinge en ware oppergesag van God ondergeskik gestel word nie.

Om hierdie rede verklaar Daniël dat hy geen sonde teen die koning begaan het toe hy sy goddelose bevel nie gehoorsaam het nie.¹⁶³ Die koning het immers sy perke te buite gegaan en hy het nie alleen die mense veronreg nie, maar deur sy horing teen God te verhef, het hy self sy eie mag vernietig. Aan die ander kant word die Israeliete veroordeel omdat hulle te inskiklik was teenoor ’n goddelose bevel van die koning.¹⁶⁴ Want toe Jerobeam goue kalwers gemaak het, het hulle God se tempel verlaat om sy guns te wen en hulle het na nuwe bygelowe afgewyk.¹⁶⁵ Jerobeam se nageslag het hulle met dieselfde toegeeflikheid na die welgevalle van hulle konings geskik. Die profeet verwyt hullestreng omdat hulle die bevele van die koning gehoorsaam het.¹⁶⁶

Verre sy dit dus daarvan dat ’n dekmantel van onderdanigheid lof toegeswaai moet word. Dit is die dekmantel waarmee vleiers van die 1859 koninklike hof hulle skande bedek en eenvoudige mense mislei wanneer hulle beweer dat dit hulle nie geoorloof is om bevele wat deur konings aan hulle opgedra is, te weier nie. Net asof God sy reg aan sterflike mense oorgedra het toe Hy hulle oor die mense aangestel het! Of net asof mag op aarde ingekort word wanneer dit aan die Skepper daarvan ondergeskik gestel word. Selfs hemelse vorste bewe immers smekend voor Hom!

Ek is bewus van hoe groot en dreigend die gevare is wat hierdie onwrikbare opvatting bedreig. Dit is met die grootste verontwaardiging dat konings vedra om geminag te word. Salomo sê immers dat hulle verontwaardiging die boodskapper van die dood is.¹⁶⁷ Aangesien die  gebod dat ons God eerder as mense moet gehoorsaam,¹⁶⁸ deur ’n hemelse boodskapper, naamlik Petrus, afgekondig is, moet ons ons met die gedagte vertroos dat ons eers dan die gehoorsaamheid wat die Here van ons eis, betoon wanneer ons liewer enigiets ly as om van ons godsvrug af te wyk. En om te voorkom dat ons gemoed begin wankel, prikkel Paulus ons ook daarmee dat ons so duur deur Christus gekoop is as die prys waarop ons verlossing te staan gekom het sodat ons ons nie in gehoorsaamheid aan die begeertes van mense moet verpand nie - nog minder dat ons aan hulle goddeloosheid uitgelewer moet wees!¹⁶⁹

GOD SY LOF¹⁷⁰

32. Но в том повиновении, которое нам предписано в отношении начальствующих, всегда должно быть одно исключение. Точнее говоря, одно правило, подлежащее соблюдению прежде всего: такое повиновение не может отвращать нас от повиновения Богу, чьей воли уступают все указы и приказы монархов и перед чьим величием умаляется и уничижается их верховенство. Поистине, разве не было бы извращением навлекать на себя из угождения людям гнев Того, из любви к Кому мы повинуемся людям? Итак, Господь есть Царь царей, и когда Он размыкает Свои священные уста, Его надлежит слушать прежде и помимо всех прочих. В дальнейшем мы должны подчиняться людям, начальствующим над нами, - но только в Боге. Если же они отдадут приказ, обращённый против Бога, он не имеет силы. И не стоит взирать при этом на достоинство начальствующих: оно ни в коей мере не подвергается оскорблению, когда ставится в зависимость от власти Бога и в подчинение ей - единственной истинной власти в сравнении со всеми остальными.

На этом основании Даниил заявляет, что ничем не оскорбил царя, хотя и выступил против его неправедного указа (Дан 6:22-23). Ибо в нём царь преступил границы своей власти, причём не только по отношению к людям, но и по отношению к Богу. И потому указ его не имел никакой властной силы. Напротив, пророк Осия порицает народ Израильский за слишком лёгкое подчинение нечестивым законам царя (Ос 5:11-13), потому что когда Иеровоам повелел сделать золотых тельцов и оставить храм Бога, все подданные из угождения царю без сопротивления предались новому суеверию (3 Цар 12:28-30). И в их детях и внуках впоследствии обнаруживалась та же склонность потворствовать желаниям царей-идолопоклонников и приспосабливаться к их идолослужению. Пророк сурово осуждает это преступное признание и принятие царского указа.

И не заслуживает хвалы лицемерная скромность придворных, которые возвеличивают власть царей, дабы обмануть простой народ и внушить ему, что недопустимо поступать вопреки приказанию. Как будто Бог, поставляя смертных людей на власть, уступил им Свои права! Или как будто земная власть умалится от того, что признает себя низшей перед верховной властью Бога, от единого взгляда которого трепещут все власти небесные!

Я сознаю, насколько опасным может быть требуемое мною постоянство: ведь цари не терпят унижения, и «царский гнев - вестник смерти», как говорит Соломон (Прит 16:14). Но коль скоро было провозглашено через глашатая Небес, св. Петра, что «должно повиноваться больше Богу, нежели человекам» (Деян 5:29), нам остаётся утешать себя той мыслью, что мы тогда оказываем Богу надлежащее повиновение, когда готовы скорее претерпеть что угодно, чем уклониться от Его святого слова. А чтобы мужество наше не ослабевало, нас ободряет и св. Павел (1 Кор 7:23). Ибо мы искуплены Христом столь дорогою ценою не для того, чтобы сделаться рабами дурных вожделений человеков, а тем более их нечестия.

ХВАЛА ГОСПОДУ!